Παρασκευή 29 Ιανουαρίου 2010
ΣΤΟ ΜΑΙΧ Κρητική Γαστρονομία -Κοπή πίτας και βράβευση
ΣΤΟ ΜΑΙΧ
Κρητική Γαστρονομία
Το δίκτυο Κρητικής Γαστρονομίας έκοψε την πρωτοχρονιάτικη πίτα του χθες το απόγευμα σε αίθουσα του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων. Στην διάρκεια της εκδήλωσης έγινε απονομή βραβείων στους διακριθέντες μαθητές του Επαγγελματικού Λυκείου Ακρωτηρίου για την συμμετοχή τους στην δημιουργία του λογότυπου του Δικτύου Κρητικής Γαστρονομίας. Στην εκδήλωση παραβρέθηκε ο αντινομάρχης Χανίων Χαράλαμπος Κουκιανάκης ο οποίος σε δήλωση του τόνισε ότι "ως νομαρχιακή αυτοδιοίκηση Χανίων στηρίζουμε την προσπάθεια που έχει ξεκινήσει, τώρα και ενάμισυ χρόνο, από το Δίκτυο Κρητικής Γαστρονομίας, και έχει σαν στόχο την προώθηση και προβολή των κρητικών προϊόντων δια μέσου της κρητικής κουζίνας. Εμείς από την πλευρά μας προσπαθούμε μέσω του τουρισμού να κάνουμε όσο το δυνατόν γνωστή την κρητική διατροφή, την οποία δεν πρέπει ποτέ να παραβλέπουμε, και να τη στηρίζουμε με κάθε τρόπο".
Από την μεριά του ο πρόεδρος του Δικτύου Γιάννης Αποστολάκης είπε ότι "είναι η πρώτη φορά μετα την ίδρυση του δικτύου, που κόβουμε την πρωτοχρονιάτικη πίτα, ενώ πιστεύουμε ότι το Δίκτυο συμβάλει ουσιαστικά στην καλύτερη γνωριμία των κρητικών προϊόντων και της κρητικής κουζίνας, σε Έλληνες και ξένους, αλλά και να στηρίξουμε τα ντόπια προϊόντα μέσα από σειρά εκδηλώσεων που προγραμματίζουμε μέσα στην φετινή χρονιά, πάντα με την βοήθεια και την στήριξη της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Χανίων, αλλά και άλλων φορέων του τόπου".
Ο Γιάνης Καλούτσης, αντιπρόεδρος του Δικτύου τόνισε: "μέσα στα πλαίσια των εκδηλώσεων προγραμματίζουμε κάποιες θεματικές βραδιές, τις οποίες θα διοργανώνουμε μία φορά τον μήνα, με στόχο την καλύτερη προβολή των ντόπιων κρητικών προϊόντων".
Στην εκδήλωση παρευρέθησαν επίσης, διδακτικό προσωπικό, μέλη του ΔΣ, αλλά και μαθητές της Σχολής Τουρισμού Hotelier.
ΜΑΝΩΛΗΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΚΗΣ
ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ
ΒΡΑΒΕΥΘΕΝΤΕΣ
1.Ειρηναίος Μαράκης, Ά Έπαινος (δημιουργία λογότυπου Δικτύου Κρητικής Γαστρονομίας)
2.Ρωξάνη Ρυσκιέβιτς, Β' Έπαινος
3.Πέτρος Αμπαδιωτάκης,Γ' Έπαινος
Κυριακή 24 Ιανουαρίου 2010
ΑΒΥΣΣΟΣ
Πολλές φορές,θα με δεις στου δρόμους χωρίς παρέα να γυρνάω.Τα τραγούδια μας θυμάμαι και κλαίω.Κρύο στην πόλη και μοναξιά.Φοβάμαι ακόμα τους ανθρώπους.Πουθενά σωτηρία.
-
Γνωρίζω πια,πώς τα λάθη δεν διορθώνονται και ξέρω ότι θα χάσω και άλλες ευκαιρίες στη ζωή.Εσύ με αποφεύγεις.Δικαίως.Δεν ξέρεις σε πιό σημείο φτάνει η τρέλα μου.Χαμένο κορμί εγώ,μόνο μακριά μου θα σώσεις την ψυχή σου.
-
Θα γυρίσω πίσω στο πλοίο,να κλειστώ στην καμπίνα μου.Μόνη παρέα μου οι φτωχοί Άγιοι στις ξεβαμένες ταπετσαρίες.Κλαίνε για την μοίρα μου αλλά λόγια παρηγοριάς δεν θα πουν.
-
Στους δρόμους οι παρεές στήνουν χορό.Γιορτές στην Θεσσαλονίκη-του Αγίου Δημητρίου.Η γιορτή σου.Χωρίς εμένα.Χωρίς εσένα.Δρόμος που δεν έχει τέλος και ένας εκνευρισμός που σε κουράζει.
-
Αύριο μπαρκάρουμε για ξένους τόπους,εκεί που τα πουλιά πετούν πάντα προς τον Νότο.Ταξίδι προς μία άγνωστη Ιθάκη.Ταξίδι στην Άβυσσο...
Ειρηναίος Μαράκης
25/01/2010
Χανιά
-
Γνωρίζω πια,πώς τα λάθη δεν διορθώνονται και ξέρω ότι θα χάσω και άλλες ευκαιρίες στη ζωή.Εσύ με αποφεύγεις.Δικαίως.Δεν ξέρεις σε πιό σημείο φτάνει η τρέλα μου.Χαμένο κορμί εγώ,μόνο μακριά μου θα σώσεις την ψυχή σου.
-
Θα γυρίσω πίσω στο πλοίο,να κλειστώ στην καμπίνα μου.Μόνη παρέα μου οι φτωχοί Άγιοι στις ξεβαμένες ταπετσαρίες.Κλαίνε για την μοίρα μου αλλά λόγια παρηγοριάς δεν θα πουν.
-
Στους δρόμους οι παρεές στήνουν χορό.Γιορτές στην Θεσσαλονίκη-του Αγίου Δημητρίου.Η γιορτή σου.Χωρίς εμένα.Χωρίς εσένα.Δρόμος που δεν έχει τέλος και ένας εκνευρισμός που σε κουράζει.
-
Αύριο μπαρκάρουμε για ξένους τόπους,εκεί που τα πουλιά πετούν πάντα προς τον Νότο.Ταξίδι προς μία άγνωστη Ιθάκη.Ταξίδι στην Άβυσσο...
Ειρηναίος Μαράκης
25/01/2010
Χανιά
Τετάρτη 20 Ιανουαρίου 2010
Γιάννης Σκαρίμπας Ο ΚΑΠΕΤΑΝ ΣΟΥΡΜΕΛΗΣ Ο ΣΤΟΥΡΑΪΤΗΣ
Ο ΚΑΠΕΤΑΝ ΣΟΥΡΜΕΛΗΣ Ο ΣΤΟΥΡΑΪΤΗΣ
Κρυφή χαρά, κρυφό καμάρι τόχε μες στην καρδιά του και το χαίρονταν τον ξαναπαγεμό του στο λιμάνι της Κάτω Μπάσιας ο Καπτα-Σουρμελής ο Στουραΐτης. Πότε να φτάσει!
Εκεί σιμά στα χαμηλά παρεθυράκια των Σουρούτηδων θ' άραζε, καρσί στα μαύρα μάτια της Αννίκας.
Έλα Χριστέ και Παναγιά πόσ' όμορφος πούταν ο κόσμος! Μιά φουσκοθαλασσά καλωσύνης, μιά μοσκοβολιά τρυφεράδας, έτσι έν' αγεράκι ερωτικό γλυκοφυσάμενο φούσκωνε την καρδιά του και τις σκέψεις του.
Θάφτανε.
Θα φουντάριζε στην ίδια θέση, γερά θα ρεμεντζάριζε την «Τρισεύγενη» το τρεχαντήρι του· σβέλτος και λυγερός κι αυτός θα ορθώνονταν στο κάσαρο.
Κι από κοντά;
Ω από κοντά όλα θαρχόνταν μοναχά τους με τη σειρά και με την τάξη.
Αχ! ναι, σαν τότες!
Να, θ' άνοιγαν τα παρεθύρια των Σουρούτηδων, θ' άστραφταν και τα μάτια της Αννίκας.
Κι όταν τη νύχτα, όλα γλυκά θα σώπαιναν, τότες, ώ τότες αυτός ήξερε.
Αχ! πόσο γλυκιές ήσαν οι γνώμες του, πόσ' όμορφη 'ταν η ζωή του.
Εκεί αντίκρυα του θ' άνοιγ' αθόρυβα, σα μάτι, το χαμηλό παρεθυράκι των Σουρούτηδων κ' ένα χρυσό αυλάκι από φως θα σέρνονταν πα στα κατάμαυρα νερά, μες στο λιμάνι.
Σαν μιά κολώνα ολόχρυση, ολόρθα βυθισμένη, θάμοιαζε η αναβρική φεγγοβολιά του μες στη θάλασσα.
Κι ανάμεσα του –φάντασμα λευκό νυχτερινό– η Αννίκα η ορθοβύζα.
Θεέ μου !
Άμπουλας σκοτεινός, στιλπνός, τα μαλλιά της, θα χύνονταν –μαύρη νεροσυρμή και κύμα– πα στη μαρμάρινη ασπράδα των δυό ώμων της και γυμνά όπως στ' αγάλματα θα της κρεμόντουσαν τα χέρια, θ' ασπρολογούσαν οι παχουλές φούσκες των δυό μπράτσω της.
Κάτω απ' το νυχτικό μπουστάκι της –έτοιμο να σπάσει και να πετάξει τα κουμπιά του– μόλις θα συγκρατιούτανε το δίδυμο κύμα των βυζώ της.
Αγάλι τότες κι αυτός θα κατέβαινε στη βάρκα.
Θ' αφρουγκάζονταν τους υγρούς κλουμπακισμούς των κουπιών του πα στη θάλασσα και τους βαριούς χτύπους τση καρδιάς του μες στη νύχτα.
Κι όταν σε λίγο αγάλι θ' άραζε εκεί στην αμμουδιά –ζερβά στο σπίτι της– πατώντας λαφριά στα νύχια του, θάφτανε στο παρέθυρο και θάδινε τα χέρια.
Τότες το φως θάσβηνε άξαφνα – σαν κάτι που πέταξε κ' εχάθη. Πυκνό τότε σκοτάδι γλυκά θα τους συνέπαιρνε.
Έλα Χριστέ και Παναγιά! πόσ' όμορφος πούταν ο κόσμος. Απαλά τα δάχτυλα του θα βούλιαζαν –σαν σε ζυμάρι– στις φούσκες των δυό μπράτσω της, κ' οι δυό μαζί οι παλάμες του θα γλύστραγαν ως την πυκνή βλάστηση (αψηλά) των μασχαλώ της.
Ο φλογερός ανασασμός του θα συγκερνιότανε με τη μοσκοβολάδα απ' τα χνώτα τση και το στόμα του λαίμαργα θ' ασήκωνεν εκείνη τη στιλπνή υγρασία των χειλιών τση.
Ψυχή του!
Θάνιωθε στα μπράτσα του την ελαστική εσχάρα των λιανών παιδιών της, κι όταν απ' την φουσκοθαλασσιά των καϋμών, θάσπαζαν τα φιλτισένια κουμπάκια και του μπούστου της, ο κρουστός κόρφος της θα χύνονταν και στων δυό τις αγκαλιές – αφρός και κύμα.
Έτσι κατά πώς έγιναν και τότες.
Αγέρας ερωτικός οι καϋμοί του φούσκωναν τα πανιά του και τους φλόκους του, ερωτικό πουλάκι κ' η ψυχούλα του φλετούραε αμπροστά, το δρόμο δείχνοντας στο ερωτικό καράβι.
Πότε να φτάσει.
*
* *
Κ' έφτασε.
Αδεκεί καταμεσίς στο λιμανάκι της Κάτω Μπάσιας, φουντάρισε, αντίκρυα στα χαμηλά παρεθυράκια των Σουρούτηδων, εκεί καρσί στα μαύρα μάτια της Αννίκας. Εκεί 'ταν το σπιτάκι της· εκεί οι λεύκες που το σκέπαζαν, ομπρός του εκεί, σιμά στα βότσαλα, στο περιγιάλι.
Γοργά πετάχτηκε στην πιάτσα. Και βράδυαζε. Σέ λίγο, θάφτανε κ' η νύχτα.
Στην ίδια θέση εκάθισε, αντίκρυα, στου Ζέρβα την ταβέρνα.
Δούλευε ο νους του ανήσυχα, δούλευε η καρδιά του, δούλευε και η μοίρα του η μαύρη.
Ανήσυχο πουλάκι η ψυχούλα του, πετούσε δω, πετούσε κει, γυρνόφερνε το σπίτι.
Να ιδεί, να μάθει δίψαε η καρδούλα του.
Κ' έμαθε και είδε.
Είδε την αυλόπορτα ν' ανοίγει κ' ένας άντρας ξεραγκιανός, κοκκινοτρίχης, πρόβαλε στην πόρτα.
Και πνιγμένος ο Καπτα-Σουρμελής θα τον θυμόνταν.
Ήταν εκείνος.
Αυτός ο ίδιος πούχε από τότες στο μάτι την Αννίκα.
Είδε και την Αννίκα. Την είδε να χάνει το χρώμα της, να πιάνεται στην πόρτα. Κατόπι να κλείνει πίσω της, να φεύγει.
Κατάλαβε ο Καπτα-Σουρμελής ο Στουραΐτης.
Δε μίλησε, δεν εκουνήθη, δεν ανάσανε.
Δεν αισθάνθηκε καθόλου μίσος, διόλου θυμό.
Δεν ήταν ανάγκη, δεν επείραζε, δεν ήταν λόγος.
Όμως σιγανά, αγάλι, σαν από θερμή πηγή ανάβλυσε μέσα του η πίκρα.
Είπε και τούφεραν κρασί κι άρχισε να πίνει.
Άχ πόσο έπινε, Θεέ μου!
Έπινε αγάλι, έπινε ντροπαλά, τόνα ποτήρι πάνω στ' άλλο.
Έτσι αγάλι, έτσι ντροπαλά κι αυτά, τα χαμηλά παρεθυράκια των Σουρούτηδων μπροστά του, σφάλισαν φύλλο προς φύλλο, ένα-ένα, τόνα κατόπι στ' άλλο, σαν ματάκια.
Κ' η νύχτα ήρτε, ήρτε δειλή, δισταχτική, κρυφοκλαμένη.
Κοντά μεσάνυχτα ασηκώθη κ' έφυγε.
Πατώντας δω, πατώντας κει, έφτασε στο μώλο.
Δεν ήταν μεθυσμένος –σκεφτόταν μέσα του– παρά έτσι κομμάτι κουρασμένος, λυπημένος...
Τώρα ήσαν όλα καλά, κατακαλά, ωραία, αχ τί ωραία!
Ο Θεός ξέρει πώς ήβρε τη βάρκα του, πώς ήμπε μέσα.
Έπιασε τα κουπιά και τράβηξε για το καΐκι, για της ψυχής του τράβηξε το άσυλο, για την καταφυγή τού σώματός του.
Άχ! πόσο μακριά πούταν φουνταρισμένη η «Τρισεύγενη», πόσον αλαργινό το τρεχαντήρι του, του εφάνη...
Άαα... θάχε «σύρει» διαλογίστηκε... το ρέμα το μετατόπισεν εσκέφθη· τέλος, έφτασε· προσπάθησε ν' ανέβει, να σκαλώσει... Μα πράμα περίεργο – αργούσε... δε δύνονταν... – σε καλό του!
Έκαμε να φωνάξει το μούτσο του το Γιώργη, προσπάθησε πολύ... εφώναξε δυνατά όσο κι αν εδυνάστη... μα παράξενο πράμα «τ' είχε πάθει;» ο μούτσος δε φαίνονταν, κι αυτός ο ίδιος δεν άκουγε σκεδόν διόλου τη φωνή του!
Μόνο ένας σαλιαρός ρογχασμός έβγαιν' από το στόμα του...
Καλά, μα εκεί αντίκρυα του –ζερβά του– κάτι άστραψε άξαφνα, κάτι εχύθη.
Μιά νεροφίδα χρυσή, λιανή, μακρουλή, αγωνίζονταν –σα νάταν δεμένη απ' την ουρά της– λες να ξεφύγει απ' τη στεριά, να γλυστρήσει πα στο γιαλό, μες στο λιμάνι.
Μιά σκέψη γοργή –σαν αστραπή– διάβη γλυκά το λοϊσμό του.
Έστριψ' ευτύς προς την αχτή κ' είδε αντίκρυα.
Είδε το παρεθύρι ανοιχτό και την Αννίκα ανάμεσα του, όραμα λευκό μέσα στη νύχτα!
Άχ! ναί σαν τότες!
Ήταν κι απόψε με το νυχτικό μπουστάκι της κ' είχε τα μπράτσα γυμνά όπως στ' αγάλματα!
Σαν μιά χιονοκολώνα λυγερή ήταν το μπόι της όπου αψηλά της κάθονταν 'νας κόρακας με τα φτερά ανοιγμένα – τα μαλλιά της.
Κ' ενόησε.
Έπιασε τα κουπιά και τράβηξε ίσα-καταΐσα.
Μιά καινούργια δύναμη έδωσ' αντρειά στα μπράτσα του, έκαμε τους σκαρμούς της βάρκας του να τρίζουν.
Δεν τούκανε εντύπωση ο σκοπός του.
Ήξερε καλά, κατακαλά, ήταν βέβαιος.
Εκεί 'ταν η Αννίκα του – τον καρτέραε...
Κι αυτός;
Ώ, αυτός όπως τότε:
Θα κάθιζε αγάλι τη βάρκα του στην αμμουδιά και θα σαλτάριζε στα όξω.
Κατόπι πατώντας ανάλαφρα στα νύχια του, θάφτανε και θάδινε τα χέρια.
Κι όταν το φως της λάμπας θάσβηνε και θα γίνονταν κ' οι δυό των ένα με τη νύχτα, τότε... ώ τότε !
Να, λιγάκι ακόμα και ζύγωνε να φτάσει.
Το χρυσό ρυάκι πλάι του όλο και κόνταινε στη θάλασσα, όλο κ' έφευγε ξωπίσω του – σα φίδι. Μα, για στάσου...
Το φως, καρσί, έσβησεν άξαφνα σαν κάτι που πέταξε κ' εχάθη ! Το ίδιο και το χρυσό αυλάκι πα στη θάλασσα !
Ο Καπτα-Σουρμελής ο Στουραΐτης πάλι ενόησε ..
Σίαρε αγάλι και κάθισε στον πάγκο.
Δεν ήταν μεθυσμένος –σκεφτόταν μέσα του– παρά έτσι κουρασμένος, μάλλον λυπημένος...
Τώρα όμως πολύ αποθυμούσε να ξαπλώσει... νά, όσο πατάει η γάτα, μιά στιγμή... Όχι αδερφέ να κοιμηθεί, μόν' να τον κλέψει μόνε μόνε... έτσι ένα μινούτο, μιά σταλιά... Κι από κοντά –μα το Θεό– θα τράβαγε ίσια για το καΐκι.
Κ' έγειρε.
Πολύ ανήσυχα στην αρχή, άσκημα, παράξενα, αποκοιμήθη τέλος βαριά, συγκρατητά, δίχως άκρη...
Προς τις αυγές, τα νερά τραβήχτηκαν και το κεφάλι του πρόβαλ' αγάλι πα απ' τη θάλασσα, με το πρόσωπο αποτρόπαιο και πρισμένο, μαλέο, απαίσιο !
Τα μάτια του ολάνοιχτα, γυαλένια και κατάπληχτα, θωρούσαν χαύνα καταμπροστά όλα μαζί και τα κλειστά παρεθυράκια των Σουρούτηδων !
Κάτω απ' τα φουσκοπρησμένα του ματόφυλλα, οι κόρες (πηγμένες) των ματιών του εφαίνοσαν σαν κάτι να διηγόντουσαν φριχτό, σαν κάτι να (της Αννίκας του) το έλεγαν...
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΡΑΒΕΥΜΕΝΟΥ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ ΙΜΑΡΕΤ
Είδος:
Μουσική/Τέχνες - Παρουσίαση
Δίκτυο:
Παγκόσμιες
Ημερομηνία:
Πέμπτη, 21 Ιανουαρίου 2010
Ώρα:
7:30 μ.μ. - 9:30 μ.μ.
Τοποθεσία:
Βιβλιοπωλείο Ευριπίδης στη Στοά (Ανδρέα Παπανδρέου 11, Χαλάνδρι)
Περιγραφή
Το βιβλιοπωλείο ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΣΤΗ ΣΤΟΑ
και οι εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
σας προσκαλούν
στην παρουσίαση του μυθιστορήματος
του Γιάννη Καλπούζου
ΙΜΑΡΕΤ
Στη σκιά του ρολογιού
που κέρδισε το Βραβείο Αναγνωστών 2009 του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου
την Πέμπτη, 21 Ιανουαρίου 2010, στις 7:30 μ.μ.,
στο βιβλιοπωλείο ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΣΤΗ ΣΤΟΑ
(Ανδρέα Παπανδρέου 11, Χαλάνδρι).
Για το βιβλίο θα μιλήσουν
ο Παναγιώτης Νούτσος, Καθηγητής Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας
στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, και ο συγγραφέας.
Αποσπάσματα από το βιβλίο θα διαβάσει η ηθοποιός Θεοδώρα Σιάρκου.
