Ο πολιτιστικός σύλλογος: "ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ" δίνοντας συνέχεια στο Πανόραμα Αντιφασιστικού Κινηματογράφου ξεκινά τον Β' κύκλο των προβολών με υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας ταινίες.
Το πρόγραμμα των προβολών που θα γίνουν στην αίθουσα του Τ.Ε.Ε. (Νεάρχου 23, Χανιά) έχει ως εξής:
1. Mephisto (1982) του Istvan Szabo, Κυριακή 20/01, στις 8.00 μ.μ.
2. Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν (1962) του Antrei Tarkovsky, Κυριακή 27/01, στις 8.00 μ.μ.
3. Machuca (2004) του Andres Wood, Κυριακή 03/02, στις 8.00 μ.μ.
4. Punishment Park (1971) του Peter Watkins, Κυριακή 10/02 στις 8.00 μ.μ.
Λίγα λόγια για την κινηματογραφική ταινία Mephisto του Istvan Szabo: Η ταινία, εμπνευσμένη από τον μύθο του Φάουστ (και του Μεφιστοφελή), μάς μεταφέρει στο Βερολίνο του ’30, όπου ο Χέντρικ Χέφγκεν κάνει καριέρα ως ηθοποιός θεάτρου. Ο επιφανειακός φιλελευθερισμός και οι σοσιαλιστικές του ιδέες γρήγορα δίνουν τη θέση τους στην ανάγκη για κολακεία και εξουσία. Για να καθιερωθεί στον χώρο του συνεργάζεται με τους ναζί, που θα του προσφέρουν τη δύναμη που ζητά με οποιοδήποτε αντάλλαγμα. Ο Ναζισμός και η εξουσία τον τραβούν σαν μαγνήτης. Είναι αξιολύπητος και ταυτόχρονα επικίνδυνος.
Είναι ένας γερμανός πολίτης που έτυχε να ζει την περίοδο του Ναζισμού. Ο Ζάμπο με μπαρόκ αισθητική εξετάζει ενδελεχώς τις σχέσεις τέχνης και πολιτικής, εξουσίας και ηθικής. Αναπαριστά έξοχα τη δεκαετία του ’20 και του ’30. Οι εξαιρετικές ερμηνείες όλων των ηθοποιών -ιδιαίτερα του πρωταγωνιστή Κλάους Μαρία Μπραντάουερ- και ένα ισορροπημένο σενάριο αφήνουν τον θεατή με δέος να αναρωτιέται γιατί εκατομμύρια ανθρώπων στη Γερμανία ενέδωσαν στην καινοφανή θεατρική απήχηση του Ναζισμού. Βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Κλάους Μαν, η ταινία – μεταξύ πολλών άλλων διακρίσεων— κέρδισε και το Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας το 1982, ενώ βραβεύθηκε επίσης στο Φεστιβάλ των Κανών.
Λίγα λόγια για το Μεφίστο - Μυθιστόρημα μιας καριέρας (Mephisto – Novel of a Career) του Κλάους Μαν: Το έργο γραμμένο το 1936, εμφανίστηκε πρώτη φορά τον ίδιο χρόνο από τον εκδοτικό οίκο «Κβέριντο», στο Άμστερνταμ και μάλιστα στα γερμανικά. Ακολούθησαν μεταφράσεις του σε πολλές γλώσσες, μέχρι σήμερα έντεκα συνολικά. Στη Γερμανία κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1956 από τον οίκο «Ανασυγκρότηση», στο Ανατολικό Βερολίνο. Αργά, το καλοκαίρι του 1963, ο εκδοτικός οίκος «Νύμφενμπουργκερ» ανακοίνωσε την κυκλοφορία των έργων του Κλάους Μαν. Μέσα σ’ αυτά αναφερόταν και το Μεφίστο.
Στις 31 Μαρτίου 1964, ο Πέτερ Γκόρσκι, θετός γιος και κληρονόμος του ηθοποιού Γκούσταβ Γκρύντγενς, που είχε πεθάνει μισό χρόνο πριν, ξεκίνησε δικαστικό αγώνα στο Αμβούργο εναντίον του εκδοτικού οίκου, με σκοπό να εμποδίσει την κυκλοφορία του Μεφίστο στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας.
Με απόφαση στις 25 Αυγούστου 1965 δεν έγινε δεκτό το αίτημά του. Έτσι ο οίκος εξέδωσε δέκα χιλιάδες αντίτυπα. Ο Πέτερ Γκόρσκι άσκησε έφεση και προσπάθησε να δεσμεύσει την κυκλοφορία για μόνο έκδοση. Το ανώτερο δικαστήριο του Αμβούργου αποφάσισε, ότι το βιβλίο μπορεί να κυκλοφορεί ως τη στιγμή που θα διεξαγόταν η εκκρεμούσα κύρια δίκη με τον εξής πρόλογο του εκδότη:
«Για τον αναγνώστη,
Ο συγγραφέας Κλάους Μαν αυτοεξορίστηκε το 1933 για ιδιαίτερους λόγους και έγραψε το έργο αυτό το 1936 στο Άμστερνταμ. Από τη σκοπιά του τότε, και από μίσος για τη χιτλερική δικτατορία, δημιούργησε μια χρονικοκριτική εικόνα της ιστορίας του θεάτρου σε μορφή μυθιστορήματος. Και αν ακόμα δεν παραβλέπονται αναφορές σε πρόσωπα εκείνης της εποχής, πάντως αυτός πρωτ’ απ’ όλα έδωσε μορφή στα πρόσωπα του μυθιστορήματος με την ποιητική του φαντασία. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την κύρια μορφή του έργου. Έργα και σκέψεις που της αποδίδουν στο μυθιστόρημα, αντιστοιχούν οπωσδήποτε πολύ στη φαντασία του συγγραφέα. Γι’ αυτό πρόσθεσε στο έργο του τη δήλωση: «Όλα το πρόσωπα του έργου παριστάνουν τύπους, όχι πορτρέτα.
Ο εκδότης».
Το ίδιο δικαστήριο με απόφαση στην κύρια δίκη στις 9 Ιουνίου 1966 απαγόρευσε την κυκλοφορία ολόκληρου του μυθιστορήματος, ακόμα και με τον παραπάνω πρόλογο του εκδοτικού οίκου. Στην αναθεώρηση, στις 20 Μαρτίου 1968, το ανώτατο δικαστήριο επικύρωσε την απαγόρευση. Στα μέσα του 1968 ο οίκος υπέβαλε ένσταση στο Συνταγματικό Δικαστήριο. Η ένσταση έθιγε με πολλά παραδείγματα και θέματα διαδικασίας δημιουργίας, αλλά και ελευθερίας της τέχνης.
Η απόφαση βγήκε στις 24 Φεβρουαρίου 1971. Από τους έξι συνταγματικούς δικαστές τρεις βρήκαν την ένσταση ως βάσιμη και τρεις ως αβάσιμη. Σε περιπτώσεις ισοψηφίας η ένσταση απορρίπτεται. Έπειτα από δέκα χρόνια μια μεγάλη προσωπικότητα του θεάτρου, η σκηνοθέτιδα Αριάν Μνούσκιν, ξανάπιασε το κείμενο σε θεατρική μορφή. Το έργο παίχτηκε με εξαιρετική επιτυχία (πάνω από 200.000 θεατές) στο Τεάτρ ντυ Σολέιγ στη Βινσέν, κοντά στο Παρίσι, με μετακλήσεις στο Βερολίνο και τηλεοπτικές μεταδόσεις. Έτσι το έργο έγινε γνωστό σ’ ένα πολύ μεγάλο κοινό.
Η δίκη του Μεφίστο θεωρείται η πιο γνωστή λογοτεχνική δίκη της γερμανικής μεταπολεμικής περιόδου. Η σύγκρουση μεταξύ των κάποτε φίλων του Κλάους Μαν και του Γκούσταβ Γκρύντγενς την ονόμασαν «μονομαχία των νεκρών». Η διένεξη προκάλεσε μια μεταθανάτια αίσθηση εξαιτίας της πολιτικής της σημασίας. Η αλήθεια είναι ότι ο όσο ζούσε ο Γκούσταβ Γκρύντγενς δεν κατέφυγε σε δικαστήριο, αλλά είχε καταβάλει κάθε προσπάθεια από την εποχή που το έργο πρωτοεκδόθηκε στη Ανατολική Γερμανία το 1956 από τον οίκο «Ανασυγκρότηση», για να εμποδίσει τρεις με τέσσερεις εκδοτικούς οίκους να εκδώσουν το βιβλίο στη Δυτική Γερμανία.
Αγόρασε επίσης μέσω αντιπροσώπου όλα τα αντίτυπα που πέρασαν τα σύνορα και έφτασαν στη Δυτική Γερμανία. Η κανονική μήνυση όπως είπαμε έγινε από το θετό γιο του. Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι μετά την αυτοκτονία του Κλάους Μαν στις Κάννες το 1949, έξι εκδότες που ήρθαν σε συνεννόηση με την Έρικα Μαν για να εκδώσουν το βιβλίο υπαναχώρησαν αφού επιλύθηκαν από φίλους και δικηγόρους του Γκούσταβ Γκρύντγενς.
Παραθέτουμε εδώ το κείμενο που ο Κλάους Μαν έστειλε το 1936 στην εφημερίδα «Παρισινή Ημερησία», όταν αυτή παρουσίασε το έργο με τον τίτλο Μυθιστόρημα - κλειδί.
«Αξιότιμη σύνταξη,
Μεγάλη είναι η χαρά μου, που το πρώτο μυθιστόρημα που εμφανίζεται στην επιφυλλίδα της θαρραλέας, δυνατής και ζωντανής νέας εφημερίδας σας «Παρισινής Ημερησίας», είναι το Μεφίστο μου.
Πρέπει όμως να σας βεβαιώσω –και κυρίως τους αναγνώστες μας- ότι η χαρά μου μειώθηκε κάπως από τον ξαφνικό και καθόλου πετυχημένο τρόπο με τον οποίο αναγγέλλετε το μυθιστόρημά μου στην εφημερίδα σας. Όχι δίχως φόβο πρόσεξα την επικεφαλίδα της προαγγελίας σας: «ένα μυθιστόρημα - κλειδί». «Μυθιστόρημα κλειδί»; Πότε κάποιος συγγραφέας, που άξιζε ενός τέτοιου τίτλου έγραψε κάτι, που θα ήθελε να το έβλεπε διακοσμημένο με αυτόν τον όχι τόσο τιμητικό χαρακτηρισμό; Πρέπει να διαμαρτυρηθώ –για το κύρος του φύλλου σας, για τους αναγνώστες μας, που είναι πολύ απαιτητικοί, για να διασκεδάζουν με «μυθιστορήματα – κλειδιά». Τελικά ακόμα και για το δικό μου κύρος. Βρίσκομαι στην ανάγκη να δηλώσω επίσημα: Δεν είχα πρόθεση να διηγηθώ την ιστορία κάποιου συγκεκριμένου ανθρώπου όταν έγραφα το Μεφίστο, μυθιστόρημα μιας καριέρας. Ήθελα να παραστήσω έναν τύπο και μαζί του τα διάφορα περιβάλλοντά του (το μυθιστόρημά μου δεν αναφέρεται μόνο στο «φασισμό»), τις κοινωνιολογικές και πνευματικές προϋποθέσεις, που πρωτ’ απ’ όλα έκαναν δυνατή μια τέτοια άνοδο.
