28η Οκτωβρίου-μικρό αφιέρωμα ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΥΘΟΥΣ ΤΟΥ «ΟΧΙ» Το φασιστικό καθεστώς Μεταξά και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

 ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΥΘΟΥΣ ΤΟΥ «ΟΧΙ»
Το φασιστικό καθεστώς Μεταξά και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Νεκτάριος Δαργάκης

Ο Μεταξάς δέχεται ναζιστικούς χαιρετισμούς στις σκάλες της παλιάς Βουλής ενώπιον της Ε.Ο.Ν.

Κάθε χρόνο όταν πλησιάζει η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου ανοίγει ξανά η συζήτηση σχετικά με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, πως μπήκε σε αυτόν η Ελλάδα και τι ρόλο έπαιξε το φασιστικό καθεστώς του Μεταξά. Ακόμα ένα ερώτημα που εμφανίζεται είναι πως ένας ακραιφνής υποστηρικτής της ναζιστικής Γερμανίας δεν συμμάχησε μαζί της, αλλά αποφάσισε να μπει στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων. Για να δώσουμε απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα χρειάζεται να γυρίσουμε στις δύο προηγούμενες δεκαετίες για να δούμε το υπόβαθρο αυτών των εξελίξεων.

Μετά την Μικρασιατική Εκστρατεία η ιστορία στην Ελλάδα έχει πολλές απόπειρες, πετυχημένες και μη, για δικτατορίες μέχρι να φτάσουμε στο καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Ο στρατός ήταν βασικός παράγοντας των πολιτικών εξελίξεων αφού επενέβαινε όταν κανένα από τα κομμάτια της άρχουσας τάξης δεν μπορούσε να δώσει λύσεις στην κατάσταση.

Ο Μεταξάς, βασιλόφρονας στρατηγός, ήταν κομμάτι αυτού του συστήματος με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο. Πριν από το 1924 είχε παίξει ρόλο στο στρατόπεδο των «βασιλικών». Γνώριζε τον Κωνσταντίνο από το 1897 και τον στήριξε, από όποια θέση και αν βρέθηκε, απέναντι στον Βενιζέλο και τις συγκρούσεις πριν και μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το 1924 ίδρυσε το κόμμα των «Ελευθεροφρόνων» και συμμετείχε στις εκλογές είτε αυτόνομα είτε σε συνεργασία με τα βασιλικά κόμματα. Δεν είχε καταφέρει να κερδίσει ποτέ ένα μεγάλο ποσοστό, αλλά ήταν μέρος του πολιτικού συστήματος. Για παράδειγμα, το 1926 ήταν Υπουργός Συγκοινωνίας στην κυβέρνηση Ζαϊμη.

Στις εκλογές του Γενάρη 1936 ούτε οι «βενιζελικοί» ούτε οι «βασιλόφρονες» μπόρεσαν να σχηματίσουν αυτοδύναμη κυβέρνηση. Στις 6 Μάρτη ο Γεώργιος Β΄ διόρισε τον Μεταξά υπουργό Στρατιωτικών. Στις 14 όρκισε την «ακομμάτιστη» κυβέρνηση Δεμερτζή. Ο Μεταξάς πήρε και τη θέση του αντιπροέδρου. Ένα μήνα μετά, ο Δεμερτζής πεθαίνει. Ο βασιλιάς ορίζει τον Μεταξά πρωθυπουργό παρόλο που στις εκλογές πήρε μόλις 3,94% και η Βουλή του δίνει ψήφο εμπιστοσύνης. Τον ψήφισαν και οι «φιλελεύθεροι βενιζελικοί» αφού ήταν προτιμότερος από τη συνεργασία με τους «κομμουνιστάς».

Το 1936 σημαδεύτηκε από την απεργία των καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη το Μάη. Σε λίγες μέρες, η απεργία απλώθηκε και στην υπόλοιπη χώρα. Στην πραγματικότητα, η εργατική τάξη έκανε την επανεμφάνισή της μετά από αρκετά χρόνια οπισθοχώρησης και αυτό έσπειρε τον πανικό στην άρχουσα τάξη. Μπορεί η απεργία να έχασε εξαιτίας των λαθών της ηγεσίας του κινήματος, αλλά χτύπησε το «καμπανάκι» στους από πάνω.

Στις 4 Αυγούστου, ο Μεταξάς με πρόσχημα ένα «κομμουνιστικό πραξικόπημα» που θα γινόταν την επόμενη μέρα λόγω του καλέσματος για γενική απεργία κλείνει τη Βουλή και αναστέλλει όσα άρθρα του Συντάγματος μπορούν να αξιοποιηθούν από το κίνημα(δικαίωμα του συνέρχεσθαι, ελευθερία Τύπου κ.α.).

Η άρχουσα τάξη στην Ελλάδα δεν είχε κανένα πρόβλημα με την επιλογή του Μεταξά. Άλλωστε, το ίδιο είχε συμβεί σε μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες με την κατάληψη της εξουσίας από τον Χίτλερ, το Μουσολίνι ή τον Φράνκο για να ελέγξουν την κατάσταση απέναντι στην αριστερά και το εργατικό κίνημα.

Χίτλερ

Η δικτατορία του Μεταξά προσπάθησε να κάνει την Ελλάδα μια χώρα που θα μπορούσε να «παζαρεύει» με ποιανού την πλευρά θα πήγαινε στον πόλεμο που φαινόταν να έρχεται. Ο Μεταξάς είχε τις καλύτερες σχέσεις με τη Γερμανία. Είχε τελειώσει την Πολεμική Ακαδημία του Βερολίνου (με βασιλική υποτροφία) και θαύμαζε ιδεολογικά τα «κατορθώματα» του Χίτλερ. Προσπάθησε να αντιγράψει και το καθεστώς του.

Απαγόρευσε τα πολιτικά κόμματα, τα συνδικάτα μπήκαν κάτω από τον έλεγχο του κράτους, δημιουργήθηκε η «Εθνική» ΓΣΕΕ και ο Υπουργός Εργασίας διορίστηκε γραμματέας της, χιλιάδες αριστεροί αγωνιστές εξορίστηκαν και βασανίστηκαν. Ταυτόχρονα, γινόταν προσπάθεια να φτιαχτεί και κοινωνική βάση που θα στήριζε το καθεστώς. Αυτόν τον σκοπό εξυπηρετούσε η δημιουργία της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας(ΕΟΝ). Οι νέοι έπρεπε να πηγαίνουν στο σχολείο με στολές, να χαιρετούν ναζιστικά, να συμμετέχουν στις παρελάσεις που τότε καθιερώθηκαν. Μετά από λίγο καιρό, η συμμετοχή στην ΕΟΝ έγινε υποχρεωτική.

Η ΕΟΝ και άλλοι παρόμοιοι σχηματισμοί, όπως οι Επιτροπές Εθνικοφρόνων Γονέων, έκαιγαν προοδευτικά ή αριστερά βιβλία και προσπαθούσαν να διαλύσουν κάθε φωνή αντίστασης. Φυσικά, η αστυνομία ολοκλήρωνε αυτό το έργο με βασανιστήρια και έλεγχο σε όποιον δεν συμβάδιζε με τις ιδέες του «εθνικού κράτους».

Ταυτόχρονα, οι σχέσεις με τη Γερμανία απλώθηκαν και στο οικονομικό επίπεδο. Το ελληνικό κράτος πρόσφερε αμέριστη βοήθεια στην γερμανική οικονομική εξόρμηση στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Λίγο πριν την έναρξη του πολέμου, το 40% της παραγωγής καπνών αγοραζόταν από τη Γερμανία, ενώ μπορούσε να εξασφαλίζει και σιδηρομεταλλεύματα για την πολεμική βιομηχανία της.

Αυτή η στενή σχέση με την ναζιστική Γερμανία δεν εμπόδισε την ανάπτυξη των διασυνδέσεων με την Αγγλία που ήταν στο αντίπαλο στρατόπεδο. Οι βρετανοί καπιταλιστές είχαν άμεσες σχέσεις με τους Έλληνες εφοπλιστές, ενώ και οι ελληνικές τράπεζες είχαν συνδεθεί με το αγγλικό, αλλά και το γαλλικό, τραπεζικό κεφάλαιο. Μπορεί, σε πρώτη ανάγνωση, να φαίνεται περίεργη μια τέτοια σχέση, αλλά η Αγγλία δεν είχε κανένα πρόβλημα να συναλλάσσεται με ένα φασιστικό καθεστώς. Άλλωστε, πριν από δύο εβδομάδες αποκαλύφθηκε ότι ο Μουσολίνι ήταν πράκτορας για περίπου ένα χρόνο των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών (ΜΙ5) το 1917 με στόχο την παραμονή της Ιταλίας στον πόλεμο στο πλευρό της Αγγλίας.

Το 1939 η μεταξική δικτατορία έκανε σημαντικές εμπορικές και πολιτικές συμφωνίες με την Αγγλία, πράγμα που την τοποθέτησε στο στρατόπεδο των μετέπειτα Συμμάχων και την έβγαλε από την στρατηγική ουδετερότητας που ακολουθούσε μέχρι τότε το καθεστώς.

Η άλλη συζήτηση που ανοίγει έχει να κάνει με την φύση του πολέμου. Η πλειοψηφία της αριστεράς αναφέρεται σε αυτόν ως την μάχη των δημοκρατικών δυνάμεων απέναντι στους φασίστες. Η αλήθεια είναι ότι αυτός ο πόλεμος δεν διέφερε από τον Πρώτο Παγκόσμιο: ήταν ιμπεριαλιστικός. Έγινε για το ξαναμοίρασμα του κόσμου και δεν είναι περίεργο ότι και στα δύο στρατόπεδα υπήρχαν χώρες με δικτατορικά καθεστώτα, όπως η Ελλάδα.

Είναι χαρακτηριστικά όσα έγραφε ο Τρότσκι ήδη από το 1934: «Ένας μοντέρνος πόλεμος ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις δεν σηματοδοτεί μια σύγκρουση ανάμεσα στην δημοκρατία και το φασισμό, αλλά τη σύγκρουση σε δυο ιμπεριαλισμούς για το ξαναμοίρασμα του κόσμου, Επίσης, ένας τέτοιος πόλεμος αναγκαστικά πρέπει να αποκτήσει διεθνή χαρακτήρα και στα δύο στρατόπεδα θα βρούμε φασιστικά(ή μισο-φασιστικά, βοναπαρτιστικά καθεστώτα) καθώς και «δημοκρατικά» κράτη».

Ναζισμος

Όμως, στα μυαλά εκατομμυρίων ανθρώπων εξακολουθεί να υπάρχει η ιδέα, όπως και τότε, ότι ήταν ένας αντιφασιστικός πόλεμος για δύο βασικούς λόγους. Ο ένας είναι η φρίκη του ναζισμού. Οτιδήποτε μπορεί να είναι καλύτερο από τα Άουσβιτς, τα Ες-ες, τις δολοφονίες εκατομμυρίων ανθρώπων.

Ο δεύτερος είναι η συμμετοχή στον πόλεμο της Σοβιετικής Ένωσης για την οποία η πλειοψηφία είχε την εικόνα ότι ήταν μια «διαφορετική κοινωνία» με ό,τι κριτική και αν έκανε κανείς. Άλλωστε, το τίμημα για την ΕΣΣΔ ήταν 20 εκατομμύρια νεκροί από την μάχη κόντρα στους ναζί.

Η αλήθεια, όμως, είναι διαφορετική. Οι δυτικές «δημοκρατικές» κυβερνήσεις δεν έκαναν οτιδήποτε για να «κόψουν» το δρόμο του φασισμού στην Ισπανία, τη Γαλλία ή την Ελλάδα. Ούτε εμπόδισαν το Χίτλερ να καταλάβει την Τσεχοσλοβακία το 1938.

Από τη μεριά της η Σοβιετική Ένωση του Στάλιν έβαζε τα δικά της κρατικοκαπιταλιστικά συμφέροντα πάνω από τις ανάγκες των αντιφασιστικών κινημάτων. Έφτασε στο σημείο να υπογράψει το «Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ» με τη Γερμανία τον Σεπτέμβρη του 1939, δημιουργώντας την απόλυτη σύγχυση στα μέλη των Κομμουνιστικών Κομμάτων παγκόσμια .

Το Σύμφωνο επέβαλλε ότι καμιά από τις δύο χώρες δε θα προχωρούσε σε επιθετική κίνηση εναντίον της άλλης. Ένα μυστικό πρωτόκολλο συμπλήρωνε την κύρια συμφωνία. Εκεί, ολόκληρη η Ανατολική Ευρώπη μοιραζόταν ανάμεσα στις δύο δυνάμεις. Το πρώτο και μεγαλύτερο θύμα του Συμφώνου ήταν η Πολωνία. Στις 9 Σεπτέμβρη, οι Ναζί εισέβαλαν -με την έγκριση των Ρώσων- στη χώρα από δυτικά και λίγες μέρες αργότερα, στις 17 Σεπτέμβρη, ακολούθησε ο στρατός του Στάλιν από ανατολικά. Μέχρι την 1η του Οκτώβρη, οι δύο στρατοί είχαν μοιράσει μεταξύ τους ολόκληρη την Πολωνία.

Ο πόλεμος ήταν αντιφασιστικός για τους λαούς, όχι για τα καθεστώτα. Το καθεστώς του Μεταξά συμβιβάστηκε με τη φασιστική κατοχή. Οι εργάτες, οι αγρότες, η νεολαία έχτισαν το μαζικό κίνημα της Αντίστασης που έδιωξε τους Ναζί το 1944. ΄Οσο για τους «αντιφασίστες» άγγλους ιμπεριαλιστές και τους Έλληνες αστούς συνεργάτες τους, φρόντισαν να πνίξουν στο αίμα εκείνο το μεγαλειώδες γνήσιο αντιφασιστικό κίνημα.

 

4 Αυγούστου 1936: Η φασιστική δικτατορία του Μεταξά
ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ!

Λέανδρος Μπόλαρης

Οι ναζιστικοί χαιρετισμοί δεν αφήνουν αμφιβολίες για το τι ήταν ο Μεταξάς

O Μεταξάς από μόνος του ήταν μια γελοία φιγούρα. Ο Γεώργιος Βλάχος, εκδότης της «Καθημερινής» που έδινε γραμμή στη βασιλική παράταξη και ήταν και φανατικός αντιπρόσφυγας, αποκαλούσε τον Μεταξά «μικρό άνθρωπο» -ένα σκληρό λογοπαίγνιο λόγω και του πιθαμιαίου ύψους του δικτάτορα. Δεν ήταν το ύψος το πρόβλημα, γενικά το παρουσιαστικό που δεν θύμιζε καθόλου τον «πρώτο εργάτη και πρώτο αγρότη» της προπαγάνδας της 4ης Αυγούστου.

Ο Μουσολίνι στην Ιταλία και ο Χίτλερ στην Γερμανία έπασχαν από αυταπάτες μεγαλείου και οι δημόσιες εμφανίσεις τους έφταναν στα όρια της γελοιότητας. Τουλάχιστον έτσι τους αντιμετώπιζαν οι «συντηρητικοί» «ευπατρίδες» πολιτικοί. Ομως, κανείς δεν μπορούσε να αρνηθεί ότι διέθεταν μαζικά κόμματα και ιδιωτικούς στρατούς. Ο Μεταξάς δεν είχε καν αυτό το ατού. Ηταν υποχείριο του βασιλιά και της βρετανικής πρεσβείας. Το πόσο μεγάλος ηγέτης ήταν το δείχνει η εξής επιστολή-επίπληξη που του είχε στείλει το 1938 ο βρετανός πρέσβης Ουοτερλόου, μετά από επίσκεψη στο αεροδρόμιο στο Φάληρο στην οποία τον ρωτούσε αν ήταν ικανοποιημένος από την κατάσταση...

«...των αποχωρητηρίων του αερολιμένος; Υποθέτω ότι όχι, διότι υπό την έποψιν ταύτην, τα υπάρχοντα διά τους αφικνουμένους εις Φάληρον ταξιδιώτας ιδρύματα είναι εις αρχέγονον κατάστασιν, είναι μάλιστα αίσχος διά τον πολιτισμόν... ελπίζω ότι θα συγχωρήσετε την αδιάκριτον τόλμην μου εάν φέρω ενώπιον της Υμετέρας Εξοχότητος το ήκιστα νόστιμον τούτο ζήτημα. Ως φίλος της Χώρας σας ετόλμησα τούτο».

Αυτά βέβαια δεν εμπόδισαν τον Μεταξά να γίνει δικτάτορας το 1936, ούτε να επιβάλλει μια δικτατορία κατά την οποία περίπου 100.000 άνθρωποι γνώρισαν τις περιποιήσεις της αστυνομίας, της ασφάλειας, των εξοριών, των φυλακίσεων και των ξυλοδαρμών.

Ηταν ένας από τους θερμότερους υποστηρικτές του βασιλιά Κωνσταντίνου στο Γενικό Επιτελείο και φανατικός αντιβενιζελικός. Μετά την κατάργηση της μοναρχίας, όμως, το 1924, ήταν ο πρώτος που αναγνώρισε την αβασίλευτη δημοκρατία. Από τότε συμμετείχε στις εκλογές επικεφαλής του κόμματος των «Ελευθεροφρόνων» (άλλοτε αυτοδύναμα και άλλοτε σε συνεργασίες με τα μεγάλα κόμματα της βασιλικής παράταξης). Ποτέ δεν κατάφερε να αποσπάσει μεγάλα αποτελέσματα. Ωστόσο ήταν τμήμα του «επίσημου πολιτικού συστήματος» της εποχής. Εγινε και υπουργός το 1926-27, αλλά το 1928 δεν κατάφερε να βγει καν βουλευτής.

Την τελευταία ώθηση να γίνει δικτάτορας την έδωσαν οι μηχανορραφίες του Παλατιού, και της αγγλικής πρεσβείας. Αιτία ήταν η πολιτική κρίση που γκρέμιζε τις ισορροπίες της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας. Το εργατικό κίνημα είχε φουντώσει όταν τα χειρότερα της οικονομικής κρίσης είχαν περάσει, και η αριστερά το ίδιο. Ποιά οικονομική στρατηγική, ποιες διεθνείς συμμαχίες, ποιοι πολιτικοί συνδυασμοί θα εξασφάλιζαν την επιβίωση και τα κέρδη της κυρίαρχης τάξης; Τα παλιά κόμματα είχαν βρεθεί σε αδιέξοδο και οι καυγάδες ανάμεσα στις στρατιωτικοπολιτικές μερίδες της κυρίαρχης τάξης έφταναν στα πρόθυρα εμφυλίου.

Οταν βγήκαν τα αποτελέσματα των εκλογών του Γενάρη 1936 ούτε οι βενιζελικοί ούτε οι βασιλόφρονες μπορούσαν να σχηματίσουν αυτοδύναμη κυβέρνηση. Στις 9 Μάρτη ο Γεώργιος Β΄΄διόρισε τον Μεταξά υπουργό Στρατιωτικών. Στις 14 ορκίζει την «ακομμάτιστη» κυβέρνηση Δεμερτζή. Ο Μεταξάς παίρνει και τη θέση του αντιπροέδρου. Ένα μήνα μετά, ο Δεμερτζής πεθαίνει. Ο βασιλιάς ορίζει τον Μεταξά πρωθυπουργό και η Βουλή του δίνει ψήφο εμπιστοσύνης. Τον ψήφισαν και οι «φιλελεύθεροι» βενιζελικοί: ήταν προτιμότερος από τη συνεργασία με τους κομμουνιστές.

Δολοφόνος

Η πορεία προς την δικτατορία της 4ης Αυγούστου συμβάδιζε με την ριζοσπαστικοποίηση του εργατικού κινήματος. Οι μάζες των φτωχών και των μικροαστών περισσότερο προς τα αριστερά στρέφονταν παρά προς σωτήρες όπως ο Κονδύλης ή ο Μεταξάς. Τον Μάη του 1936 η Γενική Απεργία των καπνεργατών μετατράπηκε σε γενικευμένο εργατικό ξεσηκωμό στη Θεσσαλονίκη. Η αστυνομία χτύπησε τους διαδηλωτές απεργούς και δολοφόνησε δώδεκα. Η πόλη πέρασε ουσιαστικά στα χέρια της εκλεγμένης Απεργιακής Επιτροπής. Το πολιτικό αίτημα της απεργίας και του ξεσηκωμού ήταν: Κάτω ο δολοφόνος Μεταξάς.

Ομως, ο Μεταξάς δεν έπεσε, επειδή η ηγεσία του κινήματος, το ΚΚΕ, στήριζε όλες τις ελπίδες του στους Φιλελεύθερους, και δεν ήθελε να τρομάξει τους αστούς με εργατικές εξεγέρσεις και μάλιστα πετυχημένες. Ομως οι Φιλελεύθεροι έτρεχαν ολοταχώς στις αγκαλιές του βασιλιά και κατ΄ επέκταση του Μεταξά. Για την κυρίαρχη τάξη, τη σπαρασσόμενη από τις πολιτικές διαμάχες, η απειλή της εξέγερσης των από κάτω την έπεισε ότι χρειάζονται πιο δραστικά μέτρα. Μια «σιδερένια πυγμή».

Στις 4 Αυγούστου με πρόσχημα ένα «κομμουνιστικό πραξικόπημα» που θα γινόταν με τη κοινή γενική απεργία που είχαν κηρύξει για την 5η Αυγούστου οι δυο ΓΣΕΕ, ο Βασιλιάς αναστέλλει άρθρα του Συντάγματος και κλείνει τη Βουλή. Τα άρθρα που έμπαιναν στο «γύψο» αφορούσαν:

«5ο ουδείς συλλαμβάνεται... ανευ ητιολογημένου δικαστικού εντάλματος, 6ο ανακοπή προφυλακίσεως επί πολιτικών εγκλημάτων, 10ο δικαίωμα συνέρχεσθαι, 11ο δικαίωμα συνεταιρίζεσθαι, 12ο άσυλο κατοικίας, 14ο ελευθερία τύπου, 20ο απόρρητο επιστολών, και 95ο εκδίκαση πολιτικών εγκλημάτων από ορκωτά δικαστήρια».

Η δικτατορία είχε αρχίσει. Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου απαγόρεψε τα πολιτικά κόμματα. Τα συνδικάτα μπήκαν κάτω από τον έλεγχο του κράτους, ο υπουργός Εργασίας έγινε και γραμματέας της «Εθνικής» ΓΣΕΕ. Χιλιάδες συνδικαλιστές φυλακίστηκαν, οδηγήθηκαν στην εξορία, βασανίστηκαν, όπως και χιλιάδες κομμουνιστές και αγωνιστές της Αριστεράς (συνήθως οι δυο αυτές «ιδιότητες» ταυτίζονταν).

Από την άλλη, «προσωπικότητες του επιχειρηματικού κόσμου» ιδιαίτερα του τραπεζικού κεφαλαίου μπήκαν στην «κυβέρνηση» της 4ης Αυγούστου. Ο Κανελλόπουλος των «Λιπασμάτων» έγινε αρχηγός της ΕΟΝ. Ο Κορυζής έγινε υπουργός Υγιεινής και μετά το θάνατο του Μεταξά ο βασιλιάς τον όρκισε πρωθυπουργό. Ο Αρβανίτης, στέλεχος της ΕΤΕ, έγινε υπουργός Οικονομικών. Το 1938 ο Ι. Δροσόπουλος, διοικητής της ΕΤΕ δήλωνε στη συνέλευση των μετόχων: «Αι εργασίαι της τραπέζης βοηθούσης...της κρατησάσης ησυχίας και τάξεως, εσημείωσαν σημαντικήν βελτίωσιν». (Ν. Ψυρούκης «Ο φασισμός και η 4η Αυγούστου»)

Το «Νέο Κράτος», ο «Τρίτος Ελληνικός Πολιτισμός» είχε αποστολή σύμφωνα με τον δικτάτορα: «Αι κύριαι γραμμαί της Κυβερνήσεως είναι: Η στερέωσις του Θρόνου, όστις είναι το θεμέλιον του Εθνικού μας οικοδομήματος και η εγγύηση της ανεξαρτησίας της πατρίδος. Η αδιάκοπος φροντίς δια την στερέωσιν του αστικού καθεστώτος με όλας τα αναγκαίας θυσίας διά το σύνολον της Κοινωνίας και ιδίως δια τας ενδεείς τάξεις. Και προ παντός άλλου και επειγόντως, η συγκρότησις των Εθνικών πολεμικών δυνάμεων.

Καθεστώς

Η δικτατορία διαφήμιζε ότι έφτιαξε το ΙΚΑ. Η αλήθεια είναι το ΙΚΑ είχε ιδρυθεί με νόμο από το 1934. Ο Μεταξάς έκανε τα «εγκαίνια» και φρόντισε να δεσμεύσει τα αποθεματικά των ταμείων με εξευτελιστικά επιτόκια στη Τράπεζα της Ελλάδος. Υποτίθεται επίσης ότι στο φιλεργατικό έργο του περιλαμβάνονται και οι συλλογικές συμβάσεις. Περισσότερο σαν υποχρεωτική διαιτησία για την εξασφάλιση των χαμηλών μεροκαμάτων έμοιαζε αυτή η «κορπορατιστική» πολιτική. Αλλωστε το καθεστώς είχε φροντίσει να δέσει το γάιδαρό του (και των καπιταλιστών) διορίζοντας τον υπουργό Εργασίας και πρόεδρο της «Εθνικής» ΓΣΕΕ. Η αξία των μισθών έπεσε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και τα κέρδη των επιχειρήσεων εκτοξεύτηκαν. Το 1939 το 6,5% του πληθυσμού διέθετε το 40% του εθνικού εισοδήματος.

Φαίνεται ότι η πειθάρχηση της νεολαίας είναι ένας διαχρονικός στόχος της ελληνικής δεξιάς. Ο Καρατζαφέρης και οι «μπουμπούκοι» του θα σκέφτονται με νοσταλγία τα κατορθώματα της 4ης Αυγούστου. Το καθεστώς ίδρυσε την ΕΟΝ (Εθνική Οργάνωση Νεολαίας) με στολές, παρελάσεις, ναζιστικούς χαιρετισμούς. Οι μαθητικές παρελάσεις που με τόσο ζήλο υπερασπίζουν σήμερα τα φασισταριά του ΛΑΟΣ, καθιερώθηκαν από τη δικτατορία του Μεταξά.

Και επειδή η νεολαία δεν ανταποκρινόταν, τόσο χειρότερο για τη νεολαία. Η συμμετοχή στην ΕΟΝ έγινε υποχρεωτική. Άλλωστε ο Μεταξάς είχε ξεκαθαρίσει τη θέση του απέναντι στο ανήσυχο πνεύμα που διακρίνει κάθε νεολαία σε μια ομιλία του σε φοιτητές του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης:

«Σας απαγορεύω να έχετε διαφορετικές ιδέες από αυτές του Κράτους. Σας ζητώ όχι μόνο να έχετε τις ίδιες ιδέες, αλλά να πιστεύετε σ΄ αυτές και να δουλεύετε γι΄ αυτές με ενθουσιασμό. Αν κάποιος από σας έχει διαφορετικές ιδέες, καλύτερα να μείνει αμόρφωτος». (Άλκης Ρήγος, Ιστορικά, 3 Αυγούστου 2000).

Όσο για τις νέες κοπέλες: «ο προορισμός διά τον οποίον μορφώνεστε πρέπει να αποβλέπει μόνον εις την οικογένειαν ...η γυναίκα είναι το στολίδι της ζωής του ανθρώπου», προφανώς εννοούσε ότι άλλο είναι η γυναίκα και άλλο ο άνθρωπος.

Από τις πρώτες μέρες επιβολής της δικτατορίας το καθεστώς του Μεταξά έκαιγε βιβλία τελετουργικά (όπως οι Ναζί) μπροστά στις στήλες του Ολυμπίου Διός και στα Προπύλαια. Το ίδιο και σε άλλες πόλεις, όπως ο Πειραιάς. Να μια ανακοίνωση που είχε δημοσιευτεί τότε στις εφημερίδες: «Καλούνται άπαντες οι εθνικόφρονες γονείς της πόλεως Πειραιώς όπως προσέλθουν κομίζοντες μεθ΄ εαυτών άπαντα τα κομμουνιστικά διδακτικά βιβλία των σχολείων, ίνα καώσι ομού μετά σειράς κομμουνιστικών εντύπων τη ενεργεία της Εθνικής Φοιτητικής Νεολαίας Πειραιώς. (Υπογραφή) Επιτροπή Εθνικοφρόνων Γονέων Πειραιώς». Απαγορεύονται και καίγονται βιβλία ακόμη και του Καρκαβίτσα και του Παπαδιαμάντη, αλλά και ο «Επιτάφιος» του Περικλέως εξαφανίζεται μιας και ...υμνούσε την (αρχαία αθηναϊκή) δημοκρατία!

Τις εφημερίδες ανέλαβε να τις «καθοδηγήσει» το ιδρυθέν Υφυπουργείο Τύπου. Την «ασφάλεια», το Υφυπουργείο Εθνικής Ασφαλείας. Στη θέση εκεί μπήκε ο διαβόητος Μανιαδάκης. Επεδείκνυε με περηφάνια τις ευχαριστήριες επιστολές του Χίμλερ -αρχηγού των SS- για την συνεργασία των γερμανικών με τις ελληνικές υπηρεσίες ασφαλείας. Ο Μανιαδάκης θα επιζήσει τον πόλεμο, θα αναδυθεί κατόπιν αρχηγός κόμματος, θα εκλεγεί βουλευτής. Με την ΕΡΕ του «εθνάρχη» Καραμανλή. Οπως και ο Αριστείδης Δημητράτος άλλωστε, ο υπουργός Εργασίας που τον θυμάται που και που ο Καρατζαφέρης.

Κεφάλαιο

Οι σχέσεις με τη ναζιστική Γερμανία δεν περιορίζονταν στις ιδεολογικές συγγένειες. Από τα μέσα της δεκαετίας του ΄30, το γερμανικό κεφάλαιο με τη στήριξη του κράτους διείσδυε συστηματικά στην νοτιοανατολική Ευρώπη. Στα τέλη της δεκαετίας, το 40% των ελληνικών καπνών αγοράζονταν από την Γερμανία. Επίσης, η Ελλάδα πρόσφερε στη γερμανική βαριά βιομηχανία σπάνια σιδηρομεταλλεύματα, απαραίτητα για τον επανεξοπλισμό της ναζιστικής πολεμικής μηχανής.

Όμως, παρόλες αυτές τις σχέσεις, που είχαν δημιουργήσει μια ολόκληρη «γερμανόφιλη» μερίδα στην κυρίαρχη τάξη και στους στρατηγούς, τα ευρύτερα συμφέροντα του ελληνικού καπιταλισμού, ήταν δεμένα με αυτά του βρετανικού ιμπεριαλισμού. Οι εφοπλιστές ήταν από τότε μεγάλη δύναμη στο Σίτι του Λονδίνου, οι τραπεζίτες ήταν αγκαλιασμένοι με το τραπεζικό κεφάλαιο της Βρετανίας και της Γαλλίας.

Ο Μεταξάς είχε χωνέψει όλο το σκοταδιστικό αντισημιτισμό των ναζί σαν προσωπική του ιδεολογία. Οι καταγραφές στο ημερόλογιό του δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία:

«Από το τετράδιο των σκέψεων. Κηφισιά, 29 Δεκεμβρίου 1939: Η Αγγλία και η Γαλλία εκήρυξαν τον πόλεμο κατά της Γερμανίας, διότι αυτή κατεπάτησε το Δίκαιον προκειμένου για την Πολωνία. Γιατί δεν τον κηρύττουν κατά της Ρωσσίας προκειμένου για την Φινλανδία... Κηφισιά, 22 Ιανουαρίου 1940: Από τη μια μεριά Αγγλία, Γαλλία, Αμερική. Από την άλλη Γερμανία, Ρωσσία, Ιταλία. Αυτοί είναι οι πρωταγωνισταί. Αι άλλαι ή ακόμα δεν αποφάσισαν, ή δεν μπορούν να πάνε εκεί που τους σπρώχνουν τα ιδανικά τους, ή δεν τους συμφέρει να πάνε ένεκα ειδικών αιτιών. Οι Εβραίοι είναι φυσικά με τις Δημοκρατίες. Γιατί με άλλο σύστημα δεν ημπορούν να επικρατήσουν. Είναι λίγοι, καπιταλισταί και διεθνισταί. Και αν δεν τους εδίωκαν οι Γερμανοί, πάλι με τις Δημοκρατίες θα ήτανε».

Αυτά έγραφε ο «μεγάλος ηγέτης» που «προετοίμασε τη χώρα για το έπος του ΄40». Τα συμφέροντα του ελληνικού κεφαλαίου -ιδιαίτερα των τραπεζιτών και των εφοπλιστών- έγυραν τη πλάστιγγα των καυγάδων που είχαν ανοίξει στην άρχουσα τάξη, στη πλευρά της συμμετοχής στο πόλεμο με τη πλευρά των Συμμάχων. Τα δισεκατομμύρια που είχε ξοδέψει ο Μεταξάς για εξοπλισμούς και έργα όπως τα οχυρά «Ρούπελ» είχαν την ίδια αξία με τον επανεξοπλισμό και τη γραμμή «Μαζινό» της Γαλλίας. Δεν ήταν όπλα ελευθερίας αλλά καπιταλιστικών ανταγωνισμών.

Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου ήταν μια στυγνή δικτατορία που χρησιμοποίησε τις απάνθρωπες μεθόδους του Χίτλερ και του Μουσολίνι για να τσακίσει το εργατικό κίνημα. 74 χρόνια μετά, η πάλη για να σταματήσουμε τη φασιστική απειλή από τους επίδοξους κληρονόμους του Μεταξά είναι πιο επίκαιρη παρά ποτέ.