Γιατί να διαβάσουμε: Αντόνιο Γκράμσι

Γιατί να διαβάσουμε: Αντόνιο Γκράμσι

γράφει ο  Νεκτάριος Δαργάκης

Μερικές φορές αυτά που γράφουν ή λένε για σένα οι ταξικοί αντίπαλοί σου, αποδεικνύουν την αξία σου. Στη δίκη του Αντόνιο Γκράμσι ο φασίστας εισαγγελέας ανακοινώνοντας την φυλάκισή του δήλωσε: «πρέπει να εμποδίσουμε αυτόν τον εγκέφαλο να λειτουργεί για 20 χρόνια». 

Το βιβλίο των Κρις Μπάμπερι και Κρις Χάρμαν για τον Ιταλό επαναστάτη δίνει μια περιεκτική σύνοψη της δράσης του, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί την καλύτερη ευκαιρία για να προσεγγίσει κανείς πρώτη φορά τις ιδέες του.

 

Ο Αντόνιο Γκράμσι γεννήθηκε το 1891 στην Σαρδηνία και σίγουρα επηρεάστηκε βαθιά από την καταγωγή του σε πολλά επίπεδα. Η Ιταλία είχε ενοποιηθεί 30 χρόνια πριν την γέννησή του και ο Νότος της χώρας ήταν ο μεγάλος χαμένος της υπόθεσης καθώς επικρατούσε φτώχεια και αγραμματοσύνη, όπως και απέχθεια για τον πλούσιο Βορρά. 

 

Ο Γκράμσι ήταν τυχερός αφού κέρδισε μια υποτροφία για σπουδές στο Τορίνο. Έφτασε στην πόλη το 1911 κουβαλώντας το μίσος γενικά για τον Βορρά, εκεί όμως έμελλε να αλλάξει γνώμη. Το Τορίνο, μια ταχύτατα τότε εκβιομηχανιζόμενη πόλη, είχε μία από τις πιο μαχητικές εργατικές τάξεις στον κόσμο. Το συγκρότημα εργοστασίων της FIAT δέσποζε και το 20% των 400 χιλιάδων κατοίκων ήταν βιομηχανικοί εργάτες. 

 

Το 1911 και το 1912 οι μεταλλεργάτες του Τορίνο απέργησαν για 75 και 93 μέρες αντίστοιχα και για πρώτη φορά συγκροτήθηκαν οι «εσωτερικές επιτροπές» στα εργοστάσια, για την καλύτερη οργάνωση των εργατών. 

Στην κεντρική πολιτική σκηνή, το Σοσιαλιστικό Κόμμα (PSI) στήριζε τον Τζιοβάνι Τζιολίτι, έναν πολιτικό που ακροβατούσε ανάμεσα σε αντίπαλα συμφέροντα, αλλά είχε κατορθώσει να είναι ο πρωθυπουργός δύο συνασπισμών κομμάτων στις δυο πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα.

 

Όταν όμως ο Τζιολίτι ξεκίνησε πόλεμο για να κάνει αποικία της Ιταλίας τη σημερινή Λιβύη, στο εσωτερικό του κόμματος ξέσπασαν αντιδράσεις. Ο Γκράμσι ένιωθε συμπάθεια για κάθε εξέγερση των αποικιών ενάντια στις ευρωπαϊκές δυνάμεις και θεωρούσε το «ζήτημα του Νότου» πολύ σημαντικό. Οργανώθηκε στο PSI το 1913.

 

Ήδη, είχαν διαμορφωθεί δύο πτέρυγες. Η μία διακήρυττε το «μάξιμουμ» πρόγραμμα και μιλούσε για την επανάσταση, ενώ η άλλη μιλούσε για το «μίνιμουμ» πρόγραμμα, τις μεταρρυθμίσεις που μπορούσαν να γίνουν άμεσα. Δεν υπήρχε καμιά προσπάθεια να γεφυρωθούν οι μάχες του σήμερα με την στρατηγική της επανάστασης. 

 

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν καθοριστικός για την εξέλιξη των πραγμάτων σε όλο τον κόσμο. Για την Ιταλία ήταν μια μεγάλη δοκιμασία. Αρχικά, ήταν ουδέτερη, αλλά στη συνέχεια μπήκε στον πόλεμο με αποτέλεσμα η οργή απέναντι στην άρχουσα τάξη να θυμίζει την Ρωσία. Η Οκτωβριανή Επανάσταση προκάλεσε ντόμινο επαναστάσεων σε πολλές χώρες. Η Ιταλία θα γνώριζε την «κόκκινη διετία» με τις καταλήψεις εργοστασίων, το 1919 και το 1920. 

 

Ο Γκράμσι και η ομάδα του γύρω από το περιοδικό Ordine Nuovo (Νέα Τάξη) έγιναν η ψυχή των εργοστασιακών συμβουλίων που ξεπήδησαν σε κάθε εργοστάσιο. Ο ίδιος γράφει «οι εργάτες αγάπησαν το L’ Ordine Nuovo (αυτό μπορούμε να το δηλώσουμε με εσωτερική ικανοποίηση) και γιατί το αγάπησαν; Γιατί στα άρθρα του ανακάλυπταν ξανά ένα κομμάτι, το καλύτερο, των ίδιων».

