Ο Νίκος Μπελογιάννης ως ιστορικός

Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ

Δύο βιβλία κατάφερε να γράψει ο Νίκος Μπελογιάννης (1915-1952), από τα οποία μόνο το ένα ολοκλήρωσε, τη μελέτη «Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα». Το άλλο, το «Σχέδιο για μια ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Πρώτες μακρινές ρίζες - Προσχέδια - Σημειώσεις» το οποίο ήταν και πιο φιλόδοξο, το άφησε ανολοκλήρωτο.

Κυκλοφορεί, όμως, με διπλή εισαγωγή της Χριστίνας Ντουνιά και της Ελλης Παππά (1920-2009), από τις εκδόσεις «Αγρα». Ο εν λόγω εκδοτικός οίκος, ο οποίος έχει τα πνευματικά δικαιώματα, θα κυκλοφορήσει και το πρώτο βιβλίο του Μπελογιάννη και θα παρουσιάσει και τα δύο έργα στις 30 Μαρτίου, ημερομηνία της εκτέλεσής του -θυμίζουμε ότι τουφεκίστηκε στο στρατόπεδο του Γουδή, ημέρα Κυριακή και ώρα 4.10.

Ο Νίκος Μπελογιάννης έγραψε το «Σχέδιο για μια ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας» περίπου σε μια διετία, υπό αντίξοες συνθήκες. Σχετικά θυμόταν η σύντροφός του Ελλη Παππά: «Ξεκίνησε μέσα στα μπουντρούμια της Ασφάλειας, στους ατέλειωτους μήνες της απομόνωσης, από τη σύλληψή μας ώς την πρώτη δίκη. Το γράψιμό της ολοκληρώθηκε στη Φυλακή της Κέρκυρας, όπου είχε μεταφερθεί ο Νίκος, όταν τέλειωσε η πρώτη δίκη, ώς τη μεταφορά του και πάλι στα απομονωτήρια της Ασφάλειας, τον Γενάρη του '52, για τη δεύτερη δίκη».

Η «Ιστορία» του έχει σαφή ιδεολογικό προσανατολισμό, αφού ακολουθεί τη μαρξιστική μεθοδολογία για να προσεγγίσει τα λογοτεχνικά έργα. Ξεκινάει από τους ύστερους χρόνους του Βυζαντίου, γιατί, όπως επισημαίνει η Χριστίνα Ντουνιά, «αναζητά τις απαρχές μιας ιστορίας που θέλει να παρακολουθήσει την εξέλιξή της, τις κρίσιμες καμπές, τις περιόδους που την τέμνουν και τις δυνάμεις που συγκρούονται κάθε φορά. Το νήμα που ακολουθεί είναι η ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, αλλά το αντικείμενο της έρευνας είναι η συνάρθρωση λαού, γλώσσας και λογοτεχνίας, που συστήνει την εθνική ενότητα, που συγκροτεί την ιδιαίτερη ταυτότητα και τη συνείδηση του νεοελληνικού έθνους».

Το έργο του Νίκου Μπελογιάννη, ακολουθώντας λίγο πολύ τα βήματα του Κ. Θ. Δημαρά, περνά μέσα από πρόσωπα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, τα οποία συνομίλησαν με τον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό, και φτάνει στον Παπαδιαμάντη, στον Ψυχάρη, στον Παλαμά. Η πρώτη έκδοση της «Ιστορίας» έγινε με το ψευδώνυμο Μ. Κουλουριώτης, το 1952, με έξοδα της μητέρας Μπελογιάννη. Η δεύτερη έγινε έναν χρόνο μετά, στη Ρουμανία, με πρόλογο του Νίκου Ζαχαριάδη. Η τρίτη έκδοση τυπώθηκε το 1976 με μια παράγραφο του ζαχαριαδικού προλόγου, από τον οίκο «Πορεία».

Το «Ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα» γράφτηκε το 1940, όταν ο Νίκος Μπελογιάννης βρέθηκε φυλακισμένος στην Ακροναυπλία. Σ' αυτό, όπως μας εξηγεί ο γιος του Νίκος, αποτυπώνεται «πώς υποδουλώθηκε η Ελλάδα στο ξένο κεφάλαιο μέσω δανείων του 19ου αιώνα κυρίως επί Χαριλάου Τρικούπη». Τον ιστορικό πρόλογο θα τον υπογράφει ο ιστορικός Γιάννης Αντωνίου. Η χρονολόγηση, η μελέτη, η ανάδειξη και η δημοσίευση του αρχειακού υλικού έγινε από τον Νίκο Μπελογιάννη.

Διασώθηκαν τρία αντίγραφα αυτής της μελέτης. Το ένα βρίσκεται στα αρχεία του ΚΚΕ -το είχε παραδώσει ο ίδιος ο συγγραφέας το 1945 στην «Κομμουνιστική Επιθεώρηση» για να το εκδώσει, αλλά δεν τυπώθηκε ποτέ, κάτι που του στοίχισε. Τα άλλα δύο τα είχε σ' ένα μπαούλο ο Πατρινός μεταλλειολόγος Αλέκος Κωνσταντόπουλος και τα παρέδωσε, το 2006, στον Νίκο Μπελογιάννη τον νεότερο. Αρχικά, τον Ιούνιο του 1946, τα είχε εμπιστευτεί ο Νίκος Μπελογιάννης στην πατρινή οικογένεια Βέργου, στο σπίτι της οποίας είχε μείνει για έναν χρόνο. Κι αυτή, από την πλευρά της, τα παρέδωσε στον τελικό αποδέκτη τους, για να τα διασώσει.

Το «Ξένο κεφάλαιο» είχε κυκλοφορήσει σε «πειρατική» έκδοση το 1998 από το εκδοτικό τμήμα του ΚΚΕ, τη «Σύγχρονη Εποχή», με αφορμή την επέτειο των ογδοντάχρονων του ΚΚΕ. «Η επιλογή ήταν ευθυγραμμισμένη με την αρχή του υπαρκτού σοσιαλισμού ότι οι νεκροί ανήκουν στο Κόμμα», είναι το χθεσινό σχόλιο με νόημα του Νίκου Μπελογιάννη. *