 |
| φωτογραφία: Ειρηναίος Μαράκης |
[μόλις κυκλοφόρησε] Αϊ-Στράτης: Θυμήματα εξορίας, Κώστας Βάρναλης, εκδ. Καστανιώτης
γράφει ο Ειρηναίος Μαράκης
γράφει ο Ειρηναίος Μαράκης
Πόσοι γνωρίζουν ότι ο Κώστας Βάρναλης εκτός από ποιητής ήταν ένας πολυγραφότατος και άκρως καυστικός πεζογράφος, κριτικός και μεταφραστής; Πόσοι έχουν κάποιο βιβλίο του στο σπίτι τους; Πόσοι γνωρίζουν ότι ήταν ένας ριζοσπάστης του λόγου και της πένας, ένας άνθρωπος της δράσης και υπερασπιστής των κοινωνικών δικαιωμάτων; Πόσοι έχουν μείνει στο ότι ήταν κομμουνιστής χωρίς όμως να τους έχουν πει κάτι περισσότερο και ουσιαστικότερο από αυτό; Ότι δηλαδή εξορίστηκε και κινδύνεψε η ζωή του, γιατί από άκρως ταξική θέση και για τα συμφέροντα των εργαζομένων αυτού του τόπου εναντιώθηκε στους ιδεολογικούς και πολιτικούς προγόνους αυτών που σήμερα δυναστεύουν την καθημερινότητά μας; Πόσοι, στο κάτω-κάτω της γραφής, έχουν αναζητήσει πληροφορίες για το έργο και τη ζωή του στο διαδίκτυο; "Περίεργα" ερώτηματα αλλά όχι δύσκολο να απαντηθούν. Ευτυχώς, η επικοινωνία μεταξύ του λαού και οι συνθήκες της ζωής, η ιστορική και η κοινωνική (ταξική, επιμένω σε αυτό τον προσδιορισμό) μνήμη αποδεικνύονται πιο δυνατά από την κατεστημένη ιδεολογία των Ράμφων και των Ζουράρηδων και έτσι ο Βάρναλης δεν έχει χαθεί μέσα στη σκόνη του χρόνου. Δεν είναι ένας άγνωστος!
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι η προσπάθεια να έρθει στο φως το έργο του Βάρναλη και κατ' επέκταση και η ιστορία αυτού του τόπου δεν πρέπει να συνεχιστεί. Ένα μέρος αυτού του κενού έρχεται να καλύψει το νέο βιβλίο των εκδόσεων Καστανιώτη με ενθυμήματα του Βάρναλη από την δίμηνη εκτόπισή του στο νησί του Αϊ-Στράτη (20 Οκτώβρη 1935 έως 25 Δεκέμβρη 1935) όπου κατέγραψε, αμέσως μετά την απόλυσή του, σε δημοσιεύματα στην εφημερίδα Ανεξάρτητος και λίγο αργότερα στον Ριζοσπάστη. Τα κείμενά του, όπως και η αλληλογραφία με τη σύζυγό του, Δώρα Μοάτσου, περιγράφουν τις συνθήκες διαβίωσης στο νησί, σκιαγραφούν την προσωπικότητά του αλλά και το πώς επέδρασε στον ποιητή το γεγονός της εξορίας. Σύμφωνα με το δελτίο τύπου από την σελίδα του εκδοτικού οίκου: "τα ντοκουμέντα αυτά, οι σχετικές μαρτυρίες συνεξορίστων του και οι επιστολές παρουσιάζονται στα δύο πρώτα κεφάλαια του βιβλίου. Στο τρίτο κεφάλαιο διερευνάται το πότε γράφτηκε το ποίημα «Εξορία», ενώ με τη βοήθεια άλλων μαρτυριών εξετάζονται οι συνθήκες υπό τις οποίες γράφτηκε στον Αϊ-Στράτη το αθησαύριστο ποίημά του «Η ώρα φτάνει». Η έκδοση συμπληρώνεται με εκτενέστατη εργοβιογραφία του Κώστα Βάρναλη, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το φωτογραφικό και εικαστικό υλικό που συνοδεύει και τεκμηριώνει τα κείμενα."