Είδος:
Μουσική/Τέχνες - Παρουσίαση
Δίκτυο:
Παγκόσμιες
Ημερομηνία:
Πέμπτη, 21 Ιανουαρίου 2010
Ώρα:
7:30 μ.μ. - 9:30 μ.μ.
Τοποθεσία:
Βιβλιοπωλείο Ευριπίδης στη Στοά (Ανδρέα Παπανδρέου 11, Χαλάνδρι)
Περιγραφή
Το βιβλιοπωλείο ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΣΤΗ ΣΤΟΑ
και οι εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
σας προσκαλούν
στην παρουσίαση του μυθιστορήματος
του Γιάννη Καλπούζου
ΙΜΑΡΕΤ
Στη σκιά του ρολογιού
που κέρδισε το Βραβείο Αναγνωστών 2009 του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου
την Πέμπτη, 21 Ιανουαρίου 2010, στις 7:30 μ.μ.,
στο βιβλιοπωλείο ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΣΤΗ ΣΤΟΑ
(Ανδρέα Παπανδρέου 11, Χαλάνδρι).
Για το βιβλίο θα μιλήσουν
ο Παναγιώτης Νούτσος, Καθηγητής Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας
στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, και ο συγγραφέας.
Αποσπάσματα από το βιβλίο θα διαβάσει η ηθοποιός Θεοδώρα Σιάρκου.
Αποτυχία ενός ολόκληρου συστήματος
Η Σύνοδος της Κοπεγχάγης για την κλιματική αλλαγή
«Ο πλανήτης και όχι τα κέρδη τους», το σύνθημα που κυριάρχησε στα συλλαλητήρια της Κοπεγχάγης, δείχνει την προοπτική, όπως εξηγεί ο Λέανδρος Μπόλαρης.
H σύνοδος του ΟΗΕ στην Κοπεγχάγη για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είχε συγκεντρώσει την προσοχή εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλον τον κόσμο. Οι ελπίδες ήταν μεγάλες. Οι ακτιβιστές για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και τα εκατομμύρια των ανθρώπων σε όλον το πλανήτη που ανησυχούν για την καταστροφική πορεία του περιβάλλοντος είχαν στραμμένα τα βλέμματά τους στην Κοπεγχάγη. Εκατοντάδες χιλιάδες συμμετείχαν σε διαδηλώσεις που απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις να πάρουν μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Στην ίδια την Κοπεγχάγη, οι διαδηλώσεις και το «Αντι-Φόρουμ» που οργάνωσε μια μεγάλη γκάμα οργανώσεων και κινήσεων ήταν οι μαζικότερες που έχουν γίνει - και αντιμετώπισαν τις «περιποιήσεις» της δανικής αστυνομίας.
Οι κυβερνήσεις όλου σχεδόν του κόσμου καλλιεργούσαν τέτοιες ελπίδες. Στην Κοπεγχάγη κατέφθασαν αντιπροσωπείες από 192 κυβερνήσεις. Η Greenpeace είχε ξεκινήσει μια μεγάλη καμπάνια με το σύνθημα «Οι πολιτικοί μιλάνε, οι ηγέτες δρουν», καλώντας αυτές ακριβώς τις κυβερνήσεις να πάρουν τις αρμόζουσες αποφάσεις. Και οι περισσότερες δήλωναν ότι αυτό σκοπεύουν να κάνουν. Η Ε.Ε υποτίθεται ότι είχε την πιο προωθημένη «περιβαλλοντική ατζέντα». Όμως, ακόμα κι οι ΗΠΑ του Μ. Ομπάμα έμοιαζαν να έχουν μετακινηθεί κατά πολύ από την εποχή που ο Μπους απέρριπτε ακόμα και το Πρωτόκολλο του Κιότο.
Ο 0πρωθυπουργός της Δανίας που «φιλοξενούσε» τη Σύνοδο, δήλωνε στις παραμονές της ότι «είναι εμφανής η πολιτική θέληση για τη σύναψη μιας παγκόσμιας συμφωνίας. Οι διαφορές μπορούν να ξεπεραστούν αν υπάρχει πολιτική θέληση και πιστεύω ότι υπάρχει». Ο Γκόρντον Μπράουν, ο πρωθυπουργός της Βρετανίας, δήλωνε σε ακόμα πιο δραματικούς τόνους: «Τα παιδιά μας δεν θα μας συγχωρήσουν αν αποτύχουμε».
Ο Τζορτζ Μόνμπιο, ακτιβιστής και συγγραφέας, σε ένα άρθρο που έγραψε στην εφημερίδα Guardian για την αποτυχία της Κοπεγχάγης, θυμίζει τι του είχε πει ένα χρόνο πριν ο Ιβο Ντε Μπόερ, ο επικεφαλής της επιτροπής του ΟΗΕ που οργάνωσε την Σύνοδο. «Για μένα, το χειρότερο σενάριο είναι ότι το κλίμα θα γίνει ένας δεύτερος Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ)... Για μένα η Κοπεγχάγη είναι η προθεσμία που πρέπει να τηρήσουμε, και φοβάμαι ότι αν δεν το κάνουμε, τότε η διαδικασία θα αρχίσει να ξεχειλώνει, κι όπως έγινε και στις διαπραγματεύσεις για το παγκόσμιο εμπόριο, η μια προθεσμία μετά την άλλη θα παραβιάζεται, και στο τέλος θα μοιάζουμε με τη μικρή ορχήστρα που έπαιζε στο Τιτανικό ενώ το πλοίο βυθιζόταν...».1
Η αποτυχία...
Η προηγούμενη σύνοδος του ΟΗΕ που κατέληξε στην υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Κιότο το 1997, είχε θέσει κάποιους στόχους για τη μείωση των εκπομπών «αερίων του θερμοκηπίου» (κυρίως διοξείδιο του άνθρακα) κατά 5.2% με βάση τα επίπεδα του 1990, μέχρι το 2012. Ηταν πολύ περιορισμένοι στόχοι.
Από τότε, όλα τα στοιχεία που επεξεργάζονται τα πιο έγκυρα επιστημονικά σώματα, αποδεικνύουν την επείγουσα ανάγκη για λήψη πολύ πιο ριζικών μέτρων προς αυτή τη κατεύθυνση. Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) κρούει συνεχώς τον κώδωνα του κινδύνου: αν η θερμοκρασία του πλανήτη αυξηθεί πάνω από 2 οC μέχρι το τέλος του αιώνα, οι συνέπειες θα είναι μη αναστρέψιμες. Μια πρόσφατη μελέτη της IPCC, για παράδειγμα, προβλέπει άνοδο της στάθμης της θάλασσας κατά 9 ολόκληρα μέτρα, ακόμα και αν η αύξηση της θερμοκρασίας σταθεροποιηθεί στους 2οC.2
Κι όμως, το μόνο που κατάφερε η Σύνοδος της Κοπεγχάγης ήταν η έκδοση ενός κοινού ανακοινωθέντος, ενός «Συμφώνου» χωρίς κανένα συγκεκριμένο στόχο και καμιά δεσμευτική ισχύ. Ο Τζόναθαν Νηλ, που δραστηριοποιείται στην «Κίνηση ενάντια στην Κλιματική Αλλαγή» στη Βρετανία και συμμετείχε στις διαδηλώσεις της Κοπεγχάγης, έγραψε στην εφημερίδα Socialist Worker:
«Το Σύμφωνο καλύπτει δυόμισι σελίδες. Προηγουμένως, η συμφωνία του Κιότο προέβλεπε στόχους για μείωση των εκπομπών των πλούσιων χωρών. Το Σύμφωνο [της Κοπεγχάγης] λέει ότι κάθε χώρα θα ορίσει τους στόχους της όπως της αρέσει, και θα ενημερώσει τον ΟΗΕ μέχρι τις 31 Γενάρη. Περιμέναμε περαιτέρω διαπραγματεύσεις τον Δεκέμβρη στο Μεξικό. Οι περισσότερες χώρες τις περιμένουν ακόμα. Όμως, το Σύμφωνο αναφέρει ότι η πρώτη εκτίμηση για την εκπλήρωση αυτών των στόχων θα γίνει το 2015. Στο Σύμφωνο δεν περιλαμβάνονται νομικά δεσμευτικοί στόχοι. Ούτε ΄πολιτικά δεσμευτικοί΄ όροι. Τίποτα.».3
Διάφορες εξηγήσεις δίνονται για την αποτυχία της Κοπεγχάγης. Από την «ατολμία» των κυβερνήσεων μέχρι τις αντιθέσεις ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα. Οι αντιθέσεις υπήρχαν, όμως, το τελικό ανακοινωθέν, το κατάπτυστο «Σύμφωνο» που μόνο τέτοιο δεν είναι, ήταν προϊόν μιας «πριβέ» συνάντησης ανάμεσα στον Ομπάμα, τον Χου Ζι Ντάο, πρόεδρο της Κίνας, τον Λούλα, πρόεδρο της Βραζιλίας, τον Σινγκ, πρόεδρο της Ινδίας και τον Ζούμα, πρόεδρο της Νότιας Αφρικής. Γι΄ αυτούς τους πολιτικούς, του «Βορρά» και του «Νότου» (ο Λούλα και ο Ζούμα είναι και επικεφαλής υποτίθεται αριστερών κυβερνήσεων) τα συμφέροντα του κεφαλαίου αποτελούν την υπέρτατη δέσμευση.
...των κυρίαρχων προσεγγίσεων
Γιατί η αποτυχία της Κοπεγχάγης δεν οφείλεται απλά σε κάποια ελαττώματα των διοργανωτών της. Συμβολίζει «την ιστορική αποτυχία της κυρίαρχης προσέγγισης στην περιβαλλοντική κρίση και την ανάγκη για πολύ πιο ριζικές λύσεις», όπως τονίζει στο εισαγωγικό του σημείωμα το τεύχος του Δεκέμβρη του περιοδικού Monthly Review (αμερικάνικη έκδοση). Στο ίδιο τεύχος, ο John Bellamy Foster εξηγεί ποια είναι αυτή η κυρίαρχη προσέγγιση και ποια είναι η ριζική λύση.
Η «κυρίαρχη προσέγγιση» βασίζεται σε δυο «φετιχισμούς»: τις υποσχέσεις ότι υπάρχουν κάποιες θαυματουργές τεχνολογικές λύσεις, που θα αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, όπως η παραπέρα εφαρμογή της πυρηνικής ενέργειας. Στις πιο ακραίες εκδοχές αυτής της «λύσης» είναι οι διάφορες συνταγές «γεωμηχανικής» - όπως ο «βομβαρδισμός» της στρατόσφαιρας με διοξείδιο του θείου από στόλους αεροπλάνων ώστε να περιοριστεί η είσοδος της ακτινοβολίας του ήλιου ή η βύθιση ρινισμάτων σιδήρου στους ωκεανούς για την ταχύτερη απορρόφηση του διοξειδίου του άνθρακα.
Ο άλλος «φετιχισμός» είναι αυτός που κυριαρχεί έτσι κι αλλιώς στην καπιταλιστική κοινωνία, ο φετιχισμός της αγοράς. Το Πρωτόκολλο του Κιότο βασίστηκε σε αυτή την πεποίθηση. Ότι, δηλαδή, οι δυνάμεις της αγοράς είναι η «ατμομηχανή» η οποία θα έφερνε μείωση των ρύπων. Με βάση αυτό το Πρωτόκολλο στήθηκε μια ολόκληρη αγορά για την εμπορία «δικαιωμάτων» στην εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου. Η Ε.Ε έχει πρωταγωνιστήσει σε αυτό τον τομέα. Η συνταγή κρίνεται εκ του αποτελέσματος: δεκατρία χρόνια μετά, οι - ανεπαρκέστατοι - στόχοι που είχε θέσει δεν έχουν επιτευχθεί από καμιά χώρα. Τους μόνους που ωφέλησε ήταν τις μεγάλες επιχειρήσεις και τους κερδοσκόπους, όχι ότι πρόκειται για δυο διαφορετικά πράγματα... Σε μια εμπεριστατωμένη μελέτη που διένειμαν στη Κοπεγχάγη, οι «Φίλοι της Γης» συγκρίνουν αυτή την αγορά με την αγορά των «στεγαστικών δανείων υψηλού ρίσκου» (subprime), δηλαδή την κερδοσκοπική φούσκα που έσκασε στις ΗΠΑ το καλοκαίρι του 2007.5 Στο προηγούμενο τεύχος του Σοσιαλισμός Από τα Κάτω, ο Σωτήρης Κοντογιάννης προσφέρει μια περιεκτική παρουσίαση για το πόσο μεγάλο παραμύθι είναι οι συνταγές και τα ευχολόγια των μεγάλων πολυεθνικών για «βιώσιμη ανάπτυξη» και την «πράσινη οικονομία».
Πριν τρεις δεκαετίες, όσοι μιλούσαν για τους κινδύνους της περιβαλλοντικής καταστροφής αντιμετωπίζονταν περίπου σαν οι τρελοί του χωριού και γραφικοί «οικολόγοι» με ταγάρια και σανδάλια. Αργότερα, το ζήτημα άρχισε να αποκτάει κάποια «νομιμοποίηση» αλλά εξακολουθούσε να αντιμετωπίζεται κομματιαστά: στη δεκαετία του ΄80 οι χλωροφθοράνθρακες (CFC) - συστατικά που περιέχονταν στο «φρέον» των ψυγείων ή στα διάφορα σπρέι - εντοπίστηκαν ως υπεύθυνοι για την «τρύπα του όζοντος».7 Όσο όμως περνούσε ο καιρός, τόσο γινόταν όλο και πιο ξεκάθαρο ότι το πρόβλημα δεν είναι η μια ή η άλλη «υπερβολή». Αντίθετα όλες οι «απειλές» συνδέονται και αλληλεπιδρούν.
Ο καπιταλισμός: το σύστημα της μη-βιώσιμης ανάπτυξης
Η αιτία τους δεν είναι γενικά η παρέμβαση του ανθρώπου στη φύση. Είναι η συγκεκριμένη κοινωνική οργάνωση αυτής της παρέμβασης, ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής. Ο καπιταλισμός είναι το πρώτο εκμεταλλευτικό σύστημα στην ιστορία της ανθρωπότητας που έχει επιβάλλει τη «γενικευμένη εμπορευματική παραγωγή». Η ίδια η ικανότητα του ανθρώπου να επιδρά στη φύση έχει γίνει εμπόρευμα, η εργατική δύναμη. Και μαζί μ΄ αυτήν η φύση ολόκληρη κι ο πλούτος της.
Διακόσια περίπου χρόνια πριν, όταν ο καπιταλισμός κατακτούσε ακόμα τον πλανήτη, το 1804, ο Τζορτζ Μέηντλαντ, όγδοος υποκόμης του Λόντερντεηλ, είχε παρατηρήσει ότι όσο αυξάνονται τα «ιδιωτικά πλούτη» (οι ανταλλακτικές αξίες με τη μαρξιστική ορολογία) τόσο πιο γρήγορα καταστρέφεται ο φυσικός πλούτος. Αυτό το «Παράδοξο του Λόντερντεηλ», όπως έχει μείνει γνωστό από τότε, ο Μαρξ το υιοθέτησε και το ανέπτυξε στην κριτική του καπιταλισμού.
Η κινητήριος δύναμη του συστήματος είναι ο ανταγωνισμός ανάμεσα στους διαφορετικούς καπιταλιστές για τη μεγαλύτερη συσσώρευση κεφαλαίου, το μεγαλύτερο ποσοστό κέρδους. Ο Καρλ Μαρξ, ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, είχε επισημάνει πού οδηγεί αυτή η κούρσα όχι μόνο για τους εργάτες αλλά και για τη φύση. Το «Κεφάλαιο» για παράδειγμα έχει πολλές τέτοιες αναφορές:
«[Και] Κάθε πρόοδος της καπιταλιστικής γεωργίας δεν είναι πρόοδος μόνο στη καταλήστευση του εργάτη, μα και στην τέχνη καταλήστευσης του εδάφους, κάθε πρόοδος στο ανέβασμα της γονιμότητάς του για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα είναι ταυτόχρονα και πρόοδος στην καταστροφή των πηγών αυτής της γονιμότητας... Επομένως, η κεφαλαιοκρατική παραγωγή αναπτύσσει μόνο την τεχνική και το συνδυασμό του κοινωνικού προτσές παραγωγής, υποσκάπτοντας ταυτόχρονα τις πηγές απ΄ όπου αναβρύζει κάθε πλούτος: τη γη και τον εργάτη».
Ο καπιταλισμός δεν αναγνωρίζει όρια στο κυνήγι της συσσώρευσης. Για την ακρίβεια τα όριά του είναι αυτά που βάζει μόνος του στον εαυτό του, όπως επεσήμανε ο Μαρξ: οι οικονομικές κρίσεις είναι η μια εκδήλωση αυτών των «ορίων» που γεννάει η άναρχη και τυφλή ανταγωνιστική φύση του συστήματος.
Η φύση είναι το άλλο όριο. Ο καπιταλισμός έχει φτάσει στο σημείο να απειλεί την ίδια την συνέχεια της ζωής στον πλανήτη με τη μορφή που την ξέρουμε. Είναι αλήθεια ότι αυτοί που βρίσκονται στο τιμόνι αυτού του συστήματος μπορούν πια να διακρίνουν αυτό το «όριο». Ολοι μιλάνε για την ανάγκη της «βιώσιμης ανάπτυξης». Όμως, δεν μπορούν να πάρουν πραγματικά μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση. Γιατί κάτι τέτοιο απαιτεί τη ριζική αλλαγή της οικονομίας με κέντρο τις ανθρώπινες ανάγκες. Ο Μαρξ πάλι στο «Κεφάλαιο» είχε επισημάνει τι θα σήμαινε μια τέτοια κοινωνία όσον αφορά τη φύση:
«Από τη σκοπιά ενός ανώτερου οικονομικού κοινωνικού σχηματισμού, η ατομική ιδιοκτησία ξεχωριστών ατόμων στη γήινη σφαίρα θα εμφανίζεται τόσο πέρα για πέρα ανούσια, όσο κι η ατομική ιδιοκτησία ενός ανθρώπου πάνω σε έναν άλλο άνθρωπο. Ακόμα και μια ολόκληρη κοινωνία, ένα έθνος, μάλιστα όλες οι σύγχρονες κοινωνίες μαζί παρμένες, δεν είναι ιδιοκτήτες της γης. Είναι απλώς οι κάτοχοί της, οι επικαρπωτές της, και οφείλουν σαν boni patres familias να την κληροδοτήσουν βελτιωμένη στις επόμενες γενιές».
Μετά την Κοπεγχάγη τι;
Αυτές οι επισημάνσεις δεν έχουν απλά μια θεωρητική σημασία. Εχουν να κάνουν με τη κατεύθυνση που πρέπει να πάρει το κίνημα ενάντια στην κλιματική αλλαγή το επόμενο διάστημα.
Αυτό το κίνημα έκανε μια εντυπωσιακή εμφάνιση στην Κοπεγχάγη. Το Σάββατο 12 Δεκέμβρη οι διαδηλωτές ξεπέρασαν τις 100.000. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη διαδήλωση που έχει γίνει ποτέ ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Θύμιζε το κύκλο των μεγάλων διεθνών κινητοποιήσεων που ξεκίνησε δέκα χρόνια πριν στο Σηάτλ των ΗΠΑ, όταν η συμμαχία των «νταλικέρηδων με τα χελωνόπαιδα» (δηλαδή των συνδικαλισμένων εργατών με τους περιβαλλοντικούς ακτιβιστές) οδήγησαν σε κατάρρευση τη Σύνοδο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου.
Για ένα μεγάλο κομμάτι των ακτιβιστών που έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους στη διοργάνωση αυτής της κινητοποίησης, η αποτυχία της Κοπεγχάγης ήρθε σαν μια οδυνηρή έκπληξη. Πολλές από τις κινήσεις και τις συλλογικότητες που συμμετείχαν στις διαδηλώσεις και την Αντι-Σύνοδο, κυρίως μη-κυβερνητικές οργανώσεις αλλά και άλλες, συμμετείχαν σαν προσκεκλημένοι και παρατηρητές στην ίδια την επίσημη Σύνοδο - 25.000 μέλη τους είχαν επίσημες άδειες εισόδου στο συνεδριακό κέντρο «Μπέλα Σέντερ». Όταν έγινε φανερό ότι πάει για αποτυχία και στις παραμονές της άφιξης του Ομπάμα, ο ΟΗΕ απλά αφαίρεσε το δικαίωμα συμμετοχής σε όλον αυτόν τον κόσμο.
Η αγανάκτηση που προκάλεσε η κοροϊδία της Συνόδου πρέπει να βρει έκφραση στη συνέχιση και κλιμάκωση αυτού του κινήματος. Όχι μόνο στο επίπεδο των μεγάλων διαδηλώσεων. Το κίνημα χρειάζεται να αγκαλιάσει και νέες κοινωνικές δυνάμεις που έχουν τη δύναμη να επιβάλλουν τις αλλαγές που απαιτούνται για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και τη σωτηρία του πλανήτη. Η εργατική τάξη και τα συνδικάτα της είναι το κλειδί σε αυτή την προσπάθεια. Στις συνθήκες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, μπορούν να αναπτυχθούν δυνατοί αγώνες που θα συνδέουν για παράδειγμα την πάλη ενάντια στις απολύσεις και την ανεργία με τη διεκδίκηση μαζικών προγραμμάτων κατασκευής κατοικιών με περιβαλλοντικά κριτήρια ή τη μόνωση των υπαρχόντων κτιρίων ώστε να περιοριστεί η σπατάλη ενέργειας. Η πάλη ενάντια στην ιδιωτικοποίηση - και διάλυση - των δημόσιων συγκοινωνιών είναι και πάλη για τη προστασία του περιβάλλοντος.
