ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΖΙΝ (1922-2010)
Ακτιβιστής και ιστορικός της δικής μας Αμερικής

Φύλλο: 902
Νίκος Λούντος



Ο τίτλος που είχε διαλέξει ο Χάουαρντ Ζιν για την αυτοβιογραφία του εκφράζει με μεστό τρόπο τη ζωή και το έργο του: «Δεν μπορείς να είσαι ουδέτερος πάνω σε ένα τρένο που κινείται». Το τρένο της ιστορίας κινήθηκε έντονα από το 1922 ως το 2010 και ο Χάουαρντ Ζιν υπήρξε πάντα «προκατειλημμένος» στο πλευρό των καταπιεσμένων, ως ακτιβιστής και ως πανεπιστημιακός δάσκαλος.

Το έργο-σταθμός που μάς άφησε είναι «Η ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών», που παρότι γράφτηκε το 1980, κάνει συνεχείς επανεκδόσεις μέχρι σήμερα. Ο Ζιν αναποδογυρίζει την «ενδοξη» εθνική ιστορία από το βάθρο της και στη θέση της βάζει μια άλλη ιστορία που αξίζει σίγουρα περισσότερο σεβασμό, την ιστορία της αντίστασης. Μέσα σε αυτό το αποθησαύρισμα της «δικής μας Αμερικής» βρίσκει κανείς όχι μόνο τις κορυφώσεις του κινήματος, οι οποίες είναι σχετικά γνωστές, όπως τις καταλήψεις του ΄68, αλλά και πιο ξεχασμένες περιόδους. Τον σοσιαλιστή υποψήφιο, Ευγένιο Ντεμπς που πήρε ένα εκατομμύριο ψήφους το 1912 και το 1920, το διεθνιστικό εργατικό κίνημα των IWW, τους σκλάβους που κέρδισαν την απελευθέρωσή τους πολεμώντας στον εμφύλιο -και προδόθηκαν, τους φαντάρους που εκτελούσαν τους αξιωματικούς τους στο Βιετνάμ. Ποιος είναι ο πρόγονος αυτών των ανθρώπων; Ο Χριστόφορος Κολόμβος ή οι Ινδιάνοι που αντιστάθηκαν στην ευρωπαϊκή κατάκτηση; Ο Ζιν διαλέγει το δεύτερο στρατόπεδο και επιμένει ότι αυτή είναι η μόνη αφετηρία για να κάνεις σωστή ιστορία.

«Τα πάντα στην κουλτούρα μας προσπαθούν να μας πείσουν ότι όλοι έχουμε κοινά συμφέροντα. Υπάρχει αυτή η γλώσσα περί εθνικού συμφέροντος, εθνικής άμυνας, εθνικής ασφάλειας, η προσποίηση ότι έχουμε όλοι τα ίδια συμφέροντα και ότι άμυνα σημαίνει άμυνα για όλους», έλεγε σε μια συνέντευξή του στο περιοδικό Socialist Review του Λονδίνου.

Στην πραγματικότητα, επισήμαινε: «Κάθε είδους ιστορία διαλέγει στρατόπεδο, με τη διαφορά ότι στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό δεν λέγεται ανοιχτά. Οι ιστορίες που προσποιούνται ότι είναι αντικειμενικές και ουδέτερες, και προσποιούνται ότι δεν παίρνουν θέση, φυσικά και παίρνουν θέση, διότι δεν θέτουν κανένα ζήτημα συνείδησης σχετικά με την κοινωνία. Πρόκειται για επίπεδη ιστορία που δεν προκαλεί κανέναν σε δράση και συνεπώς ενισχύει το κατεστημένο.

Αυτή ο παθητικός και πομπώδης ακαδημαϊσμός που διαλέγει στρατόπεδο αλλά δεν το παραδέχεται είναι αυτό που προσπαθώ να ξεπεράσω. Πιστεύω ότι ο ιστορικός είναι πολίτης, είναι άνθρωπος προτού γίνει ιστορικός. Για μένα το να είμαι ιστορικός αποτελεί μέσο προς ένα σκοπό.

Η ιστορία, από τη φύση της, είναι πάντα μια επιλογή μέσα από έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών του παρελθόντος. Το τι διαλέγεις από όλα αυτά τα στοιχεία για να παρουσιάσεις σε ένα βιβλίο ή σε μια διάλεξη φανερώνει ποια είναι η σκοπιά σου.

Κάνοντας επιλογή αναγκαστικά διαλέγεις στρατόπεδο. Επιλέγεις πράγματα που δεν προκαλούν και είναι ακίνδυνα ή ιστορικά γεγονότα που θα προκαλέσουν τη σκέψη και τη δράση;

Αυτή είναι μια απόφαση που συνειδητοποίησα ότι έπρεπε να πάρω και το έκανα νωρίς στη συγγραφική και ακαδημαϊκή μου καριέρα «.

