ΕΥΤΥΧΗ ΜΠΙΤΣΑΚΗ
Από την Πυρά στον Άμβωνα
Φύλλο: 904
Πάνος Γκαργκάνας

Ποιός θα ρίξει φως στα σκοτάδια της Θρησκείας;


Το νέο βιβλίο του Ευτύχη Μπιτσάκη με τίτλο «Από την Πυρά στον Άμβωνα» έρχεται να βοηθήσει την Αριστερά να αντιμετωπίσει ένα διπλό πρόβλημα: όχι μόνο την επιστροφή της επιρροής των θρησκειών στις σύγχρονες κοινωνίες, αλλά και τις απόπειρες να αξιοποιηθούν επιστημονικές θεωρίες προς την κατεύθυνση της «δικαίωσης» της ύπαρξης Θεού - Δημιουργού. Πώς εξηγείται το γεγονός ότι ενώ έχουν περάσει πάνω από δυο αιώνες από τη Γαλλική Επανάσταση και το Διαφωτισμό, το φως της επιστήμης δεν έχει διαλύσει τα σκοτάδια των θρησκευτικών προκαταλήψεων; Όχι μόνο δεν τα έχει διαλύσει αλλά και έχουμε φαινόμενα όπου η εκκλησία επικαλείται θεωρίες όπως το big bang για να ενισχύσει το κύρος της;

Μπροστά σε αυτή τη διπλή πρόκληση, ο Μπιτσάκης επιχειρεί, όπως γράφει ο ίδιος από το πρώτο κεφάλαιο, «μια σκιαγραφία της ιστορικά μεταβαλλόμενης σχέσης» ανάμεσα στη θρησκεία, κύρια τη χριστιανική, και την επιστήμη.

Με την προσέγγιση αυτή, ο συγγραφέας βρίσκεται στο φόρτε του. Γνωστός ερευνητής της εξέλιξης των θεωριών της Φυσικής, ο Μπιτσάκης είναι σε θέση να παρουσιάσει την πορεία των συγκρούσεων, πολλές φορές βίαιων, ανάμεσα στα θρησκευτικά δόγματα και τις επιστημονικές επαναστάσεις που θεμελίωσαν τις σύγχρονες γνώσεις της ανθρωπότητας για τον κόσμο. Στις σελίδες του βιβλίου συναντάμε το μαρτύριο του Τζιορντάνο Μπρούνο που κάηκε στην πυρά στη Ρώμη ως αιρετικός, τους διωγμούς της Εκκλησίας κατά του Κοπέρνικου, του Κέπλερ και του Γαλιλαίου, την καταδίκη του γιατρού Μισέλ Σερβέ στην πυρά από τον Καλβίνο, τους ισχυρισμούς του Πάπα Βονιφάτιου Η΄ ότι με την ανατομία διακυβεύεται η ανάσταση των νεκρών.

Επιστήμη

Ωστόσο, ο Ευτύχης Μπιτσάκης δεν περιορίζεται εκεί. Προχωράει να αποκαλύψει τα όρια του επιστημονισμού και της αστικής γνωσιοθεωρίας γενικότερα. Διαπιστώνει ότι «η αστική φιλοσοφία ταλαντεύεται ανάμεσα σε έναν απλοϊκό υλισμό, σε έναν ακόμα πιο απλοϊκό εμπειρισμό και στις διάφορες μορφές ιδεαλισμού». Θυμίζει πόσο θεοσεβής ήταν και ο Νεύτωνας και ο Καρτέσιος. Και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το «Φως» της επιστήμης δεν αρκεί για να «φωτίσει τα σκοτάδια». «Πάλη, λοιπόν, ενάντια στη θρησκεία» γράφει «σημαίνει πάλη ενάντια στον κόσμο που πνευματικό του άρωμα είναι η θρησκεία». Έτσι μας φέρνει στον Μαρξ και στον Ένγκελς και στην περιβόητη αντιμετώπιση ότι η θρησκεία είναι ο στεναγμός του καταπιεζόμενου πλάσματος, το όπιο του λαού. Τελικά, αυτός που θα φωτίσει τα σκοτάδια είναι η πάλη της εργατικής τάξης για την ανατροπή του καπιταλισμού και την απελευθέρωσή της.

Οι αγωνιστές και οι αγωνίστριες που στρατεύονται σε αυτήν την πάλη έχουν πολλά χρήσιμα στοιχεία να ανακαλύψουν και σε αυτό το βιβλίο του Ευτύχη Μπιτσάκη. Όπως και στο βιβλίο του για την εξέλιξη των θεωριών της Φυσικής, ο Μπιτσάκης επιμένει ότι η εξέλιξη των επιστημών δεν γίνεται στο κενό, επηρεάζεται από την κρατούσα ιδεολογία της εποχής και παράγει ιδεολογία, συμμετέχοντας στην αλλαγή της κοινωνίας όχι μόνο τεχνολογικά αλλά και στο επίπεδο των ιδεών.

Αυτή η προσέγγιση που τοποθετεί τις αλλαγές διαλεκτικά μέσα στην ιστορική εξέλιξη είναι πολύτιμη για όποιον θέλει να αλλάξει τον κόσμο. Ας αρκεστούμε σε ένα μόνο παράδειγμα. Γράφει ο Μπιτσάκης:

«Θεολόγοι, ιερωμένοι, φιλόσοφοι, φιλοσοφούντες φυσικοί δεν κουράζονται να επαναλαμβάνουν επί 80 χρόνια ότι στον μικρόκοσμο δεν ισχύει η αρχή της αιτιότητας και να συμπεραίνουν από αυτό ότι η φύση διαθέτει ελεύθερη βούληση. Άλλη μια λανθασμένη ερμηνεία της μικροφυσικής που καταλήγει στον χορηγό της ελεύθερης βούλησης. Μια από τις προϋποθέσεις αυτής της ανορθολογικής παρεκτροπής είναι ότι οι οπαδοί της «απροσδιοριστίας» ταυτίζουν την αρχή της αιτιότητας με τη μηχανιστική μορφή της. Άλλη μια περίπτωση όπου η στενότητα του μηχανικισμού καταλήγει στον θρησκευτικό ανορθολογισμό και στα διάφορα μυστήρια». Όλοι αυτοί χάνουν από τα μάτια τους «την υλιστική θέση για την ιστορική προτεραιότητα της ύλης και για το πνεύμα ως προϊόν της λειτουργίας της ύλης, η οποία έχει φτάσει σε εξαιρετικά πολύπλοκες μορφές οργάνωσης».

Για τη μαρξιστική αριστερά που έχει υποφέρει σκληρά από τις μηχανιστικές παρεκτροπές, αυτά είναι θεμελιώδη ξεκαθαρίσματα. Η «στενότητα του μηχανικισμού» στις θεωρίες του Κάουτσκι ή του Στάλιν για τις παραγωγικές δυνάμεις κατάληξαν σε ανορθολογισμούς όπως η αντιδραστική ουτοπία του υπεριμπεριαλισμού στη μια περίπτωση ή η προσωπολατρεία του πατερούλη στην άλλη. Για τους μαρξιστές που δεν θέλουν να καταλήξουν από την Πυρά στον Άμβωνα, αυτά είναι χρήσιμα διδάγματα.


Ο Ε. Μπιτσάκης θα παρουσιάσει το νέο του βιβλίο στο FLORAL στα Εξάρχεια, το Σάββατο 27/2 στις 7μμ