Παράλληλα με αυτούς τους αγώνες, χρειάζεται και αποσαφήνιση ποιοι είναι οι αντίπαλοί μας. Δεν υπάρχουν «πράσινοι» καπιταλιστές ούτε «πράσινοι» διαχειριστές του συστήματός τους. Η Κοπεγχάγη έδειξε τι κρύβεται πίσω από τις φλυαρίες πολιτικών, όπως ο Γ. Παπανδρέου ή ο Γκόρντον Μπράουν, περί «πράσινης ανάπτυξης».
Η αντικαπιταλιστική αριστερά και στην Ελλάδα έχει να παίξει σημαντικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια. Στο χτίσιμο ενός μαζικού, ενωτικού κινήματος, όπως αυτό που βγήκε στους δρόμους της Κοπεγχάγης τον Δεκέμβρη. Αλλά και στο να εξασφαλίσει ότι οι μάχες που θα δίνει το επόμενο διάστημα θα έχουν το σωστό προσανατολισμό: θα έρχονται σε ρήξη με τον καπιταλισμό και τις καταστροφικές προτεραιότητές του.
Σημειώσεις
1 Guardian, 21 Δεκέμβρη 2009, στο: www.guardian.co.uk
2 www.guardian.co.uk/environment/2009/dec/ 16/ipcc-sea-level-rise-temperatures
3 www.swp.org.uk/23/12/2009/copenhagen-betrayal-jonathan-neale
4 John Bellamy Foster, «Why Ecological Revolution?» Monthly Review, Volume 61, Number 8, January 2010, στο: www.monthlyreview.org/100101foster.php
5 «A dangerous obsession», στο: www.foe.co.uk
6 Σωτήρης Κοντογιάννης, «Κλίμα και Πράσινη Ανάπτυξη», Σοσιαλισμός από τα Κάτω, Νο77, Νοέμβρης-Δεκέμβρης 2009.
7 Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ (1987) ήταν η πρώτη συνθήκη που έθετε στόχο το σταμάτημα εκπομπών CFC.
8 Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο, Τόμος Πρώτος, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, σελ. 522-523.
9 Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο, Τόμος Τρίτος, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, σελ. 954.
Η Σύνοδος της Κοπεγχάγης για την κλιματική αλλαγή
«Ο πλανήτης και όχι τα κέρδη τους», το σύνθημα που κυριάρχησε στα συλλαλητήρια της Κοπεγχάγης, δείχνει την προοπτική, όπως εξηγεί ο Λέανδρος Μπόλαρης.
H σύνοδος του ΟΗΕ στην Κοπεγχάγη για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είχε συγκεντρώσει την προσοχή εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλον τον κόσμο. Οι ελπίδες ήταν μεγάλες. Οι ακτιβιστές για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και τα εκατομμύρια των ανθρώπων σε όλον το πλανήτη που ανησυχούν για την καταστροφική πορεία του περιβάλλοντος είχαν στραμμένα τα βλέμματά τους στην Κοπεγχάγη. Εκατοντάδες χιλιάδες συμμετείχαν σε διαδηλώσεις που απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις να πάρουν μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Στην ίδια την Κοπεγχάγη, οι διαδηλώσεις και το «Αντι-Φόρουμ» που οργάνωσε μια μεγάλη γκάμα οργανώσεων και κινήσεων ήταν οι μαζικότερες που έχουν γίνει - και αντιμετώπισαν τις «περιποιήσεις» της δανικής αστυνομίας.
Οι κυβερνήσεις όλου σχεδόν του κόσμου καλλιεργούσαν τέτοιες ελπίδες. Στην Κοπεγχάγη κατέφθασαν αντιπροσωπείες από 192 κυβερνήσεις. Η Greenpeace είχε ξεκινήσει μια μεγάλη καμπάνια με το σύνθημα «Οι πολιτικοί μιλάνε, οι ηγέτες δρουν», καλώντας αυτές ακριβώς τις κυβερνήσεις να πάρουν τις αρμόζουσες αποφάσεις. Και οι περισσότερες δήλωναν ότι αυτό σκοπεύουν να κάνουν. Η Ε.Ε υποτίθεται ότι είχε την πιο προωθημένη «περιβαλλοντική ατζέντα». Όμως, ακόμα κι οι ΗΠΑ του Μ. Ομπάμα έμοιαζαν να έχουν μετακινηθεί κατά πολύ από την εποχή που ο Μπους απέρριπτε ακόμα και το Πρωτόκολλο του Κιότο.
Ο 0πρωθυπουργός της Δανίας που «φιλοξενούσε» τη Σύνοδο, δήλωνε στις παραμονές της ότι «είναι εμφανής η πολιτική θέληση για τη σύναψη μιας παγκόσμιας συμφωνίας. Οι διαφορές μπορούν να ξεπεραστούν αν υπάρχει πολιτική θέληση και πιστεύω ότι υπάρχει». Ο Γκόρντον Μπράουν, ο πρωθυπουργός της Βρετανίας, δήλωνε σε ακόμα πιο δραματικούς τόνους: «Τα παιδιά μας δεν θα μας συγχωρήσουν αν αποτύχουμε».
Ο Τζορτζ Μόνμπιο, ακτιβιστής και συγγραφέας, σε ένα άρθρο που έγραψε στην εφημερίδα Guardian για την αποτυχία της Κοπεγχάγης, θυμίζει τι του είχε πει ένα χρόνο πριν ο Ιβο Ντε Μπόερ, ο επικεφαλής της επιτροπής του ΟΗΕ που οργάνωσε την Σύνοδο. «Για μένα, το χειρότερο σενάριο είναι ότι το κλίμα θα γίνει ένας δεύτερος Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ)... Για μένα η Κοπεγχάγη είναι η προθεσμία που πρέπει να τηρήσουμε, και φοβάμαι ότι αν δεν το κάνουμε, τότε η διαδικασία θα αρχίσει να ξεχειλώνει, κι όπως έγινε και στις διαπραγματεύσεις για το παγκόσμιο εμπόριο, η μια προθεσμία μετά την άλλη θα παραβιάζεται, και στο τέλος θα μοιάζουμε με τη μικρή ορχήστρα που έπαιζε στο Τιτανικό ενώ το πλοίο βυθιζόταν...».1
Η αποτυχία...
Η προηγούμενη σύνοδος του ΟΗΕ που κατέληξε στην υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Κιότο το 1997, είχε θέσει κάποιους στόχους για τη μείωση των εκπομπών «αερίων του θερμοκηπίου» (κυρίως διοξείδιο του άνθρακα) κατά 5.2% με βάση τα επίπεδα του 1990, μέχρι το 2012. Ηταν πολύ περιορισμένοι στόχοι.
Από τότε, όλα τα στοιχεία που επεξεργάζονται τα πιο έγκυρα επιστημονικά σώματα, αποδεικνύουν την επείγουσα ανάγκη για λήψη πολύ πιο ριζικών μέτρων προς αυτή τη κατεύθυνση. Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) κρούει συνεχώς τον κώδωνα του κινδύνου: αν η θερμοκρασία του πλανήτη αυξηθεί πάνω από 2 οC μέχρι το τέλος του αιώνα, οι συνέπειες θα είναι μη αναστρέψιμες. Μια πρόσφατη μελέτη της IPCC, για παράδειγμα, προβλέπει άνοδο της στάθμης της θάλασσας κατά 9 ολόκληρα μέτρα, ακόμα και αν η αύξηση της θερμοκρασίας σταθεροποιηθεί στους 2οC.2
Κι όμως, το μόνο που κατάφερε η Σύνοδος της Κοπεγχάγης ήταν η έκδοση ενός κοινού ανακοινωθέντος, ενός «Συμφώνου» χωρίς κανένα συγκεκριμένο στόχο και καμιά δεσμευτική ισχύ. Ο Τζόναθαν Νηλ, που δραστηριοποιείται στην «Κίνηση ενάντια στην Κλιματική Αλλαγή» στη Βρετανία και συμμετείχε στις διαδηλώσεις της Κοπεγχάγης, έγραψε στην εφημερίδα Socialist Worker:
«Το Σύμφωνο καλύπτει δυόμισι σελίδες. Προηγουμένως, η συμφωνία του Κιότο προέβλεπε στόχους για μείωση των εκπομπών των πλούσιων χωρών. Το Σύμφωνο [της Κοπεγχάγης] λέει ότι κάθε χώρα θα ορίσει τους στόχους της όπως της αρέσει, και θα ενημερώσει τον ΟΗΕ μέχρι τις 31 Γενάρη. Περιμέναμε περαιτέρω διαπραγματεύσεις τον Δεκέμβρη στο Μεξικό. Οι περισσότερες χώρες τις περιμένουν ακόμα. Όμως, το Σύμφωνο αναφέρει ότι η πρώτη εκτίμηση για την εκπλήρωση αυτών των στόχων θα γίνει το 2015. Στο Σύμφωνο δεν περιλαμβάνονται νομικά δεσμευτικοί στόχοι. Ούτε ΄πολιτικά δεσμευτικοί΄ όροι. Τίποτα.».3
Διάφορες εξηγήσεις δίνονται για την αποτυχία της Κοπεγχάγης. Από την «ατολμία» των κυβερνήσεων μέχρι τις αντιθέσεις ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα. Οι αντιθέσεις υπήρχαν, όμως, το τελικό ανακοινωθέν, το κατάπτυστο «Σύμφωνο» που μόνο τέτοιο δεν είναι, ήταν προϊόν μιας «πριβέ» συνάντησης ανάμεσα στον Ομπάμα, τον Χου Ζι Ντάο, πρόεδρο της Κίνας, τον Λούλα, πρόεδρο της Βραζιλίας, τον Σινγκ, πρόεδρο της Ινδίας και τον Ζούμα, πρόεδρο της Νότιας Αφρικής. Γι΄ αυτούς τους πολιτικούς, του «Βορρά» και του «Νότου» (ο Λούλα και ο Ζούμα είναι και επικεφαλής υποτίθεται αριστερών κυβερνήσεων) τα συμφέροντα του κεφαλαίου αποτελούν την υπέρτατη δέσμευση.
...των κυρίαρχων προσεγγίσεων
Γιατί η αποτυχία της Κοπεγχάγης δεν οφείλεται απλά σε κάποια ελαττώματα των διοργανωτών της. Συμβολίζει «την ιστορική αποτυχία της κυρίαρχης προσέγγισης στην περιβαλλοντική κρίση και την ανάγκη για πολύ πιο ριζικές λύσεις», όπως τονίζει στο εισαγωγικό του σημείωμα το τεύχος του Δεκέμβρη του περιοδικού Monthly Review (αμερικάνικη έκδοση). Στο ίδιο τεύχος, ο John Bellamy Foster εξηγεί ποια είναι αυτή η κυρίαρχη προσέγγιση και ποια είναι η ριζική λύση.
Η «κυρίαρχη προσέγγιση» βασίζεται σε δυο «φετιχισμούς»: τις υποσχέσεις ότι υπάρχουν κάποιες θαυματουργές τεχνολογικές λύσεις, που θα αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, όπως η παραπέρα εφαρμογή της πυρηνικής ενέργειας. Στις πιο ακραίες εκδοχές αυτής της «λύσης» είναι οι διάφορες συνταγές «γεωμηχανικής» - όπως ο «βομβαρδισμός» της στρατόσφαιρας με διοξείδιο του θείου από στόλους αεροπλάνων ώστε να περιοριστεί η είσοδος της ακτινοβολίας του ήλιου ή η βύθιση ρινισμάτων σιδήρου στους ωκεανούς για την ταχύτερη απορρόφηση του διοξειδίου του άνθρακα.
Ο άλλος «φετιχισμός» είναι αυτός που κυριαρχεί έτσι κι αλλιώς στην καπιταλιστική κοινωνία, ο φετιχισμός της αγοράς. Το Πρωτόκολλο του Κιότο βασίστηκε σε αυτή την πεποίθηση. Ότι, δηλαδή, οι δυνάμεις της αγοράς είναι η «ατμομηχανή» η οποία θα έφερνε μείωση των ρύπων. Με βάση αυτό το Πρωτόκολλο στήθηκε μια ολόκληρη αγορά για την εμπορία «δικαιωμάτων» στην εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου. Η Ε.Ε έχει πρωταγωνιστήσει σε αυτό τον τομέα. Η συνταγή κρίνεται εκ του αποτελέσματος: δεκατρία χρόνια μετά, οι - ανεπαρκέστατοι - στόχοι που είχε θέσει δεν έχουν επιτευχθεί από καμιά χώρα. Τους μόνους που ωφέλησε ήταν τις μεγάλες επιχειρήσεις και τους κερδοσκόπους, όχι ότι πρόκειται για δυο διαφορετικά πράγματα... Σε μια εμπεριστατωμένη μελέτη που διένειμαν στη Κοπεγχάγη, οι «Φίλοι της Γης» συγκρίνουν αυτή την αγορά με την αγορά των «στεγαστικών δανείων υψηλού ρίσκου» (subprime), δηλαδή την κερδοσκοπική φούσκα που έσκασε στις ΗΠΑ το καλοκαίρι του 2007.5 Στο προηγούμενο τεύχος του Σοσιαλισμός Από τα Κάτω, ο Σωτήρης Κοντογιάννης προσφέρει μια περιεκτική παρουσίαση για το πόσο μεγάλο παραμύθι είναι οι συνταγές και τα ευχολόγια των μεγάλων πολυεθνικών για «βιώσιμη ανάπτυξη» και την «πράσινη οικονομία».
Πριν τρεις δεκαετίες, όσοι μιλούσαν για τους κινδύνους της περιβαλλοντικής καταστροφής αντιμετωπίζονταν περίπου σαν οι τρελοί του χωριού και γραφικοί «οικολόγοι» με ταγάρια και σανδάλια. Αργότερα, το ζήτημα άρχισε να αποκτάει κάποια «νομιμοποίηση» αλλά εξακολουθούσε να αντιμετωπίζεται κομματιαστά: στη δεκαετία του ΄80 οι χλωροφθοράνθρακες (CFC) - συστατικά που περιέχονταν στο «φρέον» των ψυγείων ή στα διάφορα σπρέι - εντοπίστηκαν ως υπεύθυνοι για την «τρύπα του όζοντος».7 Όσο όμως περνούσε ο καιρός, τόσο γινόταν όλο και πιο ξεκάθαρο ότι το πρόβλημα δεν είναι η μια ή η άλλη «υπερβολή». Αντίθετα όλες οι «απειλές» συνδέονται και αλληλεπιδρούν.
Ο καπιταλισμός: το σύστημα της μη-βιώσιμης ανάπτυξης
Η αιτία τους δεν είναι γενικά η παρέμβαση του ανθρώπου στη φύση. Είναι η συγκεκριμένη κοινωνική οργάνωση αυτής της παρέμβασης, ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής. Ο καπιταλισμός είναι το πρώτο εκμεταλλευτικό σύστημα στην ιστορία της ανθρωπότητας που έχει επιβάλλει τη «γενικευμένη εμπορευματική παραγωγή». Η ίδια η ικανότητα του ανθρώπου να επιδρά στη φύση έχει γίνει εμπόρευμα, η εργατική δύναμη. Και μαζί μ΄ αυτήν η φύση ολόκληρη κι ο πλούτος της.
Διακόσια περίπου χρόνια πριν, όταν ο καπιταλισμός κατακτούσε ακόμα τον πλανήτη, το 1804, ο Τζορτζ Μέηντλαντ, όγδοος υποκόμης του Λόντερντεηλ, είχε παρατηρήσει ότι όσο αυξάνονται τα «ιδιωτικά πλούτη» (οι ανταλλακτικές αξίες με τη μαρξιστική ορολογία) τόσο πιο γρήγορα καταστρέφεται ο φυσικός πλούτος. Αυτό το «Παράδοξο του Λόντερντεηλ», όπως έχει μείνει γνωστό από τότε, ο Μαρξ το υιοθέτησε και το ανέπτυξε στην κριτική του καπιταλισμού.
Η κινητήριος δύναμη του συστήματος είναι ο ανταγωνισμός ανάμεσα στους διαφορετικούς καπιταλιστές για τη μεγαλύτερη συσσώρευση κεφαλαίου, το μεγαλύτερο ποσοστό κέρδους. Ο Καρλ Μαρξ, ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, είχε επισημάνει πού οδηγεί αυτή η κούρσα όχι μόνο για τους εργάτες αλλά και για τη φύση. Το «Κεφάλαιο» για παράδειγμα έχει πολλές τέτοιες αναφορές:
«[Και] Κάθε πρόοδος της καπιταλιστικής γεωργίας δεν είναι πρόοδος μόνο στη καταλήστευση του εργάτη, μα και στην τέχνη καταλήστευσης του εδάφους, κάθε πρόοδος στο ανέβασμα της γονιμότητάς του για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα είναι ταυτόχρονα και πρόοδος στην καταστροφή των πηγών αυτής της γονιμότητας... Επομένως, η κεφαλαιοκρατική παραγωγή αναπτύσσει μόνο την τεχνική και το συνδυασμό του κοινωνικού προτσές παραγωγής, υποσκάπτοντας ταυτόχρονα τις πηγές απ΄ όπου αναβρύζει κάθε πλούτος: τη γη και τον εργάτη».
Ο καπιταλισμός δεν αναγνωρίζει όρια στο κυνήγι της συσσώρευσης. Για την ακρίβεια τα όριά του είναι αυτά που βάζει μόνος του στον εαυτό του, όπως επεσήμανε ο Μαρξ: οι οικονομικές κρίσεις είναι η μια εκδήλωση αυτών των «ορίων» που γεννάει η άναρχη και τυφλή ανταγωνιστική φύση του συστήματος.
Η φύση είναι το άλλο όριο. Ο καπιταλισμός έχει φτάσει στο σημείο να απειλεί την ίδια την συνέχεια της ζωής στον πλανήτη με τη μορφή που την ξέρουμε. Είναι αλήθεια ότι αυτοί που βρίσκονται στο τιμόνι αυτού του συστήματος μπορούν πια να διακρίνουν αυτό το «όριο». Ολοι μιλάνε για την ανάγκη της «βιώσιμης ανάπτυξης». Όμως, δεν μπορούν να πάρουν πραγματικά μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση. Γιατί κάτι τέτοιο απαιτεί τη ριζική αλλαγή της οικονομίας με κέντρο τις ανθρώπινες ανάγκες. Ο Μαρξ πάλι στο «Κεφάλαιο» είχε επισημάνει τι θα σήμαινε μια τέτοια κοινωνία όσον αφορά τη φύση:
«Από τη σκοπιά ενός ανώτερου οικονομικού κοινωνικού σχηματισμού, η ατομική ιδιοκτησία ξεχωριστών ατόμων στη γήινη σφαίρα θα εμφανίζεται τόσο πέρα για πέρα ανούσια, όσο κι η ατομική ιδιοκτησία ενός ανθρώπου πάνω σε έναν άλλο άνθρωπο. Ακόμα και μια ολόκληρη κοινωνία, ένα έθνος, μάλιστα όλες οι σύγχρονες κοινωνίες μαζί παρμένες, δεν είναι ιδιοκτήτες της γης. Είναι απλώς οι κάτοχοί της, οι επικαρπωτές της, και οφείλουν σαν boni patres familias να την κληροδοτήσουν βελτιωμένη στις επόμενες γενιές».
Μετά την Κοπεγχάγη τι;
Αυτές οι επισημάνσεις δεν έχουν απλά μια θεωρητική σημασία. Εχουν να κάνουν με τη κατεύθυνση που πρέπει να πάρει το κίνημα ενάντια στην κλιματική αλλαγή το επόμενο διάστημα.
Αυτό το κίνημα έκανε μια εντυπωσιακή εμφάνιση στην Κοπεγχάγη. Το Σάββατο 12 Δεκέμβρη οι διαδηλωτές ξεπέρασαν τις 100.000. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη διαδήλωση που έχει γίνει ποτέ ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Θύμιζε το κύκλο των μεγάλων διεθνών κινητοποιήσεων που ξεκίνησε δέκα χρόνια πριν στο Σηάτλ των ΗΠΑ, όταν η συμμαχία των «νταλικέρηδων με τα χελωνόπαιδα» (δηλαδή των συνδικαλισμένων εργατών με τους περιβαλλοντικούς ακτιβιστές) οδήγησαν σε κατάρρευση τη Σύνοδο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου.
Για ένα μεγάλο κομμάτι των ακτιβιστών που έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους στη διοργάνωση αυτής της κινητοποίησης, η αποτυχία της Κοπεγχάγης ήρθε σαν μια οδυνηρή έκπληξη. Πολλές από τις κινήσεις και τις συλλογικότητες που συμμετείχαν στις διαδηλώσεις και την Αντι-Σύνοδο, κυρίως μη-κυβερνητικές οργανώσεις αλλά και άλλες, συμμετείχαν σαν προσκεκλημένοι και παρατηρητές στην ίδια την επίσημη Σύνοδο - 25.000 μέλη τους είχαν επίσημες άδειες εισόδου στο συνεδριακό κέντρο «Μπέλα Σέντερ». Όταν έγινε φανερό ότι πάει για αποτυχία και στις παραμονές της άφιξης του Ομπάμα, ο ΟΗΕ απλά αφαίρεσε το δικαίωμα συμμετοχής σε όλον αυτόν τον κόσμο.
Η αγανάκτηση που προκάλεσε η κοροϊδία της Συνόδου πρέπει να βρει έκφραση στη συνέχιση και κλιμάκωση αυτού του κινήματος. Όχι μόνο στο επίπεδο των μεγάλων διαδηλώσεων. Το κίνημα χρειάζεται να αγκαλιάσει και νέες κοινωνικές δυνάμεις που έχουν τη δύναμη να επιβάλλουν τις αλλαγές που απαιτούνται για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και τη σωτηρία του πλανήτη. Η εργατική τάξη και τα συνδικάτα της είναι το κλειδί σε αυτή την προσπάθεια. Στις συνθήκες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, μπορούν να αναπτυχθούν δυνατοί αγώνες που θα συνδέουν για παράδειγμα την πάλη ενάντια στις απολύσεις και την ανεργία με τη διεκδίκηση μαζικών προγραμμάτων κατασκευής κατοικιών με περιβαλλοντικά κριτήρια ή τη μόνωση των υπαρχόντων κτιρίων ώστε να περιοριστεί η σπατάλη ενέργειας. Η πάλη ενάντια στην ιδιωτικοποίηση - και διάλυση - των δημόσιων συγκοινωνιών είναι και πάλη για τη προστασία του περιβάλλοντος.
Παράλληλα με αυτούς τους αγώνες, χρειάζεται και αποσαφήνιση ποιοι είναι οι αντίπαλοί μας. Δεν υπάρχουν «πράσινοι» καπιταλιστές ούτε «πράσινοι» διαχειριστές του συστήματός τους. Η Κοπεγχάγη έδειξε τι κρύβεται πίσω από τις φλυαρίες πολιτικών, όπως ο Γ. Παπανδρέου ή ο Γκόρντον Μπράουν, περί «πράσινης ανάπτυξης».
Η αντικαπιταλιστική αριστερά και στην Ελλάδα έχει να παίξει σημαντικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια. Στο χτίσιμο ενός μαζικού, ενωτικού κινήματος, όπως αυτό που βγήκε στους δρόμους της Κοπεγχάγης τον Δεκέμβρη. Αλλά και στο να εξασφαλίσει ότι οι μάχες που θα δίνει το επόμενο διάστημα θα έχουν το σωστό προσανατολισμό: θα έρχονται σε ρήξη με τον καπιταλισμό και τις καταστροφικές προτεραιότητές του.
Σημειώσεις
1 Guardian, 21 Δεκέμβρη 2009, στο: www.guardian.co.uk
2 www.guardian.co.uk/environment/2009/dec/ 16/ipcc-sea-level-rise-temperatures
3 www.swp.org.uk/23/12/2009/copenhagen-betrayal-jonathan-neale
4 John Bellamy Foster, «Why Ecological Revolution?» Monthly Review, Volume 61, Number 8, January 2010, στο: www.monthlyreview.org/100101foster.php
5 «A dangerous obsession», στο: www.foe.co.uk
6 Σωτήρης Κοντογιάννης, «Κλίμα και Πράσινη Ανάπτυξη», Σοσιαλισμός από τα Κάτω, Νο77, Νοέμβρης-Δεκέμβρης 2009.
7 Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ (1987) ήταν η πρώτη συνθήκη που έθετε στόχο το σταμάτημα εκπομπών CFC.
8 Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο, Τόμος Πρώτος, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, σελ. 522-523.
9 Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο, Τόμος Τρίτος, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, σελ. 954.
αξιόλογες παρεμβάσεις για τα ζητήματα της στρατηγικής και του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού από τις περιοδικές εκδόσεις της Αριστεράς
Επισκόπηση
Θανάσης Καμπαγιάννης
περιοδικό "σοσιαλισμός από τα κάτω"
Τεύχος: 78
Οι περιοδικές εκδόσεις της Αριστεράς περιλαμβάνουν αυτό το δίμηνο αξιόλογες παρεμβάσεις για τα ζητήματα της στρατηγικής και του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού.
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το κείμενο του Ιστβάν Μεζάρος με τίτλο «Η εκπαίδευση πέρα από το κεφάλαιο» στην τελευταία Ουτοπία (τχ. 86, Σεπτέμβρης-Οκτώβρης 2009). Ο Μεζάρος αποδομεί το επιχείρημα που θέλει την εκπαίδευση βασικό συντελεστή του κοινωνικού μετασχηματισμού, τη στιγμή που η ίδια ορίζεται από τους περιορισμούς του κεφαλαίου. Ταυτόχρονα όμως αναζητεί ποιά είναι η προοπτική του εκπαιδευτικού συστήματος πέρα από τα καπιταλιστικά δεσμά.
Ανάλογη είναι η περίπτωση του κειμένου του Μικαέλ Λεβί στο Ένεκεν που κυκλοφορεί (τχ. 14, Οκτώβρης-Δεκέμβρης 2009) με τίτλο «Οικοσοσιαλισμός και Δημοκρατικός Σχεδιασμός». Ο Λεβί περιγράφει ως μονόδρομο για τη διάσωση του πλανήτη από την οικολογική καταστροφή την δημοκρατικά ελεγχόμενη και σχεδιασμένη παραγωγή ενός σοσιαλιστικού συστήματος. Δεν μένει όμως στις γενικές αρχές: επιχειρεί να περιγράψει συγκεκριμένα τις δυνατότητες και τις δυσκολίες ενός τέτοιου σχεδιασμού, την ανάγκη συντονισμού ανάμεσα σε ένα κεντρικά οργανωμένο πλάνο και την αυτενέργεια των τοπικών και περιφερειακών συλλογικοτήτων της εργατικής δημοκρατίας, προσπάθεια που δίνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην παρέμβασή του.
Οι αναγνώστες του Ένεκεν θα έχουν ακόμα την ευκαιρία να διαβάσουν μια ανάλυση των εξελίξεων στο Ιράν, αρκετά παρόμοια με αυτή που εμφανίστηκε σε προηγούμενο τεύχος του Σοσιαλισμός από τα Κάτω: ο τίτλος του άρθρου είναι «Κοινωνική Εξέγερση στο Ιράν» από τον Babak Kia, μέλος του NPA και της Τέταρτης Διεθνούς στη Γαλλία, ιρανικής καταγωγής. Το ερώτημα «Πώς παράγονται τα best sellers» την εποχή της παγκοσμιοποίησης πραγματεύεται η Φύλλια Πολίτη, δημοσιογράφος και μέλος του ΣΕΚ στη Θεσσαλονίκη. Το τρέχον τεύχος του Ένεκεν είναι αφιερωμένο στη μνήμη του συντρόφου Βασίλη Κρεασίδη, μέλους της ΑΝΤΑΡΣΥΑ που έφυγε τον περασμένο Σεπτέμβρη.
Το Monthly Review του Δεκέμβρη (τχ. 60) είναι αφιερωμένο στα 60 χρόνια της μητρικής του έκδοσης, που έπαιξε βαρύνοντα ρόλο στις ιδεολογικές συζητήσεις και αντιπαραθέσεις της Αριστεράς τον 20ό αιώνα, ιδιαίτερα αυτής που ταυτίστηκε με τις «θεωρίες της εξάρτησης» και τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα. Το αφιέρωμα περιέχει μια χρήσιμη ανασκόπηση της εξηντάχρονης ιστορίας του Monthly Review, γραμμένη από τους Βαγγέλη Χωραφά και Λευτέρη Ριζά, καθώς και άρθρα των βασικών συντελεστών του Paul Sweezy, Harry Magdoff και Paul Baran. Ξεχωρίζουν οι συνεντεύξεις του Sweezy και του Magdoff για τις πλούσιες ιστορικές τους αναφορές (ένα παραλειπόμενο: ο Sweezy αναφέρει ότι το οριστικό του πέρασμα στον μαρξισμό έγινε διαβάζοντας την Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης του Λέον Τρότσκι, που είναι ειρωνία της ιστορίας αν σκεφτεί κανείς την στροφή του Monthly Review στον μαοϊσμό τη δεκαετία του ΄60).
Αλλά ο λόγος για να διαβάσει κανείς το Monthly Review του Δεκεμβρίου είναι αναμφισβήτητα το άρθρο του Αλμπέρτου Αινστάιν με τίτλο «Γιατί σοσιαλισμός;» (αναδημοσίευση από το πρώτο τεύχος του μητρικού Monthly Review το 1949). Είναι μια σκληρή καταγγελία των αδιεξόδων του καπιταλισμού, αλλά και μια υπενθύμιση ότι στην μάχη μας ενάντια στο σημερινό σύστημα μάς συντροφεύουν οι ψηλότερες κορφές της ανθρώπινης διάνοιας. Ενδιαφέρουσα είναι τέλος η παρέμβαση του Χρύσσανθου Τάσση με τίτλο «Η επιρροή του Monthly Review στη στρατηγική του ΠΑΣΟΚ»: ο Τάσσης περιγράφει πώς το ΠΑΣΟΚ εκμεταλλεύτηκε τη θεωρία της εξάρτησης για να δικαιολογήσει τις δεξιόστροφες προσαρμογές του στο επίπεδο τόσο της οικονομίας όσο και του αντι-ιμπεριαλισμού.
Το περιοδικό Historein (μια επιστημονική περιοδική έκδοση ιστορικών σπουδών) κάνει μια ανοιχτά πολιτική παρέμβαση με μια έκδοση από αφορμή την Κωνσταντίνα Κούνεβα, που είναι και αυτή δείγμα των καιρών. Ο τίτλος είναι «Επισφαλής εργασία, «γυναικεία εργασία»: Παρέμβαση με αφορμή την Κωνσταντίνα Κούνεβα» και γράφουν οι: Έφη Αβδελά, Αθηνά Αθανασίου, Γιάννης Κουζής, Ιωάννα Λαλιώτου, Ποθητή Χαντζαρούλα και Βλασία Παπαθανάση.
Η επανακυκλοφορία του περιοδικού Διάπλους (ανανεωμένου, αλλά όχι με την έννοια της «ανανέωσης» που «ενδημεί στο πολιτικό λεξιλόγιο της Αριστεράς», όπως ενημερώνουν οι συντάκτες του) είναι ένα καλό νέο. Το τρέχον τεύχος (νο. 31, Οκτώβρης-Δεκέμβρης 2009) περιέχει ένα αφιέρωμα στην «Κρίση της Αριστεράς» και άρθρα (μεταξύ άλλων) των Δημήτρη Μπελαντή, Παναγιώτη Σωτήρη, Γ. Σαρήγιαννη, κ.α.
Κλείνουμε αυτή την επισκόπηση με το περιοδικό Σημειώσεις (τχ. 70, Δεκέμβρης 2009) από τις εκδόσεις Έρασμος. Ο Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος μεταφράζει ένα κείμενο του Μικαέλ Λεβί, που μας θυμίζει μια άγνωστη πτυχή του έργου του Γκέοργκ Λούκατς. Ο τίτλος του άρθρου είναι «Η επαναστατική υποκειμενικότητα στον μαρξισμό του Λούκατς». Το άρθρο γράφτηκε, μετά την ανακάλυψη ενός - άγνωστου μέχρι το 1996 - κειμένου στο οποίο ο Ούγγρος επαναστάτης απαντούσε στους επικριτές τού Ιστορία και Ταξική Συνείδηση: πρόκειται για ένα πολύ βοηθητικό κείμενο για μια ορθή ανάγνωση του πρώιμου έργου του Λούκατς. Το τεύχος περιέχει ακόμα ένα κείμενο του Μανώλη Λαμπρίδη με τίτλο «Για την αμφισβήτηση του Διαφωτισμού, την ιδεολογία του Ανορθολογισμού και την υπεράσπιση του Λόγου» και κλείνει με Οκτώ Ποιήματα του Τάσου Πορφύρη.
Θανάσης Καμπαγιάννης
περιοδικό "σοσιαλισμός από τα κάτω"
Τεύχος: 78
Οι περιοδικές εκδόσεις της Αριστεράς περιλαμβάνουν αυτό το δίμηνο αξιόλογες παρεμβάσεις για τα ζητήματα της στρατηγικής και του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού.
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το κείμενο του Ιστβάν Μεζάρος με τίτλο «Η εκπαίδευση πέρα από το κεφάλαιο» στην τελευταία Ουτοπία (τχ. 86, Σεπτέμβρης-Οκτώβρης 2009). Ο Μεζάρος αποδομεί το επιχείρημα που θέλει την εκπαίδευση βασικό συντελεστή του κοινωνικού μετασχηματισμού, τη στιγμή που η ίδια ορίζεται από τους περιορισμούς του κεφαλαίου. Ταυτόχρονα όμως αναζητεί ποιά είναι η προοπτική του εκπαιδευτικού συστήματος πέρα από τα καπιταλιστικά δεσμά.
Ανάλογη είναι η περίπτωση του κειμένου του Μικαέλ Λεβί στο Ένεκεν που κυκλοφορεί (τχ. 14, Οκτώβρης-Δεκέμβρης 2009) με τίτλο «Οικοσοσιαλισμός και Δημοκρατικός Σχεδιασμός». Ο Λεβί περιγράφει ως μονόδρομο για τη διάσωση του πλανήτη από την οικολογική καταστροφή την δημοκρατικά ελεγχόμενη και σχεδιασμένη παραγωγή ενός σοσιαλιστικού συστήματος. Δεν μένει όμως στις γενικές αρχές: επιχειρεί να περιγράψει συγκεκριμένα τις δυνατότητες και τις δυσκολίες ενός τέτοιου σχεδιασμού, την ανάγκη συντονισμού ανάμεσα σε ένα κεντρικά οργανωμένο πλάνο και την αυτενέργεια των τοπικών και περιφερειακών συλλογικοτήτων της εργατικής δημοκρατίας, προσπάθεια που δίνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην παρέμβασή του.
Οι αναγνώστες του Ένεκεν θα έχουν ακόμα την ευκαιρία να διαβάσουν μια ανάλυση των εξελίξεων στο Ιράν, αρκετά παρόμοια με αυτή που εμφανίστηκε σε προηγούμενο τεύχος του Σοσιαλισμός από τα Κάτω: ο τίτλος του άρθρου είναι «Κοινωνική Εξέγερση στο Ιράν» από τον Babak Kia, μέλος του NPA και της Τέταρτης Διεθνούς στη Γαλλία, ιρανικής καταγωγής. Το ερώτημα «Πώς παράγονται τα best sellers» την εποχή της παγκοσμιοποίησης πραγματεύεται η Φύλλια Πολίτη, δημοσιογράφος και μέλος του ΣΕΚ στη Θεσσαλονίκη. Το τρέχον τεύχος του Ένεκεν είναι αφιερωμένο στη μνήμη του συντρόφου Βασίλη Κρεασίδη, μέλους της ΑΝΤΑΡΣΥΑ που έφυγε τον περασμένο Σεπτέμβρη.
Το Monthly Review του Δεκέμβρη (τχ. 60) είναι αφιερωμένο στα 60 χρόνια της μητρικής του έκδοσης, που έπαιξε βαρύνοντα ρόλο στις ιδεολογικές συζητήσεις και αντιπαραθέσεις της Αριστεράς τον 20ό αιώνα, ιδιαίτερα αυτής που ταυτίστηκε με τις «θεωρίες της εξάρτησης» και τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα. Το αφιέρωμα περιέχει μια χρήσιμη ανασκόπηση της εξηντάχρονης ιστορίας του Monthly Review, γραμμένη από τους Βαγγέλη Χωραφά και Λευτέρη Ριζά, καθώς και άρθρα των βασικών συντελεστών του Paul Sweezy, Harry Magdoff και Paul Baran. Ξεχωρίζουν οι συνεντεύξεις του Sweezy και του Magdoff για τις πλούσιες ιστορικές τους αναφορές (ένα παραλειπόμενο: ο Sweezy αναφέρει ότι το οριστικό του πέρασμα στον μαρξισμό έγινε διαβάζοντας την Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης του Λέον Τρότσκι, που είναι ειρωνία της ιστορίας αν σκεφτεί κανείς την στροφή του Monthly Review στον μαοϊσμό τη δεκαετία του ΄60).
Αλλά ο λόγος για να διαβάσει κανείς το Monthly Review του Δεκεμβρίου είναι αναμφισβήτητα το άρθρο του Αλμπέρτου Αινστάιν με τίτλο «Γιατί σοσιαλισμός;» (αναδημοσίευση από το πρώτο τεύχος του μητρικού Monthly Review το 1949). Είναι μια σκληρή καταγγελία των αδιεξόδων του καπιταλισμού, αλλά και μια υπενθύμιση ότι στην μάχη μας ενάντια στο σημερινό σύστημα μάς συντροφεύουν οι ψηλότερες κορφές της ανθρώπινης διάνοιας. Ενδιαφέρουσα είναι τέλος η παρέμβαση του Χρύσσανθου Τάσση με τίτλο «Η επιρροή του Monthly Review στη στρατηγική του ΠΑΣΟΚ»: ο Τάσσης περιγράφει πώς το ΠΑΣΟΚ εκμεταλλεύτηκε τη θεωρία της εξάρτησης για να δικαιολογήσει τις δεξιόστροφες προσαρμογές του στο επίπεδο τόσο της οικονομίας όσο και του αντι-ιμπεριαλισμού.
Το περιοδικό Historein (μια επιστημονική περιοδική έκδοση ιστορικών σπουδών) κάνει μια ανοιχτά πολιτική παρέμβαση με μια έκδοση από αφορμή την Κωνσταντίνα Κούνεβα, που είναι και αυτή δείγμα των καιρών. Ο τίτλος είναι «Επισφαλής εργασία, «γυναικεία εργασία»: Παρέμβαση με αφορμή την Κωνσταντίνα Κούνεβα» και γράφουν οι: Έφη Αβδελά, Αθηνά Αθανασίου, Γιάννης Κουζής, Ιωάννα Λαλιώτου, Ποθητή Χαντζαρούλα και Βλασία Παπαθανάση.
Η επανακυκλοφορία του περιοδικού Διάπλους (ανανεωμένου, αλλά όχι με την έννοια της «ανανέωσης» που «ενδημεί στο πολιτικό λεξιλόγιο της Αριστεράς», όπως ενημερώνουν οι συντάκτες του) είναι ένα καλό νέο. Το τρέχον τεύχος (νο. 31, Οκτώβρης-Δεκέμβρης 2009) περιέχει ένα αφιέρωμα στην «Κρίση της Αριστεράς» και άρθρα (μεταξύ άλλων) των Δημήτρη Μπελαντή, Παναγιώτη Σωτήρη, Γ. Σαρήγιαννη, κ.α.
Κλείνουμε αυτή την επισκόπηση με το περιοδικό Σημειώσεις (τχ. 70, Δεκέμβρης 2009) από τις εκδόσεις Έρασμος. Ο Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος μεταφράζει ένα κείμενο του Μικαέλ Λεβί, που μας θυμίζει μια άγνωστη πτυχή του έργου του Γκέοργκ Λούκατς. Ο τίτλος του άρθρου είναι «Η επαναστατική υποκειμενικότητα στον μαρξισμό του Λούκατς». Το άρθρο γράφτηκε, μετά την ανακάλυψη ενός - άγνωστου μέχρι το 1996 - κειμένου στο οποίο ο Ούγγρος επαναστάτης απαντούσε στους επικριτές τού Ιστορία και Ταξική Συνείδηση: πρόκειται για ένα πολύ βοηθητικό κείμενο για μια ορθή ανάγνωση του πρώιμου έργου του Λούκατς. Το τεύχος περιέχει ακόμα ένα κείμενο του Μανώλη Λαμπρίδη με τίτλο «Για την αμφισβήτηση του Διαφωτισμού, την ιδεολογία του Ανορθολογισμού και την υπεράσπιση του Λόγου» και κλείνει με Οκτώ Ποιήματα του Τάσου Πορφύρη.
Τετάρτη 13 Ιανουαρίου 2010
Για τον Καββαδία - Θανάσης Γκαϊφύλιας
Για τον Καββαδία
Στίχοι: Αντώνης Παπαϊωάννου
Μουσική: Θανάσης Γκαϊφύλιας
Πρώτη εκτέλεση: Θανάσης Γκαϊφύλιας
Το "Κορινθία" σάλπαρε και το "Απολλωνία"
κι η βάρδια σου τελείωσε μια νύχτα του Φλεβάρη
πάρε μαζί σου στα φριχτά του Άδη τελωνεία
του μαραμπού το γρύλλισμα λαθραίο μες τ' αμπάρι
Οι ζωγραφιές στο στήθος σου σαν φάρος θα φωτίζουν
όσους δεν αξιώθηκαν να χουν ένα τραβέρσο
και στη στεριά παντοτινά μένουνε και σαπίζουν
ένα χωράφι σκάβοντας που μένει πάντα χέρσο
Με τον Μαρκόνη σου στειλα ένα στερνό ραπόρτο
να μάθεις πως βουλιάζουμε σ αυτήν εδώ τη ζήση
ένα παράξενο μασάει ο κόσμος τώρα χόρτο
όμως δε μοιάζει με κοκό ούτε και με χασίσι
Στίχοι: Αντώνης Παπαϊωάννου
Μουσική: Θανάσης Γκαϊφύλιας
Πρώτη εκτέλεση: Θανάσης Γκαϊφύλιας
Το "Κορινθία" σάλπαρε και το "Απολλωνία"
κι η βάρδια σου τελείωσε μια νύχτα του Φλεβάρη
πάρε μαζί σου στα φριχτά του Άδη τελωνεία
του μαραμπού το γρύλλισμα λαθραίο μες τ' αμπάρι
Οι ζωγραφιές στο στήθος σου σαν φάρος θα φωτίζουν
όσους δεν αξιώθηκαν να χουν ένα τραβέρσο
και στη στεριά παντοτινά μένουνε και σαπίζουν
ένα χωράφι σκάβοντας που μένει πάντα χέρσο
Με τον Μαρκόνη σου στειλα ένα στερνό ραπόρτο
να μάθεις πως βουλιάζουμε σ αυτήν εδώ τη ζήση
ένα παράξενο μασάει ο κόσμος τώρα χόρτο
όμως δε μοιάζει με κοκό ούτε και με χασίσι
Παρασκευή 8 Ιανουαρίου 2010
Η Χαμένη Επανάσταση: Γερμανία 1918-1923
Συγγραφείς: Chris Harman
Εκδόσεις: Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο
Σελίδες: 517
Τιμή: 20 €
>> Διαβάστε τη Βιβλιοκριτική
Οι επαναστάσεις που χάνονται, γρήγορα λησμονούνται. Μια τέτοια επανάσταση ήταν αυτή που ξέσπασε στη Γερμανία πριν ακριβώς 90 χρόνια. Όμως, η αλήθεια είναι ότι μέσα σε όλο το επαναστατικό κύμα που ακολούθησε το τέλος του Πρώτου Παγκόσμιου Πόλεμου, τα γεγονότα στη Γερμανία ήταν αυτά που ανάγκασαν τον πρωθυπουργό της Βρετανίας, Λόιντ Τζορτζ, να δηλώσει: «Οι μάζες αμφισβητούν όλη την υφιστάμενη πολιτική, κοινωνική και οικονομική τάξη πραγμάτων από τη μια άκρη της Ευρώπης μέχρι την άλλη».
