Η ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΝΕΩΝ «ΣΙΜΟΝ ΜΠΟΛΙΒΑΡ» - EL SISTEMA
Μαθήματα δημιουργίας

Πάνος Κατσαχνιάς

Ηρώδειο, με κόσμο ασφυκτικά γεμάτο. Τετάρτη βράδυ με σελήνη έντεκα ημερών πάνω απ΄ τα κεφάλια των θεατών. Τα φώτα σιγά-σιγά σβήνουν, έως ότου τα διακόσια περίπου μέλη της ορχήστρας νέων της Βενεζουέλας: «Σιμόν Μπολιβάρ», ηλικίας 16 με 26 χρονών, χάνονται από τα μάτια μας. Είναι έντεκα και πέντε περίπου και όλη η ορχήστρα υπό την διεύθυνση του 29χρονου Γκουστάυο Ντουνταμέλ, που μόλις έχει ερμηνεύσει την «5η» συμφωνία του Μπετόβεν και την «Ιεροτελεστία της Άνοιξης» του Στραβίνσκι, αποθεώνονται από ένα κατενθουσιασμένο κοινό που κυριολεκτικά δεν σταματά να τους χειροκροτεί. Κι όμως η βραδιά δεν έχει τελειώσει...

Τα φώτα ανοίγουν ξανά, η ορχήστρα στην θέση της, φορώντας όμως τώρα, όχι το κουστούμι με την γραβάτα και το βραδινό φόρεμα, αλλά την αθλητική φόρμα με τα χρώματα της Βενεζουέλας κι αρχίζουν ως μπιζ, να παίζουν μάμπο και άλλες λατινοαμερικάνικες μουσικές, στροβιλίζοντας τα τσέλα τους, σηκωμένοι από τις θέσεις τους, σ΄ ένα ξέφρενο ρυθμό.

Για σχεδόν μισή ώρα ακόμα, ένα κανονικότατο μουσικό πάρτι, εξελισσόταν κάτω από την Ακρόπολη. Στο τέλος, πετάξανε τις φόρμες τους στο κοινό. Όπως γίνεται στο τέλος μεγάλων ποδοσφαιρικών αγώνων, με τους παίκτες των δύο ομάδων να ανταλλάσουν τις αθλητικές τους φανέλες. Χαιρετίσανε όλοι μαζί κι όχι ο μαέστρος μόνος του και κλείσανε έτσι, λίγο πριν τα μεσάνυχτα, μια από τις ωραιότερες εκδηλώσεις του Ηρωδείου.

Μ΄ αυτόν τον τρόπο, πέρα από το κέφι και την συγκίνηση που αναμφίβολα δημιουργήσανε, δείξανε ότι μπορούν ως μουσικοί να κάνουν «παπάδες». Ότι μπορούν εξίσου καλά, άριστα μάλλον, να παίξουν Μπετόβεν όπως εξίσου καλά μπορούν να παίξουν και μάμπο αμέσως μετά. Κομπασμός; Τυχαίο; Δεν νομίζω.

Η ορχήστρα νέων «Σιμόν Μπολιβάρ» με τον μαέστρο της Γκουστάβο Ντουνταμέλ, δεν είναι τίποτα άλλο, χωρίς αυτό να είναι λίγο, παρά η κορυφή ενός «παγόβουνου» που ονομάζεται: «El Sistema». Μια διεθνώς αναγνωρισμένη τώρα πια και διάσημη ορχήστρα, παγκόσμιος πρεσβευτής μιας προσπάθειας που ξεκίνησε το 1975 ο συνθέτης και οικονομολόγος, Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου. Σκοπός του να προσφέρει μια προοπτική στα παιδιά και στους νέους των παραγκουπόλεων της Βενεζουέλας. Να καταφέρει να τα κάνει να νιώσουν τα ίδια χρήσιμα, για κάτι περισσότερο από το να πουλάνε ή να μεταφέρουν ναρκωτικά.

