Σχόλιο: Τα απαγορευμένα της Ερωτικής Λογοτεχνίας από το Βήμα

  

   Είναι στιγμές που η Ιστορία εκδικείται τους μεγαλόσχημους καταπιεστές και λογοκριτές και έρχεται η στιγμή όπου τα έργα κι οι απόψεις που λοιδορούσαν κατά καιρούς ως βλάσφημα να έχουν αποκτήσει πια το κύρος και τη διάσταση που τους αρμόζει. Και βέβαια, όχι μόνο στο πολιτιστικό αλλά κυρίως, στο πολιτικό επίπεδο: το παράδειγμα της επικαιρότητας του μαρξισμού και μιας άλλης διαχείρισης της κοινωνίας είναι ένα από αυτά. Πολλοί λόγοι συνέβαλλαν σε αυτό, όπως - μεταξύ άλλων - η ίδια η διάθεση του αναγνωστικού κοινού για πρωτότυπα έργα πέρα και μακριά από τις ιδεολογικές αγκυλώσεις της Εκκλησίας, του Κράτους αλλά και επιστημονικών φορέων... Η αναζήτηση βλέπετε, μιας διαφορετικής οπτικής για την καθημερινότητα κι η αγωνία για έναν άλλο τρόπο ζωής αποτελεί ίδιον του ανθρώπου και τη βάση για την πρόοδο της κοινωνίας.
   Είναι βέβαια και στιγμές όπου η Ιστορία επαναλαμβάνεται κι ως φάρσα, όπως θα έλεγε ο παππούς Μαρξ... Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με την έκδοση από το Βήμα της σειράς με Τα απαγορευμένα έργα της Ερωτικής Λογοτεχνίας. Το γιατί είναι προφανές αρκεί να αναλογιστεί κανείς τον ρόλο της εφημερίδας και της ιδιοκτησίας στα πολιτικά πράγματα του τόπου μας ή να ανατρέξει στο χειμωνιάτικο αφιέρωμα του καλού περιοδικού Unfollow για τον ιδρυτή της δυναστείας Λαμπράκη.
    Και εδώ τίθεται το μεγάλο ερώτημα: Να αγοράσω ή όχι τα βιβλία και κατ' επέκταση την εφημερίδα; Προσωπικά, και δεν είναι η πρώτη φορά, τα αγόρασα όλα - όπως και τις άλλες σειρές βιβλίων που έχει κυκλοφορήσει το Βήμα, κάνοντας στην άκρη τους όποιους ενδοιασμούς και παρατηρήσεις που έχω...
   Θα απαντήσετε βέβαια ότι φάσκω και αντιφάσκω. Πράγματι, αλλά η Ιστορία είναι γεμάτη αντιφάσεις...

Ειρηναίος Μαράκης

Επισκόπηση αριστερού περιοδικού τύπου

γράφει ο Θανάσης Καμπαγιάννης, συγγραφέας και ιστορικός

Η καπιταλιστική κρίση και τα κινήματα της Αντίστασης θέτουν σε πρώτο πλάνο τη συζήτηση για τη στρατηγική, με τρόπο που έχουμε να το δούμε μέσα στην Αριστερά για δεκαετίες. Οι περιοδικές εκδόσεις που θα παρουσιάσουμε στην Επισκόπησή μας επιχειρούν να εμπλουτίσουν διάφορες πλευρές αυτής της απαιτητικής συζήτησης.

Το μπλογκ “Η Λέσχη” (ilesxi.wordpress.com) κυκλοφόρησε πρόσφατα την πρώτη του έκδοση με την ονομασία Τετράδια ανυπότακτης θεωρίας (αριθμός 1, Ιούνης 2012). Οι συντελεστές της έκδοσης φιλοδοξούν μάλλον να δώσουν στα Τετράδια `περιοδικό χαρακτήρα (το εγχείρημα παραμένει ανοικτό). Στο εισαγωγικό τους κείμενο (“Αυτός ο κόσμος που αλλάζει με τρομάζει;”), οι επιμελητές Κώστας Γούσης και Θάνος Ανδρίτσος εξηγούν τις αφετηρίες και τους στόχους των “Τετραδίων”. Γράφουν: “η αναγκαία επιστημολογική συνθήκη για μια σοβαρή στρατηγική συζήτηση και ένα προγραμματικό διάλογο στην αριστερά είναι να ανέβει το θερμόμετρο στο δρόμο”. Για τους συγγραφείς, η συνθήκη αυτή έχει πια ωριμάσει. Πρόκειται για καλοδεχούμενη εκτίμηση: οι θεωρίες που αντιμετωπίζουν το κίνημα ως “ανεπαρκές” και τη συγκυρία ως μία ακόμη “συντηρητική αναδίπλωση” βάζουν ταφόπλακα σε οποιαδήποτε σοβαρή συζήτηση για τη στρατηγική. Αντίθετα, είναι μέσα από τα προχωρήματα του πραγματικού κινήματος και τον “αντιφατικό ριζοσπαστισμό” του (όπως γράφεται στον Πρόλογο), που μπορούν να γενικευτούν οι εμπειρίες και να κατακτηθεί μια νέα επαναστατική θεωρία, σε σύγκρουση με τον κινηματισμό και τον αριστερό “μέσο όρο”.
Στα Τετράδια βρίσκουμε: δύο κείμενα του Σταύρου Μαυρουδέα και του Γιώργου Βασσάλου για την Ευρωπαϊκή Ένωση, την ευρωζώνη και τη στάση της Αριστεράς απέναντί τους. Το “Σχέδιο για μια μαρξιστική θεωρία για το έθνος” του Κώστα Παλούκη, όπου περιγράφονται οι προσπάθειες να ξαναγραφτεί εκσυγχρονιστικά η ιστορία του ελληνικού έθνους, αλλά και τα πολιτικά όρια αυτής της “αποδόμησης”. Την χρήσιμη μελέτη του Σπύρου Μαρκέτου για “Την άκρα δεξιά στην Ελλάδα την περίοδο της κρίσης” με πλούσιες αναφορές στην ιστορία της ελληνικής ακροδεξιάς. Τα άρθρα των Κώστα Μάρκου, Παναγιώτη Μαυροειδή και Δημήτρη Γρηγορόπουλου για μια σύγχρονη επαναστατική στρατηγική. Τα κείμενα του Παναγιώτη Σωτήρη και του Κώστα Σκορδούλη για το επιχειρηματικό πανεπιστήμιο και την οικολογική κρίση αντίστοιχα. Και τέλος, το κείμενο του Νίκου Λούντου, με τίτλο “Η Αραβική Άνοιξη σε χρόνο ενεστώτα: το μέλλον στα χέρια της εργατικής τάξης”, όπου εξετάζονται οι προοπτικές της Αραβικής Επανάστασης ενάμιση περίπου χρόνο μετά το ξέσπασμά της.
Κυκλοφορεί το νέο τεύχος της Μαρξιστικής Σκέψης (τόμος 6ος, Ιούνιος-Ιούλιος 2012). Τα περιεχόμενα του τόμου χωρίζονται βασικά σε δύο μέρη: στο πρώτο μέρος η σύνταξη του περιοδικού συνεχίζει το αφιέρωμα του προηγούμενου τόμου για τον φασισμό, τον νεοφασισμό και την ακροδεξιά. Ανάμεσα στα κείμενα, δημοσιεύεται η μελέτη του Χρήστου Κεφαλή “Η μαρξιστική θεωρία του φασισμού στο Μεσοπόλεμο”, θέμα που αποτέλεσε και αντικείμενο εισήγησης του Κεφαλή στο φετινό τετραήμερο Μαρξισμός. Στο δεύτερο μέρος, η Μαρξιστική Σκέψη περιέχει ένα αφιέρωμα στον Μαρξ και τον Γκράμσι. Για τον Μαρξ, αναφέρουμε ενδεικτικά τα κείμενα του Αλέξανδρου Χρύση με τίτλο “Ο νεαρός δημοσιολόγος Μαρξ και η δημοκρατία” και του Τάκη Μαστρογιαννόπουλου με τίτλο “Ορισμένες πλευρές της δραστηριότητας του Μαρξ στις δεκαετίες του 1850 και του 1860”. Για τον Γκράμσι, αναφέρουμε τα κείμενα του Πήτερ Τόμας με τίτλο “Οι επαναστατικές ιδέες του Αντόνιο Γκράμσι” και του Θανάση Καμπαγιάννη με τίτλο “Από την άμυνα στην επίθεση – και ξανά πίσω στην άμυνα: επαναστατική στρατηγική και τακτική στις Θέσεις της Λυών του Αντόνιο Γκράμσι”.
Τέλος, επί του πιεστηρίου, προλαβαίνουμε να αναγγείλουμε την κυκλοφορία της τελευταίας Ουτοπίας (τεύχος 99, Μάρτιος-Απρίλιος 2012). Η Ουτοπία είναι αφιερωμένη στις “Ψυχολογικές συνέπειες της κρίσης”. Εκτός του αφιερώματος περιέχει μελέτες, όπως αυτή του Αλέξανδρου Χρύση: “Για μια μαρξική θεωρία του Κράτους: Θέσεις με αφετηρία την αρθρογραφία του Marx στην Εφημερίδα του Ρήνου”. Καθώς και αυτή του Ντομένικο Λοζούρντο, με τίτλο “Από τον 20ό στον 21ο αιώνα”. Ο Λοζούρντο τονίζει τη συνεχιζόμενη αναγκαιότητα του αντι-ιμπεριαλισμού στη σύγχρονη στρατηγική της Αριστεράς, απορρίπτοντας όμως την επικαιρότητα της πολιτικής της Τρίτης Διεθνούς του Λένιν και του Τρότσκι, με την κεντρικότητα που αυτοί αποδίδουν στην εργατική τάξη και το επαναστατικό κόμμα. Αντίθετα, προωθεί την ιδέα ενός “ιστορικού μπλοκ” εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων, αντιαποικιοκρατικών καθεστώτων και κινημάτων της Δύσης, καλωσορίζοντας μέσα σ’ αυτό ακόμα και την “πρωτόγνωρη ανάπτυξη” της Κίνας “που καταλύει το μονοπώλιο... του ιμπεριαλισμού”. Το κείμενο του Άλεξ Καλλίνικος που δημοσιεύεται σε αυτό το τεύχος του Σοσιαλισμός Από τα Κάτω απαντάει σε πλευρές αυτού του “αντι-ιμπεριαλιστικού τριτοκοσμισμού”, που γνωρίζει μια νέα ιδεολογική αναβίωση. Η επαναστατική στρατηγική του 21ου αιώνα θα χρειαστεί να βρει τη σωστή διαλεκτική ανάμεσα στα καθήκοντα των αντι-ιμπεριαλιστικών μαχών ως κομμάτι του αντικαπιταλιστικού πολέμου. Από αυτή την άποψη, η συζήτηση αυτή θα γίνεται όλο και πιο επίκαιρη τους μήνες και τα χρόνια που έρχονται.

http://socialismfrombelow.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=368:i93&Itemid=1

Συνέντευξη με τον Κώστα Τορπουζίδη: Ομοφυλόφιλοι, σεξουαλικότητα και απελευθέρωση

Στιγμιότυπο από το πρώτο Gay Pride στην Αθήνα.

Συνέντευξη με τον Κώστα Τορπουζίδη, συγγραφέα ενός νέου βιβλίου για την πάλη ενάντια στην καταπίεση.

Πόσο επίκαιρη είναι η νέα αυτή έκδοση; Είμαστε στο απόγειο της οικονομικής κρίσης. Μήπως η ενασχόληση με τα ζητήματα φύλου και σεξουαλικότητας είναι πολυτέλεια για την Αριστερά;

Το ζήτημα της σεξιστικής καταπίεσης είναι τόσο επίκαιρο, όσο είναι το να συζητήσουμε σήμερα πώς μπορεί να απαλλαγεί η κοινωνία μας από τον ζουρλομανδύα του καπιταλισμού. Ο καπιταλισμός, μέσα στην πολυκύμαντη πορεία του και παρά τις λιγότερο ή περισσότερο φιλελεύθερες εκδοχές καθεστώτων που γνώρισε, έδωσε ιδιαίτερη σημασία στην κατασκευή των ρόλων και της κοινωνικής θέσης των φύλων. Η οργάνωση και στερέωση της μονογαμικής ετεροφυλοφιλικής οικογένειας υπήρξε ένας από τους βασικούς πυλώνες για να μπορέσει αυτό το σύστημα να εξασφαλίσει την αναπαραγωγή της εργατικής τάξης με το μικρότερο δυνατό κόστος για τους καπιταλιστές. Η διαιώνιση της ανισότητας των φύλων, η σεξιστική καταπίεση, η υποτίμηση των δικαιωμάτων των γυναικών αλλά και ο στιγματισμός και η δαιμονοποίηση των ομοφυλόφιλων είναι οι καρποί αυτής της στόχευσης.
Η αριστερά δεν μπορεί να κλείνει τα μάτια σε μια κατάσταση που κατατεμαχίζει τους εργαζόμενους και τη νεολαία σε λιγότερο ισότιμες ή και αποκλεισμένες ομάδες ανθρώπων με μειωμένες προσδοκίες και δικαιώματα και κατά συνέπεια και μειωμένη συμμετοχή στη συλλογική διεκδίκηση. Η ανοχή ή ακόμα χειρότερα η δικαιολόγηση αυτής της κατάστασης, βάζουν σε συνεχή κίνδυνο τόσο τις κατακτήσεις της εργατικής τάξης όσο και την ενότητά της στον αγώνα για μια καλύτερη ζωή. Ποιός ωφελείται άραγε σήμερα όταν κλείνουν οι παιδικοί σταθμοί, μια πραγματική κατάκτηση για όλους τους εργαζόμενους και σημαντική ανακούφιση για την εργαζόμενη μητέρα; Οι διθύραμβοι για την μητρική αποστολή και προσφορά των εργαζόμενων γυναικών δεν μπορούν πλέον να κρύψουν την ωμή αλήθεια. Αλλά, επίσης, ποιος κερδίζει αν όχι τα αφεντικά, όταν ένας ομοφυλόφιλος εργαζόμενος στερείται εργασιακών και κοινωνικών παροχών ή όταν μπαίνει στο στόχαστρο ακόμα και της απόλυσης λόγω των σεξουαλικών του προτιμήσεων;
Η εκμετάλλευση και η ληστεία των εργαζομένων από τα αφεντικά τους έχει ανάγκη το ρατσισμό, το σεξισμό και την καταπίεση ώστε να διαιρείται η αντίσταση των από κάτω, να τεμαχίζεται σε μικρά και απομονωμένα κομματάκια και ρυάκια. Το συμφέρον των εργαζομένων είναι στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση, στην μέγιστη δυνατή ενότητα. Όμως, αυτό δεν μπορεί να είναι απλά μια ευχή, αλλά καθημερινή μάχη μέσα σε κάθε αγώνα ενάντια στα μνημόνια και τις τρόικες. Γι’ αυτό και δεν είναι καθόλου πολυτέλεια για την αριστερά να γίνει η φωνή του κάθε καταπιεσμένου! Είναι βασικός όρος για να νικήσει το κίνημα μας. Αλλά ταυτόχρονα είναι και προϋπόθεση για να φτάσουμε σε μια κοινωνία πραγματικά απελευθερωμένη από τη βρωμιά και τη βαρβαρότητα αυτού του συστήματος.

Τι επίπτωση έχει για τους ομοφυλόφιλους, ατομικά αλλά και για το κίνημά τους, η οικονομική κρίση;

Για την συντριπτική πλειοψηφία των ομοφυλόφιλων, που είναι μαθητές, φοιτητές και εργαζόμενοι, η οικονομική κρίση έχει ακριβώς τις ίδιες επιπτώσεις με τους υπόλοιπους εργαζόμενους και νέους. Ανεργία και ανασφάλεια, ευτελείς μισθοί, διάλυση των δημόσιων κοινωνικών υπηρεσιών κάνουν τη ζωή και τον έρωτα πιο δύσκολα για τον καθένα και την καθεμία. Η υγεία και η παιδεία για τους απλούς ανθρώπους υποβαθμίζονται καθημερινά, ο ελεύθερος χρόνος εξανεμίζεται, βασικές ανάγκες επιβίωσης δεν μπορούν να ικανοποιηθούν και φυσικά, μέσα σε όλα αυτά, οι δυνατότητες αυτονόμησης των νέων ανθρώπων από την οικογενειακή εστία μειώνονται δραματικά για τους περισσότερους, καθώς επείγονται πρωταρχικά να εξασφαλίσουν την καθημερινότητα.
Και είναι μύθος ότι οι ομοφυλόφιλοι-ες αποτελούν ειδική κατηγορία ανθρώπων που έχει εξασφαλίσει κάποιου είδους ασυλία. Μια πολύ μικρή μειοψηφία αποτελούν αυτοί που συνήθως γίνονται θέμα και εικόνα στα ΜΜΕ. Αλλά και ο κόσμος που κινείται στα στέκια της "ροζ οικονομίας" αποτελεί επίσης μια μειοψηφία, καθώς αυτά απευθύνονται πρώτιστα σε ένα νεανικό και συνήθως οικονομικά εύρωστο κοινό.
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι μπορούμε να ξεχνάμε ότι οι άνθρωποι με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό, όπως και οι γυναίκες καθώς και όσοι έχουν διαφορετική καταγωγή, χρώμα ή θρησκεία, υφίστανται μια επιπλέον κοινωνική πίεση μέσα από την υποτίμηση και τις διακρίσεις σε βάρος τους. Ακόμη και σήμερα, ο περιρρέων χλευασμός, οι διακρίσεις και πολλές φορές τα κρούσματα ανοιχτής βίας κινδυνεύουν να εκτραπούν σε ανοιχτή σεξιστική μισαλλοδοξία και υστερία, σαν αυτήν που προσπάθησε μόλις πριν λίγες μέρες να προβοκάρει ο «άνθρωπος του θεού» στη Θεσσαλονίκη, ο Άνθιμος.
Και φυσικά, οι επιπτώσεις της κρίσης στη ζωή μας δεν είναι μόνο οικονομικές. Τα κόμματα και οι κυβερνήσεις της τρόικα με τα ρατσιστικά ψέματα και τις επιθέσεις τους στους μετανάστες, δεν θέλουν μόνο να διαβρώσουν την αλληλεγγύη και την ενότητα της αντίστασης των από κάτω. Καλύπτουν ουσιαστικά ή στην καλύτερη περίπτωση ανέχονται την δολοφονική συμμορία της Χρυσής Αυγής, που προχωράει μάλιστα σε προγραφές των υποψήφιων θυμάτων της, όπως με το περιβόητο «μετά τους μετανάστες, έχουν σειρά οι ομοφυλόφιλοι».
Γι’ αυτό είναι επείγον για το κίνημα των ομοφυλόφιλων, αλλά και συνολικά για το αντιρατσιστικό κίνημα, όπως και για το εργατικό κίνημα, να χτίσουμε όλοι μαζί ένα αρραγές μέτωπο αντίστασης στην πανούκλα του ναζισμού.

Σε ποιά κατάσταση βρισκόμαστε σήμερα στην Ελλάδα από άποψη κατακτήσεων και κοινής γνώμης στο ζήτημα της ομοφυλοφιλίας; Πως επηρεάζονται από τη γενικότερη πολιτική κατάσταση;

Η κατάσταση στην Ελλάδα σε επίπεδο θεσμικό είναι από τις χειρότερες στην Ευρώπη. Διατηρούνται νομοθετικές διακρίσεις σε βάρος των ομοφυλόφιλων, καταρχήν στην «ειδική» ποινική μεταχείριση που προβλέπεται, παρόλο που η ομοφυλοφιλία έχει πάψει εδώ και δεκαετίες να αποτελεί ποινικό αδίκημα! Και φυσικά, όπως όλοι γνωρίζουμε δεν υφίσταται καμιά πρόβλεψη σχετικά με την ισότιμη απόλαυση εργασιακών και κοινωνικών ή ασφαλιστικών δικαιωμάτων. Παρά τις κατά καιρούς βαρύγδουπες διακηρύξεις και οδηγίες της Ε.Ε. που έχουν υιοθετηθεί και στην Ελλάδα, το ελληνικό κράτος αρνείται ακόμα την νομική κατοχύρωση της ομοφυλόφιλης συμβίωσης.
Τι κρύβεται πίσω απ’ αυτό; Η επιμονή ισχυρών συμφερόντων γύρω από το πολιτικό κατεστημένο, την αστυνομία, τα ΜΜΕ, την εκκλησία, αλλά και των ίδιων των καπιταλιστών, που φυσικά σήμερα κάθε άλλο παρά θέλουν να συζητάνε για διεύρυνση των δικαιωμάτων μας. Ταυτόχρονα, η γενικότερη ρατσιστική υστερία που χρησιμοποιούν για να εκτροχιάσουν το κίνημα της αντίστασης, είναι σίγουρο ότι αργά ή γρήγορα βάζει στο στόχαστρο της και λιγότερο ευάλωτα θύματα από όσο οι μετανάστες. Φυσικά, μόνο αν τους το επιτρέψουμε.
Από την άλλη, η κοινή γνώμη στην Ελλάδα πολλές φορές χρησιμοποιείται σαν φύλο συκής για αντιδραστικούς κύκλους του κράτους και της εκκλησίας, ώστε να εμφανίζονται σαν υπερασπιστές των «πατροπαράδοτων» αξιών. Η αλήθεια είναι ότι ο κόσμος στην Ελλάδα είναι και σ' αυτό το ζήτημα έντονα πολωμένος, με μια ισχυρή πλέον μειοψηφία να υποστηρίζει ανοιχτά τα δικαιώματα και τα αιτήματα των ομοφυλόφιλων, όχι μόνο στις δημοσκοπήσεις αλλά ακόμα σημαντικότερο, μέσα στα κινήματα αντίστασης. Είναι στο χέρι των πιο πρωτοπόρων αγωνιστών μέσα στις σχολές και τα σχολεία, στο χέρι της αριστεράς μέσα στους χώρους δουλειάς, να κάνουμε αυτό το ρεύμα πλειοψηφικό, ξεπερνώντας τις υπεκφυγές, την υποκριτική ηθικολογία, ή ακόμα χειρότερα, την υιοθέτηση αντιδραστικών ψευδο-επιστημονικών ισχυρισμών περί ανώμαλων κτλ.

Η πιο συχνή αναφορά στην καταπίεση των ομοφυλόφιλων στα κυρίαρχα ΜΜΕ έχει να κάνει με τις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής, πολλές φορές συσχετισμένη με το Ισλάμ. Πως βλέπεις αυτή την τάση και σε τι θεωρείς ότι αποσκοπεί;

Οι μεγάλες δυνάμεις αυτού του κόσμου έχουν από παλιά χρησιμοποιήσει το μοτίβο «της υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας» σαν το ισχυρότερο ιδεολογικό τους όπλο για να δικαιολογούν τους πολέμους και την βαρβαρότητα που φέρνουν σε πολλούς λαούς πάνω στον πλανήτη. Όλοι ξέρουμε ότι ο πόλεμος που ξεκίνησε στο Αφγανιστάν πριν από δέκα χρόνια με σημαία την απελευθέρωση των γυναικών από το σκοταδισμό των ταλιμπάν, σήμαινε μόνο συνέχιση της καταπίεσης από το νέο καθεστώς που στήσανε. Ο κόσμος που θέλει να παλέψει την καταπίεση και τις διακρίσεις πρέπει να γυρίσει την πλάτη σ' αυτές τις υποκριτικές κραυγές και τους ψεύτικους φίλους, που μόνο σκοπό έχουν να εκμεταλλευτούν κυνικά την οργή και τις ευαισθησίες για τους δικούς τους ανταγωνισμούς.
Το Ισλάμ δεν υπήρξε ούτε λιγότερο ούτε περισσότερο καταπιεστική θρησκεία από τη χριστιανοσύνη. Οι κεφαλές όλων των εκκλησιών υπήρξαν κατά καιρούς τα εξαπτέρυγα και τα λιβανιστήρια σκληρών και απάνθρωπων καθεστώτων. Ιεράρχες της χριστιανικής εκκλησίας ήταν αυτοί που ευλογούσαν το σκοταδισμό και την καταπίεση της χούντας στην Ελλάδα. Τις πραγματικές διαφορές και μέσα στο Ισλάμ και μέσα στο χριστιανισμό μπορούμε να τις καταλάβουμε αν δούμε την πορεία των απελευθερωτικών κινημάτων. Στις χώρες ιδιαίτερα της Μέσης Ανατολής οι ιμπεριαλιστές, οι χώρες των πολυεθνικών του πετρελαίου, φρόντισαν να φιμώσουν κάθε ριζοσπαστικό και ανατρεπτικό ρεύμα επιβάλλοντας ή στηρίζοντας αντιδραστικά καθεστώτα και δικτατορίες, όπως αυτό της Σαουδικής Αραβίας ή σαν αυτά που ανέτρεψαν πρόσφατα οι επαναστάσεις της Αραβικής άνοιξης.
Σήμερα, μάλιστα, η αντι-ισλαμική υστερία αποτελεί το βασικό ιδεολόγημα της ρατσιστικής υστερίας των κυβερνήσεων και των ναζιστικών συμμοριών σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η δική μας προοπτική δεν μπορεί να είναι να ενωθούμε με τέτοιες δυνάμεις ενάντια "στον κίνδυνο του Ισλάμ". Ακριβώς το αντίθετο, πρέπει να τους ανατρέψουμε το γρηγορότερο και αυτό θα είναι η καλύτερη βοήθεια στις δυνάμεις της ελευθερίας που παλεύουν στην Αίγυπτο και σ' όλη τη Μέση Ανατολή, ακόμη κι αν φοράνε τσαντόρ ή προσεύχονται στον Αλλάχ πριν κατέβουν στην πλατεία Ταχρίρ για να δώσουν την επόμενη μάχη.

Υπάρχει ένα νέο ριζοσπαστικό κίνημα στους κόλπους των ομοφυλόφιλων, το κίνημα του κουήρ. Πως βλέπεις αυτή τη νέα ριζοσπαστικοποίηση και τι νέες δυνατότητες ανοίγει σήμερα;

Νομίζω ότι κάθε προσπάθεια να χτυπηθούν η ηθικολογία, οι διαχωρισμοί ταυτοτήτων και ρόλων, οι διακρίσεις στα δικαιώματα του κάθε ανθρώπου ανάλογα με τις σεξουαλικές του προτιμήσεις είναι πολύ αισιόδοξη εξέλιξη. Η αντίληψη ότι ο κάθε άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να αντλήσει ικανοποίηση από διαφορετικές μορφές σεξουαλικών σχέσεων χωρίς να αποκλείει ή να φοβάται όλες τις άλλες, αναδεικνύει τις δυνατότητες για ένα κίνημα πραγματικά απελευθερωτικό για τον καθένα και την καθεμιά. Με μια τέτοια οπτική, η ομοφυλοφιλία αποτελεί κι αυτή μια μορφή έκφρασης και ικανοποίησης της σεξουαλικής επιθυμίας, που δεν χρειάζεται ούτε να εξηγηθεί ούτε να γιατρευτεί, αλλά αποτελεί τμήμα ενός συνεχούς φάσματος σεξουαλικών δραστηριοτήτων και προτιμήσεων που υπάρχουν διαθέσιμες σε όλους τους ανθρώπους, σαν έναν από τους χρωματισμούς στο ουράνιο τόξο της ανθρώπινης σεξουαλικότητας.
Ελπίζω να μην παρερμηνεύω, αλλά αυτό θεωρώ ότι είναι το κεντρικό σημείο αυτής της νέας τάσης που δυναμώνει, ιδιαίτερα μέσα στη φοιτητική νεολαία. Και είναι πολύ σημαντική ώστε να υπερβούμε τον όποιο "σοβινισμό" της κάθε επιμέρους καταπιεσμένης κατηγορίας (γυναίκες, ομοφυλόφιλοι-ες, τρανσέξουαλ, αμφί) και να χτίσουμε ένα κίνημα για όλα αυτά που μας ενώνουν. Και είναι πάρα πολλά. Μπορούμε βάσιμα να προσδοκούμε ότι το κουήρ (Queer) κίνημα θα είναι απλά ένα μόνο δείγμα μιας συνολικής αναγέννησης του ανατρεπτικού κινήματος ενάντια στο σύστημα του σεξισμού και της καταπίεσης.
Όμως, ίσως ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι αυτή η οπτική μπορεί ταυτόχρονα να κερδίσει τη μαζική υποστήριξη των κινημάτων και της εργατικής τάξης στα ζητήματα των διακρίσεων και της καταπίεσης. Για να χτίσουμε ένα κίνημα τόσο δυνατό και μαχητικό ενάντια στο σεξισμό και συνολικότερα το ρατσισμό, όσο είναι και ενάντια στα μνημόνια και τις τρόικες. Να κερδίσουμε γυναίκες και άνδρες στην προσδοκία και στη μάχη για μια πιο ανθρώπινη και ελεύθερη κοινωνία.

Στη Θεσσαλονίκη όπου ζεις έγινε φέτος το πρώτο Γκέι Πράιντ. Πες μας κάποια πράγματα για τη σημασία αυτής της κίνησης και την γενικότερη κατάσταση.

Η Θεσσαλονίκη έχει τη φήμη της μικρότερης και πιο συντηρητικής πόλης σε σχέση με την Αθήνα. Και είναι λογικό να κυριαρχεί αυτή η αντίληψη, όταν "μεγαλουργούν" εδώ άνδρες σαν τον Ψωμιάδη και των Άνθιμο. Η ακροδεξιά κλίκα που τους περιβάλει, δεν εννοεί να παραιτηθεί από τα χουντικά οράματα του "Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών", που το μόνο που προσφέρουν απλόχερα είναι μισαλλοδοξία και φόβος.
Όμως, η Θεσσαλονίκη δεν έλειψε όλα αυτά τα χρόνια από καμιά μάχη του κινήματος! Και στις 23 Ιούνη πραγματοποιήθηκε κάτι υπέροχο. Χιλιάδες νέοι-ες και μεγαλύτεροι βρεθήκαμε σε μια γιορτινή και δυναμική διαδήλωση, που μας θύμισε Γένοβα και Φλωρεντία. Μια πολιτικοποιημένη διαδήλωση που είχε έντονα τον αντιφασιστικό παλμό. Ήταν ακόμη ένα δείγμα της ριζοσπαστικότητας του κινήματος αντίστασης στην Ελλάδα. Ακόμη ένα κομμάτι προστίθεται έτσι στο αντιφασιστικό μέτωπο που χρειαζόμαστε άμεσα. Τα κομμάτια της αριστεράς που επέλεξαν να απουσιάζουν, παρά και τις φασιστικές προβοκάτσιες του Άνθιμου, πρέπει το γρηγορότερο να αναθεωρήσουν τη στάση τους. Σε κάθε περίπτωση, το Γκέι Πράιντ (ομοφυλόφιλη υπερηφάνεια) είναι πλέον μια κατάκτηση που δεν μπορεί κανείς να αγνοεί.

http://socialismfrombelow.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=364:i93&Itemid=1

Άλεξ Καλλίνικος: Ο Ιμπεριαλισμός σήμερα

Ο Άλεξ Καλλίνικος συμμετείχε στο Μαρξισμό 2012 που έγινε τον Μάη στην Αθήνα. Το κείμενο αυτό είναι η εισήγησή του στο σχετικό θέμα.

Ας θυμηθούμε προς στιγμήν πως έμοιαζε ο κόσμος πριν από δέκα χρόνια. Ο Τζόρτζ Μπους ήταν πρόεδρος των ΗΠΑ. Ετοιμαζόταν εκείνη την εποχή να εισβάλει στο Ιράκ. Και αυτό συνέβαινε σε μια ιστορική στιγμή όπου οι νεοσυντηρητικοί στις ΗΠΑ είχαν πιστέψει ότι θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν την Αμερικανική στρατιωτική ισχύ για να επιβεβαιώσουν την κυριαρχία των ΗΠΑ πάνω στον πλανήτη. Θυμηθείτε το σχέδιό τους "για έναν νέο αμερικανικό αιώνα". Θα έκαναν τον 21ο αιώνα έναν αμερικανικό αιώνα – όπως ήταν ο 20ός αιώνας.

Αν επιστρέψουμε στο σήμερα, η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική. Η Αμερική αναγκάστηκε από τις κυβερνήσεις που αυτή η ίδια είχε επιβάλλει, να αποσυρθεί από το Ιράκ. Η εφημερίδα New York Times δημοσίευσε πριν από λίγο ένα άρθρο το οποίο λέει ότι ο Ομπάμα είναι αποφασισμένος να αποσύρει τις αμερικανικές δυνάμεις από το Αφγανιστάν μέσα στην επόμενη χρονιά. Και τα δημοσιεύματα των εφημερίδων δεν αφορούν κάποιο νέο αμερικανικό αιώνα. Γράφουν για τις νέες ανερχόμενες δυνάμεις, για την Κίνα και τα BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική).
Σημαίνει αυτό ότι ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός είναι τελειωμένος; Σε ένα πρώτο επίπεδο η απάντηση είναι προφανώς όχι. Για να μπορέσουμε, όμως, να απαντήσουμε πραγματικά αυτό το ερώτημα πρέπει να απαντήσουμε πρώτα στο ερώτημα τι είναι ιμπεριαλισμός. Υπάρχουν δυο έννοιες πίσω από την λέξη ιμπεριαλισμός.
Η πρώτη είναι μια ευρεία, υπεριστορική έννοια – και σημαίνει την κυριαρχία των πιο αδύναμων χωρών από τις ισχυρότερες. Προφανώς, με αυτή την έννοια, ο ιμπεριαλισμός υπάρχει εδώ και πολλούς αιώνες, πολύ πριν από την εμφάνιση του καπιταλισμού. Ο ιμπεριαλισμός με αυτή την ευρεία έννοια συνεχίζει μέχρι σήμερα να υπάρχει για τα καλά. Και αν κοιτάξουμε τι συμβαίνει σήμερα με τον Ομπάμα, ο Αμερικάνικος Ιμπεριαλισμός εμφανίζεται σήμερα με ένα πολύ καλύτερο πρόσωπο στον κόσμο. Πίσω όμως από αυτό το καλό πρόσωπο του Ομπάμα αυτό που έχει αναπτυχθεί είναι το σύμπλεγμα των Ειδικών Αμερικανικών Δυνάμεων, της CIA και των μη επανδρωμένων βομβαρδιστικών. Στην πραγματικότητα κάτω από την ηγεσία του Ομπάμα οι ΗΠΑ έχουν διεκδικήσει πιο δυναμικά το δικαίωμα να δολοφονούν εξ' αποστάσεως όποιον θέλουν, σε όποιο σημείο του πλανήτη χρησιμοποιώντας μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Η δολοφονία του Οσάμα Μπιν Λάντεν ήταν ένα πολύ εμφανές παράδειγμα, μια προβολή αυτής της "νόμιμης εξουσίας" που διεκδικούν οι ΗΠΑ για τον εαυτό τους. Χρειάστηκε να τον πυροβολήσουν πρόσωπο με πρόσωπο για να είναι βέβαιοι ότι τον έχουν σκοτώσει. Κάθε βδομάδα, όμως, δολοφονούν ανθρώπους στο Πακιστάν, στην Υεμένη και άλλα σημεία του πλανήτη χρησιμοποιώντας μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Και όσο θα δυσκολεύει η προεκλογική εκστρατεία για τον Ομπάμα, τόσο περισσότερο θα ακούμε για την δολοφονία του Οσάμα Μπιν Λάντεν.
Το ΝΑΤΟ έκανε πριν από λίγες μέρες την σύνοδο του στο Σικάγο. Είχαμε πολύ άγριες σκηνές στους δρόμους με την αστυνομία να χτυπάει τους διαδηλωτές. Ο Ομπάμα υποστήριξε σε αυτό το συνέδριο ότι το ΝΑΤΟ θα πρέπει να διατηρήσει το πυρηνικό του οπλοστάσιο, να αναλάβει την υπευθυνότητα των αντιβαλλιστικών πυραύλων και να αποκτήσει τα δικά του, μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Ο Ομπάμα θέλει να συνεχίσει να παίζει το ΝΑΤΟ ένα σημαντικό ρόλο στην επιβολή της αμερικανικής κυριαρχίας πάνω στον πλανήτη.
Υπάρχει, όμως, και μια δεύτερη, πιο στενή έννοια για την λέξη ιμπεριαλισμός. Και αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο γίνεται ο ιμπεριαλισμός κατανοητός στη μαρξιστική παράδοση. Ένα από τα μεγάλα διανοητικά επιτεύγματα του κλασσικού μαρξισμού είναι η θεωρία του καπιταλιστικού ιμπεριαλισμού.
Τι σημαίνει καπιταλιστικός ιμπεριαλισμός; Ο καπιταλιστικός ιμπεριαλισμός είναι αυτό που προκύπτει όταν ο οικονομικός και ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός αλληλοσυνδέονται μεταξύ τους, γίνονται ένα. Κατ' αρχήν ο οικονομικός ανταγωνισμός, ο ανταγωνισμός για τις αγορές, ανάμεσα στις επιχειρήσεις είναι, όπως δείχνει ο Μαρξ, η βασική προωθητική δύναμη του καπιταλιστικού συστήματος. Από τα τέλη του 19ου αιώνα, όμως, αυτός ο οικονομικός ανταγωνισμός αρχίζει να συνδέεται με τον γεωπολιτικό ανταγωνισμό, με τους ανταγωνισμούς ανάμεσα στα διαφορετικά κράτη για την εδαφική κυριαρχία. Οι επιχειρήσεις αρχίζουν να στρέφονται προς τα κράτη τους αναζητώντας την στήριξή του στους ανταγωνισμούς τους στις διεθνείς αγορές με τις ξένες εταιρείες. Ταυτόχρονα, όμως, και τα κράτη για να μπορούν να διατηρούν μια ισχυρή στρατιωτική μηχανή, αναγνωρίζουν ότι έχουν ανάγκη έναν ισχυρό καπιταλισμό.
Ο ιμπεριαλισμός αυτού του τύπου δεν υπήρχε πάντοτε. Είναι ένα προϊόν της εξέλιξης του καπιταλισμού. Αλλά έχει μεγάλη σημασία να καταλάβει κανείς ότι ο ιμπεριαλισμός, κάτω από αυτή την έννοια, δεν αφορά πια απλά την κυριαρχία ενός κράτους πάνω στα υπόλοιπα. Για το μεγαλύτερο κομμάτι της αριστεράς στην Ελλάδα, ο ιμπεριαλισμός μεταφράζεται ακριβώς σε αυτό: στο τι κάνει η κυρίαρχη δύναμη πάνω στον πλανήτη. Έτσι λοιπόν, παλαιότερα ιμπεριαλισμός σήμαινε βρετανοκρατία, σήμερα σημαίνει αμερικανοκρατία. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ο Βρετανικός και ο Αμερικανικός ιμπεριαλισμός ευθύνονται για μια ατέλειωτη σειρά από εγκλήματα. Το σημαντικό, όμως, ζήτημα στην μαρξιστική θεωρία για τον ιμπεριαλισμό είναι να καταλάβει κανείς τον ιμπεριαλισμό σαν ένα σύστημα ανταγωνιζομένων δυνάμεων.

Η ηγεμονία των ΗΠΑ

Από το 1945 οι ΗΠΑ ήταν η κυρίαρχη δύναμη μέσα σε αυτό το σύστημα των ανταγωνιζομένων δυνάμεων. Οι ΗΠΑ ήταν αυτό που πολλοί ονομάζουν η "ηγεμονική" δύναμη. Η μαρξιστική θεωρία για την "ηγεμονία" αναπτύχθηκε ειδικά από τον Αντόνιο Γκράμσι. Η ηγεμονία δεν ανάγεται απλά στην δυνατότητα βίαιης επιβολής, στην ικανότητα να συντρίψεις τον αντίπαλο. Ηγεμονία σημαίνει να μπορείς να κερδίζεις και την συναίνεση των ηγεμονευομένων. Όσον αφορά στην αμερικανική ηγεμονία, μια σημαντική πλευρά του ήταν πάντα η δυνατότητά του να προσφέρει οφέλη – ιδιαίτερα οικονομικά οφέλη – και στρατιωτική ασφάλεια στα άλλα καπιταλιστικά κράτη.
Και αυτό μας φέρνει στο πρώτο από τα βασικά χαρακτηριστικά της αμερικανικής ηγεμονίας. Από το 1945 μέχρι σήμερα οι ΗΠΑ έχουν στηριχτεί σε ένα σύστημα από συμμαχίες που τους επιτρέπει να ηγούνται πάνω σε ολόκληρο τον παγκόσμιο αναπτυγμένο καπιταλισμό. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Παγκόσμια Τράπεζα, το ΝΑΤΟ, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι όλα τμήματα αυτού του συστήματος των συμμαχιών. Οι χώρες της Ευρώπης ή της Ανατολικής Ασίας βρίσκονταν οικονομικά σε ανταγωνισμό με τις ΗΠΑ αλλά ταυτόχρονα αποδέχονταν την αμερικανική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία.
Ταυτόχρονα, όμως, και αυτό είναι το δεύτερο χαρακτηριστικό, για να εξασφαλίσουν ότι κανένας δεν θα αμφισβητήσει αυτό το πλαίσιο, οι ΗΠΑ στηρίζονταν πάντα στην στρατιωτική τους υπεροχή. Αυτό έχει γίνει ιδιαίτερα εμφανές μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Οι ΗΠΑ ξοδεύουν πολύ περισσότερα από ότι όλες οι άλλες μεγάλες δυνάμεις μαζί για την στρατιωτική τους ικανότητα.
Το τρίτο χαρακτηριστικό, το τρίτο στοιχείο πριμοδότησης της αμερικανικής ηγεμονίας, είναι το δολάριο. Από τη δεκαετία του 1940 το δολάριο είναι το κύριο αποθεματικό νόμισμα. Και από το 1971 που οι ΗΠΑ εγκατέλειψαν τον κανόνα του χρυσού, το δολάριο στηρίζεται απλά στο τίποτα. Θυμόσαστε, πέρσι το καλοκαίρι υπήρχε μια ολόκληρη συζήτηση και μια πολιτική διαμάχη στην Ουάσινγκτον γύρω από το ερώτημα αν θα χρεοκοπήσουν οι ΗΠΑ. Την απάντηση την έδωσε ο Αλαν Γκρίνσπαν, ο πρώην διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ, είπε, δεν μπορούν ποτέ να χρεοκοπήσουν. Μπορούμε να τυπώνουμε πάντα περισσότερα δολάρια.
Έτσι λοιπόν αυτά είναι τα βασικά στοιχεία πάνω στα οποία στηρίζεται η παγκόσμια αμερικανική ηγεμονία. Οι ΗΠΑ, όμως, αντιμετωπίζουν μια σειρά από προβλήματα, που οξύνονται όλο και περισσότερο. Μερικά από αυτά είναι προβλήματα μακροχρόνια.
Στο τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου οι ΗΠΑ αντιπροσώπευαν το μισό περίπου της παγκόσμιας παραγωγής. Τώρα παράγουν περίπου το ένα πέμπτο. Οι αμερικανικές εταιρείες είναι τώρα αντιμέτωπες με τον όλο και πιο ισχυρό ανταγωνισμό των εταιρειών της Γερμανίας, της Ιαπωνίας και το τελευταίο διάστημα, αν και πιο ασθενικά, από τις εταιρείες της Κίνας. Αλλά υπάρχουν και πιο άμεσα, βραχυπρόθεσμα, προβλήματα, προβλήματα που είναι σε τελευταία ανάλυση αντανάκλαση της μακροχρόνιας πτώσης της οικονομικής τους δύναμης.
Το πρώτο είναι η αμερικανική στρατιωτική ήττα στο Ιράκ και κατά πάσα πιθανότητα και στο Αφγανιστάν. Κάποιοι μέσα στην αριστερά λένε, οι Αμερικάνοι δεν ηττήθηκαν στο Ιράκ. Η Blackwater και οι άλλες εταιρείες των Ρεπουμπλικάνων έβγαλαν πάρα πολλά λεφτά στο Ιράκ. Αλλά οι ΗΠΑ δεν εισέβαλαν στο Ιράκ με αυτό τον σκοπό. Ο στόχος τους ήταν να δημιουργήσουν ένα σταθερό, νεοφιλελεύθερο και φιλοδυτικό καθεστώς στο Ιράκ. Και σε αυτόν το στόχο απέτυχαν ολοκληρωτικά. Ο Μαλίκι, ο πρόεδρος του Ιράκ, είναι αναμφισβήτητα ένα κάθαρμα. Αλλά πέρσι διαμήνυσε στους Αμερικάνους ότι, αν θέλουν να διατηρήσουν τις δυνάμεις τους στο Ιράκ, αυτές θα πρέπει να τεθούν υπό τον Ιρακινό νόμο. Αυτό είναι κάτι που καμιά Βρετανική κυβέρνηση δεν έχει τολμήσει μέχρι σήμερα να πει ποτέ στους Αμερικάνους. Οι Αμερικανικές δυνάμεις στην Βρετανία υπόκεινται στους δικούς τους, ειδικούς νόμους. Το αποτέλεσμα ήταν να φύγουν οι Αμερικάνοι από το Ιράκ.
Αυτή η πολιτική ήττα ενισχύθηκε από τις Αραβικές επαναστάσεις. Ο Ομπάμα προσπάθησε να ταυτιστεί με αυτές τις επαναστάσεις – και ιδιαίτερα με την επανάσταση στην Αίγυπτο. Αλλά το τελευταίο διάστημα οι ΗΠΑ βρίσκονταν όλο και πιο κοντά με τα υπολείμματα του καθεστώτος του Μουμπάρακ που κυβερνούσαν την Αίγυπτο, κάτι που δείχνει την απειλή που αισθάνονται οι ΗΠΑ από το επαναστατικό κύμα στον Αραβικό κόσμο.
Ύστερα είναι, φυσικά, οι συνέπειες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Η Αμερική χτυπήθηκε από την κρίση πολύ πιο άγρια από ότι ο βασικός της ανταγωνιστής, η Κίνα. Αλλά έχει σημασία να υπογραμμίσουμε ότι και η κρίση στην Ευρωζώνη είναι ένα μεγάλο πρόβλημα για τις ΗΠΑ. Όταν ο Μπους εισέβαλε στο Ιράκ με την υποστήριξη, αρχικά, μόνο της Βρετανίας και της Ισπανίας ο Ζμπίγκνιεφ Μπρεζίνσκι, ο σύμβουλος του προέδρου Κάρτερ, είπε ότι ο Μπους ήταν ένας ολοκληρωτικά ηλίθιος. Οι ΗΠΑ, είπε, μπορούν
να κυριαρχούν στον κόσμο μόνο με την συμμαχία, σε δεύτερο ρόλο, της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Χωρίς την Ευρώπη αυτό είναι πολύ πιο δύσκολο. Και για αυτό η σημερινή παράλυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ο κίνδυνος της κατάρρευσης της Ευρωζώνης είναι ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα για τις ΗΠΑ.

Η άνοδος των BRICS;

Μέσα σε αυτά τα πλαίσια υπάρχει, βέβαια, μεγάλη συζήτηση για τις ανερχόμενες δυνάμεις. Τα περισσότερα από όσα λέγονται είναι, για να είμαστε ειλικρινείς, απλά ανοησίες. Μιλάνε για τα BRICS – την Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, την Κίνα και τη Νότιο Αφρική. Αλλά στην πραγματικότητα, όμως, μόνο το "C", η Κίνα, μετράει. Οι άλλες χώρες είναι κύρια εξαγωγείς πρώτων υλών, που εξαρτώνται ολοένα και περισσότερο από την Κίνα.
Η Κίνα μετράει. Η Κίνα παράγει σήμερα το 20% της παγκόσμιας βιομηχανικής παραγωγής. Αυτό δεν είναι από μόνο του κάτι το απειλητικό. Η Γερμανία και η Ιαπωνία είναι χώρες με πολύ μεγάλη βιομηχανική παραγωγή. Και οι δύο, όμως, είναι ενταγμένες πολύ σφιχτά στο σύστημα των αμερικανικών συμμαχιών. Ένα από τα βασικά στοιχεία αυτού του συστήματος των συμμαχιών ήταν να δέσει τους ηττημένους του Β' Παγκοσμίου Πολέμου γύρω από τις ΗΠΑ. Η Κίνα βρίσκεται έξω από αυτόν τον κύκλο των συμμαχιών. Η Κίνα έχει την φιλοδοξία να γίνει η κυρίαρχη δύναμη σε όλη την Ασία. Και αυτό την φέρνει σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, που θεωρούν την αμερικανική κυριαρχία στην Ασία φυσικό τους δικαίωμα.
Η ίδια η ανάπτυξη της Κινεζικής οικονομίας δημιουργεί, ανεξάρτητα από τις προθέσεις της Κινεζικής ηγεσίας, παγκόσμιες ανακατατάξεις. Μεγάλα τμήματα της Λατινικής Αμερικής και της υποσαχάριας Αφρικής έχουν αναπροσανατολιστεί, σαν εξαγωγείς πρώτων υλών, προς την κινεζική βιομηχανική επανάσταση. Η Κίνα προσφέρει κεφάλαια για επενδύσεις και δάνεια με πολύ καλύτερους όρους από ότι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα. Έτσι λοιπόν βλέπουμε, σαν αποτέλεσμα της αυξανόμενης οικονομικής δύναμης της Κίνας, μια διαδικασία αναπροσαρμογής των συμμαχιών τόσο οικονομικά, όσο και πολιτικά, σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ταυτόχρονα, όμως, δεν πρέπει να ξεχνάει κανείς ότι οι ΗΠΑ, παρά αυτές τις ανακατατάξεις παραμένουν ακόμα η ηγεμονική δύναμη. Κατ' αρχήν οι ΗΠΑ συνεχίζουν να απολαμβάνουν όλα αυτά τα πλεονεκτήματα που περιέγραφα προηγουμένως. Ύστερα η Κίνα είναι πολύ πιο φτωχή από ότι οι ΗΠΑ. Οι αναλυτές προβλέπουν ότι η Κίνα θα ξεπεράσει κάποια στιγμή τις ΗΠΑ και θα γίνει αυτή η μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη. Αλλά ακόμα και αν γίνει αυτό, η Κίνα θα συνεχίσει να είναι πολύ πιο φτωχή από ότι η ΗΠΑ. Η Κίνα έχει τετραπλάσιο πληθυσμό από τις ΗΠΑ.
Στρατιωτικά, η Κίνα είναι πολύ ευάλωτη απέναντι στις ΗΠΑ. Οι εισαγωγές και οι εξαγωγές τις εξαρτώνται από τις θαλάσσιες μεταφορές. Και οι θαλάσσιες οδοί κυριαρχούνται από το αμερικανικό πολεμικό ναυτικό. Η Κίνα προσπαθεί να χτίσει ναυτική δύναμη. Πρόσφατα αγόρασε ένα συμβατικής τεχνολογίας αεροπλανοφόρο από την Ουκρανία. Οι ΗΠΑ έχουν δέκα, πολύ μεγαλύτερα, πυρηνικά αεροπλανοφόρα. Η Κίνα ενδέχεται να αποκτήσει την δυνατότητα να εμποδίζει τις ΗΠΑ να επεμβαίνουν στην γειτονιά της αν αποφασίσει να ανακαταλάβει την Ταϊβάν. Αλλά η απόσταση που μας χωρίζει από την στιγμή όπου η Κίνα θα μπορεί να ανταγωνιστεί πραγματικά σε ναυτική και αεροπορική ικανότητα τις ΗΠΑ είναι τόσο μεγάλη που μπορούμε, άνετα, να την ξεχάσουμε.
Τέλος, οι ΗΠΑ καταβάλουν πολύ μεγάλες προσπάθειες να εμποδίσουν την ανάπτυξη της Κινεζικής δύναμης. Ο Ομπάμα δεν αποσύρει τις Αμερικανικές δυνάμεις από το Αφγανιστάν γιατί θέλει να τα έχει καλά με όλους. Τις αποσύρει για να επικεντρώσει τις προσπάθειές του στην Κίνα. Οι ΗΠΑ παρεμβαίνουν συστηματικά σε όλη την υπόλοιπη Ασία σε μια προσπάθεια να απομονώσουν την Κίνα. Γιατί υπάρχουν ένα σωρό άλλα ισχυρά κράτη στην Ασία, η Ινδία, η Νότια Κορέα, η Ιαπωνία. Η Χίλαρι Κλίντον, η υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, ταξιδεύει συνεχώς στην Ασία, λέγοντας στις κυβερνήσεις τους "φοβάστε την Κίνα, εμείς μπορούμε να σας προστατέψουμε".
Έτσι λοιπόν συνεχίζουμε να ζούμε σε μια εποχή ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας και ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών. Αλλά είναι ένας αποδυναμωμένος ιμπεριαλισμός. Αποδυναμωμένος από τις ήττες στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Αποδυναμωμένος από τις επαναστάσεις στον Αραβικό κόσμο. Ένα από τα χαρακτηριστικά του Αμερικανικού ιμπεριαλισμού ήταν, από το 1945 μέχρι σήμερα, ο έλεγχος της Μέσης Ανατολής, της πιο σημαντικής πηγής πετρελαίου στον κόσμο. Οι ήττες και οι επαναστάσεις, όμως, έχουν αποδυναμώσει την αμερικανική κυριαρχία στην περιοχή.
Έτσι θα χρειαστεί να συνεχίσουμε να χτίσουμε παγκόσμια κινήματα ενάντια στον πόλεμο και τον ιμπεριαλισμό. Αλλά, σε αντίθεση με αυτό που συνέβαινε δέκα χρόνια πριν, τα κινήματα αυτά θα πρέπει να είναι σήμερα συνδεδεμένα, πολύ πιο καθαρά με τις αντιστάσεις ενάντια στις προκλήσεις της κρίσης του καπιταλισμού. Γιατί η ανταρσία ενάντια στις πολιτικές της λιτότητας προσφέρει τις δυνατότητες για πολύ πιο αποτελεσματικές ήττες, όχι μόνο του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού αλλά και ολόκληρου του συστήματος που αυτός συντηρεί.

http://socialismfrombelow.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=362:i93&Itemid=1

Κώστας Σκορδούλης: Για τη Διαλεκτική και τη Μέθοδο

Γράφει ο Κώστας Σκορδούλης, πανεπιστημιακός στο Παιδαγωγικό τμήμα της Αθήνας.

Γιατί έχει σήμερα νόημα μια συζήτηση για τη διαλεκτική;1 Η συζήτηση για τη μέθοδο ανάλυσης για τους επαναστάτες μαρξιστές έχει διαχρονική σημασία. Στην “Υπεράσπιση του Μαρξισμού” ο Τρότσκι έγραφε: «δεν γνωρίζω μέχρι τώρα καμία διαφωνία στην τακτική που δεν έχει τις ρίζες της στην επιστημολογία και στη μέθοδο». Η διαρκής μελέτη και ανανέωση των αναλυτικών μας εργαλείων και μεθόδων είναι επιτακτικό καθήκον.

Η συζήτηση και συνεπώς και η αντίστοιχη βιβλιογραφία για τη διαλεκτική μέθοδο είναι πολύ μεγάλη. Θα προσπαθήσω να οριοθετήσω την ανάλυση μου θέτοντας δύο κριτήρια: Πρώτον, ότι ως επαναστάτες μαρξιστές δεν μας ενδιαφέρει γενικώς η διαλεκτική αλλά η υλιστική διαλεκτική και κατα δεύτερον η συζήτηση για την υλιστική διαλεκτική θα βασιστεί στα «Φιλοσοφικά Τετράδια του Τρότσκι» και στα κείμενά του για την επιστήμη και τη μέθοδο.2 Με τα δύο αυτά κριτήρια διαχωρίζω τη θέση μου από όλους εκείνους που ακολουθώντας σε ακραίο βαθμό τη σχολή της Φρανκφούρτης ισχυρίζονται ότι η διαλεκτική τους δεν προϋποθέτει τον υλισμό και επίσης διαχωρίζομαι από τις πάσης φύσεως θεωρήσεις για τη διαλεκτική σοβιετικού τύπου όπου η διαλεκτική ανάγεται σε ένα σύνολο κανόνων (νόμων) κατα το πρότυπο των άκαμπτων νόμων της (τυπικής) αριστοτελικής λογικής.

Για τον Υλισμό

Η συζήτηση για τη μέθοδο έπεται της απάντησης στο οντολογικό ερώτημα. Με άλλα λόγια, το κείμενο αυτό προϋποθέτει τη θέση ότι κόσμος γύρω μας είναι υλικός και ότι εμείς ως υποκείμενα είμαστε μέρος αυτού του υλικού κόσμου αλλά ταυτόχρονα αυτός ο υλικός κόσμος υπάρχει ανεξάρτητα από μας. Σε αντίθετη περίπτωση, είναι προτιμότερο να εγκαταλείψουμε τη συζήτηση για την επιστημολογία και τη μέθοδο και να ασχοληθούμε με τη θεολογία.
Κεντρικό ζήτημα στην εισήγησή μας αποτελεί η οριοθέτηση της μαρξιστικής γνωσιοθεωρίας από τις θεωρίες της κοινωνικής κατασκευασιοκρατίας (του κοινωνικού κονστρουκτιβισμού). Το ζήτημα που βρέθηκε στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης τα τελευταία χρόνια είναι η άποψη των κονστρουκτιβιστών σύμφωνα με την οποία ακόμα και αν αποδεχθούμε την ύπαρξη ενός πραγματικού κόσμου δεν μπορούμε να έχουμε άμεση πρόσβαση σε αυτόν. Δηλαδή, η άποψη ότι η γνώση είναι απλά μια διαδικασία προσαρμογής που οργανώνει τον εμπειρικό κόσμο του υποκειμένου.3
Ο κονστρουκτιβισμός μπορεί να περιγραφεί ως μια θεωρία για τα όρια της ανθρώπινης γνώσης, η άποψη ότι η γνώση είναι προϊόν των γνωστικών ενεργειών του υποκειμένου. Βασική θέση είναι ότι το υποκείμενο δεν μπορεί να έχει άμεση γνώση οποιασδήποτε εξωτερικής πραγματικότητας. Κατασκευάζει τη γνώση του μέσω των εμπειριών του και ο χαρακτήρας της εμπειρίας του επηρεάζεται βαθιά από τους γνωστικούς του "φακούς". Ο κοινωνικός κονστρουκτιβισμός είναι μια θεωρία που προβάλει την υποκειμενικότητα και τη σχετικότητα της γνώσης. Ως εκ τούτου η αλήθεια είναι πάντα υποκειμενική και δεν μπορεί να υπάρξει αντικειμενική ανάλυση των φυσικών και κοινωνικών φαινομένων.
Η θέση για την κοινωνική κατασκευή της γνώσης ανιχνεύει τις ρίζες της στην παράδοση της κοινωνιολογίας της επιστήμης, η οποία περιλαμβάνει μεταξύ άλλων στοχαστών και τον Marx.
Η βασική διαφορά μεταξύ των μαρξιστών και των θεωρητικών του κοινωνικού κονστρουκτιβισμού είναι η άποψη ότι η επιστήμη αν και ασκείται σε συγκεκριμένα κοινωνικά και πολιτισμικά πλαίσια, μας παρέχει κάτω από προϋποθέσεις γνώση της πραγματικότητας ανεξάρτητη από τις κοινωνικές ή πολιτισμικές μας πρακτικές. Οι προϋποθέσεις αυτές, δεν είναι άλλες από το αποτέλεσμα των συγκρούσεων μεταξύ αντιτιθέμενων κοινωνικών δυνάμεων ή πολιτισμικών σχηματισμών.
Η αντιπαράθεση των μαρξιστών με τις θεωρίες του κοινωνικού κονστρουκτιβισμού επιβάλλει τη συγκρότηση ενός φιλοσοφικού υλισμού με νέους όρους, ενός υλισμού που στηρίζεται στην κλασική παράδοση αλλά και στον ριζοσπαστικό υλισμό των επιστημόνων (βλ. Levins, Lewontin, Gould κλπ).
Στο βιβλίο τους, “The Dialectical Biologist”, οι R. Levins και R. Lewontin (1985) υποστηρίζουν ότι η επιστήμη στο πλαίσιο του μαρξισμού βασίζεται σε διαφορετικές υποθέσεις από ό,τι στο μηχανιστικό υλισμό. Ενώ η μηχανιστική επιστήμη βασίζεται στον καρτεσιανό δυϊσμό, στον αναγωγισμό και στον θετικισμό, η διαλεκτική προοπτική στην επιστήμη δίνει έμφαση στην αλλαγή και την ιστορικότητα.
Η «Διαλεκτική Βιολογία» των Levins και Lewontin βασίζεται σε 4 αρχές:
1. Το όλον είναι μια σχέση μεταξύ των επιμέρους. Τα επιμέρους δεν υπάρχουν ξεχωριστά από το όλον αλλά μόνο σε σχέση με αυτό.
2. Οι ιδιότητες των επιμέρους αποκτούν νόημα από το όλον. Υπάρχουν μόνο σε αλληλεπίδραση με αυτό.
3. Τα επιμέρους και το όλον αλληλεπιδρούν. Τα αίτια γίνονται αποτελέσματα, τα υποκείμενα γίνονται αντικείμενα και το αντίστροφο. Το περιβάλλον διαμορφώνει το άτομο και το άτομο το περιβάλλον. Και η φύση και το άτομο φτιάχνουν την ιστορία.
4. Η αλλαγή είναι μόνιμη. Η σταθερότητα και η ισορροπία είναι στιγμιαίες καταστάσεις.
Ο Marx, στη διδακτορική του διατριβή, ξεκαθαρίζει με το ζήτημα του υλισμού και ταυτόχρονα αναπτύσσει την κριτική του στις τελεολογικές θεωρήσεις για τη φύση και την ανθρώπινη ιστορία. Μελετώντας τη φυσική φιλοσοφία του Επίκουρου, ο Marx υιοθετεί έναν μη ντετερμινιστικό υλισμό, θεμελιώνοντας μια υλιστική αντίληψη της φύσης η οποία απορρίπτει την τελολογία και τις θεολογικές αντιλήψεις για τη φυσική και κοινωνική ύπαρξη.
Ο υλισμός του Επίκουρου είναι ιδιαίτερα σημαντικός για τον Marx: η θεία παρέμβαση, κατευθυνόμενη ή όχι και κατά συνέπεια η απόλυτη αιτιοκρατία (ο ντετερμινισμός), όλες οι τελεολογικές αρχές, έχουν αποβληθεί από τη θεώρηση για τη φύση. Η δημιουργία του κόσμου, μέσα από την κυματοειδή κίνηση του ατόμου, μπορεί να περιγραφεί μόνο με αναφορά στην ενδεχομενικότητα (contingency).
Η μελέτη του Marx για τον αρχαίο και τα πρώιμα στάδια του σύγχρονου υλισμού τον έφερε να προσεγγίσει την επιστημονική κατανόηση του φυσικού κόσμου, και να επικεντρώσει σε έννοιες όπως η «εξέλιξη» και η «ανάδυση» (emergence) καθιστώντας τη φύση ως το σημείο εκκίνησης των θεωρήσεών του. Ενδεικτική της σκέψης του Marx είναι η αντίληψη, ότι η ύπαρξη της ύλης αποδεικνύεται μέσα από την αλλαγή, και αυτό, σε τελική ανάλυση, δεν είναι τίποτε άλλο από την «εξέλιξη».
Για τον Marx, ο διαλεκτικός τρόπος σκέψης συγκροτείται σε σχέση με τον αναδυόμενο, και διαρκώς εξελισσόμενο χαρακτήρα της πραγματικότητας. Η διαλεκτική θεώρηση της «εξέλιξης», δίνει στον Marx τα εφόδια για την υλιστική θεμελίωση των ερευνών του για την ανθρώπινη κοινωνία.
Μπορούμε να περιγράψουμε ένα σύγχρονο φιλοσοφικό υλισμό με τρεις κύριες συνιστώσες:
• έναν οντολογικό υλισμό ο οποίος στηρίζει την εξάρτηση του κοινωνικού στο φυσικό ως μορφή «ανάδυσης» του κοινωνικού από το φυσικό
• έναν επιστημολογικό υλισμό ο οποίος στηρίζεται στην ανεξάρτητη ύπαρξη της φυσικής και κοινωνικής πραγματικότητας και στην αιτιακή και νομοειδή συμπεριφορά των αντικειμένων της επιστημονικής σκέψης και
• έναν υλισμό της πράξης που νοηματοδοτεί το συγκροτητικό ρόλο της ανθρώπινης δραστηριότητας στο μετασχηματισμό των κοινωνικών δομών.

Η Διαλεκτική του Τρότσκι

Tον πυρήνα της φιλοσοφικής σκέψης του Τρότσκι αποτελεί η συλλογή των Φιλοσοφικών Tετραδίων του, που γράφτηκαν την περίοδο 1933-35. H συλλογή́ αποτελείται από τρία τετράδια:
• Tο πρώτο αποτελείται κυρίως από σχόλια στο πρώτο μέρος της Eπιστήμης της Λογικής του Hegel.
• Tο δεύτερο αποτελεί μέρος ενός σχεδίου για μια βιογραφία του Λένιν
• Tο τρίτο αποτελείται από σημειώσεις για την Θεωρία της Eξέλιξης.
Η συνεισφορά του Λ. Τρότσκι στη φιλοσοφία έχει αναλυθεί με συστηματικότητα σε δύο περιπτώσεις: στο δεύτερο τόμο της κλασικής πλέον τριλογίας του Isaac Deutscher «O Εξόριστος Προφήτης», στο κεφάλαιο με τίτλο «Όχι μόνο με την πολιτική» και στο έργο του Baruch Knei Paz: «H Κοινωνική και Πολιτική σκέψη του Λ. Τρότσκι».
Ο Ι. Deutscher θεώρησε τα «Φιλοσοφικά Τετράδια» μέρος της ημιτελούς βιογραφίας του Λένιν που ετοίμαζε ο Τρότσκι και ο τρόπος που αναφέρεται σε αυτά φανερώνει μάλλον άγνοια του περιεχομένου τους, ο δε Knei Paz γράφει ότι τα κείμενα αυτά δεν διασώθηκαν.
Tο πιο ελκυστικό στοιχείο των Τετραδίων του Τρότσκι είναι η μη γραμμική προσέγγιση της εξέλιξης. Στη διαδικασία της εξέλιξης δίνεται έμφαση στις ασυνεχείς αλλαγές, στα άλματα, στις καταστροφές και τονίζεται η σημασία της μετάβασης από τη ποσότητα στην ποιότητα.
Το επόμενο σημαντικό ζήτημα που αναδεικνύεται στα κείμενα, είναι η αντίληψη του Tρότσκι για τα επίπεδα οργάνωσης της πραγματικότητας, δηλαδή, το πώς αναδύονται/αναδεικνύονται οι νέες ποιότητες καθώς κάποιος προχωρεί από τα ατομικά, στα μοριακά, στα οργανικά και τελικά στα ανθρώπινα και κοινωνικά φαινόμενα.
Στα Φιλοσοφικά του Tετράδια, ο Tρότσκι δείχνει επίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη διαλεκτική αναστροφή, ένα φαινόμενο για το οποίο βρήκε πολλά παραδείγματα στην ιστορία της επιστήμης: ο ήλιος γυρίζει γύρω από τη γη – η γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο κ.ά.
O Tρότσκι ξεπερνά την παραδοσιακή εξελικτικιστική αντίληψη της ιστορίας ως διαδοχή σαφώς προκαθορισμένων σταδίων και θεμελιώνει ένα σχήμα ιστορικής ανάπτυξης με ξαφνικά άλματα, αντιφατικές συνενώσεις και καταστροφές που έκφρασή του αποτελεί ο νόμος της συνδυασμένης και ανισόμερης ανάπτυξης και σε τελική ανάλυση, η Θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης.
Σύμφωνα με αυτή, με την εμφάνιση του καπιταλισμού, η παγκόσμια ιστορία γίνεται πλέον μια αντιφατική αλλά συγκεκριμένη “ολότητα” και οι συνθήκες κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης υφίστανται μια ποιοτική αλλαγή. Mε την διεθνοποίηση των παραγωγικών σχέσεων «η ανάπτυξη των ιστορικά καθυστερημένων χωρών οδηγεί αναγκαστικά σ' ένα ιδιότυπο συνδυασμό των διαφόρων σταδίων στην ιστορική διαδικασία. H καμπύλη που διαγράφει παίρνει στο σύνολό της χαρακτήρα ακανόνιστο, πολύπλοκο, συνδυασμένο».
Η σύγχρονη επιστήμη έχει χρησιμοποιήσει το σχήμα της ανάπτυξης με άλματα για να προχωρήσει στην ανανέωση και βάθεμα της εξελικτικής θεωρίας. Η θεωρία της «Εστιγμένης Ισορροπίας» (Punctuated Equilibrium) διατυπώθηκε από τους Eldredge και Gould για να εξηγήσει την εξέλιξη των οργανισμών με βάση τα παλαιοντολογικά ευρήματα. Οι οργανισμοί-μορφές που λείπουν από την αλυσσίδα της εξέλιξης
υποδηλώνουν ότι η εξέλιξη στη φύση είναι μη γραμμική, προχωρά με άλματα. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τη θεωρία των μη γραμμικών συστημάτων στη φυσική που αναπτύχθηκε ήδη από το 19ο αιώνα και βρήκε την σύγχρονη έκφρασή της μέσα από τη Θεωρία του Χάους που συμπυκνώνεται στην αντίληψη της μη εξάρτησης της συμπεριφοράς ενός συστήματος από τις αρχικές του συνθήκες.4
Γράφτηκε στην εισαγωγή ότι η διαφορά ανάμεσα στη σοβιετικού τύπου διαλεκτική και στο έργο του Τρότσκι είναι η προσπάθεια θεμελίωσης της διαλεκτικής από τους σοβιετικούς ως ένα σύνολο από άκαμπτους νόμους κατα το πρότυπο της τυπικής-φορμαλιστικής λογικής. Ποιος είναι όμως ο χαρακτήρας του διαλεκτικού νόμου που προκύπτει από την ανάγνωση του έργου του Tρότσκι;
Oι νόμοι μορφοποιούν τις υλικά καθορισμένες αναγκαίες σχέσεις μεταξύ των φαινομένων συγκεκριμένων τομέων της πραγματικότητας. Σε διαφορετικούς τομείς της πραγματικότητας λειτουργούν διαφορετικοί νόμοι οι οποίοι δεν έχουν την ίδια ισχύ στο επίπεδο της γενικότητας ούτε τον ίδιο βαθμό αναγκαιότητας. Για παράδειγμα ο «νόμος της παγκόσμιας έλξης» που διατύπωσε ο Νεύτωνας, μας εξηγεί τη συμπεριφορά του πλανητικού μας συστήματος, δεν έχει όμως καμία χρησιμότητα στην περιγραφή και επεξήγηση των κοινωνικών φαινομένων. Παρόμοια, ο νόμος «της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους» εξηγεί τις καπιταλιστικές κρίσεις, δεν έχει όμως καμία εφαρμογή στην περιγραφή των φυσικών φαινομένων.
Oι πιο γενικοί νόμοι είναι εκείνοι που έχουν διατυπωθεί στην υλιστική διαλεκτική του είναι και του γίγνεσθαι. O νόμος της μεταβολής της ποσότητας σε ποιότητα και ο νόμος της ενότητας των αντιθέτων ανήκουν σ' αυτή την κατηγορία.
O νόμος της συνδυασμένης και ανισόμερης ανάπτυξης είναι περισσότερο ειδικός από τους δύο προηγούμενους, των οποίων αποτελεί συγκεκριμένη έκφραση, και είναι περισσότερο γενικός από το νόμο της αξίας που λειτουργεί μόνο στο πλαίσιο ενός συγκεκριμένου κοινωνικο-οικονομικού σχηματισμού.
Mπορεί ο νόμος της συνδυασμένης και ανισόμερης ανάπτυξης να προσδιορίσει επακριβώς το συγκεκριμένο αποτέλεσμα της δράσης του; να προβλέψει με βεβαιότητα άν ο συνδυασμός των υλικών παραγόντων στη συγκεκριμένη φάση θα οδηγήσει σ' ένα άλμα προς τα εμπρός ή μία οπισθοδρόμηση; Για την απάντηση απαιτείται συγκεκριμένη ανάλυση των σχέσεων και των τάσεων που χαρακτηρίζουν τη συγκεκριμένη όψη της πραγματικότητας. Tο αποτέλεσμα της δράσης του νόμου δεν εξαρτάται μόνο απ' αυτόν ως θεωρητική σχηματοποίηση αλλά πολύ περισσότερο από τις συνθήκες μέσα στις οποίες λειτουργεί. Aυτό που καθορίζει το συγκεκριμένο αποτέλεσμα της λειτουργίας του, είναι οι υλικοί παράγοντες στην ολότητά τους: η συγκρότηση της κοινωνίας, η δυναμική των αντιτιθέμενων δυνάμεων στο εσωτερικό της και η ιστορική τους σύνδεση.
Για τον Τρότσκι, ο νόμος της συνδυασμένης και ανισόμερης ανάπτυξης είναι οδηγός στην κατανόηση των ιδιαιτεροτήτων της ιστορίας, στη διερεύνηση και ανάλυση της δυναμικής των κοινωνικών διαδικασιών. Tα συγκεκριμένα αποτελέσματα της λειτουργίας του όμως καθορίζονται από την πάλη των κοινωνικών δυνάμεων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.

Συγκεφαλαίωση

Στο σύντομο αυτό σημείωμα προσπάθησα να αναδείξω σε γενικές γραμμές τα κύρια ζητήματα που αφορούν τη συζήτηση για τη διαλεκτική μέθοδο σήμερα. Δεν θεωρώ ότι το ζήτημα αυτό μπορεί να εξεταστεί στο βάθος που του αρμόζει σε μερικές σελίδες. Αυτό που θα πρέπει να κρατήσει ο αναγνώστης είναι ότι η θεώρηση για τη διαλεκτική στον επαναστατικό μαρξισμό είναι διαφορετική τόσο από αυτή της Σχολής της Φραγκφούρτης όσο και από αυτή των σοβιετικών που κατάντησαν την υλιστική διαλεκτική κρατικό δόγμα. Αυτό που ξεχωρίζει τους επαναστάτες μαρξιστές από τα άλλα ρεύματα είναι η Θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης. Και αυτή η θεωρία σχηματοποιήθηκε μέσα από μία συγκεκριμένη θεώρηση για τη διαλεκτική. Η θεώρηση αυτή βλέπει την κοινωνική εξέλιξη όχι ως μία γραμμική διαδικασία αλλά ως μία διαδικασία που συμπυκνώνει άλματα προς τα εμπρός αλλά και πισωγυρίσματα. Και αυτό αντανακλάται τόσο στο επίπεδο της ανάπτυξης της ταξικής πάλης όσο και στο επίπεδο ανάπτυξης της συνείδησης του επαναστατικού υποκειμένου.
Κάτω από αυτή τη θεώρηση, αναλύουμε την συγκεκριμένη κοινωνική πραγματικότητα στην ιστορικότητά της. Αυτό περισσότερο από ποτέ έχει άμεση σχέση με τις συνθήκες ανάπτυξης της ταξικής πάλης στην Ελλάδα σήμερα. Η ανάπτυξη της συνείδησης της εργατικής τάξης και των αγώνων της αλλά και η επίπονη προσπάθεια της οργάνωσης του πιο συνειδητού κομματιού της τάξης στο αντικαπιταλιστικό μέτωπο και στο επαναστατικό κόμμα είναι διαδικασίες που γνωρίζουν αλματώδη πρόοδο αλλά και περιόδους στασιμότητας. Και σε αυτή τη φάση, ο θεωρητικός μας εξοπλισμός μας επιτρέπει να έχουμε «συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης» εντάσσοντας το επι μέρους στο όλον μέσα στην ιστορικότητά του και να δυναμώνουμε τους καθημερινούς αγώνες μας για το σοσιαλιστικό μας μέλλον...


1. Το κείμενο αυτό βασίζεται στην εισήγηση του συγγραφέα στο τετραήμερο «Μαρξισμός 2012» στην Αθήνα.
2. Στην έκδοση που επιμελήθηκα “Φιλοσοφία και Επιστήμη στα κείμενα του Τρότσκι” για πρώτη φορά σε ελληνική μετάφραση, παρουσιάζονται συγκεντρωμένα κείμενα του Λ. Τρότσκι για τη φιλοσοφία και την επιστήμη: α) Τα Φιλοσοφικά Τετράδια (1933-35) που εκδόθηκαν για πρώτη φορά το 1986 από τον εκδοτικό οίκο του Πανεπιστημίου Columbia, β) το «Διαλεκτικός Υλισμός και Επιστήμη» που αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης ανθολογίας που έγινε με εκδοτική επιμέλεια του Isaac Deutscher σε συνεργασία με τον George Novack με τίτλο: Η εποχή της Διαρκούς Επανάστασης, και γ) «Η Διαλεκτική και το αμετάβλητο του Συλλογισμού» από τη συλλογή Writings of Leon Trotsky 1939-40 του εκδοτικού οίκου Pathfinder.
3. Για το ίδιο θέμα συνιστώ ανεπιφύλακτα το άρθρο του Phil Gasper: Marxism and Science, International Socialism Journal 79, July 1998.
4. Για μια πιο λεπτομερή ανάλυση του θέματος δες Κ. Σκορδούλης: «Θεωρία του Χάους και Διαλεκτική», Θέσεις 58, σελ. 47-58, 1997.

http://socialismfrombelow.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=363:i93&Itemid=1

Ο ιερός όνος και τα ζώα οι άνθρωποι

Richard W. Bulliet
Κυνηγοί, βοσκοί και χάμπουργκερ.
Το παρελθόν και το μέλλον των σχέσεων
μεταξύ ανθρώπων και ζώων

Μετάφραση Νίκος Κούρκουλος,
Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2012, σελ. 400
τιμή 21,30 ευρώ



«Το Αουσβιτς ξεκινά κάθε φορά που κάποιος κοιτάζει ένα σφαγείο και σκέφτεται: Είναι μόνο ζώα» είπε κάποτε ο κορυφαίος της Σχολής της Φραγκφούρτης Τέοντορ Αντόρνο. Δεν ήταν βέβαια ο πρώτος που υποστήριξε ότι η ανθρώπινη σκληρότητα ξεκινά από την ασέβεια και την αναλγησία μας απέναντι στα λεγόμενα μη λογικά όντα με τα οποία μοιραζόμαστε τον πλανήτη, σκληρότητα που μας καθιστά ικανούς για τα χειρότερα εγκλήματα.

Από την εποχή του Πυθαγόρα ακόμη έχει καταγγελθεί η θανάτωση των ζώων από τον άνθρωπο. Στους νεότερους χρόνους την έχουν καταδικάσει μεγάλες προσωπικότητες: από τον Τολστόι και τον Γκάντι ως τον Αϊνστάιν, για να φθάσουμε πιο πρόσφατα στη ρήση του Πολ Μακ Κάρτνεϊ, ότι «αν τα σφαγεία είχαν γυάλινους τοίχους και μπορούσαμε να δούμε μέσα, όλοι θα γίνονταν χορτοφάγοι».

Το δοκίμιο Κυνηγοί, βοσκοί και χάμπουργκερ (δυστυχώς δεν μπορεί να αποδοθεί στα ελληνικά το παρηχητικό και παιγνιώδες του τίτλου στο πρωτότυπο: Hunters, Herders, and Hamburgers) του Ρίτσαρντ Γ. Μπούλιετ, καθηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, δεν είναι ένα ακόμη ας πούμε μανιφέστο υπέρ της χορτοφαγίας. Πρόκειται για εκτενή, διαφωτιστική και άλλο τόσο ερεθιστική μελέτη όσον αφορά τη σχέση μας με τα ζώα, το πώς αναπτύχθηκε αυτή και πώς καταλήξαμε στη σημερινή εποχή να υποβαθμίσουμε σε τέτοιον βαθμό τις αγέλες των ζώων ώστε να τις μετατρέψουμε σε βιομηχανικά εμπορεύματα.

Σεξ και αίμα

Το βιβλίο αρχίζει με μια προκλητική φράση: «Ας ξεκινήσουμε με σεξ και αίμα». Δεν πρόκειται για απλό συγγραφικό εύρημα, μολονότι θα πρέπει να τονιστεί ότι δεν είναι λίγοι οι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι στις ΗΠΑ που γράφουν προσπαθώντας να έλξουν την προσοχή του μέσου αναγνώστη, ώστε να ασχοληθεί ακόμη και με τα πλέον δύσκολα ή δύσβατα θέματα. Αλλά τι ρόλο παίζουν εδώ το σεξ και το αίμα;

Το σκεπτικό του Μπούλιετ είναι καθαρό: η αυξανόμενη γοητεία που ασκούν το σεξ και το αίμα μέσω της εικονικής πραγματικότητας και η παράλογη βία την οποία συναντούμε τόσο συχνά στις μεταβιομηχανικές κοινωνίες οφείλονται στην κατάργηση της άμεσης σχέσης που είχαμε ως πριν από περίπου μισό αιώνα με τα ζώα. Και η σχέση αυτή μέσα στους αιώνες αναπτύσσεται σε τέσσερις περιόδους: του διαχωρισμού, του προοικοσιτισμού, του οικοσιτισμού και του μεταοικοσιτισμού. Οι δύο τελευταίες είναι οι βασικότερες, και πάνω σε αυτές αναπτύσσει το γοητευτικό σκεπτικό του ο συγγραφέας.

Φαντασιώσεις  με τέσσερα πόδια

Οπως εξηγεί στο πρώτο κεφάλαιο ο Ρίτσαρντ Γ. Μπούλιετ, «ο οικοσιτισμός αναφέρεται στα κοινωνικά, οικονομικά και πνευματικά γνωρίσματα των κοινοτήτων» που τα μέλη τους θεωρούν ότι η καθημερινή επαφή με τα ζώα συνιστά αναγκαία συνθήκη ζωής. Αυτό σήμερα ισχύει - ακόμη - μόνο για τον Τρίτο Κόσμο, γιατί ο Πρώτος έχει περάσει στον μεταοικοσιτισμό, στον οποίο διακρίνει δύο βασικά γνωρίσματα. Το πρώτο, ότι έχουμε απομακρυνθεί σωματικά και ψυχικά από τα ζώα που παράγουν την τροφή, τα δέρματα και τα υφάσματα τα οποία χρησιμοποιούμε και το δεύτερο, ότι οι σχέσεις μας με τα ζώα συντροφιάς είναι πολύ στενότερες πλέον και συχνά αναφερόμαστε σε αυτά σαν να είναι άνθρωποι.

Επομένως είναι αναπόφευκτο οι προνομιούχες («μορφωμένες» και θεωρητικά εκλεπτυσμένες) τάξεις στον Πρώτο Κόσμο ιδιαίτερα να πιστεύουν πως η κακομεταχείριση των ζώων αποτελεί γνώρισμα των κατώτερων τάξεων, αφού στη δική τους δεν ανήκουν άτομα που ασκούν «τελευταίας κατηγορίας» επαγγέλματα, όπως οι χασάπηδες και οι ζωέμποροι. Ωστόσο αγνοούν ή δεν θέλουν να ασχολούνται με τα πειράματα στα οποία υποβάλλουν τα ζώα οι εταιρείες καλλυντικών και οι φαρμακευτικές αντίστοιχες. Ούτε και με τον τρόπο με τον οποίο θανατώνονται τα ζώα. Αλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ως πριν από κάμποσα χρόνια προηγμένες κοινωνίες θεωρούνταν όσες κατείχαν τις πρώτες θέσεις στην κατά κεφαλήν κατανάλωση κρέατος.

Ζώα και πολιτισμός

Ερευνώντας τη σχέση μας με τα ζώα ο Μπούλιετ διατρέχει τον παγκόσμιο πολιτισμό καλύπτοντας ένα τεράστιο φάσμα. Αν γνωρίζουμε, πιστεύει, το πώς διαμορφώθηκε μέσα στον χρόνο η σχέση αυτή, μπορούμε να κατανοήσουμε σε βάθος για ποιον λόγο έχουμε αποστασιοποιηθεί από την τροφή και αποξενωθεί από την πίστη των προγόνων μας - και σε μεγάλο βαθμό από τους τόπους στους οποίους ζούμε.

Μπορεί να αναπτύσσουμε στενούς δεσμούς με τα ζώα συντροφιάς που κρατάμε στα σπίτια μας, αλλά ταυτοχρόνως δεν σκεφτόμαστε, παρά πολύ σπάνια, ότι τα υπόλοιπα ζώα έχουν μεταβληθεί σε πρώτη ύλη. Επιπλέον, δεν έχουμε εμπειρίες από πρώτο χέρι όσον αφορά τη θανάτωσή τους. Ολες μας σχεδόν οι γνώσεις προέρχονται από την εικονική πραγματικότητα, γι' αυτό και ο συγγραφέας λέει πως «υπάρχει μια συμπληρωματική σχέση ανάμεσα στην πράξη και τη φαντασίωση».

Σεξ και βία

Θα αναρωτηθεί κανείς: Πώς συνδέονται αυτά με το σεξ και τη βία; Το διαβάζουμε στις πρώτες σελίδες: Οταν οι άνθρωποι μεγάλωναν μαζί με τα ζώα, δεν είχαν καμία ανάγκη να μάθουν τι είναι και πώς τελείται η σεξουαλική πράξη. Το ζευγάρωμα των ζώων στη φύση ή στο αγρόκτημα αποτελούσε μέρος της καθημερινής ζωής, το ίδιο και η θανάτωσή τους. Επομένως η βία της σφαγής δεν ήταν τότε μια φαντασίωση, όπως σήμερα που επηρεάζει πολύ βαθύτερα τον ψυχισμό μας από όσο πιστεύουμε.

Η συμπεριφορά απέναντι στα ζώα παρουσιάζει βέβαια διαφορές όχι μόνο μέσα στον χρόνο αλλά και κατά τόπους. Τα κατοικίδια που αγαπούν οι Ιάπωνες, λ.χ., δεν είναι οι σκύλοι ή οι γάτες αλλά τα χρυσόψαρα. Και στην Ινδία η αγελάδα είναι ιερή, όμως ο σκύλος θεωρείται «παρίας» ανάμεσα σε όλα τα ζώα.

Από το εξαίρετο αυτό βιβλίο δεν λείπουν και οι σοκαριστικές παρατηρήσεις. Ελάχιστοι ενδεχομένως γνωρίζουν το πώς εμπνεύστηκε ο Χένρι Φορντ το μοντέλο του για τη γραμμή συναρμολόγησης των αυτοκινήτων: «Από τις γραμμές τεμαχισμού των σφαγείων, όπου τα πτώματα των ζώων, κρεμασμένα σε γάντζους, κινούνταν με αυτόματο τρόπο από τον έναν στον άλλον σταθμό εργασίας» διαβάζουμε.

Ο Μπούλιετ κινείται με μεγάλη ευχέρεια από τον έναν πολιτισμό στον άλλον, από τη μαζική στην υψηλή κουλτούρα και από εκεί στις πολιτισμικές και θρησκευτικές παραδόσεις των λαών συνδυάζοντας όλα αυτά με οικονομικά και ιστορικά στοιχεία. Με ευφυΐα και αφοπλιστική πειθώ μεταβαίνει από τις πάμπες της Αργεντινής και της Ουρουγουάης στις φάρμες της Αυστραλίας, και από το Χόλιγουντ στα κλασικά έργα.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το όγδοο και εκτενέστερο κεφάλαιο, το οποίο αναφέρεται στην πολιτισμική ιστορία του γαϊδάρου. Για ποιον λόγο, ενώ η συμβολική σημασία του γαϊδάρου έχει αγαθό περιεχόμενο τόσο στον χριστιανισμό όσο και στο Ισλάμ, αποκαλούμε γάιδαρο τον αχάριστο και κακότροπο άνθρωπο; Τι συνέβη και εξαφανίστηκε η θρησκευτική σημασία του, η οποία ανάγεται στην προχριστιανική εποχή, στον αιγυπτιακό πολιτισμό λ.χ., όπου ενώ το αγαθό αυτό τετράποδο το χρησιμοποιούσαν ως υποζύγιο ταυτοχρόνως το θεωρούσαν και ιερό ζώο;

Γιατί ο γάιδαρος θεωρείται σύμβολο της μωρίας; Και γιατί περιοριζόμαστε στο στερεότυπο ότι είναι ένα πεισματάρικο και κακότροπο ζώο ξεχνώντας ότι ανήκει στα ευφυέστερα πάνω στον πλανήτη; Ο Μπούλιετ μάς το λέει καθαρά: το ευφυέστερο πρόβατο είναι πολύ πιο κουτό και από τον πιο κουτό γάιδαρο. Και συμπεραίνει ότι ο γάιδαρος έχει πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον ως συμβολικό ζώο παρά ως υποζύγιο. Δεν θα πρέπει λοιπόν να θεωρούμε τυχαίο το ότι στη Βίβλο είναι το μόνο ζώο, εκτός από το φίδι, που παρουσιάζεται να μιλάει.

Το εκτενές παράδειγμα του γαϊδάρου με τις ποικίλες συνδηλώσεις του είναι χαρακτηριστικό τού πώς η παρακμή των συγκινησιακών αισθημάτων, η οποία υπήρξε αποτέλεσμα της εξημέρωσης, είχε ως αποτέλεσμα τα οικόσιτα ζώα να μεταβληθούν σε απλά αντικείμενα ή, όπως τα χαρακτήρισε τον 17ο αιώνα ο Ντεκάρτ, «οργανικά αυτόματα». Ο Θορό όμως, δύο αιώνες αργότερα, δεν είχε την ίδια γνώμη. Υποστήριζε πως η σταδιακή πρόοδος του ανθρώπινου γένους θα έχει ως αποτέλεσμα να σταματήσουμε να τρώμε τα ζώα, όπως οι πρωτόγονοι έπαυσαν να τρώνε ο ένας τον άλλο μόλις ήρθαν σε επαφή με τις πολιτισμένες κοινωνίες.

Η δυσοίωνη πρόκληση του μέλλοντος
Ο συγγραφέας δεν είναι και πολύ αισιόδοξος όσον αφορά το μέλλον. Για να επιστρέψουμε στην προοικοσιτική εποχή, υποστηρίζει, θα χρειαστεί μεγάλο ποσοστό ευφυΐας, που από μόνο του δεν αρκεί, αφού τα υποβαθμισμένα κτήνη, τα οποία έχουν μεταβληθεί σε εμπορεύματα, αποτελούν πηγή τεράστιων κερδών για τις κρεατοβιομηχανίες και τις φαρμακευτικές εταιρείες.

Η επιστροφή, έστω και σε άλλα πλαίσια, στην προοικοσιτική εποχή μπορεί να εκφράζει ένα είδος συναισθηματικής και πολιτισμικής νοσταλγίας, αλλά βρισκόμαστε μακριά ακόμη από το ενδεχόμενο να γίνει πραγματικότητα, δεδομένου ότι, παρά τα «σήματα κινδύνου» που εκπέμπονται, ο άνθρωπος δεν έχει πάψει να καταστρέφει τον πλανήτη. Η αύξηση ωστόσο των οργισμένων μεταοικιστικών ακτιβιστών, όπως τους αποκαλεί ο συγγραφέας, μπορεί να οδηγήσει σε κάποια αποτελέσματα.

Αυτό όμως από μόνο του δεν αρκεί. Ο Μπούλιετ πάει πολύ πιο μακριά: «Το ζήτημα», γράφει, «είναι πώς οι πραγματικοί άνθρωποι του 21ου αιώνα θα λύσουν το πρόβλημα της διατροφής στον σχεδιασμό και πιθανώς στην πραγματοποίηση του εποικισμού άλλων τμημάτων του ηλιακού συστήματος». Υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι θα αποτραπεί το ενδεχόμενο της ολικής εξαφάνισης της σχέσης τους με τα ζώα: «Ας ελπίσουμε ότι η αντίδρασή τους σε αυτή την κατάσταση δεν θα είναι να φάνε ο ένας τον άλλο». 

 

http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=467870 

«Εμείς»: Ενα βιβλιοπωλείο γεννιέται...

Όταν βιβλιοπωλεία κλείνουν και καταστήματα αλυσίδων σφραγίζονται, είναι ευχάριστο να πληροφορείται κανείς την ίδρυση ενός νέου βιβλιοπωλείου. Ένα κατάστημα στο Κολωνάκι, που λειτουργούσε ως τώρα ως χώρος έκθεσης και πώλησης έργων τέχνης, αποφάσισαν να κάνουν στέκι τους και σημείο πώλησης των βιβλίων τους έξι εκδότες. Οι εκδόσεις Άγρα, Ασβός, Καστανιώτη, Πατάκη, Πόλις και Ωκεανίδα θα διαθέτουν πλέον τα βιβλία τους και στο βιβλιοπωλείο «Εμείς» (Τσακάλωφ 29 και Βουκουρεστίου). Το βιβλιοπωλείο, το οποίο λειτουργεί κανονικά τις τελευταίες τρεις εβδομάδες, εγκαινιάστηκε επισήμως την Τετάρτη 18 Ιουλίου, στις 7.30 μ.μ. ως 10.00 μ.μ.

Κάποτε το Κολωνάκι ήταν φιλόξενο στον χώρο του βιβλίου. Ήταν το στέκι συγγραφέων, διανοουμένων και εκδοτών. Εκεί είχαν τα γραφεία τους πολλά λογοτεχνικά περιοδικά. Στο καφενεδάκι της Δεξαμενής σύχναζε ο Παπαδιαμάντης. Στην γειτονιά αναπτύχθηκε ο λογοτεχνικός κύκλος του Νίκου και της Γαλάτειας Καζαντζάκη, της Έλλης Αλεξίου και του Βάσου Δασκαλάκη. Είχε βιβλιοπωλεία ιστορικά. Ο «Ρόμβος» στην Καψάλη, η «Ενδοχώρα» στη Σόλωνος, ο «Ελπήνωρ» στην Ηρακλείτου έκλεισαν από καιρό. Τελευταίος στη σειρά ακολούθησε, προ διετίας, ο «Ποταμός», γωνία Σκουφά με Δημοκρίτου. Από τα τέλη της πρώτης μεταπολιτευτικής δεκαετίας, το λάιφσταϊλ άρχισε σταδιακά να εισδύει στην ιστορική γειτονιά της Αθήνας και να αλλάζει τον χαρακτήρα της. Το βιβλίο κάνει τώρα μια μικρή επιστροφή, σε έναν από τους πιο κεντρικούς δρόμους του Κολωνακίου. Δεν μπορούμε να μη σκεφτούμε ότι το οφείλουμε στην κρίση, η οποία έχει απελευθερώσει χώρους που άλλοτε θα νοικιάζονταν σε διεθνείς φίρμες ένδυσης και υπόδησης αντί υψηλού μισθώματος. Αλλά τώρα…

Η ιδιοκτήτρια του βιβλιοπωλείου, η Ιόλη Δελιβάνη, η εκδότρια του Ασβού, δεν φοβάται την κρίση. «Όλοι έχουμε να κερδίσουμε από αυτό το πείραμα», λέει. Ο χώρος ανήκει στη μητέρα της, η οποία της είχε ήδη παραχωρήσει ένα μέρος για να διαθέτει τις δικές της εκδόσεις. Ενδιαφέρθηκε να επεκτείνει τη βιβλιοπωλική της δραστηριότητα. «Από τότε που έκλεισε και ο "Ποταμός" έλειπε ένα βιβλιοπωλείο να εξυπηρετεί αυτή την πλευρά του Κολωνακίου», λέει στο «Βήμα». Το συζήτησε με εκδότες φίλους της οι οποίοι αναζητούσαν ένα «στέκι» για τα βιβλία τους στο Κολωνάκι.

«Το κάθε εκδοτικό σχήμα που συμμετέχει σε αυτό το εγχείρημα έχει τον χαρακτήρα του, εκτιμούμε όμως ο ένας τη δουλειά του άλλου, ταιριάζουμε και αποφασίσαμε να συνεργαστούμε, ώστε να ζωηρέψει ένα κατάστημα που υπολειτουργούσε και να αποκτήσουμε κι εμείς μια βάση στο Κολωνάκι», μας λέει ο Σταύρος Πετσόπουλος της Άγρας. «Θέλαμε να στηρίξουμε το κέντρο της Αθήνας που περνάει δύσκολα», συμπληρώνει η Άννα Πατάκη.

Με τόσες διαμαρτυρημένες επιταγές να κυκλοφορούν στην αγορά, με τα χρέη των περισσότερων βιβλιοπωλείων προς τους εκδότες στο κόκκινο, είναι αυτό ένα πείραμα, μια κίνηση για να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους; Οι εκδότες το αρνούνται, παραδέχονται όμως ότι η δεινή κατάσταση στον χώρο του βιβλίου έπαιξε τον ρόλο της στην απόφασή τους να συνεργαστούν και να έρθουν σε πιο στενή επαφή, στην καλλιέργεια της συναδελφικότητας μεταξύ τους.

«Δεν έχουμε σκοπό να απλωθούμε με αντίστοιχα βιβλιοπωλεία και σε άλλες γειτονιές», απαντά σε ερώτησή μας ο Σταύρος Πετσόπουλος. «Δεν θέλουμε να απλωθούμε ως αλυσίδα και να καταστρέψουμε τον τοπικό βιβλιοπωλικό ιστό κάθε περιοχής. Θέλαμε να έχει η δουλειά μας ζωντανή παρουσία σε μια περιοχή που παραδοσιακά έχει σχέση με το βιβλίο». 

http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=467399 

Αλμπερ Καμύ, ο Ξένος, εκδ. Καστανιώτη

"... Αυτό που θα διαβάσει ο αναγνώστης στον Ξένο είναι η ιστορία ενός ανθρώπου, που δίχως τίποτα το ηρωικό στη συμπεριφορά του, δέχεται να πεθάνει για την αλήθεια.
Ένιωσα εξάλλου την ανάγκη να πω, κι ας μοιάζει παράδοξο, πως προσπάθησα ν' αποδώσω με τον ήρωά μου το μόνο Χριστό που μας αξίζει. Είναι φανερό λοιπόν, μετά τις εξηγήσεις μου, ότι το είπα χωρίς πρόθεση βλασφημίας, απλώς και μόνο με την κάπως ειρωνική τρυφερότητα που δικαιούται να νιώθει ένας καλλιτέχνης για τα πρόσωπα που δημιουργεί".

Αλμπερ Καμύ, 1954

~

εικόνα εξωφύλλου: Moise Kisling, "Andre Salmon", 1912

Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες: To χρονικό ενός κανιβαλισμού Ελλειψη σεβασμού ακόμη και προς τον πατριάρχη του λατινοαμερικανικού μαγικού ρεαλισμού

Αργά κάποιο βράδυ στα μέσα του περασμένου Μαΐου μια είδηση αναστάτωνε τα δημοσιογραφικά γραφεία ανά τον κόσμο: ο Ουμπέρτο Εκο ανακοίνωνε με μήνυμά του στο Twitter τον θάνατο του κολομβιανού νομπελίστα Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες. Μία ώρα και πολλά τηλεφωνήματα αργότερα ανακαλύπταμε ότι η είδηση ήταν αναληθής και ο λογαριασμός του Εκο στο Twitter πλαστός. Hταν ακόμη μία από τις πολλές φήμες των τελευταίων ετών περί επικείμενου ή συντελεσμένου θανάτου του πατριάρχη του λατινοαμερικανικού μαγικού ρεαλισμού.

Η φημολογία ξεκίνησε το 2000, έναν χρόνο αφότου ο μυθιστοριογράφος τού Εκατό χρόνια μοναξιά των 30 εκατομμυρίων αντιτύπων διαγνώστηκε με καρκίνο στους λεμφαδένες. Ο «Γκάμπο», όπως αποκαλείται χαϊδευτικά ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, με την πληθωρική προσωπικότητα και τον «μαγικό προφορικό λόγο» - όπως αναπολεί η μεταφράστριά του στην Ελλάδα Κλαίτη Σωτηριάδου - χρειάστηκε να αποσυρθεί για να ακολουθήσει θεραπεία.

Στον αιώνα του θορύβου όμως η σιωπή του συγγραφέα δεν είναι αποδεκτή. Το αναγνωστικό κοινό κυνηγάει την εικόνα του στην τηλεόραση, τη φωνή του στο ραδιόφωνο, τις συνεντεύξεις του στις εφημερίδες. Και αν τη σιωπή του περιβάλλει μυστήριο, αυτό θα πρέπει να είναι ερεθιστικό, όπως στην περίπτωση του Σάλιντζερ ή του Πίντσον, θρυλικών αναχωρητών. Ο Γκάμπο όμως δεν έχει πάρει τα βουνά, δεν κρύβεται στην έρημο. Βρίσκεται κλεισμένος στο σπίτι του, στο Μεξικό. Τι κάνει άραγε; Γράφει; Τι γράφει; Αν δεν γράφει, ποιος είναι ο λόγος; Το κοινό διψά να μάθει και προκαλεί τον λογοτέχνη να σπάσει την απομόνωσή του διασπείροντας ψευδείς ειδήσεις για τον θάνατό του.

«Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία πάσχει από γεροντική άνοια» αποκάλυψε πριν από λίγες ημέρες ο Χάιμε, ο νεότερος αδελφός του, μιλώντας σε φοιτητές στην Καρταχένα της Κολομβίας. «Μίλησα για να δώσω τέλος στη φημολογία» ισχυρίστηκε.

Ηταν ο πρώτος που έσπαγε την οικογενειακή σιωπή για την ιδιωτική ζωή και την υγεία του μεγάλου συγγραφέα. Η είδηση όμως δεν ήταν άγνωστη. Ο εκδοτικός κόσμος στην Κολομβία και στην Ισπανία γνώριζε ότι ο Γκαμπριέλ Γκαρσία αντιμετώπιζε προβλήματα υγείας.

Η Κάρμεν Μπαλσέλς, η έμπιστη φίλη και ατζέντισσά του, είχε δηλώσει το 2009 ότι θεωρούσε απίθανο να ξαναγράψει ο Γκάμπο. «Γνωρίζαμε όλοι ότι "Οι θλιμμένες πουτάνες της ζωής μου" του 2004 ήταν το τελευταίο του βιβλίο» λέει στο «Βήμα» η Κλαίτη Σωτηριάδου και μας μεταφέρει τα σχόλια του κύκλου των φίλων του Μάρκες για τις αποκαλύψεις του Χάιμε: «Θεωρούν θλιβερό τον τρόπο με τον οποίο ανακοινώθηκε η είδηση. Εκτιμούν ότι ο Χάιμε, ο οποίος είναι επίσης συγγραφέας, βρήκε την ευκαιρία να οικειοποιηθεί λίγη από την αίγλη του διάσημου αδελφού του».

Η κατ εξοχήν αρμόδια να μιλήσει για την υγεία του Μάρκες είναι η σύζυγός του Μερσέντες Μπάρτσα, η οποία μέχρι στιγμής δεν έχει κάνει δηλώσεις. Είχε, πάντως, αφήσει να εννοηθεί ότι κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας ταλαιπωρεί τον Μάρκες, όταν τον περασμένο Μάρτιο, την ημέρα των 85ων γενεθλίων του, μίλησε εκείνη στη θέση του σε εκπομπή μεγάλου ραδιοφωνικού σταθμού στην Κολομβία.

Επετειακός «θάνατος»

Ο Χάιμε χειρίστηκε τα παροιμιώδη 15 λεπτά δημοσιότητας πολύ έξυπνα: «Στην οικογένειά μας όλοι καταλήγουμε να έχουμε γεροντική άνοια. Φαίνεται ότι η χημειοθεραπεία που έκανε ο Γκαμπριέλ Γκαρσία για τον καρκίνο επιτάχυνε την εμφάνισή της» εξήγησε, προσφέροντας στο κοινό που θέλει να βεβαιωθεί ότι πίσω από τη μυθοπλασία υπάρχει μια πραγματικότητα, ότι πίσω από το κείμενο ή μέσα σε αυτό υπάρχει ένα πρόσωπο, στοιχεία για να γίνει η σύνδεση ανάμεσα στη λογοτεχνία και στη ζωή. «Το αριστούργημα του μαγικού ρεαλισμού, το "Εκατό χρόνια μοναξιά" του 1967 αρχίζει με την ιστορία μιας οικογένειας που τα μέλη της αδυνατούν να φροντίσουν τον παππού που πάσχει από άνοια» γράφτηκε σε πολλά δημοσιεύματα. Η ζωή επιβεβαιώνει το μυθιστόρημα και το μυθιστόρημα τη ζωή: η σύνδεση επιτεύχθηκε και περιβάλλεται από την αρμόζουσα τραγική ειρωνεία.

Ούτε αυτά αρκούν όμως. Το κοινό της μιντιακής εποχής λαχταρά να μάθει περισσότερα για τον άνθρωπο που γράφει, για τη ζωή του, τα γούστα του, τα πάθη του. Ποιος θα μας μιλήσει γι' αυτά; Τι θα γίνει με την αυτοβιογραφία του Μάρκες, το Ζω για να τη διηγούμαι, που άρχισε να δημοσιεύεται το 2002 με την υπόσχεση ότι θα ακολουθήσουν άλλοι δύο τόμοι; «Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία δεν θα μπορέσει να ολοκληρώσει την αυτοβιογραφία του» πληροφόρησε ο Χάιμε, δίνοντας υλικό για μια σειρά θρηνητικών δημοσιευμάτων.

Ο Χάιμε δεν διέψευσε τις φήμες. Αντιθέτως, τις επιβεβαίωσε: Αφού δεν εμφανίζεται, δεν γράφει και δεν πρόκειται να γράψει, ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ορθώς θεωρείται νεκρός. Μαζί με το e-book του Εκατό χρόνια μοναξιά, που κυκλοφόρησε εφέτος για τον εορτασμό των 30 χρόνων από την απονομή του Νομπέλ στον κολομβιανό λογοτέχνη, ο Χάιμε ικανοποίησε προσώρας την πείνα του αδηφάγου κοινού σερβίροντας τις σάρκες του καταξιωμένου αδελφού του σε επετειακή έκδοση.

Πήραν φωτιά ΜΜΕ και Facebook
Η αποκάλυψη για την άνοια του Γκάμπο έφυγε από τα χείλη του Χάιμε και διέσχισε τον κυβερνοχώρο με την ταχύτητα του φωτός. Στους ψύχραιμους τίτλους ειδήσεων διαβάζουμε: «Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες πάσχει από άνοια». Αλλού η δραματική ένταση ανεβαίνει: «Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες δίνει μάχη με την άνοια», για να φτάσει στην τραγική της κορύφωση στον τίτλο «Η άνοια αρπάζει από τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες μια ένδοξη συγγραφική καριέρα».
Στο Facebook, στον λογαριασμό που έχουν ανοίξει στο όνομά του οι θαυμαστές του κολομβιανού πεζογράφου, κάτω από δημοσίευμα με τίτλο «Η άνοια δίνει τέλος στη συγγραφική καριέρα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες», 944 χρήστες μοιρολογούν τον άδοξα «τελειωμένο» συγγραφέα, αποχαιρετούν τον μεγάλο μυθιστοριογράφο ή του εύχονται καλά στερνά.
Την κατάσταση αποδραματοποιεί το νηφάλιο σχόλιο μιας χρήστριας που τοποθετεί την είδηση στην πραγματική της διάσταση: «ΑΥΤΟΣ Ο ΤΙΤΛΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΑΝΟΗΤΟΣ, ΠΟΥ ΘΕΛΩ ΝΑ ΒΑΛΩ ΤΙΣ ΦΩΝΕΣ, ΓΙ' ΑΥΤΟ ΓΡΑΦΩ ΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΑ» γράφει. «Η καριέρα του ΓΓΜ δεν θα τελειώσει ΠΟΤΕ. Είναι ένας κολοσσός της λογοτεχνίας. Θα ήταν αδύνατον να γράφει για πάντα. Οσα έχει γράψει όμως αρκούν για να του χαρίσουν την αθανασία».

http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=466747

Αυτοί που ξήλωσαν την παράδοση Η πορεία της ελληνικής ποίησης από τον Παλαμά ως την καθιέρωση του μοντερνισμού

Οι σημαίνουσες μεταβολές στην τέχνη δεν έρχονται εξ αποκαλύψεως ούτε συμβαίνουν από τη μια στιγμή στην άλλη: επωάζονται για μακρύ χρονικό διάστημα και προαναγγέλλονται μέσα από πλήθος επιμέρους τομές που, χωρίς να έχουν ακόμη διαρρήξει τον παλαιότερο ιστό, προετοιμάζουν αθόρυβα την αποσύνθεσή του μέχρι να έρθει η ώρα της οριστικής του αντικατάστασης από ένα ριζικά διαφορετικό παράδειγμα.

Προς αυτή την κατεύθυνση κινείται ο τόμος δοκιμίων του Ευριπίδη Γαραντούδη Ελληνες ποιητές του μεταιχμίου (1880-1930), που θέλει να εξετάσει την πορεία της ελληνικής ποίησης από τα χρόνια της γενιάς του Παλαμά ως την εδραία εμφάνιση και την καθιέρωση του μοντερνισμού. Η ίδια η μοντερνιστική συνθήκη θα μείνει έξω από το περισκόπιο του Γαραντούδη, αφού το ζητούμενο του βιβλίου δεν είναι, όπως προκύπτει σαφώς και από τις χρονολογικές ενδείξεις του τίτλου, να ανιχνεύσει και να συζητήσει τη διαμόρφωση και την εξέλιξή της, που θα ξεκινήσει έτσι κι αλλιώς μετά το 1930, αλλά να εντοπίσει και να διερευνήσει τα ποικίλα προανακρούσματα της κυοφορίας της.

Οι ποιητές που θα απασχολήσουν τον μελετητή επί τη βάσει μιας τέτοιας προοπτικής είναι τέσσερις: ο Παλαμάς, ο Καβάφης, ο Σικελιανός και ο Καρυωτάκης. Κανένας τους δεν θα γίνει απόστολος και διαπρύσιος κήρυκας του μοντερνισμού. Και οι τέσσερις ωστόσο θα αναλάβουν να ξηλώσουν, άλλοτε με μεγαλύτερη, άλλοτε με μικρότερη τόλμη, τους αρμούς μιας παράδοσης την οποία οι νεότεροι δεν θα διστάσουν λίγο αργότερα να εκθεμελιώσουν.

Ο Παλαμάς θα φροντίσει να περιβάλει τη δουλειά του με ένα εξαιρετικά καινοτόμο πνεύμα φέροντας σε πλήρη αντίθεση τη μετρική του οργάνωση του στίχου με το νόημα. Αν προσπαθήσουμε να διαβάσουμε τα ποιήματα του Παλαμά σύμφωνα με το πολύτροπο μέτρο τους, θα χάσουμε το νόημά τους. Αν πάλι αποπειραθούμε να παρακολουθήσουμε το νόημά τους, θα δυσκολευτούμε να καταλάβουμε το μέτρο τους. Αυτό όμως αποτελεί ήδη μια γενναία ρήξη με τα ευθύγραμμα και καθησυχαστικά παραδεδομένα του δεκαπεντασύλλαβου.

Τον δεκαπεντασύλλαβο θα υπονομεύσει και ο Σικελιανός που, αντλώντας έμπνευση από τον Γκαμπριέλε ντ' Ανούντσιο, μπορεί να μη δοκιμάσει το εύρος των αλλαγών που θα δοκιμάσει ο ιταλός ποιητής, αλλά θα κατορθώσει να απελευθερώσει τους ρυθμούς του (τουλάχιστον ένα σημαντικό μέρος τους) από το κανονιστικό βάρος των ελληνικών πηγών του.

Με ανάλογο τρόπο θα παραμερίσει το βάρος του ποιητικού παρελθόντος και ο Καβάφης: καθιστώντας αόρατη τη ρυθμική του αγωγή, σπάζοντας συνειδητά τα μέτρα του και ιντριγκάροντας με τη δομή του ποιητικού του χωροχρόνου, ο Αλεξανδρινός θα θέσει με τη σειρά του εντός αγκυλών την παράδοση, η οποία θα υποστεί ένα εξίσου οδυνηρό πλήγμα από την υποβλητική (και πάλι απολύτως συνειδητή) πεζολογία του. Οσο για τον Καρυωτάκη, θα σπάσει επίσης με πολλαπλές μεθόδους τη στιχουργική του, επιφέροντας μια πλήρη διαταραχή στο νοηματικό αλλά και στο ακουστικό της σύστημα.

Στο παιχνίδι της βαθμιαίας απορύθμισης θα πάρουν αίφνης μέρος και δύο λιγότερο βαριά ποιητικά μεγέθη: ο Στέφανος Μαρτζώκης, που θα εγκλιματίσει στο νεοελληνικό περιβάλλον την ιταλική αναβίωση της αρχαιοελληνικής προσωδίας, και ο Λορέντζος Μαβίλης, που θα συγκεράσει μέσω της σονετογραφίας του τον επτανησιακό με τον γαλλικό και τον αθηναϊκό ρομαντισμό.

Ο προσεκτικός φιλόλογος θα γίνει στο βιβλίο του Γαραντούδη ευθύς εξαρχής και οξυδερκής κριτικός, που θα μελετήσει τα θέματα της ανανέωσης της ποιητικής φόρμας χωρίς να αδιαφορήσει για τα ζητήματα της ποιητικής στάσης ή της ποιητικής ιδεολογίας: από την πίστη του Παλαμά στη δύναμη της καλλιτεχνικής πράξης και στην αγκίστρωση του Σικελιανού στο πρότυπο του ποιητή-προφήτη μέχρι το κρυφτό του Καβάφη με τα ατελή του ποιήματα και την εμπλοκή του Καρυωτάκη στις μετασεισμικές δονήσεις της αυτοκτονίας του.

http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=464613

Παρίσι: Οι συγγραφείς του Ritz Προυστ, Χέμινγκγουεϊ, Φιτζέραλντ φιλοξενήθηκαν στα δωμάτια του φημισμένου ξενοδοχείου

Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος έχει τελειώσει. Τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής αποχωρούν από τη Γαλλία. Πρoτού το τάγμα τεθωρακισμένων του στρατηγού Λεκλέρκ κάνει πανηγυρική είσοδο στο Παρίσι, τον Αύγουστο του 1944, σημαίνοντας το τέλος της γερμανικής κατοχής, ένα τζιπ ανεβαίνει τη λεωφόρο Ντε Λα Γκραντ Αρμέ και σταθμεύει στην πλατεία Βαντόμ, στην είσοδο του πολυτελούς ξενοδοχείου Ritz.

Στα μπροστινά καθίσματα βρίσκεται ο Έρνεστ Χέμινγκγουεϊ, πολεμικός ανταποκριτής τότε, με ένα όπλο κρεμασμένο στον ώμο του και ένα τσούρμο στρατιώτες μαζί του. Τους οδηγεί στο εσωτερικό του ξενοδοχείου, κηρύσσει την απελευθέρωσή του, καταλαμβάνει το μπαρ και παραγγέλνει σαμπάνια για όλους. Όταν λίγο αργότερα ο Ρόμπερτ Κάπα, ο φημισμένος πολεμικός φωτορεπόρτερ του συρράξεων του πρώτου μισού του 20ού αιώνα έφτασε στο ξενοδοχείο, νομίζοντας ότι ήταν ο πρώτος που πατούσε το πόδι του εκεί μετά την αποχώρηση των Γερμανών, βρήκε τον Χέμινγκγουεϊ να τον περιμένει. Δικαίως, λοιπόν, το «Little Bar» του ξενοδοχείου μετονομάστηκε σε «Hemingway Bar» προς τιμήν του αμερικανού νομπελίστα συγγραφέα - και τακτικού πελάτη.

Το θρυλικό παρισινό ξενοδοχείο του 1898 κλείνει στις 31 Ιουλίου και θα παραμείνει κλειστό τα επόμενα δύο χρόνια για ολική ανακαίνιση. Μια περίοδος στην ιστορία του φτάνει στο τέλος της και μια νέα, άγνωστη ακόμη, θα ανατείλει. Με αυτή την αφορμή, ο A. E. Χότσνερ, συνεργάτης και βιογράφος του Χέμινγκγουεϊ, αφηγείται στο περιοδικό «Vanity Fair» που κυκλοφορεί ορισμένες συγκλονιστικές στιγμές από την ιστορία του μυθικού καταλύματος, που απαθανατίστηκε σε μυθιστορήματα, αποτέλεσε σκηνικό ταινιών και φιλοξένησε τις πιο λαμπερές προσωπικότητες του 20ού αιώνα: βασιλείς και ηγέτες κρατών, καλλιτέχνες και σταρ του κινηματογράφου, συγγραφείς, εκκεντρικούς κληρονόμους, βιομηχανικούς κολοσσούς, πανίσχυρους επιχειρηματίες, μέλη της υψηλής κοινωνίας της Ευρώπης.

Για πολλούς, στις δεκαετίες του '20 και του '30 το Ritz ήταν το σπίτι τους: Για την Κοκό Σανέλ, τον Κόουλ Πόρτερ, τον Φράνσις Σκοτ και τη Ζέλντα Φιτζέραλντ. Εκεί βρίσκουμε τον Σόμερσετ Μομ, αφότου έγραψε το «Ανθρώπινη δουλεία». Εκεί και τον Γκράχαμ Γκριν, που λάτρευε τα ντράι μαρτίνι. Εκεί ήταν το άντρο της αμερικανικής «χαμένης γενιάς», εκεί ο Χέμινγκγουεϊ και ο Φιτζέραλντ άφησαν εποχή με τα μεθύσια και τις κατακτήσεις τους. Στο μπαρ του Ritz λένε ότι o Σκοτ Φιτζέραλντ έφαγε μια ορχιδέα πέταλο πέταλο, κατακτώντας έτσι μια εκθαμβωτική νεαρά και αφήνοντας παρακαταθήκη στους αρσενικούς θαμώνες του ξενοδοχείου το «κόλπο με την ορχιδέα».

«Στην αρχή ο Φιτζέραλντ ήταν πλούσιος και διάσημος και ο Χέμινγκγουεϊ φτωχός και άσημος» θα θυμάται αργότερα ο Ζορζ Σόιερ, μπάρμαν στο «Grand Βar» του ξενοδοχείου επί 40 χρόνια. «Όταν τους πρωτοείδα, η εντύπωσή μου ήταν ότι ο Φιτζέραλντ ήταν ήρεμος, ενώ ο Χέμινγκγουεϊ δεν μπορούσε να βρει ησυχία, ήταν πάντοτε σε κίνηση. Στα επόμενα 30 χρόνια είχα την ευκαιρία να γνωρίσω καλά τον Χέμινγκγουεϊ και διαπίστωσα ότι η πρώτη μου εντύπωση ήταν σωστή: η καρδιά του ήταν δοσμένη στην περιπέτεια. Και η καρδιά του ήταν καρδιά-αγκινάρα: είχε ένα φύλλο για τον καθένα».

Από το Ritz ο Φράνσις Σκοτ και η Ζέλντα Φιτζέραλντ μίσθωσαν ένα ταξί για να τους πάει στη Χάβρη, τέσσερις ώρες μακριά από το Παρίσι. Τελικά, ταξί και οδηγό τους πήραν μαζί τους στην Αμερική και άφησαν τον γάλλο σοφέρ να επιστρέψει στο Παρίσι έξι μήνες αργότερα.

Δεν ήταν μόνον οι εκκεντρικοί και ανέμελοι αγγλοσάξονες λογοτέχνες της «χαμένης γενιάς» που είχαν κάνει στέκι τους το πολυτελές ξενοδοχείο. O Μαρσέλ Προυστ κλεινόταν σε ένα δωμάτιο επενδυμένο με φελλό για να γράψει. Πήγαινε όμως στο Ritz για να ζήσει. Ένιωθε άνετα εκεί, σαν στο σπίτι του. Λένε μάλιστα, ότι στις τελευταίες του στιγμές, ζήτησε από τον σοφέρ του να του φέρει από το Ritz ένα μπουκάλι από την αγαπημένη του μπίρα, που τον περίμενε πάντοτε στο ξενοδοχείο κατάλληλα παγωμένη. Φοβόταν ότι ο σοφέρ με την μπίρα δεν θα τον προλάβει ζωντανό, ο Οντιλόν όμως τα κατάφερε. Ο κορυφαίος γάλλος μυθιστοριογράφος απόλαυσε μια τελευταία γουλιά από το αγαπημένο του ποτό και είπε: «Σε ευχαριστώ, καλέ μου Οντιλόν, που μου έφερες την μπίρα του Ritz». Αυτά ήταν τα τελευταία του λόγια.

Για την οικογένεια Χέμινγκγουεϊ, το Ritz ήταν κάτι σαν το «σπίτι των παππούδων». Η Μαργκό Χέμινγκγουεϊ, μία από τις εκπάγλου καλλονής εγγονές του νομπελίστα, πραγματοποίησε εκεί τη γαμήλια δεξίωσή της, στη διάρκεια της οποίας λευκά περιστέρια γουργούριζαν μέσα από μεγάλα ψάθινα κλουβιά. Στο υπόγειο του ίδιου ξενοδοχείου ο Σαρλ Ριτζ, γιος του ιδρυτή και φίλος του Χέμινγκγουεϊ, ανακάλυψε κάποτε ένα μπαούλο Louis Vuitton που είχε ξεχάσει εκεί ο Χέμινγκγουεϊ στη δεκαετία του 1920. Μέσα του έκλεινε ολόκληρο θησαυρό: σε σχολικά τετράδια, ο Έρνεστ Χέμινγκγουεϊ κατέγραφε το χρονικό της συναρπαστικής ζωής στα πρώτα του χρόνια στο Παρίσι, υλικό, το οποίο, κατόπιν επεξεργασίας από τον ίδιο τον συγγραφέα, κατέληξε στο μεταθανάτιο αυτοβιογραφικό χρονικό «Μια κινητή γιορτή».

Η ανακαίνιση του ιστορικού ξενοδοχείου ήταν, λένε οι επιχειρηματίες, απαραίτητη. Έχουν περάσει ήδη 33 χρόνια από την τελευταία ανακαίνιση, ο ανταγωνισμός είναι ισχυρός και το Ritz είχε αρχίσει «να χάνει βαθμούς». Μάλιστα, πέρυσι ο Υπουργός Πολιτισμού της Γαλλίας δεν συμπεριέλαβε το Ritz στα ξενοδοχεία τα οποία τίμησε με την ανώτατη διάκριση «Palace». Πολλοί από τους πιστούς πελάτες του φοβούνται όμως ότι η ανακαίνιση και ο ενδεχόμενος εκμοντερνισμός του ξενοδοχείου θα καταστρέψει τον χαρακτήρα του, ότι το Ritz χωρίς τις ταπισερί και τα ακριβά χαλιά του, τις αντίκες και τα έργα τέχνης, την ατμόσφαιρα χλιδής μιας άλλης εποχής όπου ο χρόνος έχει σταματήσει δεν θα είναι το ίδιο.

Γι' αυτό και ο A. E. Χότσνερ προσπάθησε να αποτυπώσει στο χαρτί αυτή την εικόνα αριστοκρατικού πλούτου, υπερβολής και ανεπανάληπτου στιλ του Ritz που γνώρισε, για να συντηρήσει τη μνήμη, όταν η πραγματική εικόνα θα έχει πλέον χαθεί, εκείνη η εικόνα που ενέπνευσε στον Χέμινγκγουεϊ τα ακόλουθα λόγια: «Όταν ονειρεύομαι τη μετά θάνατον ζωή στον παράδεισο, η δράση πάντοτε λαμβάνει χώρα στο Ritz στο Παρίσι. Είναι μια όμορφη καλοκαιρινή νύχτα. Κατεβάζω δυο μαρτίνι στο μπαρ - στην πλευρά της οδού Καμπόν. Έπειτα ακολουθεί ένα θαυμάσιο δείπνο κάτω από μια ανθισμένη καστανιά σ' αυτό που αποκαλούν "Le Petit Jardin". Είναι ο μικρός κήπος που βλέπει στο εστιατόριο. Ύστερα από μερικά μπράντι, καταλήγω στο δωμάτιό μου και βουλιάζω σε ένα από αυτά τα τεράστια κρεβάτια του Ritz. Όλα φτιαγμένα από μπρούντζο. Υπάρχει ένα κυλινδρικό μαξιλάρι για το κεφάλι, στο μέγεθος ενός Ζέπελιν, και τέσσερα τετράγωνα μαξιλάρια γεμάτα αληθινά πούπουλα χήνας - δύο για μένα και δύο και την απόλυτα θεϊκή σύντροφό μου».

http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=467247

Τζο Νέσμπο: Με λίγη τύχη, έχω εφιάλτες δημιουργικούς

Οταν ο Τζο Νέσμπο ήταν παιδί φοβόταν τρομερά το σκοτάδι. Και το θυμάται ακόμα και σήμερα, στα 52 του. Θυμάται τις ατέλειωτες νύχτες, όταν έπρεπε να παραμείνει ξύπνιος στο κρεβάτι, κουκουλωμένος κάτω από την κουβέρτα, με ορθάνοιχτα και γουρλωμένα τα μάτια, ανίκανος να διαχειριστεί το μυστήριο του σκοταδιού, ανήσυχος για τον «μπαμπούλα» που κρυβόταν κάπου εκεί έξω.

Σήμερα ο νορβηγός συγγραφέας, ο πιο επιτυχημένος storyteller αστυνομικών θρίλερ της Ευρώπης (αν όχι του πλανήτη), εξακολουθεί να έχει φοβίες, αλλά τουλάχιστον έχει ξεπεράσει τον φόβο του σκοταδιού, όπως ανέφερε στη συνέντευξη που παραχώρησε αποκλειστικά στο «Βήμα» με αφορμή την κυκλοφορία στις αίθουσες της ταινίας «Κυνηγοί κεφαλών» - της πρώτης κινηματογραφικής διασκευής μυθιστορήματός του.

«Σίγουρα φοβόμουν περισσότερο όταν ήμουν παιδί» λέει ο Νέσμπο, «αλλά νομίζω ότι εκείνος ο φόβος, ο φόβος της παιδικής ηλικίας τον οποίο κάποια στιγμή ξεπερνάς στη ζωή σου, εξακολουθεί πού και πού να με επισκέπτεται. Και αν είμαι αρκετά τυχερός, μπορεί να τρομάξω με κάτι που ενδεχομένως να εξελιχθεί σε δημιουργικό εφιάλτη».

Για φαντάσου! Αν είναι αρκετά τυχερός έχει δημιουργικούς εφιάλτες. Η ερώτηση που είχε προηγηθεί ήταν αν οι ιστορίες που γράφει του προκαλούν εφιάλτες. Και πώς να μη του θέσεις μια τέτοια ερώτηση όταν μία από τις πιο ανατριχιαστικές σκηνές στους «Κυνηγούς κεφαλών» είναι εκείνη όπου ο κεντρικός ήρωας (Αξελ Χένι), για να αποφύγει τον σίγουρο θάνατο, αναγκάζεται να χωθεί ολόκληρος μέσα στα περιττώματα ενός βόθρου αναπνέοντας με τη βοήθεια ενός σκληρού χάρτινου ρολού χαρτιού υγείας…

«Είμαι οι ήρωές μου»

Στα περισσότερα μυθιστορήματα του Νέσμπο («The bat man», «Νέμεσις», «Το αστέρι του διαβόλου», «Ο λυτρωτής», «Ο χιονάνθρωπος») πρωταγωνιστεί ο ιδιαίτερος αστυνομικός επιθεωρητής Χάρι Χόλε. Μοναχικός, δύσκολος στην επικοινωνία, εκνευριστικά πεισματάρης, ασυμβίβαστος (δεν θέλει για παράδειγμα να οπλοφορεί) και πρώην αλκοολικός, ο Χάρι Χόλε ακολουθεί έναν αυστηρό κώδικα ηθικής και ενώ πετυχαίνει τους στόχους του κερδίζει τη συμπάθεια ελαχίστων. «Κάποιοι λένε ότι μοναχικός σημαίνει ακοινώνητος και εγωιστής» λέει ο Χόλε στον «Λυτρωτή». «Εγώ πιστεύω πως έτσι είσαι ανεξάρτητος και δεν παρασέρνεις και άλλους μαζί σου στον χαμό, σε περίπτωση που τραβάς κατά 'κεί. Πολλοί άνθρωποι φοβούνται να είναι μόνοι. Εμένα η μοναξιά με έκανε να αισθάνομαι ελεύθερος, δυνατός και άτρωτος».

Τόσο ο Χάρι Χόλε όσο και ο κεντρικός ήρωας στους «Κυνηγούς κεφαλών», ένας επιτυχημένος (και αρκετά αλαζονικός) κυνηγός επιχειρηματικών ταλέντων της Νορβηγίας που παράλληλα ληστεύει πανάκριβα έργα τέχνης, έχουν κοινά σημεία με τον «πατέρα» τους Τζο Νέσμπο. «Αναπόφευκτα θα πρέπει να έχεις κάποια κοινά σημεία με τους βασικούς χαρακτήρες των έργων σου - τουλάχιστον ένα βασικό σετ αξιών -, αν βεβαίως θέλεις να τους κατανοήσεις» σημειώνει ο συγγραφέας.

Για πολύ καιρό ωστόσο ο Νέσμπο πίστευε ότι ο Χάρι Χόλε και εκείνος είναι δύο εντελώς διαφορετικές προσωπικότητες. «Σήμερα βλέπω ότι δεν είναι αλήθεια. Ο Χάρι ίσως να μην είναι το alter ego μου, σίγουρα όμως έχω χρησιμοποιήσει πολλά στοιχεία της δικής μου προσωπικότητας γράφοντας γι' αυτόν. Ενα 70% ας πούμε. Τα καλύτερα σημεία μου. Εμμ… ίσως και κάποια από τα όχι και τόσο καλά…».

Ερωτώμενος για την πολυσυζητημένη κινηματογραφική διασκευή του «Χιονάνθρωπου» από τον Μάρτιν Σκορσέζε, ο Νέσμπο απαντά λακωνικά ότι «επεξεργάζονται το σενάριο». Ενα ερώτημα όμως είναι κατά πόσο επηρεάζει ο κινηματογράφος τη σκέψη του. Οταν γράφει ένα μυθιστόρημα σκέφτεται ταυτοχρόνως την προοπτική μιας κινηματογραφικής διασκευής του; Και αν ναι, μπορεί μια τέτοια κατάσταση να του προκαλέσει άγχος ή εμπόδια στις σκέψεις του;

«Προσπαθώ πάντοτε να δημιουργώ πρωτότυπες εικόνες» απαντά ο νορβηγός συγγραφέας του οποίου ο πιο αγαπημένος συγγραφέας ιστοριών εγκλήματος είναι ο Αμερικανός Τζιμ Τόμσον. «Ο Μίλαν Κούντερα έλεγε ότι ένα μυθιστόρημα έχει το δικαίωμα να υπάρχει μόνο στον βαθμό της αυθυπαρξίας του, της σημασίας που έχει από μόνο του. Δεν ξέρω αν αυτό είναι απολύτως αληθές, όμως κοιτάζω μυθιστορήματα όπως το "Καμιά πατρίδα για τους μελλοθάνατους" του Κόρμακ Μακάρθι που δεν χρειάζεται καν διασκευή γιατί μοιάζει να αντανακλά σε μια ταινία ή στον κινηματογράφο γενικότερα - παρ' όλ' αυτά λειτουργεί το ίδιο και ως μυθιστόρημα και ως ταινία. Αυτό που κάνεις είναι να προσπαθείς να χρησιμοποιήσεις τα εργαλεία που έχεις στη διάθεσή σου... αλλά και αυτά έρχονται από παντού». Το παράδειγμα που δίνει ο Νέσμπο είναι ότι επιτρέπει στον εγκληματία να μιλά χωρίς να φαίνεται, κάτι που, όπως επισημαίνει, συμβαίνει στις ταινίες και κυρίως στις ταινίες τρόμου.

Η ποιότητα του σκανδιναβικού εγκλήματος
Γεννημένος στις 29 Μαρτίου του 1960 στο Οσλο, την πόλη που αποτελεί τον βασικό δραματουργικό χώρο όλων των ιστοριών του, ο Νέσμπο άρχισε να αποκτά φήμη το 1997, όταν, παράλληλα με τη δημοσιογραφία και έχοντας ήδη σπουδάσει Οικονομικά, εξέδωσε το πρώτο μυθιστόρημά του, «The bat man», το οποίο δεν έχει προς το παρόν κυκλοφορήσει στην Ελλάδα.

Μαζί με τους Σουηδούς Χένινγκ Μένκελ («πατέρας» του επιθεωρητή Κουρτ Βαλάντερ), τον Στιγκ Λάρσον (της τριλογίας του «Κοριτσιού με το τατουάζ») και αρκετούς ακόμη, ο Νέσμπο ανήκει στη γενιά των σκανδιναβών συγγραφέων που έκαναν τεράστια αίσθηση την τελευταία δεκαπενταετία. Για τον ίδιο ωστόσο οι «ρίζες» αυτής της έκρηξης οφείλονται «στην ποιότητα του ίδιου του σκανδιναβικού εγκλήματος. Στη δεκαετία του 1970 συγγραφείς όπως ο Σγιόβαλ και ο Γουαλού καθιέρωσαν το αστυνομικό μυθιστόρημα ως μορφή τέχνης, ως σοβαρή γραφή. Από τότε πολλά νέα ταλέντα της λογοτεχνίας στράφηκαν στο μυθιστόρημα εγκλήματος και μυστηρίου και το χρησιμοποίησαν ως όχημα για τις ιστορίες τους».

Οταν είσαι ένας τόσο επιτυχημένος συγγραφέας, με τις πωλήσεις των βιβλίων σου να ξεπερνούν τα 14 εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως και να εκδίδονται σε περισσότερες από 40 χώρες, εύλογα αναρωτιέται κανείς... πού σου αρέσει να γράφεις; Ολως περιέργως (ή μήπως όχι;), ο Τζο Νέσμπο δεν είναι ο άνθρωπος που αναζητεί την αυτοσυγκέντρωση της απομόνωσης. «Για μένα», λέει, «τα καλύτερα σημεία για να γράφω είναι κατά τη διάρκεια πτήσεων, μέσα σε τρένα ή σε αεροδρόμια. Οχι στα δωμάτια των ξενοδοχείων, αλλά στα λόμπι τους. Νιώθω πανευτυχής όταν περιμένω το αεροπλάνο και ακούω ότι θα έχουμε τρεις ώρες καθυστέρηση. Τέλεια, θα μπορέσω να γράψω!».

πότε & που:
Το βιβλίο του Τζο Νέσμπο «Κυνηγοί κεφαλών» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Το φθινόπωρο θα εκδοθεί, επίσης από το Μεταίχμιο, ο «Χιονάνθρωπος» και την άνοιξητου 2013 το «The leopard». Η ταινία «Κυνηγοί κεφαλών» του Μόρτεμ Τίλντουμ προβάλλεται στις αίθουσες σε διανομή Οdeon.

http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=466700