Για πέντε συνεχή χρόνια, ανάμεσα στο 1918 και το 1923, μια ανεπτυγμένη βιομηχανική κοινωνία στην καρδιά του παγκόσμιου καπιταλισμού πέρασε από αλλεπάλληλες κρίσεις και κύματα μεγάλων επαναστατικών εκρήξεων. Χωρίς μια βαθειά κατανόηση της ήττας αυτής της επανάστασης, δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε την απίστευτη βαρβαρότητα που σάρωσε την Ευρώπη τη δεκαετία του 1930.
Γιατί σήμερα, ενώ η κρίση σαρώνει το σύστημα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης και αναβιώνει ο «εφιάλτης» της δεκαετίας του ?30, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η ναζιστική σβάστικα εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία σαν έμβλημα στις στολές των Frei Corps, των αντεπαναστατικών ορδών του 1918-23 και πως η ήττα στη Γερμανία οδήγησε στην απομόνωση της ρώσικης επανάστασης, στρώνοντας έτσι το δρόμο για την επιβολή του σταλινισμού.
Εκδόσεις: Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο
Σελίδες: 517
Τιμή: 20 €
>> Διαβάστε τη Βιβλιοκριτική
Οι επαναστάσεις που χάνονται, γρήγορα λησμονούνται. Μια τέτοια επανάσταση ήταν αυτή που ξέσπασε στη Γερμανία πριν ακριβώς 90 χρόνια. Όμως, η αλήθεια είναι ότι μέσα σε όλο το επαναστατικό κύμα που ακολούθησε το τέλος του Πρώτου Παγκόσμιου Πόλεμου, τα γεγονότα στη Γερμανία ήταν αυτά που ανάγκασαν τον πρωθυπουργό της Βρετανίας, Λόιντ Τζορτζ, να δηλώσει: «Οι μάζες αμφισβητούν όλη την υφιστάμενη πολιτική, κοινωνική και οικονομική τάξη πραγμάτων από τη μια άκρη της Ευρώπης μέχρι την άλλη».
Για πέντε συνεχή χρόνια, ανάμεσα στο 1918 και το 1923, μια ανεπτυγμένη βιομηχανική κοινωνία στην καρδιά του παγκόσμιου καπιταλισμού πέρασε από αλλεπάλληλες κρίσεις και κύματα μεγάλων επαναστατικών εκρήξεων. Χωρίς μια βαθειά κατανόηση της ήττας αυτής της επανάστασης, δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε την απίστευτη βαρβαρότητα που σάρωσε την Ευρώπη τη δεκαετία του 1930.
Γιατί σήμερα, ενώ η κρίση σαρώνει το σύστημα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης και αναβιώνει ο «εφιάλτης» της δεκαετίας του ?30, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η ναζιστική σβάστικα εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία σαν έμβλημα στις στολές των Frei Corps, των αντεπαναστατικών ορδών του 1918-23 και πως η ήττα στη Γερμανία οδήγησε στην απομόνωση της ρώσικης επανάστασης, στρώνοντας έτσι το δρόμο για την επιβολή του σταλινισμού.
Μαρία Πολυδούρη ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ
από τη σελίδα www.phys.uoa.gr/.../anekdota_poihmata.htm
ΛΗΣΜΟΝΙΑ
Μ᾿ ἐρωτευμένη τὴν καρδιὰ σὲ γνώρισα ἄγριο Δάσο.
Ἔπινα στὸ ἀεροφίλημα τὴ μυστικὴ εὐωδιά σου.
Πρόσμενα μὲ τὸ ξάστερο σκοτάδι νὰ περάσω,
ὅταν τ᾿ ἀερινὸ στοιχιὸ περνοῦσε στὰ κλαδιά σου.
Σὲ γνώρισα σ᾿ ἐρωτικὲς νύχτες ρυτιδωμένη
θάλασσα σὰν τὸ μέτωπο τῆς συλλογῆς, περνοῦσε
πάνω σου χάδι ἡ σκέψη μου καὶ πάντα ἡ ἀνθισμένη
ἄκρη σου μὲ τὰ εὐωδιαστὰ φύκια μὲ προσκαλοῦσε.
Σᾶς γνώρισαν οἱ ἐρωτικὲς νύχτες μου ὡραῖα λουλούδια,
διάφανα, ἀχνά, πολύχρωμα, σὰ φωτεινὰ σημάδια.
Βαριὰ ἡ δροσιὰ σὰ φίλημα καὶ ξεχυνόνταν χνούδια
χρυσὰ ᾿πό τὰ σμιγμένα σας βλέφαρα στὰ σκοτάδια.
Τώρα στὸ φῶς τῆς ἀρνησιᾶς δομένα, ἔτσι ἀλλαγμένα
μοῦ δείχνεσθε, στὴ συλλογὴ τὸ νοῦ μου πάω νὰ χάσω.
Τάχα εἶστε σεῖς ποὺ γνώρισα; Σεῖς εἶστε ἀγαπημένα
λουλούδια, θάλασσα ἀργυρή, πυκνὸ τῶν πεύκων Δάσο;
...
...
ΦΘΙΝΟΠΩΡΙΝΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Ὅταν ἡ σιγαλιὰ πλατιὰ θ᾿ ἁπλώση
στὸν κῆπο μου τὴ νύχτα, βροχερὸ
τὸ σύννεφο τὸν οὐρανὸ θὰ στρώση
σὲ μαῦρο θόλο πάνω του ἱερό.
Θὰ γύρουνε στὸ μυστικὸ σκοτάδι
τὰ δέντρα, οἱ θάμνοι, ἀργὰ τὴν κεφαλὴ
κ᾿ εὐλαβικὰ θὰ ψάλλουν ἔτσι ὁμάδι
τὴ θλιβερὴ στερνή τους προσευχή!
Ἔλα καὶ μεῖς μαζὶ τὴν προσευχή μας
στερνὴ φορὰ νὰ ποῦμε. Θ᾿ ἀκουστῆ
στὴ σιγαλιὰ παθιάρικη ἡ φωνή μας,
θ᾿ ἀντιλαλήση ὁ θόλος θὰ σπαστῆ,
τὸ σύννεφο θὰ κλαίη, θὰ κλαῖμε ἀντάμα,
θ᾿ ἀκολουθάη τῶν δέντρων ὁ ψαλμὸς
λυπητερὸς τὸ σιγαλό μας κλάμα
καὶ θὰ πυκνώνη ἡ σκοτεινιὰ χαμός.
Οὔτε ἀπ᾿ ἀστέρι λάμψη δὲ θὰ πέση,
τῆς Μοίρας δὲ θὰ δοῦμε τὴ μορφὴ
κ᾿ ἐνῶ τὰ χέρια χώρια θὰ μᾶς δέση,
τὰ χείλη μας θὰ λὲν τὴν προσευχή.
[ΚΑΙ ΣΤΑΘΗΚΑ ΜΠΡΟΣΤΑ...]
...........................................................................
Καὶ στάθηκα μπροστὰ σὲ δυὸ μάτια μὲ δίχως ταίρια,
ὡραῖα σὰ λωτολούλουδα, μάτια νοσταλγικά,
ποὺ μοῦ μηνοῦσαν τὴν αὐγή, μὰ ὠιμένα ἦταν ἀστέρια
ποὺ μοῦ εἶχαν ρίξει λίγο φῶς κι᾿ αὐτὸ διαβατικά.
ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΣΟΥ
Θυμᾶμαι τώρα ... Οἱ θύμησες πλημμύρες ποὺ μὲ πνίγουν,
ἄνεμος, σκοτεινιά.
Τὰ λόγια ἀνθοὺς τὰ μάδησες, μὰ τώρα αὐτὰ μοῦ ἀνοίγουν
κακὲς πληγὲς βαθιά.
Οὔτε σκιά, οὔτε ὄνειρο ἔτσι ποὺ νὰ διαβαίνη
γοργὰ πρὸς τὸ χαμό.
Καπνὸς ἡ ἀγάπη. Σύννεφο, τὰ λόγια σου, μοῦ ραίνει
σταγόνες τὸν καημό.
Τώρα σαπίζουν μέσα μου πρώιμες οἱ πληγές μου.
Ἡ θύμηση ἀσπασμὸς
προδοτικός, νὰ μοῦ γελοῦν κρυφὰ κάποιες στιγμές μου
ν᾿ αὐξαίνη ὁ ἀπελπισμός!
Ο ΠΟΘΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
Εἶνε ὁ πόθος μου τέτιος, ἀγέρα
σὰν τὸν ἄγριο θυμό σου
ποὺ στὶς πλούσιες κοιλάδες σφυρίζει.
Εἶνε ἀνήμερος, ἄγρια φοβέρα,
πλούσιοι οἱ τόποι βαθιά μου
καὶ σὰ χάρος σκληρὸς τοὺς θερίζει.
Κάθε ἐλπίδα, κάθε ὄνειρο νέο
τὸ χαϊδεύει σὰν αὔρα
ζωοδότρα στὰ ἐαρινὰ φύτρα.
Κι᾿ ἂν αὐξάνη καὶ γίνεται ὡραῖο,
εἶνε ἡ γόνιμη ὁρμή του
ποὺ θὰ γίνη ἡ σκληρὴ καταλύτρα.
ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΗ
Ἤμουν ἀνίδεη κι᾿ ἄπραγη, παρ᾿ ὅλο
ποὺ ἡ παιδικότης μοὖχε πῆ τὸ «χαῖρε».
Ὤ, γιὰ νὰ πῶ τὰ λόγια τοῦτα τώρα
θύμηση τὶς γλυκὲς πηγές σου φέρε.
Εἴχαμε οἱ δυὸ καθήσει στὸ γεφύρι
τοῦ ἔρημου δρόμου ποὺ ἔβγαζε στὸ ρέμα,
ἀκίνητοι καὶ παραπονεμένοι,
μὲ σκεφτικὸ παράξενα τὸ βλέμμα.
Τὸ σκεφτικό μας πρόσωπο ἡ Σελήνη
τὸ ἀγκάλιαζε μὲ θέρμη καὶ τὸ ἐφίλει
μὰ ἐμεῖς μέναμε πάντα καθισμένοι
μὲ σιωπηλὰ τὰ ξαφνισμένα χείλη.
Λιγάκι πρὶν δὲν ἤμαστε θλιμμένοι
μὰ μοὖπε ξαφνικὰ πὼς μ᾿ ἀγαπάει.
Αὐτὸ ἦταν! Τί νὰ νοιώσαμε μὲ τοῦτο;
Ἄχ! ὅλη ἡ παιδικὴ ψυχή μας πάει!
Η ΑΓΑΠΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ
Μ᾿ ἀπάντησες στὸ δρόμο σου, Ποιητή.
Ἤμουν τὸ πρωτολούλουδο τοῦ Ἀπρίλη.
Ἡ δίψα τῆς ἀγάπης ποὺ ζητεῖ
σοῦ φλόγιζε τὴ σκέψη καὶ τὰ χείλη.
Ἤμουν τὸ πρωτολούλουδο. Κλειστὴ
τότε ἡ πηγὴ τῶν στοχασμῶν μου, ἐμίλει
μόνο ἡ καρδιά μου ἀθώα καὶ λατρευτή,
ὅταν τὸ πρῶτο βλέμμα μου εἶχες στείλει.
Μὲ τὸν καιρό, τὸν πόθο σου σ᾿ ἐμὲ
νὰ φανερώσης σίμωσες. Ὠιμέ,
εἴμασταν μιᾶς γενιᾶς παιδιά. Ἡ καρδιά μας
Ἀγάπαε μὲ τὸ πάθος ποὺ ζητᾶ
νὰ πάρη, τὸ αἰσθανθήκαμε φρικτὰ
καὶ πήραμεν ἀλλοῦθε τὴ ματιά μας.
ΤΟΥ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ
«Οἱ νέοι ποὺ φτάσανε μαζὶ στὸ ἔρμο νησί» μὲ σένα
κάποια βραδιὰ μετρήθηκαν κ᾿ ηὖραν ἐσὺ νὰ λείπης.
Τὰ μάτια τους κοιτάχτηκαν τότε, χωρὶς κανένα
ρώτημα, μόνο ἐκίνησαν τὶς κεφαλὲς τῆς λύπης.
Νύχτες πολλές, θυμήθηκαν, ἀπὸ τὴ μόνωσή σου
ἕνα σημεῖο ἀπὸ φωτιὰ τοὺς ἔστελνες, γνωρίζαν
τὸ θλιβερὸ χαιρέτισμα ποὺ φώταε τῆς ἀβύσσου
τοὺς δρόμους κι᾿ ὅλοι ἀπόμεναν στὸν τόπο τους ποὺ ὁρίζαν.
Ἀπόμεναν στὴν ἴδια τους πικρία, κρεμασμένοι
ἔτσι μοιραῖα καὶ θλιβερὰ στὸ «βράχο» τοῦ κινδύνου.
Κι᾿ ὅταν πιὰ τοὺς χαιρέτισες, οἱ αἰώνια ἀπελπισμένοι
ψάλαν μαζὶ κάποια στροφὴ καθιερωμένου θρήνου.
Μὰ φτάνουν πάντα στὸ «νησί» τὰ νέα παιδιὰ ὁλοένα.
Στὴν ἄδεια θέση σου ζητοῦν τῆς ζωῆς τὸ ἐλεγεῖο.
Σοῦ φέρνουνε στὰ μάτια τους δυὸ δάκρυα παρθένα
καὶ τῆς καινούριας σου Ἐποχῆς τὸ πλαστικὸ ἐκμαγεῖο.
ΛΗΣΜΟΝΙΑ
Μ᾿ ἐρωτευμένη τὴν καρδιὰ σὲ γνώρισα ἄγριο Δάσο.
Ἔπινα στὸ ἀεροφίλημα τὴ μυστικὴ εὐωδιά σου.
Πρόσμενα μὲ τὸ ξάστερο σκοτάδι νὰ περάσω,
ὅταν τ᾿ ἀερινὸ στοιχιὸ περνοῦσε στὰ κλαδιά σου.
Σὲ γνώρισα σ᾿ ἐρωτικὲς νύχτες ρυτιδωμένη
θάλασσα σὰν τὸ μέτωπο τῆς συλλογῆς, περνοῦσε
πάνω σου χάδι ἡ σκέψη μου καὶ πάντα ἡ ἀνθισμένη
ἄκρη σου μὲ τὰ εὐωδιαστὰ φύκια μὲ προσκαλοῦσε.
Σᾶς γνώρισαν οἱ ἐρωτικὲς νύχτες μου ὡραῖα λουλούδια,
διάφανα, ἀχνά, πολύχρωμα, σὰ φωτεινὰ σημάδια.
Βαριὰ ἡ δροσιὰ σὰ φίλημα καὶ ξεχυνόνταν χνούδια
χρυσὰ ᾿πό τὰ σμιγμένα σας βλέφαρα στὰ σκοτάδια.
Τώρα στὸ φῶς τῆς ἀρνησιᾶς δομένα, ἔτσι ἀλλαγμένα
μοῦ δείχνεσθε, στὴ συλλογὴ τὸ νοῦ μου πάω νὰ χάσω.
Τάχα εἶστε σεῖς ποὺ γνώρισα; Σεῖς εἶστε ἀγαπημένα
λουλούδια, θάλασσα ἀργυρή, πυκνὸ τῶν πεύκων Δάσο;
...
...
ΦΘΙΝΟΠΩΡΙΝΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Ὅταν ἡ σιγαλιὰ πλατιὰ θ᾿ ἁπλώση
στὸν κῆπο μου τὴ νύχτα, βροχερὸ
τὸ σύννεφο τὸν οὐρανὸ θὰ στρώση
σὲ μαῦρο θόλο πάνω του ἱερό.
Θὰ γύρουνε στὸ μυστικὸ σκοτάδι
τὰ δέντρα, οἱ θάμνοι, ἀργὰ τὴν κεφαλὴ
κ᾿ εὐλαβικὰ θὰ ψάλλουν ἔτσι ὁμάδι
τὴ θλιβερὴ στερνή τους προσευχή!
Ἔλα καὶ μεῖς μαζὶ τὴν προσευχή μας
στερνὴ φορὰ νὰ ποῦμε. Θ᾿ ἀκουστῆ
στὴ σιγαλιὰ παθιάρικη ἡ φωνή μας,
θ᾿ ἀντιλαλήση ὁ θόλος θὰ σπαστῆ,
τὸ σύννεφο θὰ κλαίη, θὰ κλαῖμε ἀντάμα,
θ᾿ ἀκολουθάη τῶν δέντρων ὁ ψαλμὸς
λυπητερὸς τὸ σιγαλό μας κλάμα
καὶ θὰ πυκνώνη ἡ σκοτεινιὰ χαμός.
Οὔτε ἀπ᾿ ἀστέρι λάμψη δὲ θὰ πέση,
τῆς Μοίρας δὲ θὰ δοῦμε τὴ μορφὴ
κ᾿ ἐνῶ τὰ χέρια χώρια θὰ μᾶς δέση,
τὰ χείλη μας θὰ λὲν τὴν προσευχή.
[ΚΑΙ ΣΤΑΘΗΚΑ ΜΠΡΟΣΤΑ...]
...........................................................................
Καὶ στάθηκα μπροστὰ σὲ δυὸ μάτια μὲ δίχως ταίρια,
ὡραῖα σὰ λωτολούλουδα, μάτια νοσταλγικά,
ποὺ μοῦ μηνοῦσαν τὴν αὐγή, μὰ ὠιμένα ἦταν ἀστέρια
ποὺ μοῦ εἶχαν ρίξει λίγο φῶς κι᾿ αὐτὸ διαβατικά.
ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΣΟΥ
Θυμᾶμαι τώρα ... Οἱ θύμησες πλημμύρες ποὺ μὲ πνίγουν,
ἄνεμος, σκοτεινιά.
Τὰ λόγια ἀνθοὺς τὰ μάδησες, μὰ τώρα αὐτὰ μοῦ ἀνοίγουν
κακὲς πληγὲς βαθιά.
Οὔτε σκιά, οὔτε ὄνειρο ἔτσι ποὺ νὰ διαβαίνη
γοργὰ πρὸς τὸ χαμό.
Καπνὸς ἡ ἀγάπη. Σύννεφο, τὰ λόγια σου, μοῦ ραίνει
σταγόνες τὸν καημό.
Τώρα σαπίζουν μέσα μου πρώιμες οἱ πληγές μου.
Ἡ θύμηση ἀσπασμὸς
προδοτικός, νὰ μοῦ γελοῦν κρυφὰ κάποιες στιγμές μου
ν᾿ αὐξαίνη ὁ ἀπελπισμός!
Ο ΠΟΘΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
Εἶνε ὁ πόθος μου τέτιος, ἀγέρα
σὰν τὸν ἄγριο θυμό σου
ποὺ στὶς πλούσιες κοιλάδες σφυρίζει.
Εἶνε ἀνήμερος, ἄγρια φοβέρα,
πλούσιοι οἱ τόποι βαθιά μου
καὶ σὰ χάρος σκληρὸς τοὺς θερίζει.
Κάθε ἐλπίδα, κάθε ὄνειρο νέο
τὸ χαϊδεύει σὰν αὔρα
ζωοδότρα στὰ ἐαρινὰ φύτρα.
Κι᾿ ἂν αὐξάνη καὶ γίνεται ὡραῖο,
εἶνε ἡ γόνιμη ὁρμή του
ποὺ θὰ γίνη ἡ σκληρὴ καταλύτρα.
ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΗ
Ἤμουν ἀνίδεη κι᾿ ἄπραγη, παρ᾿ ὅλο
ποὺ ἡ παιδικότης μοὖχε πῆ τὸ «χαῖρε».
Ὤ, γιὰ νὰ πῶ τὰ λόγια τοῦτα τώρα
θύμηση τὶς γλυκὲς πηγές σου φέρε.
Εἴχαμε οἱ δυὸ καθήσει στὸ γεφύρι
τοῦ ἔρημου δρόμου ποὺ ἔβγαζε στὸ ρέμα,
ἀκίνητοι καὶ παραπονεμένοι,
μὲ σκεφτικὸ παράξενα τὸ βλέμμα.
Τὸ σκεφτικό μας πρόσωπο ἡ Σελήνη
τὸ ἀγκάλιαζε μὲ θέρμη καὶ τὸ ἐφίλει
μὰ ἐμεῖς μέναμε πάντα καθισμένοι
μὲ σιωπηλὰ τὰ ξαφνισμένα χείλη.
Λιγάκι πρὶν δὲν ἤμαστε θλιμμένοι
μὰ μοὖπε ξαφνικὰ πὼς μ᾿ ἀγαπάει.
Αὐτὸ ἦταν! Τί νὰ νοιώσαμε μὲ τοῦτο;
Ἄχ! ὅλη ἡ παιδικὴ ψυχή μας πάει!
Η ΑΓΑΠΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ
Μ᾿ ἀπάντησες στὸ δρόμο σου, Ποιητή.
Ἤμουν τὸ πρωτολούλουδο τοῦ Ἀπρίλη.
Ἡ δίψα τῆς ἀγάπης ποὺ ζητεῖ
σοῦ φλόγιζε τὴ σκέψη καὶ τὰ χείλη.
Ἤμουν τὸ πρωτολούλουδο. Κλειστὴ
τότε ἡ πηγὴ τῶν στοχασμῶν μου, ἐμίλει
μόνο ἡ καρδιά μου ἀθώα καὶ λατρευτή,
ὅταν τὸ πρῶτο βλέμμα μου εἶχες στείλει.
Μὲ τὸν καιρό, τὸν πόθο σου σ᾿ ἐμὲ
νὰ φανερώσης σίμωσες. Ὠιμέ,
εἴμασταν μιᾶς γενιᾶς παιδιά. Ἡ καρδιά μας
Ἀγάπαε μὲ τὸ πάθος ποὺ ζητᾶ
νὰ πάρη, τὸ αἰσθανθήκαμε φρικτὰ
καὶ πήραμεν ἀλλοῦθε τὴ ματιά μας.
ΤΟΥ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ
«Οἱ νέοι ποὺ φτάσανε μαζὶ στὸ ἔρμο νησί» μὲ σένα
κάποια βραδιὰ μετρήθηκαν κ᾿ ηὖραν ἐσὺ νὰ λείπης.
Τὰ μάτια τους κοιτάχτηκαν τότε, χωρὶς κανένα
ρώτημα, μόνο ἐκίνησαν τὶς κεφαλὲς τῆς λύπης.
Νύχτες πολλές, θυμήθηκαν, ἀπὸ τὴ μόνωσή σου
ἕνα σημεῖο ἀπὸ φωτιὰ τοὺς ἔστελνες, γνωρίζαν
τὸ θλιβερὸ χαιρέτισμα ποὺ φώταε τῆς ἀβύσσου
τοὺς δρόμους κι᾿ ὅλοι ἀπόμεναν στὸν τόπο τους ποὺ ὁρίζαν.
Ἀπόμεναν στὴν ἴδια τους πικρία, κρεμασμένοι
ἔτσι μοιραῖα καὶ θλιβερὰ στὸ «βράχο» τοῦ κινδύνου.
Κι᾿ ὅταν πιὰ τοὺς χαιρέτισες, οἱ αἰώνια ἀπελπισμένοι
ψάλαν μαζὶ κάποια στροφὴ καθιερωμένου θρήνου.
Μὰ φτάνουν πάντα στὸ «νησί» τὰ νέα παιδιὰ ὁλοένα.
Στὴν ἄδεια θέση σου ζητοῦν τῆς ζωῆς τὸ ἐλεγεῖο.
Σοῦ φέρνουνε στὰ μάτια τους δυὸ δάκρυα παρθένα
καὶ τῆς καινούριας σου Ἐποχῆς τὸ πλαστικὸ ἐκμαγεῖο.
Ο Νίκος Μπελογιάννης ως ιστορικός
Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ
Δύο βιβλία κατάφερε να γράψει ο Νίκος Μπελογιάννης (1915-1952), από τα οποία μόνο το ένα ολοκλήρωσε, τη μελέτη «Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα». Το άλλο, το «Σχέδιο για μια ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Πρώτες μακρινές ρίζες - Προσχέδια - Σημειώσεις» το οποίο ήταν και πιο φιλόδοξο, το άφησε ανολοκλήρωτο.
Κυκλοφορεί, όμως, με διπλή εισαγωγή της Χριστίνας Ντουνιά και της Ελλης Παππά (1920-2009), από τις εκδόσεις «Αγρα». Ο εν λόγω εκδοτικός οίκος, ο οποίος έχει τα πνευματικά δικαιώματα, θα κυκλοφορήσει και το πρώτο βιβλίο του Μπελογιάννη και θα παρουσιάσει και τα δύο έργα στις 30 Μαρτίου, ημερομηνία της εκτέλεσής του -θυμίζουμε ότι τουφεκίστηκε στο στρατόπεδο του Γουδή, ημέρα Κυριακή και ώρα 4.10.
Ο Νίκος Μπελογιάννης έγραψε το «Σχέδιο για μια ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας» περίπου σε μια διετία, υπό αντίξοες συνθήκες. Σχετικά θυμόταν η σύντροφός του Ελλη Παππά: «Ξεκίνησε μέσα στα μπουντρούμια της Ασφάλειας, στους ατέλειωτους μήνες της απομόνωσης, από τη σύλληψή μας ώς την πρώτη δίκη. Το γράψιμό της ολοκληρώθηκε στη Φυλακή της Κέρκυρας, όπου είχε μεταφερθεί ο Νίκος, όταν τέλειωσε η πρώτη δίκη, ώς τη μεταφορά του και πάλι στα απομονωτήρια της Ασφάλειας, τον Γενάρη του '52, για τη δεύτερη δίκη».
Η «Ιστορία» του έχει σαφή ιδεολογικό προσανατολισμό, αφού ακολουθεί τη μαρξιστική μεθοδολογία για να προσεγγίσει τα λογοτεχνικά έργα. Ξεκινάει από τους ύστερους χρόνους του Βυζαντίου, γιατί, όπως επισημαίνει η Χριστίνα Ντουνιά, «αναζητά τις απαρχές μιας ιστορίας που θέλει να παρακολουθήσει την εξέλιξή της, τις κρίσιμες καμπές, τις περιόδους που την τέμνουν και τις δυνάμεις που συγκρούονται κάθε φορά. Το νήμα που ακολουθεί είναι η ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, αλλά το αντικείμενο της έρευνας είναι η συνάρθρωση λαού, γλώσσας και λογοτεχνίας, που συστήνει την εθνική ενότητα, που συγκροτεί την ιδιαίτερη ταυτότητα και τη συνείδηση του νεοελληνικού έθνους».
Το έργο του Νίκου Μπελογιάννη, ακολουθώντας λίγο πολύ τα βήματα του Κ. Θ. Δημαρά, περνά μέσα από πρόσωπα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, τα οποία συνομίλησαν με τον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό, και φτάνει στον Παπαδιαμάντη, στον Ψυχάρη, στον Παλαμά. Η πρώτη έκδοση της «Ιστορίας» έγινε με το ψευδώνυμο Μ. Κουλουριώτης, το 1952, με έξοδα της μητέρας Μπελογιάννη. Η δεύτερη έγινε έναν χρόνο μετά, στη Ρουμανία, με πρόλογο του Νίκου Ζαχαριάδη. Η τρίτη έκδοση τυπώθηκε το 1976 με μια παράγραφο του ζαχαριαδικού προλόγου, από τον οίκο «Πορεία».
Το «Ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα» γράφτηκε το 1940, όταν ο Νίκος Μπελογιάννης βρέθηκε φυλακισμένος στην Ακροναυπλία. Σ' αυτό, όπως μας εξηγεί ο γιος του Νίκος, αποτυπώνεται «πώς υποδουλώθηκε η Ελλάδα στο ξένο κεφάλαιο μέσω δανείων του 19ου αιώνα κυρίως επί Χαριλάου Τρικούπη». Τον ιστορικό πρόλογο θα τον υπογράφει ο ιστορικός Γιάννης Αντωνίου. Η χρονολόγηση, η μελέτη, η ανάδειξη και η δημοσίευση του αρχειακού υλικού έγινε από τον Νίκο Μπελογιάννη.
Διασώθηκαν τρία αντίγραφα αυτής της μελέτης. Το ένα βρίσκεται στα αρχεία του ΚΚΕ -το είχε παραδώσει ο ίδιος ο συγγραφέας το 1945 στην «Κομμουνιστική Επιθεώρηση» για να το εκδώσει, αλλά δεν τυπώθηκε ποτέ, κάτι που του στοίχισε. Τα άλλα δύο τα είχε σ' ένα μπαούλο ο Πατρινός μεταλλειολόγος Αλέκος Κωνσταντόπουλος και τα παρέδωσε, το 2006, στον Νίκο Μπελογιάννη τον νεότερο. Αρχικά, τον Ιούνιο του 1946, τα είχε εμπιστευτεί ο Νίκος Μπελογιάννης στην πατρινή οικογένεια Βέργου, στο σπίτι της οποίας είχε μείνει για έναν χρόνο. Κι αυτή, από την πλευρά της, τα παρέδωσε στον τελικό αποδέκτη τους, για να τα διασώσει.
Το «Ξένο κεφάλαιο» είχε κυκλοφορήσει σε «πειρατική» έκδοση το 1998 από το εκδοτικό τμήμα του ΚΚΕ, τη «Σύγχρονη Εποχή», με αφορμή την επέτειο των ογδοντάχρονων του ΚΚΕ. «Η επιλογή ήταν ευθυγραμμισμένη με την αρχή του υπαρκτού σοσιαλισμού ότι οι νεκροί ανήκουν στο Κόμμα», είναι το χθεσινό σχόλιο με νόημα του Νίκου Μπελογιάννη. *
Δύο βιβλία κατάφερε να γράψει ο Νίκος Μπελογιάννης (1915-1952), από τα οποία μόνο το ένα ολοκλήρωσε, τη μελέτη «Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα». Το άλλο, το «Σχέδιο για μια ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Πρώτες μακρινές ρίζες - Προσχέδια - Σημειώσεις» το οποίο ήταν και πιο φιλόδοξο, το άφησε ανολοκλήρωτο.
Κυκλοφορεί, όμως, με διπλή εισαγωγή της Χριστίνας Ντουνιά και της Ελλης Παππά (1920-2009), από τις εκδόσεις «Αγρα». Ο εν λόγω εκδοτικός οίκος, ο οποίος έχει τα πνευματικά δικαιώματα, θα κυκλοφορήσει και το πρώτο βιβλίο του Μπελογιάννη και θα παρουσιάσει και τα δύο έργα στις 30 Μαρτίου, ημερομηνία της εκτέλεσής του -θυμίζουμε ότι τουφεκίστηκε στο στρατόπεδο του Γουδή, ημέρα Κυριακή και ώρα 4.10.
Ο Νίκος Μπελογιάννης έγραψε το «Σχέδιο για μια ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας» περίπου σε μια διετία, υπό αντίξοες συνθήκες. Σχετικά θυμόταν η σύντροφός του Ελλη Παππά: «Ξεκίνησε μέσα στα μπουντρούμια της Ασφάλειας, στους ατέλειωτους μήνες της απομόνωσης, από τη σύλληψή μας ώς την πρώτη δίκη. Το γράψιμό της ολοκληρώθηκε στη Φυλακή της Κέρκυρας, όπου είχε μεταφερθεί ο Νίκος, όταν τέλειωσε η πρώτη δίκη, ώς τη μεταφορά του και πάλι στα απομονωτήρια της Ασφάλειας, τον Γενάρη του '52, για τη δεύτερη δίκη».
Η «Ιστορία» του έχει σαφή ιδεολογικό προσανατολισμό, αφού ακολουθεί τη μαρξιστική μεθοδολογία για να προσεγγίσει τα λογοτεχνικά έργα. Ξεκινάει από τους ύστερους χρόνους του Βυζαντίου, γιατί, όπως επισημαίνει η Χριστίνα Ντουνιά, «αναζητά τις απαρχές μιας ιστορίας που θέλει να παρακολουθήσει την εξέλιξή της, τις κρίσιμες καμπές, τις περιόδους που την τέμνουν και τις δυνάμεις που συγκρούονται κάθε φορά. Το νήμα που ακολουθεί είναι η ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, αλλά το αντικείμενο της έρευνας είναι η συνάρθρωση λαού, γλώσσας και λογοτεχνίας, που συστήνει την εθνική ενότητα, που συγκροτεί την ιδιαίτερη ταυτότητα και τη συνείδηση του νεοελληνικού έθνους».
Το έργο του Νίκου Μπελογιάννη, ακολουθώντας λίγο πολύ τα βήματα του Κ. Θ. Δημαρά, περνά μέσα από πρόσωπα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, τα οποία συνομίλησαν με τον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό, και φτάνει στον Παπαδιαμάντη, στον Ψυχάρη, στον Παλαμά. Η πρώτη έκδοση της «Ιστορίας» έγινε με το ψευδώνυμο Μ. Κουλουριώτης, το 1952, με έξοδα της μητέρας Μπελογιάννη. Η δεύτερη έγινε έναν χρόνο μετά, στη Ρουμανία, με πρόλογο του Νίκου Ζαχαριάδη. Η τρίτη έκδοση τυπώθηκε το 1976 με μια παράγραφο του ζαχαριαδικού προλόγου, από τον οίκο «Πορεία».
Το «Ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα» γράφτηκε το 1940, όταν ο Νίκος Μπελογιάννης βρέθηκε φυλακισμένος στην Ακροναυπλία. Σ' αυτό, όπως μας εξηγεί ο γιος του Νίκος, αποτυπώνεται «πώς υποδουλώθηκε η Ελλάδα στο ξένο κεφάλαιο μέσω δανείων του 19ου αιώνα κυρίως επί Χαριλάου Τρικούπη». Τον ιστορικό πρόλογο θα τον υπογράφει ο ιστορικός Γιάννης Αντωνίου. Η χρονολόγηση, η μελέτη, η ανάδειξη και η δημοσίευση του αρχειακού υλικού έγινε από τον Νίκο Μπελογιάννη.
Διασώθηκαν τρία αντίγραφα αυτής της μελέτης. Το ένα βρίσκεται στα αρχεία του ΚΚΕ -το είχε παραδώσει ο ίδιος ο συγγραφέας το 1945 στην «Κομμουνιστική Επιθεώρηση» για να το εκδώσει, αλλά δεν τυπώθηκε ποτέ, κάτι που του στοίχισε. Τα άλλα δύο τα είχε σ' ένα μπαούλο ο Πατρινός μεταλλειολόγος Αλέκος Κωνσταντόπουλος και τα παρέδωσε, το 2006, στον Νίκο Μπελογιάννη τον νεότερο. Αρχικά, τον Ιούνιο του 1946, τα είχε εμπιστευτεί ο Νίκος Μπελογιάννης στην πατρινή οικογένεια Βέργου, στο σπίτι της οποίας είχε μείνει για έναν χρόνο. Κι αυτή, από την πλευρά της, τα παρέδωσε στον τελικό αποδέκτη τους, για να τα διασώσει.
Το «Ξένο κεφάλαιο» είχε κυκλοφορήσει σε «πειρατική» έκδοση το 1998 από το εκδοτικό τμήμα του ΚΚΕ, τη «Σύγχρονη Εποχή», με αφορμή την επέτειο των ογδοντάχρονων του ΚΚΕ. «Η επιλογή ήταν ευθυγραμμισμένη με την αρχή του υπαρκτού σοσιαλισμού ότι οι νεκροί ανήκουν στο Κόμμα», είναι το χθεσινό σχόλιο με νόημα του Νίκου Μπελογιάννη. *
Πέμπτη 7 Ιανουαρίου 2010
Ο ριζοσπάστης ποιητής Νάνος Βαλαωρίτης
ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ
Ο ριζοσπάστης ποιητής
Στα 88 του χρόνια ο , ο οποίος τιμήθηκε πρόσφατα με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του, παραμένει νεανικός και σπινθηροβόλος
ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ | Κυριακή 3 Ιανουαρίου 2010
Εκτύπωση Αποστολή με Email
Μικρό μέγεθος γραμματοσειράς Μεσαίο μέγεθος γραμματοσειράς Μεγάλο μέγεθος γραμματοσειράς
Προσθήκη στο Delicious Προσθήκη στο Digg Προσθήκη στο Facebook Προσθήκη στο Newsvine Bookmark
Τα εφετινά Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας διέθεταν μια σπάνια πρωτοτυπία: ανακοινώθηκαν παραμονή Χριστουγέννων! Και μόνον αυτό αρκεί για να καταλάβει κανείς πόσο η ελληνική πολιτεία «εκτιμά» τους θεσμούς που έχει θεσπίσει (γεγονός βεβαίως για το οποίο η κριτική επιτροπή δεν έχει καμία ευθύνη). Αλλά μπροστά στο φάσμα της χρεοκοπίας όπου βρισκόμαστε σήμερα φαινόμενα σαν το παραπάνω μοιάζουν μικροπταίσματα. Ωστόσο η εφετινή κριτική επιτροπή προέβη επιτέλους στο αυτονόητο: αποφάσισε να απονείμει το λεγόμενο Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας «για το σύνολο του έργου του» στον ποιητή, πεζογράφο και μεταφραστή Νάνο Βαλαωρίτη τιμώντας ένα έργο πολυσχιδές, εκτεταμένο και σε πολλά ανανεωτικό και μια καλλιτεχνική παρουσία που καλύπτει πάνω από 60 χρόνια ενεργού συμμετοχής στο λογοτεχνικό γίγνεσθαι της χώρας μας- αλλά και του εξωτερικού. (Να σημειώσω μόνο ότι η πρώτη ποιητική συλλογή τουΗ τιμωρία των μάγωνεξεδόθη το 1947.)
Ο Νάνος Βαλαωρίτης, γιος του Κωνσταντίνου και δισέγγονος του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, γεννήθηκε στη Λωζάννη της Ελβετίας το 1921 και είχε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ζωή. Πραγματοποίησε λαμπρές σπουδές στα πανεπιστήμια της Αθήνας, του Λονδίνου και των Παρισίων, απέκτησε άριστη γνώση της αγγλόφωνης και της γαλλόφωνης λογοτεχνίας και συναναστράφηκε με ορισμένους από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της λογοτεχνικής πρωτοπορίας του 20ού αιώνα: από τον Ελιοτ, τον Οντεν, τον Μακνίς (με τον οποίο συνεργάστηκε στο ΒΒC για ένα διάστημα το 1944) και τον Ντίλαν Τόμας ως τον Σεφέρη, τον Εμπειρίκο, τον Ελύτη και πολλούς άλλους. Από το 1968 και για 25 χρόνια δίδαξε δημιουργικό γράψιμο στο Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο και για έξι χρόνια (1954-1960) υπήρξε μέλος της υπερρεαλιστικής ομάδας στο Παρίσι.
Παραγωγικός και ανατρεπτικός
Η συμμετοχή του Νάνου Βαλαωρίτη στη λεγόμενη «ποιητική αναγέννηση του Σαν Φρανσίσκο» είναι ένα κεφάλαιο που δυστυχώς δεν έχει ακόμη γραφεί (όπως αντίστοιχα παραμένει εν πολλοίς άγνωστη η ζωή και το έργο ενός άλλου σημαντικού έλληνα εκπροσώπου της πρωτοπορίας, του Νικολάου Κάλας). Ο Βαλαωρίτης, φύση ανήσυχη και πνεύμα ερευνητικό, έδωσε ένα έργο πολύπλευρο που καλύπτει τους τομείς της ποίησης, της πεζογραφίας, του θεάτρου, της κριτικής, της μετάφρασης, δηλα δή όλα τα είδη του λόγου- και πάντα με πνεύμα νεανικό και ριζοσπαστικό. Ποιητής από ιδιοσυγκρασία- και εξαιρετικά παραγωγικός-, παραμένει και σήμερα νέος στο φρόνημα και ανατρεπτικός στη γραφή. Θα έλεγα πως αυτό παραπέμπει στην παλαιά ρομαντική παράδοση: ότι η ποίηση ήταν και εξακολουθεί να είναι τέχνη της νεότητας, σε όποια ηλικία κι αν γράφει ο ποιητής και σε όποιο λογοτεχνικό είδος κι αν εκφράζεται. Απόδειξη το πλέον πρόσφατο βιβλίο του Βαλαωρίτη με τίτλοΜα το Δία,όπου χρησιμοποιώντας με εντελώς ιδιότυπο τρόπο τις τεχνικές του παστίς συνθέτει ένα ανατρεπτικό- και απολύτως προσωπικό- βιβλίο στο οποίο σχολιάζει ειρωνικά τον κοινωνικό και λογοτεχνικό περίγυρο αποδεικνύοντας ότι το διαρκές γίγνεσθαι βρίσκεται πάντα στην καρδιά της πρωτοπορίας και αυτό κρατά σε διαρκή εγρήγορση τη μυθική συνείδηση του ποιητή. Οσο λοιπόν προωθούμε αυτό το γίγνεσθαι στο προσκήνιο οι δημιουργικές ανατροπές και η ευρηματική γλώσσα θα εξακολουθούν να βρίσκονται μπροστά από τα κατά ριπάς προϊόντα της συμβατικής γραφής που μας κατακλύζουν.