Από την δική του πλευρά ο Βασίλης Κρίτσας στο περιοδικό Fractal παρατηρεί ότι: "Ο Βάρναλης περιγράφει όσα έζησε μαζί με τους συνεξόριστους συντρόφους του, καθοδόν προς τον Αϊ – Στράτη και κατά την παραμονή τους στο «νησί των ονείρων μας», όπως λέει μεταξύ σοβαρού και αστείου σε ένα σημείο, γιατί μετά από τόσες ώρες ταξιδιού και ταλαιπωρίας, θα ‘ταν απόλυτοι κύριοι, όχι της ψυχής τους, αλλά των ποδιών τους, για να πάνε όπου ήθελαν. Στο «νησί του ενωμοτάρχη» (όπως η Ελλάδα αντίστοιχα ήταν «βιλαέτι του Κοντύλη») και το μονάκριβο χωριό του, που «θέλουμε δε θέλουμε πρέπει να το αγαπήσουμε, γιατί θα παραδοθούμε σε αυτό και από την καλοσύνη του εξαρτάται να περάσουμε όσο μπορούμε λιγότερο θλιβερά τους μήνες της σκλαβιάς μας». Ο Βάρναλης καταφέρνει να αγαπήσει ειλικρινά κάθε πτυχή της περιπέτειάς του. Το νησί και τους κατοίκους του, με τη φτώχια, τα προβλήματά τους και την αρχική τους καχυποψία, που σταδιακά έσπαγε. Τους συντρόφους του και τις (εργασιακές και μορφωτικές) δραστηριότητες της κολεκτίβας ,που ήταν σα μικρογραφία σοσιαλιστικού κράτους: όλα μοιράζονταν, τα λιγοστά τσιγάρα πολλαπλασιάζονταν ακολουθώντας το «θάμα των πέντε άρτων», ενώ «όλοι δουλεύανε για όλους και για τον εαυτό τους –όχι για τους… έξυπνους μονάχα και τους παράσιτους, όπως γίνεται έξω στην κοινωνία την αστική». Το μικρό βαπόρι που τους φέρνει όσα χρειάζονται (χρήματα, αλληλογραφία, εφημερίδες, φρέσκιες ειδήσεις από τους καινούριους εξόριστους) και από το οποίο «κρεμότανε η ψυχή μας και η τύχη μας». Τον χοντρό, κίτρινο σκύλο των πολιτικών εξόριστων, το Βενιζέλο, που είναι ήμερος, αλλά γίνεται άγριο θηρίο, άμα δει χωροφύλακα."
Απαραίτητη υπενθύμιση ότι στο βιβλίο η επιμέλεια, η έρευνα και τα σχόλια έγιναν από τον δημοσιογράφο και συγγραφέα Ηρακλή Κακαβάνη, ο οποίος είναι συγγραφέας του βιβλίου “Ο δαίμων του τυπογραφείου’, εκδόσεις “Προσκήνιο’, 2008 ενώ είχε τη φιλολογική επιμέλεια και έγραψε το εισαγωγικό σημείωµα στο Λεύκωμα “Ομήρου Ιλιάδα, 21 Λιθογραφίες το Henri Motte“, εκδόσεις “Τυποεκδοτική’, 2008. Το 2012 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Εντός το βιβλίο-μελέτη του «Ο Άγνωστος Βάρναλης και 19 αδημοσίευτα ποιήματά του». Η επιμονή του και η υπευθυνότητα που τον διακρίνει στην φιλολογική, γλωσσική και ιστορική έρευνα καθώς και η συστηματική ενασχόλησή του με το έργο του Βάρναλη αποτελούν, τολμώ να πω, εγγύηση για την ιστορική κατανόηση της περιόδου που γράφονται οι συγκεκριμένες αναφορές και τα ποιήματα αλλά και για την πληρέστερη γνωριμία μας με τον τόσο δικό μας αλλά και τόσο άγνωστο ποιητή και αγωνιστή Κώστα Βάρναλη.
Όμως καθώς η παρουσίαση ενός βιβλίου και της σπουδαιότητας της συγκεκριμένης έκδοσης δεν μπορεί να εξαντληθεί σε λίγες γραμμές, υπόσχομαι να προχωρήσω σε εκτενέστερη βιβλιοκριτική, με τις δικές μου παρατηρήσεις και γιατί όχι, ενστάσεις και ύστερα από την ολοκλήρωση της ανάγνωσης, της μελέτης, αν θέλετε, του βιβλίου.
Χανιά, 5/11/2014
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι η προσπάθεια να έρθει στο φως το έργο του Βάρναλη και κατ' επέκταση και η ιστορία αυτού του τόπου δεν πρέπει να συνεχιστεί. Ένα μέρος αυτού του κενού έρχεται να καλύψει το νέο βιβλίο των εκδόσεων Καστανιώτη με ενθυμήματα του Βάρναλη από την δίμηνη εκτόπισή του στο νησί του Αϊ-Στράτη (20 Οκτώβρη 1935 έως 25 Δεκέμβρη 1935) όπου κατέγραψε, αμέσως μετά την απόλυσή του, σε δημοσιεύματα στην εφημερίδα Ανεξάρτητος και λίγο αργότερα στον Ριζοσπάστη. Τα κείμενά του, όπως και η αλληλογραφία με τη σύζυγό του, Δώρα Μοάτσου, περιγράφουν τις συνθήκες διαβίωσης στο νησί, σκιαγραφούν την προσωπικότητά του αλλά και το πώς επέδρασε στον ποιητή το γεγονός της εξορίας. Σύμφωνα με το δελτίο τύπου από την σελίδα του εκδοτικού οίκου: "τα ντοκουμέντα αυτά, οι σχετικές μαρτυρίες συνεξορίστων του και οι επιστολές παρουσιάζονται στα δύο πρώτα κεφάλαια του βιβλίου. Στο τρίτο κεφάλαιο διερευνάται το πότε γράφτηκε το ποίημα «Εξορία», ενώ με τη βοήθεια άλλων μαρτυριών εξετάζονται οι συνθήκες υπό τις οποίες γράφτηκε στον Αϊ-Στράτη το αθησαύριστο ποίημά του «Η ώρα φτάνει». Η έκδοση συμπληρώνεται με εκτενέστατη εργοβιογραφία του Κώστα Βάρναλη, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το φωτογραφικό και εικαστικό υλικό που συνοδεύει και τεκμηριώνει τα κείμενα."
