[θέατρο] Για τη μουσικο-θεατρική παράσταση “Της Ιθάκης το ωραίο ταξίδι...” (σε 3 πράξεις)

Για τη μουσικο-θεατρική παράσταση “Της Ιθάκης το ωραίο ταξίδι...” (σε 3 πράξεις)

Γράφει ο Ειρηναίος Μαράκης

   Το μουσικό-θεατρικό έργο “Της Ιθάκης το ωραίο ταξίδι...” (σε 3 πράξεις) του Γιώργου Λουτσετη (ιδέα – σκηνοθεσία – δομή παράστασης ) είναι μία παράσταση στην οποία συνομιλούν η μουσική με τις εικόνες, μέσα από τις αφορμές που δίνουν τρεις στίχοι από την “Ιθάκη” του Κωνσταντίνου Καβάφη. Η μουσική και οι εικόνες (από κινηματογραφικές ταινίες αλλά και στατικές) βρίσκονται άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους, ώστε να δομούν την υπόθεση η οποία παρουσιάζει μουσικές, ποιητικές και κινηματογραφικές αναφορές, πάνω στα θέματα που πραγματεύεται. Τρεις πράξεις – τρεις αυτόνομες νοηματικές ενότητες – οι οποίες χαρακτηρίζουν μια πορεία, μέσα από τις πρωταρχικές ελπίδες και τους στόχους της ζωής, τους αγώνες και τις μάχες που κερδίζονται ή χάνονται στη διαδρομή, και ο διαρκής αγώνας και το ταξίδι προς την πολυπόθητη Ιθάκη!

   Στην παράσταση “εμφανίζονται” και εκφράζονται ο αθλητισμός, στην ουσία του – έναντι του στείρου πρωταθλητισμού Η παιδικότητα, η αθωότητα, η καθαρή ματιά των παιδιών και η προσδοκώμενη αγάπη. Ο Δάσκαλος, όπως οφείλει να είναι, η κοινωνική αδικία. Επίσης “εμφανίζονται” οι «όψεις μιας Ελλάδας του πρόσφατου παρελθόντος, το οποίο μορφοποίησε τα βαθύτερα χαρακτηριστικά μας. Η αλληλεγγύη – το “μαζί”, ο αγώνας ενάντια στο άδικο κι ο άσβηστος Έρωτας. Τέλος, η σημαντικότητα της Γης, της Φύσης – και η αστρονομία σε ανθρώπινες διαστάσεις, η μάχη προς το δίκαιο και ωφέλιμο, που αντέχει.   Στην πραγματικότητα το συγκεκριμένο έργο και με αφορμή τον Καβάφη μας παρουσιάζει μια εθνοκεντρική και ανθρωπιστική εικόνα του κόσμου γύρω μας, εξαφανίζοντας παρά τις καλές προθέσεις του ζητήματα που πραγματικά μπορούν να μας ευαισθητοποιήσουν και κυριότερο, να μας προβληματίσουν, όπως την αναγκαιότητα ενός διαφορετικού αθλητικού άρα και κοινωνικού προτύπου που θα σέβεται και θα προστατέυει το διαφορετικό – τους αθλητές με αναπηρία για παράδειγμα. Το συγκεκριμένο θέμα που αποτελεί το σύνολο της Πρώτης Πράξης ενώ προσεγγίζεται με ανθρωπιστικό ενδιαφέρον, παραγκωνίζει το κοινωνικό. Κι ενώ αποτελεί το σπουδαιότερο σημείο της παράστασης καταλήγει το πιο αδύναμο. Κι αυτό γιατί ο σκηνοθέτης της παράστασης επικεντρώνεται στην Δεύτερη Πράξη και κατά ένα τρόπο και στην Τρίτη, στο να παρουσιάζει την εθνική ιστορία της Ελλάδας και των ανθρώπων της βασισμένος σε ένα εθνικό, συμφιλιωτικό βλέμμα και αναπαράγωντας την καθιερωμένη ιστορικά εικόνα αυτού του τόπου. Δηλαδή, ότι και να συνέβη στο παρελθόν ήταν επικίνδυνο, μας οδήγησε σε εξορίες, σε πολέμους και καταστροφές αλλά παρόλα τα προβλήματα εμείς, ο ελληνικός λαός αντισταθήκαμε κι ας προσπάθησαν εξωγενείς παράγοντες να μας εξαφανίσουν. Τα κοινωνικά ζητήματα, οι πολιτικές αντιθέσεις, τα Τάγματα Ασφαλείας λείπουν από την παράσταση αλλά υπάρχουν μόνο οι Γερμανοί, οι Εγγλέζοι και οι Αμερικάνοι. Κανείς άλλος. Χαρακτηριστική η σκηνή που αξιοποιείται στην παράσταση. από το “Ταξίδι στα Κύθηρα“ του Θόδωρου Αγγελόπουλου όπου οι δύο κεντρικοί πρωταγωνιστές, οι αξέχαστοι Μάνος Κατράκης και ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλο, από τις αντίπαλες, ιστορικές παρατάξεις του Εμφυλίου Πολέμου, συναντιούνται κι ο δεύτερος δηλώνει μέσα σε λυγμούς ότι «μας βάλανε και πολεμήσαμε, βγάλαμε τα μάτια μας, εσύ από εδώ, εγώ από την άλλη μεριά, χάσαμε κι οι δυο, ο άνθρωπος με τον άνθρωπο, ο λυκος με τον λύκο, τίποτα δεν απόμεινε εδώ πέρα» φεύγει κουρασμένος και τραγουδά με δάκρυα «το πυροβολικό, το πυροβολικό πολύ το αγαπώ...». Σε αυτό το σημείο κι ενώ μπορούμε να εντοπίσουμε την τραγική συνειδητοποίηση και από τις δύο πλευρές ότι όλα πήγαν χαμένα, κι οι θυσίες και οι αγώνες από τις δύο πλευρές από την άλλη έχουμε και την εξαφάνιση αυτών των υπαρκτών μέχρι και σήμερα διαφορών. Με αυτό τον τρόπο συνεχίζεται κι η υπόλοιπη παράσταση. Απλώς, ο Έρωτας, η Αγάπη αλλά και η σημαντικότητα της Γης, της Φύσης – και η αστρονομία σε ανθρώπινες διαστάσεις, που αποτελούν το κύριο θέμα τις Τρίτης Πράξης μεταμορφώνονται σε επικουρικά θέματα ενώ και σε αυτά μπορούμε να εντοπίσουμε τη θέληση του δημιουργού να είναι κεντρικά.

    Κι αυτή η παρουσίαση του έργου, με τις έντιμες προθέσεις, σκοντάφτει στον τρόπο που ερμηνεύει τον Καβάφη αρχικά και μετά πως παρουσιάζει θέματα που θέλει να παρουσιάσει. Σε αυτό το σημείο να σημειώσω ότι ο «μοναδικός, ανόμοιαστος κι ανεπανάληπτος» Καβάφης όπως τον αποκαλούσε ο Βαρναλης αποτελεί ένα πρόσωπο της ελληνικής ποίησης που έχει επηρεάσει πλήθος καλλιτεχνικών δημιουργιών τόσο στην ποίηση και στον δοκιμιακό λόγο, όσο και στον κινηματογράφο και το θέατρο  στην Ελλάδα και διεθνώς.  Παρόλα αυτά, παραμένει ένας μεγάλος άγνωστος για τους περισσότερους από εμάς που αρκούμαστε στα όσα μας δίδαξαν στο σχολείο σχετικά με τον ποιητή – αν μας δίδαξαν. Εδώ χρειάζεται να ξεκαθαρίσουμε ότι δεν είναι απλά ένας ερωτικός ποιητής ή ένας φιλόσοφος που από καθ’ έδρας δίνει συμβουλές και οδηγίες στους αναγνώστες του για ένα αισθητικό τρόπο ζωής, ούτε απλά μετασχηματίζει την εμπειρία του σε πανανθρώπινο ιδανικό. Είναι ένας ποιητής με σαφή πολιτική και υπαρξιακή τοποθέτηση. Δεν λειτουργεί μηχανιστικά, δεν υποκύπτει σε ένα προπαγανδιστικό ρόλο. Αλλά αυτή του η θέση πρέπει πρώτα να διαβαστεί μέσα από το κοινωνικό περιβάλλον της εποχής του και ύστερα σε σύγκριση με τη δική μας πραγματικότητα. Κάτω από αυτό το πρίσμα μπορούμε να πούμε ότι ο Καβάφης και η ποίηση του εύκολα μπορούν να αξιοποιηθούν από διάφορους καλλιτέχνες για να συνομιλήσουν με τους σύγχρονους ανθρώπους και για τα κοινωνικά/πολιτικά/αισθητικά ζητήματα που μας αφορούν (και τους αφορούν) αλλά είναι κάτι που πρέπει να γίνεται με προσοχή.  Και όταν λέμε να αξιοποιηθούν, αυτό πρέπει να γίνεται με φειδώ. Η ποίηση του Καβάφη δεν ταιριάζει σε όλα, τουλάχιστον όπως εμείς τα φανταζόμαστε. Η ποίηση του Καβάφη δεν μπορεί να εξηγήσει ή έστω να περιγράψει την εθνική ιστορία της Ελλάδας ή τους αγώνες και τα πάθη του λαού μας. Με λίγα λόγια, οι αφορμές που δίνει ο ποιητής και το έργο του αλλά και οι δυσκολίες που προκύπτουν μέσα από αυτό τον διάλογο πρέπει να αξιοποιούνται/αντιμετωπίζονται με μεγάλη μαεστρία κι όχι με επιπολαιότητα. Κι εδώ έχουμε αυτό που προσωπικά ονομάζω ως Καβαφικό Πρόβλημα. Η έλλειψη μια στιβαρής αντιμετώπισης αυτού του Προβλήματος μπορεί να εντοπιστεί σε διάφορα έργα της σύγχρονης, ελληνικής καλλιτεχνικής παραγωγής. Το μουσικό-θεατρικό έργο “Της Ιθάκης το ωραίο ταξίδι...” δεν ξεφεύγει του κανόνα κι ας χρησιμοποιεί τον Καβάφη ως αφορμή, γιατί κατά την παράσταση ο Καβάφης είναι εξαφανισμένος, έτσι κι αλλιώς το έργο δεν είναι ένα αφιέρμα στον Ποιητή. 

   Πράγματι, θα παρατηρήσει κανείς η Ιθάκη του Καβάφη, που πάνω σε στίχους της βασίστηκε η παράσταση, μας παρουσιάζει τις δυσκολίες ενός ταξιδιού, περισσότερου υπαρξιακού και γιατί όχι, κοινωνικού παρά πραγματικού, βασισμένο και αυτό με τη σειρά του στην Οδύσσεια του Ομήρου. Αλλά η ερμηνεία που επιχειρεί το έργο πάνω στο ποίημα – γιατί, ας το αναγνωρίσουμε εδώ δεν αξιοποιείται η Ιθάκη του Καβάφη μόνο ως αφορμή για να ειπωθούν ή για να αναλυθούν διάφορα κοινωνικά/πολιτικά/αισθητικά ζητήματα που μας αφορούν αλλά και για να παρουσιαστεί μια ερμηνεία του έργου του, είναι λανθασμένη. Το ποίημα δεν αναφέρεται στην πορεία ενός λαού αλλά να εκθέσει μια ατομική εμπειρία υπαρξιακή/σωματική/κοινωνική και τα στάδια αντιμετώπισής των εμποδίων που βρήκε απέναντί της. Συγκεκριμένα, όταν ξεκινά ο ταξιδιώτης για πρώτη φορά την πορεία του στη ζωή είναι άπειρος και χωρίς πολλές γνώσεις και θεωρεί ότι η Ιθάκη είναι κάτι το ξεχωριστό που αξίζει κάθε προσπάθεια από μέρους του. Όταν όμως φτάνει εκεί, στο τέλος του προορισμού του έχει πια αποκτήσει τόσες γνώσεις ώστε πια είναι σε θέση να κατανοήσει ότι η μεγαλύτερη αξία της Ιθάκης είναι ότι αποτέλεσε το κίνητρο για να ξεκινήσει το ταξίδι του. Κατανοεί ότι η Ιθάκη υπήρξε ο στόχος που του έδινε το κουράγιο να ξεπερνά τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε στη ζωή του και να συνεχίζει να προσπαθεί μέχρι να τα καταφέρει. Η Ιθάκη αποτέλεσε το ιδανικό που έθεσε στη ζωή του και ο λόγος που συνέχιζε την πορεία του παρά τα εμπόδια παρά τις αντιξοότητες. Η Ιθάκη ήταν το κίνητρο, ήταν η πηγή της δύναμης, για να μπορέσει να αντεπεξέλθει στις ανάγκες της ζωής και γι’ αυτό άξιζε τελικά κάθε προσπάθεια.

     Η αλήθεια είναι, μάλιστα, ότι δεν υπάρχει μόνο μια Ιθάκη, υπάρχουν πολλές, όπως πολλοί είναι και οι στόχοι που θέτουμε στη ζωή μας. Κάθε φορά που επιτυγχάνουμε ένα στόχο θέτουμε αμέσως έναν επόμενο και έτσι συνεχίζουμε τις προσπάθειες να κάνουμε διαρκώς ό,τι καλύτερο μπορούμε στη ζωή μας. Κάθε φορά που φτάνουμε στην Ιθάκη, θέτουμε έναν υψηλότερο στόχο και συνεχίζουμε την πορεία μας προς τη νέα Ιθάκη, προς το νέο στόχο που θέσαμε. Η Ιθάκη είναι ο προορισμός αλλά δεν έχει να μας προσφέρει τίποτε περισσότερο πέρα από το ταξίδι που κάνουμε για να φτάσουμε σε αυτήν, έστω και γι’ αυτό όμως αξίζει κάθε προσπάθεια, αξίζει όλη μας την αφοσίωση, και όλη μας την ευγνωμοσύνη που μας κρατά σε μια διαρκή εγρήγορση και προσπάθεια. Το πως θα κάνουμε τον συσχετισμό με τα πάθη και τα λάθη τν ανθρώπων του τόπου μας χρειάζεται ιδιαίτερο τρόπο. Σε αυτό το σημείο θεωρώ ότι το ,έργο δεν πέτυχε τον στόχο του αλλά παρόλαυτα καταφέρνει με τις υπέροχες μουσικές, τραγουδιστικές και θεατρικές ερμηνείες να μας συνεπάρει σε ένα ταξίδι αναμνήσεων, μυρωδιών και εμπειριών.

    Το έργο “Της Ιθάκης το ωραίο ταξίδι...” πάντως αποτελεί το προσωπικό και κοινωνικό, καλλιτεχνικό, αισθητικό και πολιτικό όραμα του δημιουργού του. Όμως ο Γιώργος Λουτσέτης που παίζει και πιάνο στην παράσταση, δεν είναι μόνο του στη σκηνή. Μαζί του θα δούμε την Ελισάβετ Βερούλη στο τραγούδι ενώ συμμετέχουν οι ηθοποιοί, Κώστας Βερονίκης, Αργυρώ Βουτετάκη, Κατερίνα Βουτετάκη (καθεμία και καθένας τους εξαιρετικός, με ουσιαστικό βάθος στις εμηνείες τους). Ηχογραφημένη φωνή - βοηθός σκηνοθέτη η Κατερίνα Παπαδάκη και στη διερμηνεία στην ελληνική νοηματική γλώσσα η Κάλλι Ρουμελιώτου (ιδιαίτερη η συμβολή της και με ιδιαίτερη φλόγα). Τεχνικός σχεδιασμός ήχου – εικόνας, προβολές από το “Nest” studio – Χανιά. Το μουσικό-θεατρικό έργο “Της Ιθάκης το ωραίο ταξίδι...” είναι σε συμπαραγωγή με τον δραστήριο Σύλλογο Φίλων Θεάτρου Χανίων.

Info

“Της Ιθάκης το ωραίο ταξίδι...” (σε 3 πράξεις)

------------------------------------------------------------------
28 Μαρτίου 2015
Αίθουσα "Μάνος Κατράκης"
Οδός Ιφιγένειας - Λόφος Χρυσής Ακτής - Χανιά
Ώρα έναρξης: 21:00 ακριβώς!
Τηλ: 28210 33472 – 6975 861592

(Με ελεύθερη οικονομική συνεισφορά, στην έξοδο)