Ο Βαλαωρίτης είναι η αντιπροσωπευτικότερη μορφή της ελληνικής αβανγκάρντ γιατί δεν περιορίστηκε στα όρια ενός και μόνο κινήματος (του υπερρεαλισμού, λ.χ., ή του μοντερνισμού ή ακόμη και των πειραματισμών της γενιάς των μπιτ στο Σαν Φρανσίσκο- κι ας θυμίσω εδώ μόνο τη στενή του φιλία με τον Λόρενς Φερλινγκέτι) αλλά πέρασε από παντού αξιοποιώντας τα στο δικό του έργο, που το βλέπει κανείς να αναπτύσσεται από βιβλίο σε βιβλίο σε ποικίλες παραλλαγές και ο ποιητής να προσπαθεί συνεχώς να διευρύνει το φάσμα.
Μοντερνιστής και πρωτοπόρος
[Ο ποιητής σε παλαιότερη φωτογραφία του στο νησάκι Μαδουρή της Λευκάδας, όπου βρίσκεται και το αρχοντικό της οικογενείας Βαλαωρίτη ]
Ο ποιητής σε παλαιότερη φωτογραφία του στο νησάκι Μαδουρή της Λευκάδας, όπου βρίσκεται και το αρχοντικό της οικογενείας Βαλαωρίτη
Ο Βαλαωρίτης θήτευσε στον μοντερνισμό χωρίς εν τούτοις να τον επηρεάσουν οι συντηρητικές πολιτικές απόψεις των βασικών του εκπροσώπων. Φύση ανήσυχη και δημοκρατική, δεν θα μπορούσε να αποδεχθεί τον συντηρητισμό του Ελιοτ ή αντίστοιχα του Οντεν, ο οποίος μετά την εγκατάστασή του στην Αμερική απέρριψε το ριζοσπαστικό του παρελθόν και την αντίστοιχη παράδοση που είχε δημιουργήσει μαζί με τον Στίβεν Σπέντερ. Ο Βαλαωρίτης ανέπτυξε το κύριο μέρος του έργου του μέσα στο τεράστιο και πολυμορφικό πεδίο της πρωτοπορίας φροντίζοντας να ανανεώνει και το θεματολόγιο και τη γλώσσα του συνεχώς. Ενας ποιητής με το δικό του ανήσυχο πνεύμα και ριζοσπαστικό φρόνημα ήταν επόμενο να αγαπά τους νεοτέρους και να τους υποστηρίζει σε κάθε πρόσφορη περίπτωση- χωρίς να ζητεί ανταλλάγματα. Εμπρακτη απόδειξη η πρωτοβουλία του να εκδώσει το περιοδικόΠάλι,που κυκλοφόρησε για τέσσερα χρόνια, από το 1963 ως το 1967 (και διέκοψε την κυκλοφορία του λόγω της δικτατορίας). Στις σελίδες του παρουσιάστηκαν πλήθος κείμενα εξαιρετικού ενδιαφέροντος και βρήκαν χώρο έκφρασης αρκετοί νεότεροι ποιητές και πεζογράφοι. Το 1989 εξέδωσε μαζί με τον Ανδρέα Παγουλάτο το περιοδικόΣυντέλεια, η έκδοση του οποίου διακόπηκε το 1995, για να επανεκδοθεί ωςΝέα συντέλειατο 2004. Το έργο του Βαλαωρίτη είναι ενιαίο και το κάθε βιβλίο του συνιστά μετεξέλιξη θα έλεγε κανείς του προηγούμενου. Εργο φάσματος, είναι κατά συνέπεια εκτενές, γι΄ αυτό και δυσκολεύεται κανείς να επιλέξει ποια από τα βιβλία του είναι και τα καλύτερα. Εν τούτοις, από τα ποιητικά του ξεχωρίζουν ασφαλώς τοΑνώνυμο ποίημα του Φωτεινού Αηγιάννη, οΔιαμαντένιος γαληνευτήςκαι τοΣτο κάτω κάτω της γραφής.Από τα μυθιστορήματά του θα ξεχωρίζαμε τον Θησαυρό του Ξέρξηκαι ταΣπασμένα χέρια της Αφροδίτης της Μήλουκαι φυσικά τα διηγήματά τουΗ ζωή μου μετά θάνατον εγγυημένη.
Ο ριζοσπάστης ποιητής
Στα 88 του χρόνια ο , ο οποίος τιμήθηκε πρόσφατα με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του, παραμένει νεανικός και σπινθηροβόλος
ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ | Κυριακή 3 Ιανουαρίου 2010
Εκτύπωση Αποστολή με Email
Μικρό μέγεθος γραμματοσειράς Μεσαίο μέγεθος γραμματοσειράς Μεγάλο μέγεθος γραμματοσειράς
Προσθήκη στο Delicious Προσθήκη στο Digg Προσθήκη στο Facebook Προσθήκη στο Newsvine Bookmark
Τα εφετινά Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας διέθεταν μια σπάνια πρωτοτυπία: ανακοινώθηκαν παραμονή Χριστουγέννων! Και μόνον αυτό αρκεί για να καταλάβει κανείς πόσο η ελληνική πολιτεία «εκτιμά» τους θεσμούς που έχει θεσπίσει (γεγονός βεβαίως για το οποίο η κριτική επιτροπή δεν έχει καμία ευθύνη). Αλλά μπροστά στο φάσμα της χρεοκοπίας όπου βρισκόμαστε σήμερα φαινόμενα σαν το παραπάνω μοιάζουν μικροπταίσματα. Ωστόσο η εφετινή κριτική επιτροπή προέβη επιτέλους στο αυτονόητο: αποφάσισε να απονείμει το λεγόμενο Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας «για το σύνολο του έργου του» στον ποιητή, πεζογράφο και μεταφραστή Νάνο Βαλαωρίτη τιμώντας ένα έργο πολυσχιδές, εκτεταμένο και σε πολλά ανανεωτικό και μια καλλιτεχνική παρουσία που καλύπτει πάνω από 60 χρόνια ενεργού συμμετοχής στο λογοτεχνικό γίγνεσθαι της χώρας μας- αλλά και του εξωτερικού. (Να σημειώσω μόνο ότι η πρώτη ποιητική συλλογή τουΗ τιμωρία των μάγωνεξεδόθη το 1947.)
Ο Νάνος Βαλαωρίτης, γιος του Κωνσταντίνου και δισέγγονος του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, γεννήθηκε στη Λωζάννη της Ελβετίας το 1921 και είχε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ζωή. Πραγματοποίησε λαμπρές σπουδές στα πανεπιστήμια της Αθήνας, του Λονδίνου και των Παρισίων, απέκτησε άριστη γνώση της αγγλόφωνης και της γαλλόφωνης λογοτεχνίας και συναναστράφηκε με ορισμένους από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της λογοτεχνικής πρωτοπορίας του 20ού αιώνα: από τον Ελιοτ, τον Οντεν, τον Μακνίς (με τον οποίο συνεργάστηκε στο ΒΒC για ένα διάστημα το 1944) και τον Ντίλαν Τόμας ως τον Σεφέρη, τον Εμπειρίκο, τον Ελύτη και πολλούς άλλους. Από το 1968 και για 25 χρόνια δίδαξε δημιουργικό γράψιμο στο Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο και για έξι χρόνια (1954-1960) υπήρξε μέλος της υπερρεαλιστικής ομάδας στο Παρίσι.
Παραγωγικός και ανατρεπτικός
Η συμμετοχή του Νάνου Βαλαωρίτη στη λεγόμενη «ποιητική αναγέννηση του Σαν Φρανσίσκο» είναι ένα κεφάλαιο που δυστυχώς δεν έχει ακόμη γραφεί (όπως αντίστοιχα παραμένει εν πολλοίς άγνωστη η ζωή και το έργο ενός άλλου σημαντικού έλληνα εκπροσώπου της πρωτοπορίας, του Νικολάου Κάλας). Ο Βαλαωρίτης, φύση ανήσυχη και πνεύμα ερευνητικό, έδωσε ένα έργο πολύπλευρο που καλύπτει τους τομείς της ποίησης, της πεζογραφίας, του θεάτρου, της κριτικής, της μετάφρασης, δηλα δή όλα τα είδη του λόγου- και πάντα με πνεύμα νεανικό και ριζοσπαστικό. Ποιητής από ιδιοσυγκρασία- και εξαιρετικά παραγωγικός-, παραμένει και σήμερα νέος στο φρόνημα και ανατρεπτικός στη γραφή. Θα έλεγα πως αυτό παραπέμπει στην παλαιά ρομαντική παράδοση: ότι η ποίηση ήταν και εξακολουθεί να είναι τέχνη της νεότητας, σε όποια ηλικία κι αν γράφει ο ποιητής και σε όποιο λογοτεχνικό είδος κι αν εκφράζεται. Απόδειξη το πλέον πρόσφατο βιβλίο του Βαλαωρίτη με τίτλοΜα το Δία,όπου χρησιμοποιώντας με εντελώς ιδιότυπο τρόπο τις τεχνικές του παστίς συνθέτει ένα ανατρεπτικό- και απολύτως προσωπικό- βιβλίο στο οποίο σχολιάζει ειρωνικά τον κοινωνικό και λογοτεχνικό περίγυρο αποδεικνύοντας ότι το διαρκές γίγνεσθαι βρίσκεται πάντα στην καρδιά της πρωτοπορίας και αυτό κρατά σε διαρκή εγρήγορση τη μυθική συνείδηση του ποιητή. Οσο λοιπόν προωθούμε αυτό το γίγνεσθαι στο προσκήνιο οι δημιουργικές ανατροπές και η ευρηματική γλώσσα θα εξακολουθούν να βρίσκονται μπροστά από τα κατά ριπάς προϊόντα της συμβατικής γραφής που μας κατακλύζουν.
Ο Βαλαωρίτης είναι η αντιπροσωπευτικότερη μορφή της ελληνικής αβανγκάρντ γιατί δεν περιορίστηκε στα όρια ενός και μόνο κινήματος (του υπερρεαλισμού, λ.χ., ή του μοντερνισμού ή ακόμη και των πειραματισμών της γενιάς των μπιτ στο Σαν Φρανσίσκο- κι ας θυμίσω εδώ μόνο τη στενή του φιλία με τον Λόρενς Φερλινγκέτι) αλλά πέρασε από παντού αξιοποιώντας τα στο δικό του έργο, που το βλέπει κανείς να αναπτύσσεται από βιβλίο σε βιβλίο σε ποικίλες παραλλαγές και ο ποιητής να προσπαθεί συνεχώς να διευρύνει το φάσμα.
Μοντερνιστής και πρωτοπόρος
[Ο ποιητής σε παλαιότερη φωτογραφία του στο νησάκι Μαδουρή της Λευκάδας, όπου βρίσκεται και το αρχοντικό της οικογενείας Βαλαωρίτη ]
Ο ποιητής σε παλαιότερη φωτογραφία του στο νησάκι Μαδουρή της Λευκάδας, όπου βρίσκεται και το αρχοντικό της οικογενείας Βαλαωρίτη
Ο Βαλαωρίτης θήτευσε στον μοντερνισμό χωρίς εν τούτοις να τον επηρεάσουν οι συντηρητικές πολιτικές απόψεις των βασικών του εκπροσώπων. Φύση ανήσυχη και δημοκρατική, δεν θα μπορούσε να αποδεχθεί τον συντηρητισμό του Ελιοτ ή αντίστοιχα του Οντεν, ο οποίος μετά την εγκατάστασή του στην Αμερική απέρριψε το ριζοσπαστικό του παρελθόν και την αντίστοιχη παράδοση που είχε δημιουργήσει μαζί με τον Στίβεν Σπέντερ. Ο Βαλαωρίτης ανέπτυξε το κύριο μέρος του έργου του μέσα στο τεράστιο και πολυμορφικό πεδίο της πρωτοπορίας φροντίζοντας να ανανεώνει και το θεματολόγιο και τη γλώσσα του συνεχώς. Ενας ποιητής με το δικό του ανήσυχο πνεύμα και ριζοσπαστικό φρόνημα ήταν επόμενο να αγαπά τους νεοτέρους και να τους υποστηρίζει σε κάθε πρόσφορη περίπτωση- χωρίς να ζητεί ανταλλάγματα. Εμπρακτη απόδειξη η πρωτοβουλία του να εκδώσει το περιοδικόΠάλι,που κυκλοφόρησε για τέσσερα χρόνια, από το 1963 ως το 1967 (και διέκοψε την κυκλοφορία του λόγω της δικτατορίας). Στις σελίδες του παρουσιάστηκαν πλήθος κείμενα εξαιρετικού ενδιαφέροντος και βρήκαν χώρο έκφρασης αρκετοί νεότεροι ποιητές και πεζογράφοι. Το 1989 εξέδωσε μαζί με τον Ανδρέα Παγουλάτο το περιοδικόΣυντέλεια, η έκδοση του οποίου διακόπηκε το 1995, για να επανεκδοθεί ωςΝέα συντέλειατο 2004. Το έργο του Βαλαωρίτη είναι ενιαίο και το κάθε βιβλίο του συνιστά μετεξέλιξη θα έλεγε κανείς του προηγούμενου. Εργο φάσματος, είναι κατά συνέπεια εκτενές, γι΄ αυτό και δυσκολεύεται κανείς να επιλέξει ποια από τα βιβλία του είναι και τα καλύτερα. Εν τούτοις, από τα ποιητικά του ξεχωρίζουν ασφαλώς τοΑνώνυμο ποίημα του Φωτεινού Αηγιάννη, οΔιαμαντένιος γαληνευτήςκαι τοΣτο κάτω κάτω της γραφής.Από τα μυθιστορήματά του θα ξεχωρίζαμε τον Θησαυρό του Ξέρξηκαι ταΣπασμένα χέρια της Αφροδίτης της Μήλουκαι φυσικά τα διηγήματά τουΗ ζωή μου μετά θάνατον εγγυημένη.
Aνακοινώθηκαν τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας 2009
Συγγραφέας Δομνάκη Ν. (ANA) – 24 Δεκ 2009
Aνακοινώθηκαν τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας 2009, από τη Διεύθυνση Γραμμάτων της Γενικής Διεύθυνσης Σύγχρονου Πολιτισμού του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, τα οποία αφορούν τις εκδόσεις του έτους 2008 Αναλυτικά : Το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας απονέμεται ομόφωνα στον Νάνο Βαλαωρίτη για το σύνολο του έργου του. Το Βραβείο Περιοδικού απονέμεται κατά πλειοψηφία εξ ημισείας στα περιοδικά «πόρφυρας» και «Εντευκτήριο» για την συμβολή τους στην προβολή και διάδοση της ελληνικής λογοτεχνίας. Το Βραβείο Ποίησης απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Λευτέρη Πούλιο για το έργο του με τίτλο «Η κρυφή συλλογή», εκδόσεις Κέδρος. Το Βραβείο Διηγήματος απονέμεται ομόφωνα εξ ημισείας στους : Τόλη Νικηφόρου για το έργο του με τίτλο «Ο δρόμος για την Ουρανούπολη», εκδόσεις Νεφέλη και Αργύρη Χιόνη για το έργο του «Το οριζόντιο ύψος και άλλες αφύσικες ιστορίες», εκδόσεις Κίχλη. Το βραβείο Μυθιστορήματος απονέμεται ομόφωνα στον Γιάννη Ατζακά για το έργο του «θολός βυθός», εκδόσεις Άγρα. Το βραβείο Δοκιμίου - Κριτικής απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Χρίστο Ρουμελιωτάκη για το έργο του «Ασκήσεις αυτογνωσίας», εκδόσεις Τυπωθήτω. Το βραβείο Χρονικού - Μαρτυρίας απονέμεται ομόφωνα στην Αλεξάνδρα Δ. Ιωαννίδου για το έργο της «Υπόθεση Γκράνιν : Η λογοτεχνική κριτική στο εδώλιο - : Η δίκη της “Επιθεώρησης τέχνης” το 1959 και η απολογία του Κώστα Κουλουφάκου», εκδόσεις Καστανιώτης. Την Επιτροπή Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας αποτελούν ο Μαστροδημήτρης Παναγιώτης, Πρόεδρος, ο Αθανασόπουλος Ευάγγελος, Αντιπρόεδρος, ο Ανδρειωμένος Γεώργιος, η Πάτσιου Βασιλική (Βίκυ), η Δημακοπούλου Χαρίκλεια, η Σχινά Αικατερίνη, ο Λεονάρδος Γεώργιος, ο Νιάρχος Αθανάσιος και ο Χατζηαντωνίου Κωνσταντίνος.
© 2009 ΑΘΗΝΑΪΚΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΕΙΔΗΣΕΩΝ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
Aνακοινώθηκαν τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας 2009, από τη Διεύθυνση Γραμμάτων της Γενικής Διεύθυνσης Σύγχρονου Πολιτισμού του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, τα οποία αφορούν τις εκδόσεις του έτους 2008 Αναλυτικά : Το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας απονέμεται ομόφωνα στον Νάνο Βαλαωρίτη για το σύνολο του έργου του. Το Βραβείο Περιοδικού απονέμεται κατά πλειοψηφία εξ ημισείας στα περιοδικά «πόρφυρας» και «Εντευκτήριο» για την συμβολή τους στην προβολή και διάδοση της ελληνικής λογοτεχνίας. Το Βραβείο Ποίησης απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Λευτέρη Πούλιο για το έργο του με τίτλο «Η κρυφή συλλογή», εκδόσεις Κέδρος. Το Βραβείο Διηγήματος απονέμεται ομόφωνα εξ ημισείας στους : Τόλη Νικηφόρου για το έργο του με τίτλο «Ο δρόμος για την Ουρανούπολη», εκδόσεις Νεφέλη και Αργύρη Χιόνη για το έργο του «Το οριζόντιο ύψος και άλλες αφύσικες ιστορίες», εκδόσεις Κίχλη. Το βραβείο Μυθιστορήματος απονέμεται ομόφωνα στον Γιάννη Ατζακά για το έργο του «θολός βυθός», εκδόσεις Άγρα. Το βραβείο Δοκιμίου - Κριτικής απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Χρίστο Ρουμελιωτάκη για το έργο του «Ασκήσεις αυτογνωσίας», εκδόσεις Τυπωθήτω. Το βραβείο Χρονικού - Μαρτυρίας απονέμεται ομόφωνα στην Αλεξάνδρα Δ. Ιωαννίδου για το έργο της «Υπόθεση Γκράνιν : Η λογοτεχνική κριτική στο εδώλιο - : Η δίκη της “Επιθεώρησης τέχνης” το 1959 και η απολογία του Κώστα Κουλουφάκου», εκδόσεις Καστανιώτης. Την Επιτροπή Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας αποτελούν ο Μαστροδημήτρης Παναγιώτης, Πρόεδρος, ο Αθανασόπουλος Ευάγγελος, Αντιπρόεδρος, ο Ανδρειωμένος Γεώργιος, η Πάτσιου Βασιλική (Βίκυ), η Δημακοπούλου Χαρίκλεια, η Σχινά Αικατερίνη, ο Λεονάρδος Γεώργιος, ο Νιάρχος Αθανάσιος και ο Χατζηαντωνίου Κωνσταντίνος.
© 2009 ΑΘΗΝΑΪΚΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΕΙΔΗΣΕΩΝ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
Κυριακή 3 Ιανουαρίου 2010
Η κατάρα και η δόξα τού Πόου
Ο ποιητής του Κορακιού, πρόδρομος του αστυνομικού μυθιστορήματος και της λογοτεχνίας επιστημονικής φαντασίας, παραμένει ένας από τους δημοφιλέστερους συγγραφείς παγκοσμίως, διακόσια χρόνια από τη γέννησή του
ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ | Παρασκευή 25 Δεκεμβρίου 2009
Το 1827, όταν ήταν μόλις 18 ετών, ο Ε. Α. Πόου τύπωσε στη Βοστώνη την πρώτη του ποιητική συλλογήΤαμερλάνος και άλλα ποιήματα. Στο εξώφυλλο του μικρού αυτού βιβλίου των 50 σελίδων εφέρετο ως συγγραφέας «ένας Βοστωνέζος». Την Παρασκευή 4 Δεκεμβρίου ένα αντίτυπο της συλλογής αυτής βγήκε σε δημοπρασία στις ΗΠΑ από τον οίκο Christie΄s και πουλήθηκε για 662.000 δολάρια. (ΟΤαμερλάνοςέχει μεταφραστεί στη γλώσσα μας από τον Τ. Κ. Παπατσώνη.)
Ο Πόου πέθανε 40 ετών, στις 7 Οκτωβρίου 1849, στο Νοσοκομείο Washington College. Τέσσερις ημέρες νωρίτερα τον είχαν βρει πεσμένο σε δρόμο της Βαλτιμόρης να παραληρεί. Ηταν τύφλα στο μεθύσι και φορούσε δανεικά ρούχα. Τα χρήματα για να πιει τα είχε εξασφαλίσει πουλώντας την ψήφο του. Λέγεται ότι στο νοσοκομείο μέσα στο παραλήρημά του καλούσε τον Ρέινολντς, έναν από τους ήρωές του, να έλθει και να του σώσει τη ζωή.