Από την δική του πλευρά ο Βασίλης Κρίτσας στο περιοδικό Fractal παρατηρεί ότι: "Ο Βάρναλης περιγράφει όσα έζησε μαζί με τους συνεξόριστους συντρόφους του, καθοδόν προς τον Αϊ – Στράτη και κατά την παραμονή τους στο «νησί των ονείρων μας», όπως λέει μεταξύ σοβαρού και αστείου σε ένα σημείο, γιατί μετά από τόσες ώρες ταξιδιού και ταλαιπωρίας, θα ‘ταν απόλυτοι κύριοι, όχι της ψυχής τους, αλλά των ποδιών τους, για να πάνε όπου ήθελαν. Στο «νησί του ενωμοτάρχη» (όπως η Ελλάδα αντίστοιχα ήταν «βιλαέτι του Κοντύλη») και το μονάκριβο χωριό του, που «θέλουμε δε θέλουμε πρέπει να το αγαπήσουμε, γιατί θα παραδοθούμε σε αυτό και από την καλοσύνη του εξαρτάται να περάσουμε όσο μπορούμε λιγότερο θλιβερά τους μήνες της σκλαβιάς μας». Ο Βάρναλης καταφέρνει να αγαπήσει ειλικρινά κάθε πτυχή της περιπέτειάς του. Το νησί και τους κατοίκους του, με τη φτώχια, τα προβλήματά τους και την αρχική τους καχυποψία, που σταδιακά έσπαγε. Τους συντρόφους του και τις (εργασιακές και μορφωτικές) δραστηριότητες της κολεκτίβας ,που ήταν σα μικρογραφία σοσιαλιστικού κράτους: όλα μοιράζονταν, τα λιγοστά τσιγάρα πολλαπλασιάζονταν ακολουθώντας το «θάμα των πέντε άρτων», ενώ «όλοι δουλεύανε για όλους και για τον εαυτό τους –όχι για τους… έξυπνους μονάχα και τους παράσιτους, όπως γίνεται έξω στην κοινωνία την αστική». Το μικρό βαπόρι που τους φέρνει όσα χρειάζονται (χρήματα, αλληλογραφία, εφημερίδες, φρέσκιες ειδήσεις από τους καινούριους εξόριστους) και από το οποίο «κρεμότανε η ψυχή μας και η τύχη μας». Τον χοντρό, κίτρινο σκύλο των πολιτικών εξόριστων, το Βενιζέλο, που είναι ήμερος, αλλά γίνεται άγριο θηρίο, άμα δει χωροφύλακα."
Απαραίτητη υπενθύμιση ότι στο βιβλίο η επιμέλεια, η έρευνα και τα σχόλια έγιναν από τον δημοσιογράφο και συγγραφέα Ηρακλή Κακαβάνη, ο οποίος είναι συγγραφέας του βιβλίου “Ο δαίμων του τυπογραφείου’, εκδόσεις “Προσκήνιο’, 2008 ενώ είχε τη φιλολογική επιμέλεια και έγραψε το εισαγωγικό σημείωµα στο Λεύκωμα “Ομήρου Ιλιάδα, 21 Λιθογραφίες το Henri Motte“, εκδόσεις “Τυποεκδοτική’, 2008. Το 2012 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Εντός το βιβλίο-μελέτη του «Ο Άγνωστος Βάρναλης και 19 αδημοσίευτα ποιήματά του». Η επιμονή του και η υπευθυνότητα που τον διακρίνει στην φιλολογική, γλωσσική και ιστορική έρευνα καθώς και η συστηματική ενασχόλησή του με το έργο του Βάρναλη αποτελούν, τολμώ να πω, εγγύηση για την ιστορική κατανόηση της περιόδου που γράφονται οι συγκεκριμένες αναφορές και τα ποιήματα αλλά και για την πληρέστερη γνωριμία μας με τον τόσο δικό μας αλλά και τόσο άγνωστο ποιητή και αγωνιστή Κώστα Βάρναλη.
Όμως καθώς η παρουσίαση ενός βιβλίου και της σπουδαιότητας της συγκεκριμένης έκδοσης δεν μπορεί να εξαντληθεί σε λίγες γραμμές, υπόσχομαι να προχωρήσω σε εκτενέστερη βιβλιοκριτική, με τις δικές μου παρατηρήσεις και γιατί όχι, ενστάσεις και ύστερα από την ολοκλήρωση της ανάγνωσης, της μελέτης, αν θέλετε, του βιβλίου.
Χανιά, 5/11/2014
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου