Hρακλής Κακαβάνης: «Στο έργο του Βάρναλη συναντήθηκαν οι επαναστατικές ιδέες με την υψηλή τεχνική και αισθητική».

Συνέντευξη στον Σπύρο Αραβανή




Πριν λίγες μέρες κυκλοφόρησε το βιβλίο του δημοσιογράφου-ερευνητή, Ηρακλή Κακαβάνη, «Ο άγνωστος Βάρναλης και 19 αδημοσίευτα ποιήματά του», εκδ. Εντός. Πρόκειται για ένα ιδιαιτέρως «χρήσιμο» (εξ αιτίας των άγνωστων κειμένων και τον ανεκδοτολογικών καταστάσεων που εμπεριέχει [Μία αδημοσίευτη αυτοβιογραφία του, η συμμετοχή του στο γλωσσικό ζήτημα, η σύγκρουση µε τον Ξενόπουλο, το Δελμούζο και τον Παλαμά, η κατάθεσή του στη δίκη Λουντέμη, οι παρωδίες του, ο ποιητικός "διάλογος" µε τον Καβάφη, η περίοδος της εξορίας του, τα ποιήματα που έγραψε εκεί και οι επιστολές του.] ) και «χρηστικό» (λόγω της χρονολογικης δομής του) βιβλίο, όπως εύστοχα δήλωσε και ο συνθέτης Διονύσης Τσακνής στην προχθεσινή παρουσίασή του για δημοσιογράφους και bloggers.  Το βιβλίο έρχεται να καλύψει ένα σημαντικό κενό στη φιλολογικη και ιστορική έρευνα σχετικά με τον πολυσχιδή, ποιητή, δημοσιογράφο, κριτικό, μεταφραστή και πάνω από όλα αριστερό αγωνιστή, Κώστα Βάρναλη, «τον παππού των λαϊκών αγώνων» όπως τον χαρακτήρισε ο Γιάννης Ρίτσος.





Σ.Α.: Η επιλογή σας να ασχοληθείτε με τη ζωή και το έργο του Βάρναλη επηρεάστηκε περισσότερο από λογοτεχνικά ή πολιτικά κριτήρια δεδομένου ότι εργάζεστε σε μια εφημερίδα, «Ριζοσπάστης», με ξεκάθαρο πολιτικό προσανατολισμό και με άρρηκτη σχέση και προβολή του ποιητή ως «αριστερού δημιουργού», όπως πρέσβευε και ο ίδιος;
Η.Κ.: Η φωνή του Κώστα Βάρναλη, η «φωνή του λαού, του παππού των λαϊκών αγώνων» βρίσκει αντίλαλο βαθιά μέσα μου. Διατηρεί το φως της επανάστασης στην ψυχή και στο μυαλό μου πάντα αναμμένο. Με βοηθά να καταλάβω τις νομοτέλειες αυτού του κόσμου που θέλω να αλλάξω. Έτσι εξηγείται και αυτή η ειδική σχέση που υπαινίσσεστε.
Όμως, το ειδικότερο κίνητρο για να διερευνήσω τη ζωή και το έργο του Κώστα Βάρναλη ήταν η ενασχόλησή μου με τη γλώσσα και ειδικότερα με το γλωσσικό ζήτημα. Ήδη πριν δύο χρόνια δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Θέματα Παιδείας» μια εκτενής μελέτη μου για το «Δημοτικιστή Βάρναλη» και στο Επιστημονικό Συμπόσιο του ΚΚΕ τον Απρίλη του 2011 μίλησα για τη γλώσσα του Βάρναλη. Και γι’ αυτό στο βιβλίο δεν τον προσεγγίζω ως ποιητή, αλλά ως στοχαστή – διανοητή. Το έργο του είναι πολύμορφο και η προσωπικότητά του πολυδιάστατη.
Ο Βάρναλης πιστός, πιστότατος δημοτικιστής ως το τέλος της ζωής του αναδείχτηκε μαχητής της δημοτικής και απολογητής της. Πρωταγωνιστής στα Αθεϊκά του Βόλου μαζί με τον Δελμούζο και «πέτρα του σκανδάλου» στα Μαρασλειακά. Πολύ καλός γνώστης της γλώσσας, ξέρει τους νόμους της όπως και τους νόμους της κοινωνικής εξέλιξης. Στο δημοτικισμό που άρχισε σαν κίνημα γλωσσικό και λογοτεχνικό και στην πορεία μεταβλήθηκε σ’ ένα κίνημα με γενικότερη πολιτική και κοινωνική σημασία, διαμορφώθηκαν τελικά υπό την επίδραση της Οχτωβριανής Επανάσταση δύο απόψεις: η σοσιαλιστική και η αστική. Εκπρόσωπος της πρώτης μορφής δημοτικισμού ο Βάρναλης.
Ένα μεγάλο μέρος του δημοσιογραφικού και κριτικού του έργου αφορά τη γλώσσα. Ενδεικτικά αναφέρω ότι η μόνη κριτική στην οποία απάντησε ο Μανώλης Τριανταφυλλίδης όταν δημοσιεύτηκε η Γραμματική του, ήταν αυτή του Κώστα Βάρναλη.
Έχω συγκεντρώσει και επεξεργαστεί όλο αυτό το υλικό (400 κείμενα περίπου που καλύπτουν μια περίοδο 70 χρόνων). Υπάρχει και εκδοτικό ενδιαφέρον, όμως η έκταση του έργου και η κρίση το μεταθέτουν χρονικά.




Σ.Α.: Θα έπρεπε, σήμερα, που έχουν πλέον περάσει πολλές δεκαετίες, να επιχειρήσουμε να «αξιολογήσουμε» τον Βάρναλη και με αμιγώς λογοτεχνικά κριτήρια ή είναι τέτοια η φύση του έργου του και ο στόχος του που μια τέτοια απόπειρα θεωρείται εκ προοιμίου άκυρη;
Η.Κ.: Μα και με λογοτεχνικά κριτήρια έχει κριθεί και έχει αναγνωρισθεί το έργο του Βάρναλη. Αυτά τα κριτήρια είναι που τον καθιστούν έναν από τους σημαντικότερους ποιητές. Στο έργο του Βάρναλη συναντήθηκαν οι επαναστατικές ιδέες με την υψηλή τεχνική και αισθητική. Να θυμίσω εδώ ότι ο Παλαμάς μετά τη δημοσίευση του ποιήματος «Λεφτεριά» του Βάρναλη που ασκούσε οξεία κριτική στον ίδιο για το ποίημά του «Λύκοι», είπε μονολεχτικά «Είναι ποιητής!..».
Παρ’ όλα αυτά όμως εξαιτίας των ιδεών δέχτηκε σκληρή κριτική με μια προσπάθεια απαξίωσης του έργου του. Τέτοια κριτική δέχτηκε για παράδειγμα, τη δεκαετία ‘25-‘35 από τον Δελμούζο – Αποστολάκη (υπάρχει σχετικό κεφάλαιο στο βιβλίο), αργότερα από τον Καραντώνη κλπ. Ακόμη και σήμερα, με πολλούς τρόπους, γίνεται προσπάθεια απαξίωσης και εξαφάνισης του έργου του.
Απάντηση σε αυτό δίνεται με την έκδοση του τόμου με τα υλικά του Επιστημονικού Συμποσίου του ΚΚΕ, όπου εξετάστηκε η ζωή και το έργο του Βάρναλη πολύπλευρα. Στον πρόλογο αυτής της έκδοσης επισημαίνεται:
 «Ο Κ. Βάρναλης υπήρξε για τη χώρα μας ένας από τους πρώτους εισηγητές μιας νέας, σύγχρονης, πραγματικά πρωτοπόρας τέχνης όχι μόνο για την κομμουνιστική ιδεολογία που τη διαπνέει, αλλά και για την αισθητική της. Η κριτική που δέχεται ως τις μέρες μας ότι δεν έφερε τάχα σημαντικές μορφολογικές, στιχουργικές καινοτομίες οφείλεται σε συνειδητή ή ασυνείδητη αδυναμία κατανόησης των ιστορικο-κοινωνικών του επιλογών. Ο Βάρναλης δεν είναι σωστό ν’ αντιμετωπίζεται με τα στενά κριτήρια της αστικής κριτικής για την τέχνη. Δεν ήταν “ωραιοπλάστης' και το καλλιτεχνικό του ιδανικό δεν ήταν εγωκεντρικό ούτε ιδεαλιστικό, αλλά υποταγμένο στην ταξική του θεώρηση για την κοινωνική αποστολή της τέχνης ως «ξυπνητήρι του λαού». Η διατήρηση στιχουργικών επιβιώσεων του παρελθόντος –όπως και η χρήση κοινωνικά καθιερωμένων συμβόλων, μυθολογικών, θρησκευτικών, λαϊκο-παραδοσιακών κ.ά. – εντάσσεται στη συνολικότερη προσπάθειά του να χτίσει γέφυρες ανάμεσα στα λαϊκά βιώματα και στις επαναστατικές έννοιες της νέας εποχής. Με αυτή την έννοια η μορφή στο Βάρναλη έρχεται να υπηρετήσει και να αναδείξει με ιδιαίτερο, καλλιτεχνικό τρόπο το περιεχόμενο και όχι να το υποτάξει ματαιόδοξα σε μορφοπλαστικές “καινοτομίες'.
Η παραδοσιακή στιχουργική και γλωσσική φόρμα του Βάρναλη –που σήμερα γίνεται και άλλοθι για την αποσιώπηση του έργου του– ‘’κατά τίποτα δε μειώνει την αξία του, ούτε σαν ποιητή, ούτε σαν καινοτόμου καθοδηγητή’’, έγραφε ο Τάσος Βαρίκας το 1936. Και είχε απόλυτο δίκιο».





Ποιείν