Η συμπλήρωση 200 χρόνων από τη γέννησή του φέρνει ξανά στο προσκήνιο τα περιστατικά της τραγικής ζωής ενός ανθρώπου που έζησε μέσα στη φτώχεια και στον αλκοολισμό και που μετά τον θάνατό του ο θανάσιμος εχθρός του Ρούφους Γουίλμοτ Γκρίσγουολντ κατάφερε να γίνει ο εκδότης των έργων του και να τον δυσφημήσει μετά θάνατον σε απίστευτο βαθμό, χαρακτηρίζοντάς τον «μεθύστακα» και «παράφρονα τοξικομανή». Η «κατάρα» του Γκρίσγουολντ κυνηγά ακόμη και σήμερα το φάντασμα του συγγραφέα. Ακόμη και σπουδαίοι αγγλόφωνοι συγγραφείς αμφισβήτησαν την ιδιοφυΐα και την αξία του, από τον Εμερσον και τον Μαρκ Τουέιν ως τον Χάξλεϊ, τον Πάουντ και τον Τ. Σ. Ελιοτ. Ο Γκρίσγουολντ για να στηρίξει τους ισχυρισμούς του παρέθεσε επιστολές του Πόου, οι οποίες όμως αποδείχθηκε έπειτα από χρόνια ότι ήταν πλαστές. Το στίγμα ωστόσο έμεινε. Ο Πόου παρά ταύτα, πέραν του ότι και σήμερα παραμένει στη χώρα του εξαιρετικά δημοφιλής (όπως άλλωστε και σε όλον τον κόσμο), τις μεγάλες τιμές τις γνώρισε στην Ευρώπη, στην οποία έτυχε απείρως μεγαλύτερης φήμης και αναγνώρισης, κυρίως λόγω των εξαίρετων μεταφράσεων των ποιημάτων του από τον Μποντλέρ. Και στην Ελλάδα φυσικά, όπου έχει μεταφραστεί πάμπολλες φορές. Αρκεί μόνο να θυμίσουμε ότι ο Σεφέρης έγραψε πάνω στοΚοράκιτο δικό του Raven. Ας σημειωθεί ότι για το ποίημα τούτο, ένα από τα διασημότερα στον κόσμο, ο Πόου έλαβε ως αμοιβή το ποσό των 9 δολαρίων!
Ο πρώτος επαγγελματίας συγγραφέας
Αυτό το μαύρο πρόβατο των αμερικανικών γραμμάτων υπήρξε, εκτός από σημαντικός ποιητής και καταπληκτικός πεζογράφος, ο καλύτερος κριτικός και επιπλέον ο υπ΄ αριθμόν ένα επιμελητής της εποχής του. Ως τον θάνατό του διόρθωνε και βελτίωνε τα δικά του κείμενα, όπως αποδεικνύουν οι αναρίθμητες σημειώσεις στα περιθώρια των βιβλίων και των δημοσιευμάτων του. Τη σύγκρουσή του με τους υπερβατιστές την πλήρωσε ακριβά, αφού οι τελευταίοι ήταν εκείνοι που θα καθόριζαν την πορεία την οποία θα έπαιρναν τα αμερικανικά γράμματα. Τον τόνο θα τον έδιναν ο Γουόλτ Γουίτμαν και ο Εμερσον- και όχι ο σκοτεινός και αλλόκοτος ποιητής τουΚορακιού. Τι και αν ήταν αυτός με τον οποίο καθιερώνεται στις ΗΠΑ το διήγημα, αν με τα δικά του διηγήματα αποκτά υπόσταση η αστυνομική λογοτεχνία, αν ήταν εκείνος που καθιέρωσε τη μορφή του ντετέκτιβ και αν η λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας τον θεωρεί- και δικαίως- έναν από τους προδρόμους της;
Ο Πόου θα γινόταν πασίγνωστος μετά θάνατον, ενώ όσο ζούσε ακόμη και τα δημοφιλέστερα έργα του δεν του εξασφάλιζαν αρκετά χρήματα για μια αξιοπρεπή ζωή. Είχε αποφασίσει να ζήσει ως επαγγελματίας συγγραφέας- για την ακρίβεια, ήταν ο πρώτος στη χώρα του - σε μια εποχή όπου δεν υπήρχε νόμος για προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και η πειρατεία ήταν συνηθέστατο φαινόμενο. Τον χαρακτήριζαν συν τοις άλλοις και άλλα «ελαττώματα», όπως το να διατυπώνει με παρρησία τη γνώμη του. Είχε λ.χ. την τόλμη να κατηγορήσει για λογοκλοπή έναν ποιητή εξαιρετικά διάσημο στην εποχή του, τον Λονγκφέλοου, και αυτό το πλήρωσε πολύ ακριβά, ασχέτως του ότι σήμερα ο ίδιος ανήκει στις λογοτεχνικές φυσιογνωμίες του 19ου αιώνα που το έργο τους ξεπέρασε την εποχή τους και τον Λονγκφέλοου δεν τον θυμάται σχεδόν κανένας.
Εμμονές με την κρυπτογραφία
Στα παραπάνω θα πρέπει να προσθέσουμε και όλα τα γνωρίσματα του βίου και των συνηθειών που η συντηρητική και κατά βάση πουριτανική αμερικανική κοινωνία της εποχής δεν συγχωρούσε. Ηταν μπεκρής, είχε πάθος με τον τζόγο, παντρεύτηκε την ανήλικη εξαδέλφη του, παράτησε τις σπουδές του, η μητέρα του πέθανε όταν ήταν πολύ μικρός αφού πρώτα ο πατέρας του τους είχε εγκαταλείψει, τον υιοθέτησε ένας πουριτανός και αυτή την αγωγή δεν την άντεξε, με αποτέλεσμα να εγκαταλείψει το σπίτι των θετών γονέων του και να καταταγεί στον στρατό στα 18 του χρόνια δηλώνοντας ψεύτικη ηλικία (ότι είχε κλείσει τα 21). Και στην τέχνη του υπήρξε αυτοδημιούργητος. Ο Πόου δημιούργησε λογοτεχνικούς απογόνους, αλλά ο ίδιος δεν είχε αντίστοιχους προγόνους. Ηταν μόνος, όπως γράφει σε κάποιο από τα ωραιότερα ποιήματά του, ένα μετέωρο, ορφανός στην τέχνη όπως υπήρξε και στη ζωή του, ένας παραδαρμένος που άλλαζε σπίτια συνεχώς: στη Βοστώνη, στο Ρίτσμοντ, στη Βαλτιμόρη, στη Νέα Υόρκη.
Ολα τούτα ήταν υπεραρκετά για να τον καταστήσουν αποδιοπομπαίο τράγο. Αλλά σήμερα, 200 χρόνια από τη γέννησή του, θυμάται κανείς αυτά που έλεγε ο δημιουργός τού Σέρλοκ Χολμς Αρθουρ Κόναν Ντόιλ: ότι κάθε διήγημα του Πόου είναι η ρίζα από όπου έχει βλαστήσει μια ολόκληρη λογοτεχνία και ότι η αστυνομική ιστορία δεν ήταν τίποτε ώσπου ο ιδιοφυής εκείνος να της εμφυσήσει ζωή. Και βιβλία σαν τιςΠεριπέτειες του Αρθουρ Γκόρντον Πυμ από το Ναντάκετείναι από εκείνα που γράφονται κάθε εκατό χρόνια. Από το δεύτερο μέρος αυτού του εξαίσιου μυθιστορήματος βγαίνουν έναν αιώνα αργότερα ταΚυκλικά ερείπιατου Χόρχε Λουίς Μπόρχες. Τη συνέχειά του θέλησε να μας δώσει γράφοντας τηΣφίγγα των πάγων ο Ιούλιος Βερν. Ξεκινώντας από μια τρελή αλλά εξαιρετικά δημοφιλή θεωρία της εποχής κάποιου Συμς, ότι η Γη είναι κούφια στους πόλους, ο Πόου έγραψε ένα από τα εκπληκτικότερα μυθιστορήματα φαντασίας. Τα ενδιαφέροντά του για την κρυπτογραφία λοιδορήθηκαν συχνά, αλλά στο δοκίμιό τουΕureka:Α Ρrose Ρoem- και αφήνοντας κατά μέρος το γεγονός ότι είναι γεμάτο επιστημονικά λάθη- ο Πόου «προλέγει» τη θεωρία του big bang για το Σύμπαν 80 χρόνια πριν από την επιστημονική της διατύπωση. Οσο για τις εμμονές του με την κρυπτογραφία, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι εξαπλώθηκαν στις ΗΠΑ εξαιτίας των διηγημάτων του. Γι΄ αυτό και πολλοί υποστηρίζουν βάσιμα ότι ο «βασιλιάς» της κρυπτογραφίας Γουίλιαμ Φρίντμαν στράφηκε σε αυτήν διαβάζοντας μικρός διηγήματα του Πόουτο ομολογεί μάλιστα και ο ίδιος. Τις μεθόδους αποκρυπτογράφησης που χρησιμοποίησε ο Πόου άλλωστε αξιοποίησε για να αποκρυπτογραφήσει στον Β Δ Παγκόσμιο Πόλεμο τον περίφημο γιαπωνέζικο purple code.
Ενας συγγραφέας που έδινε τόσο μεγάλη σημασία στο ύφος και στη γλώσσα και ταυτοχρόνως στην πρωτοτυπία και στην ένταση του θέματος δεν ήταν δυνατόν να μην προκαλεί τον φθόνο. Το να παράγεις υψηλή και ταυτοχρόνως λαϊκή λογοτεχνία είναι από τα πλέον σπάνια στα παγκόσμια γράμματα. Ο Πόου το πέτυχε με ορθολογικές, όπως ισχυριζόταν, μεθόδους προσχεδιάζοντας και εξετάζοντας το καθετί προτού καθήσει να το γράψει. Στο περίφημο δοκίμιό τουΗ φιλοσοφία της σύνθεσηςεξηγεί ότι το «παραληρηματικό» Κοράκιτου ήταν προϊόν απόλυτου ελέγχου και σχεδιασμού και όχι παράγωγο της έμπνευσης. Στον ίδιο οφείλουμε και τον καλύτερο ως σήμερα ορισμό του διηγήματος, που το θεωρεί«απόσπασμα μυθιστορήματος το οποίο μπορεί να διαβαστεί σε δημόσια συγκέντρωση».
Γι΄ αυτό ακόμη και σήμερα είναι πάντοτε φρέσκα τα λουλούδια που αποθέτουν οι αναρίθμητοι θαυμαστές του στον τάφο του στη Βαλτιμόρη.
ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ | Παρασκευή 25 Δεκεμβρίου 2009
Το 1827, όταν ήταν μόλις 18 ετών, ο Ε. Α. Πόου τύπωσε στη Βοστώνη την πρώτη του ποιητική συλλογήΤαμερλάνος και άλλα ποιήματα. Στο εξώφυλλο του μικρού αυτού βιβλίου των 50 σελίδων εφέρετο ως συγγραφέας «ένας Βοστωνέζος». Την Παρασκευή 4 Δεκεμβρίου ένα αντίτυπο της συλλογής αυτής βγήκε σε δημοπρασία στις ΗΠΑ από τον οίκο Christie΄s και πουλήθηκε για 662.000 δολάρια. (ΟΤαμερλάνοςέχει μεταφραστεί στη γλώσσα μας από τον Τ. Κ. Παπατσώνη.)
Ο Πόου πέθανε 40 ετών, στις 7 Οκτωβρίου 1849, στο Νοσοκομείο Washington College. Τέσσερις ημέρες νωρίτερα τον είχαν βρει πεσμένο σε δρόμο της Βαλτιμόρης να παραληρεί. Ηταν τύφλα στο μεθύσι και φορούσε δανεικά ρούχα. Τα χρήματα για να πιει τα είχε εξασφαλίσει πουλώντας την ψήφο του. Λέγεται ότι στο νοσοκομείο μέσα στο παραλήρημά του καλούσε τον Ρέινολντς, έναν από τους ήρωές του, να έλθει και να του σώσει τη ζωή.
Η συμπλήρωση 200 χρόνων από τη γέννησή του φέρνει ξανά στο προσκήνιο τα περιστατικά της τραγικής ζωής ενός ανθρώπου που έζησε μέσα στη φτώχεια και στον αλκοολισμό και που μετά τον θάνατό του ο θανάσιμος εχθρός του Ρούφους Γουίλμοτ Γκρίσγουολντ κατάφερε να γίνει ο εκδότης των έργων του και να τον δυσφημήσει μετά θάνατον σε απίστευτο βαθμό, χαρακτηρίζοντάς τον «μεθύστακα» και «παράφρονα τοξικομανή». Η «κατάρα» του Γκρίσγουολντ κυνηγά ακόμη και σήμερα το φάντασμα του συγγραφέα. Ακόμη και σπουδαίοι αγγλόφωνοι συγγραφείς αμφισβήτησαν την ιδιοφυΐα και την αξία του, από τον Εμερσον και τον Μαρκ Τουέιν ως τον Χάξλεϊ, τον Πάουντ και τον Τ. Σ. Ελιοτ. Ο Γκρίσγουολντ για να στηρίξει τους ισχυρισμούς του παρέθεσε επιστολές του Πόου, οι οποίες όμως αποδείχθηκε έπειτα από χρόνια ότι ήταν πλαστές. Το στίγμα ωστόσο έμεινε. Ο Πόου παρά ταύτα, πέραν του ότι και σήμερα παραμένει στη χώρα του εξαιρετικά δημοφιλής (όπως άλλωστε και σε όλον τον κόσμο), τις μεγάλες τιμές τις γνώρισε στην Ευρώπη, στην οποία έτυχε απείρως μεγαλύτερης φήμης και αναγνώρισης, κυρίως λόγω των εξαίρετων μεταφράσεων των ποιημάτων του από τον Μποντλέρ. Και στην Ελλάδα φυσικά, όπου έχει μεταφραστεί πάμπολλες φορές. Αρκεί μόνο να θυμίσουμε ότι ο Σεφέρης έγραψε πάνω στοΚοράκιτο δικό του Raven. Ας σημειωθεί ότι για το ποίημα τούτο, ένα από τα διασημότερα στον κόσμο, ο Πόου έλαβε ως αμοιβή το ποσό των 9 δολαρίων!
Ο πρώτος επαγγελματίας συγγραφέας
Αυτό το μαύρο πρόβατο των αμερικανικών γραμμάτων υπήρξε, εκτός από σημαντικός ποιητής και καταπληκτικός πεζογράφος, ο καλύτερος κριτικός και επιπλέον ο υπ΄ αριθμόν ένα επιμελητής της εποχής του. Ως τον θάνατό του διόρθωνε και βελτίωνε τα δικά του κείμενα, όπως αποδεικνύουν οι αναρίθμητες σημειώσεις στα περιθώρια των βιβλίων και των δημοσιευμάτων του. Τη σύγκρουσή του με τους υπερβατιστές την πλήρωσε ακριβά, αφού οι τελευταίοι ήταν εκείνοι που θα καθόριζαν την πορεία την οποία θα έπαιρναν τα αμερικανικά γράμματα. Τον τόνο θα τον έδιναν ο Γουόλτ Γουίτμαν και ο Εμερσον- και όχι ο σκοτεινός και αλλόκοτος ποιητής τουΚορακιού. Τι και αν ήταν αυτός με τον οποίο καθιερώνεται στις ΗΠΑ το διήγημα, αν με τα δικά του διηγήματα αποκτά υπόσταση η αστυνομική λογοτεχνία, αν ήταν εκείνος που καθιέρωσε τη μορφή του ντετέκτιβ και αν η λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας τον θεωρεί- και δικαίως- έναν από τους προδρόμους της;
Ο Πόου θα γινόταν πασίγνωστος μετά θάνατον, ενώ όσο ζούσε ακόμη και τα δημοφιλέστερα έργα του δεν του εξασφάλιζαν αρκετά χρήματα για μια αξιοπρεπή ζωή. Είχε αποφασίσει να ζήσει ως επαγγελματίας συγγραφέας- για την ακρίβεια, ήταν ο πρώτος στη χώρα του - σε μια εποχή όπου δεν υπήρχε νόμος για προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και η πειρατεία ήταν συνηθέστατο φαινόμενο. Τον χαρακτήριζαν συν τοις άλλοις και άλλα «ελαττώματα», όπως το να διατυπώνει με παρρησία τη γνώμη του. Είχε λ.χ. την τόλμη να κατηγορήσει για λογοκλοπή έναν ποιητή εξαιρετικά διάσημο στην εποχή του, τον Λονγκφέλοου, και αυτό το πλήρωσε πολύ ακριβά, ασχέτως του ότι σήμερα ο ίδιος ανήκει στις λογοτεχνικές φυσιογνωμίες του 19ου αιώνα που το έργο τους ξεπέρασε την εποχή τους και τον Λονγκφέλοου δεν τον θυμάται σχεδόν κανένας.
Εμμονές με την κρυπτογραφία
Στα παραπάνω θα πρέπει να προσθέσουμε και όλα τα γνωρίσματα του βίου και των συνηθειών που η συντηρητική και κατά βάση πουριτανική αμερικανική κοινωνία της εποχής δεν συγχωρούσε. Ηταν μπεκρής, είχε πάθος με τον τζόγο, παντρεύτηκε την ανήλικη εξαδέλφη του, παράτησε τις σπουδές του, η μητέρα του πέθανε όταν ήταν πολύ μικρός αφού πρώτα ο πατέρας του τους είχε εγκαταλείψει, τον υιοθέτησε ένας πουριτανός και αυτή την αγωγή δεν την άντεξε, με αποτέλεσμα να εγκαταλείψει το σπίτι των θετών γονέων του και να καταταγεί στον στρατό στα 18 του χρόνια δηλώνοντας ψεύτικη ηλικία (ότι είχε κλείσει τα 21). Και στην τέχνη του υπήρξε αυτοδημιούργητος. Ο Πόου δημιούργησε λογοτεχνικούς απογόνους, αλλά ο ίδιος δεν είχε αντίστοιχους προγόνους. Ηταν μόνος, όπως γράφει σε κάποιο από τα ωραιότερα ποιήματά του, ένα μετέωρο, ορφανός στην τέχνη όπως υπήρξε και στη ζωή του, ένας παραδαρμένος που άλλαζε σπίτια συνεχώς: στη Βοστώνη, στο Ρίτσμοντ, στη Βαλτιμόρη, στη Νέα Υόρκη.
Ολα τούτα ήταν υπεραρκετά για να τον καταστήσουν αποδιοπομπαίο τράγο. Αλλά σήμερα, 200 χρόνια από τη γέννησή του, θυμάται κανείς αυτά που έλεγε ο δημιουργός τού Σέρλοκ Χολμς Αρθουρ Κόναν Ντόιλ: ότι κάθε διήγημα του Πόου είναι η ρίζα από όπου έχει βλαστήσει μια ολόκληρη λογοτεχνία και ότι η αστυνομική ιστορία δεν ήταν τίποτε ώσπου ο ιδιοφυής εκείνος να της εμφυσήσει ζωή. Και βιβλία σαν τιςΠεριπέτειες του Αρθουρ Γκόρντον Πυμ από το Ναντάκετείναι από εκείνα που γράφονται κάθε εκατό χρόνια. Από το δεύτερο μέρος αυτού του εξαίσιου μυθιστορήματος βγαίνουν έναν αιώνα αργότερα ταΚυκλικά ερείπιατου Χόρχε Λουίς Μπόρχες. Τη συνέχειά του θέλησε να μας δώσει γράφοντας τηΣφίγγα των πάγων ο Ιούλιος Βερν. Ξεκινώντας από μια τρελή αλλά εξαιρετικά δημοφιλή θεωρία της εποχής κάποιου Συμς, ότι η Γη είναι κούφια στους πόλους, ο Πόου έγραψε ένα από τα εκπληκτικότερα μυθιστορήματα φαντασίας. Τα ενδιαφέροντά του για την κρυπτογραφία λοιδορήθηκαν συχνά, αλλά στο δοκίμιό τουΕureka:Α Ρrose Ρoem- και αφήνοντας κατά μέρος το γεγονός ότι είναι γεμάτο επιστημονικά λάθη- ο Πόου «προλέγει» τη θεωρία του big bang για το Σύμπαν 80 χρόνια πριν από την επιστημονική της διατύπωση. Οσο για τις εμμονές του με την κρυπτογραφία, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι εξαπλώθηκαν στις ΗΠΑ εξαιτίας των διηγημάτων του. Γι΄ αυτό και πολλοί υποστηρίζουν βάσιμα ότι ο «βασιλιάς» της κρυπτογραφίας Γουίλιαμ Φρίντμαν στράφηκε σε αυτήν διαβάζοντας μικρός διηγήματα του Πόουτο ομολογεί μάλιστα και ο ίδιος. Τις μεθόδους αποκρυπτογράφησης που χρησιμοποίησε ο Πόου άλλωστε αξιοποίησε για να αποκρυπτογραφήσει στον Β Δ Παγκόσμιο Πόλεμο τον περίφημο γιαπωνέζικο purple code.
Ενας συγγραφέας που έδινε τόσο μεγάλη σημασία στο ύφος και στη γλώσσα και ταυτοχρόνως στην πρωτοτυπία και στην ένταση του θέματος δεν ήταν δυνατόν να μην προκαλεί τον φθόνο. Το να παράγεις υψηλή και ταυτοχρόνως λαϊκή λογοτεχνία είναι από τα πλέον σπάνια στα παγκόσμια γράμματα. Ο Πόου το πέτυχε με ορθολογικές, όπως ισχυριζόταν, μεθόδους προσχεδιάζοντας και εξετάζοντας το καθετί προτού καθήσει να το γράψει. Στο περίφημο δοκίμιό τουΗ φιλοσοφία της σύνθεσηςεξηγεί ότι το «παραληρηματικό» Κοράκιτου ήταν προϊόν απόλυτου ελέγχου και σχεδιασμού και όχι παράγωγο της έμπνευσης. Στον ίδιο οφείλουμε και τον καλύτερο ως σήμερα ορισμό του διηγήματος, που το θεωρεί«απόσπασμα μυθιστορήματος το οποίο μπορεί να διαβαστεί σε δημόσια συγκέντρωση».
Γι΄ αυτό ακόμη και σήμερα είναι πάντοτε φρέσκα τα λουλούδια που αποθέτουν οι αναρίθμητοι θαυμαστές του στον τάφο του στη Βαλτιμόρη.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)