Η επαναστατική του ιδέα στηριζόταν στην πεποίθησή του ότι, παιδιά πάμφτωχα, που δεν έχουν πάει και δεν πρόκειται και να πάνε ποτέ σχολείο, μπορούν να συγκινηθούν από την μουσική και κάποια από αυτά ακόμη και να γίνουν επαγγελματίες. Ότι εφ΄ όσον δεν υπάρχει η υλική βάση γι΄ αυτά τα παιδιά για την πεπατημένη: «σχολείο, γαλλικά και πιάνο», τότε περνάμε στο «πιάνο» κι όσους σώσουμε. Και μέχρι σήμερα υπάρχει ένα δίκτυο από 300.000 παιδιά, συν ένα δίκτυο χορωδιών που λειτουργεί και με την υποστήριξη του κράτους.

Δωρεάν μουσική εκπαίδευση

Μέσω του συντάγματος (στην Βενεζουέλα πάντα) θεσμοθετήθηκε η δωρεάν μουσική εκπαίδευση, κτίστηκαν ωδεία, σχολικές αίθουσες και κατοχυρώθηκε το δικαίωμα των παιδιών να παίρνουν τα μουσικά όργανα δωρεάν. Μετά βέβαια από την τεράστια επιτυχία του πειράματος, όλοι οι διάσημοι επαγγελματίες μουσικοί σε όλον τον κόσμο, θέλουν να συνεργαστούν και να στηρίξουν «Το Σύστημα».

Είναι δε ενδεικτικό του πως ξεκίνησε, το ότι ο κρατικός φορέας που εν μέρει το επιδοτεί, δεν είναι το αντίστοιχο υπουργείο πολιτισμού ή κάποιο κέντρο ή οργανισμός του, αλλά το υπουργείο υγείας. Την παραμονή της συναυλίας, σε προβολή του ντοκιμαντέρ για το τι είναι και πως λειτουργεί το «El Sistema» στο Μέγαρο Μουσικής, ο ίδιος ο Αμπρέου είπε για το ξεκίνημα της προσπάθειάς του: «Ξεκίνησα με έντεκα παιδιά σε ένα γκαράζ που δεν είχαν ιδέα από μουσική και βίωσα μαζί τους την μοναδική εμπειρία της συλλογικής δουλειάς. Τα έντεκα παιδιά έγιναν έπειτα από λίγο είκοσι και μετά σαράντα και μέσα σ΄ ένα εξάμηνο εκατό. Και στις 30 Απριλίου του 1975 δώσαμε την πρώτη μας συναυλία. Δεσμεύτηκα τότε να συνεχίσω την προσπάθεια και σε άλλες χώρες γιατί πίστεψα ότι όταν κάνεις ένα έργο, πρέπει να το δεις να πολλαπλασιάζεται, αλλιώς δεν έχει νόημα».

Η δύναμη βέβαια αυτού του εγχειρήματος, δεν είναι άλλη από τους ίδιους τους συμμετέχοντες σ΄ αυτό. Εκτός από έναν μικρό πυρήνα δασκάλων μουσικής που στηρίζει με τις γνώσεις του το όλο σύστημα, η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών διδάσκεται από τους πιο προχωρημένους συμμαθητές τους. Η μεγαλύτερη δε συνεισφορά στην όλη προσπάθεια, δεν είναι άλλη από την κάλυψη της μόνιμης ανάγκης για μουσικά όργανα. Στην πρώτη επαφή τους με την μουσική τα μικρά συνήθως παιδάκια κρατούν ψεύτικα χειροποίητα μουσικά όργανα, μόνο και μόνο για να εξοικειωθούν μαζί τους. Άλλωστε ο σκοπός δεν είναι να βγουν όλοι επαγγελματίες, αλλά να κερδηθούν σε κάτι, νιώθοντας κομμάτι μιας προσπάθειας που αξίζει κι ας μην το βλέπουν πάντα στην καθημερινή ζωή γύρω τους. Όπως ο 12χρονος πιτσιρικάς στην ταινία, που κάθεται στο γραφειάκι του δωματίου του και λέει ότι για να πάει για ύπνο, πρέπει να έχει δίπλα το τσέλο του.

Ο Αμπρέου στο τέλος αναφέρθηκε και στο ψευτοδίλημμα που τέθηκε όταν πια τα μουσικά σχήματα του «El Sistema» άρχισαν να ξεχωρίζουν διεθνώς. «Ποιότητα ή Ποσότητα»; «Για μένα δεν υπάρχει» είπε. «Γιατί η ιστορία έχει αποδείξει ότι είναι απολύτως εφικτό: και ποιότητα και ποσότητα!