 

 

 

Εργοστασιακά συμβούλια

 

 

Το κίνημα των εργοστασιακών συμβουλίων δεν κατάφερε να αναπτυχθεί έξω από το Τορίνο, όπως και η ομάδα του Γκράμσι. Αυτό που έλειπε ήταν ένα επαναστατικό Κομμουνιστικό Κόμμα που θα οδηγούσε την εργατική τάξη προς την επανάσταση. 

 

Η ήττα της «κόκκινης διετίας» έδωσε τη δυνατότητα στους φασίστες του Μουσολίνι να αναπτυχθούν. 

Εν τω μεταξύ, η αριστερή πτέρυγα του PSI έφυγε από το κόμμα για να φτιάξει το Κομμουνιστικό Κόμμα με ηγέτη τον Αμαντέο Μπορντίγκα. Όμως, από την πρώτη στιγμή το κόμμα βρέθηκε απομονωμένο εξαιτίας της σεχταριστικής ηγεσίας του. Υποτίμησε τον κίνδυνο του φασισμού, δεν στήριξε το κίνημα των Arditti del Popolo που επιχείρησαν να σταματήσουν τους φασίστες και το 1922 ο Μουσολίνι πήρε την εξουσία. 

 

Ο Γκράμσι διαφωνούσε με τις επιλογές της ηγεσίας Μπορντίγκα. Δεν έθεσε όμως ανοιχτά την διαφωνία του επιλέγοντας να δουλέψει για την Τρίτη Διεθνή στη Μόσχα ως αντιπρόσωπος του Ιταλικού ΚΚ. 

 

Αργότερα επέστρεψε στην Ιταλία για να κερδίσει το κόμμα μακριά από την σεχταριστική πολιτική. Από το 1924 έως το 1926 καταφέρνει να επανεξοπλίσει το κόμμα ιδεολογικά και να το μετατρέψει σε μια μαζική δύναμη. Το 1926 γράφει τις «Θέσεις της Λυών» για το συνέδριο του κόμματος που έγινε στην πόλη της Γαλλίας εξαιτίας του καθεστώτος Μουσολίνι στην Ιταλία. Είναι το πιο ώριμο κείμενο του Γκράμσι, ένα πραγματικό μανιφέστο για την ανάγκη του επαναστατικού κόμματος (κυκλοφορεί στα ελληνικά η έκδοση του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου). 

 

Παρόλο που το καθεστώς γνώρισε μια πρόσκαιρη κρίση μετά τη δολοφονία ενός ρεφορμιστή πολιτικού (του Ματεότι), το κίνημα δεν κατάφερε να το ανατρέψει με αποτέλεσμα ο Μουσολίνι να πάρει ανάσα, να ανασυνταχτεί και να επιβάλλει την φασιστική δικτατορία του. 

 

Από τις πρώτες του κινήσεις ήταν να συλλάβει τον Γκράμσι, να τον φυλακίσει αποκόβοντάς τον από το κόμμα του και την εργατική τάξη με αποτέλεσμα να πεθάνει το 1937 μετά την ολοκληρωτική κατάρρευση της –έτσι κι αλλιώς αδύναμης- υγείας του.

 

Ο Γκράμσι ακόμα και στη φυλακή δεν σταμάτησε να γράφει. Από το 1929 μέχρι το 1935 γράφει τα «Τετράδια της Φυλακής», κείμενα που περνούσαν από λογοκρισία και στα οποία δεν έπρεπε να χρησιμοποιεί μαρξιστικούς όρους. Ταυτόχρονα, δεν είχε στην διάθεση του κανένα από τα κλασσικά κείμενα του Μαρξισμού, αλλά χρειαζόταν να τα ανακαλεί από μνήμης. 

 

Παρόλες τις τεράστιες δυσκολίες, ο Γκράμσι δεν έχασε ποτέ από τα μάτια του τον στρατηγικό στόχο της αλλαγής της κοινωνίας μέσα από την σοσιαλιστική επανάσταση. Είναι ο επαναστάτης που ασχολήθηκε όσο κανείς άλλος με το ζήτημα πως θα γίνει η επανάσταση στη Δύση πατώντας πάνω στην εμπειρία της νικηφόρας Ρώσικης Επανάστασης. Η τοποθέτησή του για την φύση του κράτους στις αναπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες είναι πολύτιμη και η ανάλυση του για την «αντιφατική συνείδηση» που υπάρχει στα μυαλά των εργατών και πως μπορούν να κερδηθούν στις επαναστατικές ιδέες με την παρέμβαση του επαναστατικού κόμματος, είναι μοναδική. 

 

Το δεύτερο κομμάτι του βιβλίου που είναι γραμμένο από τον Κρις Χάρμαν απαντάει σε όλες τις διαστρεβλώσεις που έχουν υποστεί οι ιδέες του Γκράμσι είτε από τον σταλινισμό είτε από τον ευρωκομμουνισμό. Είναι ένα πολύτιμο κείμενο καθώς, χωρίς να ωραιοποιεί τα λάθη του Γκράμσι, αποδεικνύει ότι ποτέ δεν στήριξε ούτε τη σταλινική αντεπανάσταση, ούτε άλλαξε την άποψή του για την ανάγκη της εργατικής επανάστασης.

 

πηγή