Ο Χάουαρντ Ζιν δεν έφτασε σε αυτά τα συμπεράσματα μέσα από την ακαδημαϊκή του καριέρα. Μάλιστα αυτή άργησε κάπως. Το πτυχίο του το πήρε στα 29 και το διδακτορικό του όταν ήταν 36 ετών. Είχαν προηγηθεί τα πιο σημαντικά μαθήματα της ζωής. Γιος εβραίων μεταναστών από την Ανατολική Ευρώπη, βιώνει την κρίση του ΄30 αλλά και την αντίσταση της εργατικής τάξης και της Αριστεράς. Μια από τις πρώτες του πολιτικές εμπειρίες, όπως εξιστορεί ο ίδιος, ήταν από τις εργατικές οικογένειες που πετιούνταν στο δρόμο από τις τράπεζες και τους ιδιοκτήτες και ομάδες κομμουνιστών έρχονταν συγκροτημένα για να ξαναβάλουν τα υπάρχοντά τους μέσα στο σπίτι.

Εμπειρία

Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος συγκινεί αρχικά τον Χάουαρντ Ζιν. Στο κάτω κάτω ήταν υποτίθεται ένας πόλεμος ενάντια στο φασισμό. Κατατάσσεται εθελοντής και πιλοτάρει βομβαρδιστικό στην Ευρώπη. Η προσωπική του εμπειρία από τον πόλεμο θα καθορίσει τον Ζιν στην υπόλοιπη ζωή του. Από το Βιετνάμ ως το Ιράκ θα δώσει όλες του τις δυνάμεις σε ό,τι του ζητούσε το αντιπολεμικό κίνημα, έχοντας πάντα στο μυαλό του τη σημασία που έχουν οι ίδιοι οι φαντάροι και οι οικογένειές τους.

Ο Ζιν έγινε ακαδημαϊκός, αλλά «ήταν το μέσο και όχι ο σκοπός», λέει ο ίδιος. Ηταν το μέσο σίγουρα, γι΄αυτό ρισκάρησε να χάσει για πάντα τη θέση του, όταν το 1963 διώχθηκε επειδή τάχθηκε με το μέρος των φοιτητριών του που αντιστέκονταν στο ρατσισμό. Το κίνημα του 1968 βρίσκει τον Ζιν να είναι ήδη «παλιός». Κουβαλάει τις παιδικές και εφηβικές μνήμες από τα προπολεμικά χρόνια, αλλά και την εμπειρία του Κινήματος για τα Πολιτικά Δικαιώματα που είχε ξεκινήσει στο Αμερικάνικο Νότο από νωρίς. Είναι επίσης φορέας ιδεών και διαβασμάτων που καταλαβαίνει πως είναι αναγκαία για το νέο κίνημα. Αγαπημένο του ανάμεσα σε αυτά τα διαβάσματα ήταν το Κομμουνιστικό Μανιφέστο των Μαρξ και Ενγκελς.

Στην Εισαγωγή του στο θεατρικό του έργο «Ο Μαρξ στο Σόχο» γράφει:

«Διάβασα πρώτη φορά το Μανιφέστο όταν ήμουν δεκαεφτά χρονών. Πρέπει να μου το είχε δώσει κάποιος από τους νεαρούς κομμουνιστές που ζούσαν στην εργατική γειτονιά μου. Το βιβλίο αυτό είχε βαθιά επίδραση πάνω μου, γιατί έμοιαζε να εξηγεί όλα όσα συνέβαιναν στη ζωή μου και στη ζωή των γονιών μου, αλλά και τις συνθήκες που επικρατούσαν γενικότερα στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1939.

Εβλεπα τον πατέρα μου, Εβραίο μετανάστη από την Αυστρία με απολυτήριο τετάρτης δημοτικού, να δουλεύει πολύ σκληρά. Κι όμως, μετά βίας κατάφερνε να συντηρεί τη γυναίκα και τα τέσσερα παιδιά του. Εβλεπα τη μητέρα μου να δουλεύει μέρα-νύχτα για να έχουμε φαΐ να φάμε και ρούχα να ντυθούμε, και για να μπορεί να μας φροντίζει όταν αρρωσταίναμε. Η ζωή τους ήταν ένας καθημερινός αγώνας επιβίωσης. Ηξερα επίσης ότι στην ίδια χώρα υπήρχαν άλλοι άνθρωποι που ήταν υπερβολικά πλούσιοι χωρίς να δουλεύουν τόσο σκληρά όσο οι γονείς μου. Το σύστημα δεν ήταν δίκαιο».

Το έργο του Χάουαρντ Ζιν παραμένει η βασική πηγή για όποιον θέλει να ανακαλύψει τη «δική μας Αμερική» και τεράστια έμπνευση για το τι σημαίνει μια ζωή στρατευμένος στην πλευρά της Αντίστασης.