Στην προαγγελία σας γράφεται, δυστυχώς, ότι το Μεφίστο μου έχει τα χαρακτηριστικά ενός συγκεκριμένου επιτυχημένου ηθοποιού στη σημερινή Γερμανία. Δεν θα επαναλάβω τ’ όνομα του εδώ. Μα, αυτόν τον ηθοποιό πραγματικά τον ήξερα. Αλλά τι μπορεί να σημαίνει σήμερα για μένα; Ίσως μια προσωπική απογοήτευση. Ίσως ούτε αυτό… Έπεσα τόσο χαμηλά, ώστε να γράφω μυθιστορήματα για ιδιαίτερα πρόσωπα; Η απογοήτευσή μου, ο θυμός μου, ο πόνος μου, είναι τόσο άσκοποι, τόσο «ιδιωτικοί», που ν’ ασχολούμαι με πρόσωπα, που τους κρατάω για τον ένα ή τον άλλο λόγο κακία και εκδικούμαι πάνω τους με τη μορφή μυθιστορήματος – κλειδιού;
Ο πόνος μου, ο θυμός μου, η αγανάκτησή μου, έχουν μεγαλύτερους στόχους απ’ ό,τι ένας ορισμένος ηθοποιός θα μπορούσε να είναι, κι ας έφτασε στο αξίωμα του διευθυντή θεάτρου. Αν τις εμπειρίες και τα συναισθήματα, που συσσώρευσαν τρία πικρά χρόνια για μας, τα συγκέντρωσα σε μια –όπως άλλωστε ελπίζω - όχι μόνο αγωνιστικά φτιαγμένη, μα ακόμα επικά σχηματισμένη μορφή - αν τα συμπυκνώσω σε μια μορφή – τότε αυτό μπορεί να συμβεί μόνο σε μια ποιητική, αντιπροσωπευτική: μόνο σε μια επινοημένη μορφή.
Όχι, ο Μεφίστο μου δεν είναι αυτός ή εκείνος. Μέσα του συντρέχουν πολλών ειδών «χαρακτηριστικά» μαζί. Εδώ δε πρόκειται για «πορτρέτο» αλλά για ένα συμβολικό τύπο• ο αναγνώστης θα κρίνει, αν ακόμα αυτός είναι άνθρωπος ζωντανός, θεωρημένος και σχηματισμένος ποιητικά.
Ο αναγνώστης, που του απευθύνω αυτές τις γραμμές με εμπιστοσύνη –θέλω να υποθέσω- θα διαπίστωνε, ακόμα και χωρίς τη δήλωσή μου αυτή, ότι το διηγηματικό μου έργο άστοχα χαρακτηρίζεται σαν «μυθιστόρημα – κλειδί». Παρόλ’ αυτά, έπρεπε να κάνω τη δήλωση. Γιατί πιο σημαντικό από όλες τις εκτιμήσεις τακτικής, πιο ουσιαστικό από όλες τις επιφυλάξεις, μου φαίνεται σήμερα πάρα ποτέ, ότι εμείς – ειδικά εμείς της μετανάστευσης - πρέπει ν’ αγρυπνούμε πάνω από τη συγγραφική και πνευματική μας τιμή και να την υπερασπιζόμαστε με πάθος από Κάθε αδεξιότητα – όπως μπορεί να συμβεί σε συντρόφους «πάνω στο ζήλο της μάχης», μια που δεν μπορούμε να την προστατεύσουμε στην πατρίδα μας από την κακοήθεια και τη δυσφήμιση.
Με τους καλύτερους χαιρετισμούς και ευχές για τη δουλειά σας.
Δικός σας
Κ.Μ.
Το μυθιστόρημα του Κλάους Μαν Μεφίστο, κυκλοφόρησε τελικά στη Δυτική Γερμανία το 1981 από τον εκδοτικό οίκο Rowohlt, χωρίς να λείψουν και πάλι οι δικαστικοί αγώνες εναντίον του
(Από την εισαγωγή στο βιβλίο Μεφίστο - Μυθιστόρημα μιας καριέρας, μτφ. Α. Ηλιόπουλος, εκδόσεις Ευρωεκδοτική, Αθήνα 1982).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου