Ανακοίνωση του "Λογοτεχνία και Σκέψη"

    Θα ήθελα να ανακοινώσω στους αναγνώστες και φίλους του ιστολογίου ότι το "Λογοτεχνία και Σκέψη" (http://logotexnia-ch.blogspot.com/) θα αναστείλει την λειτουργία του για ορισμένο χρονικό διάστημα καθώς από αυτή την εβδομάδα θα μπω στην τελική ευθεία για μεταμόσχευση νεφρού και όπως είναι ευνόητο δεν θα μπορώ να ακολουθήσω μια φυσική σειρά αναρτήσεων. Το ίδιο θα ισχύει και για τα άλλα ιστολόγια που διαχειρίζομαι.

Ευχαριστώ για την προτιμησή σας.

Ειρηναίος Μαράκης 

Κυκλοφόρησε ανέκδοτο μυθιστόρημα του Σαραμάγκου. - Το είχε υποβάλει προς έκδοση το 1953, αλλά δεν είχε λάβει καν απάντηση

Μπορεί η Πιλάρ ντελ Ρίο να ματαίωσε την επίσκεψή της στην Ελλάδα και να μην είχαμε την ευκαιρία να τη συναντήσουμε στο Μέγαρο Μουσικής την περασμένη εβδομάδα, φαίνεται όμως από τα πυκνά δημοσιεύματα του ξένου Τύπου αυτές τις ημέρες ότι η χήρα του πορτογάλου νομπελίστα Ζοζέ Σαραμάγκου (1922-2010) είχε πολλές ασχολίες τον τελευταίο καιρό.

Κυρίως είχε να φροντίσει για την έκδοση ενός χειρογράφου με τίτλο «Claraboya» (Φεγγίτης) που είχε στείλει το 1953 ο 31χρονος -και άσημος τότε Σαραμάγκου- σε πορτογάλο εκδότη με την ελπίδα ότι θα εκδοθεί. Εις μάτην όμως. Ο εκδότης δεν μπήκε καν στον κόπο να του στείλει μιαν απάντηση.

Δύο δεκαετίες αργότερα, ο κόσμος αρχίζει να αναγνωρίζει το ταλέντο του συγγραφέα από την ταπεινή Αζινιάγκα. Το 1989, ο εκδότης στον οποίο ο Σαραμάγκου είχε προ τριακονταετίας αποστείλει το «Claraboya» επικοινωνεί μαζί του για να του πει ότι ανακάλυψε το χειρόγραφό του σε κάποια μετακόμιση και ότι επιθυμούσε να το εκδώσει. Ο Σαραμάγκου αρνήθηκε. «Είχε πληγωθεί πολύ από την αρχική αδιαφορία του εκδότη», είπε η Πιλάρ ντελ Ρίο κατά την παρουσίαση του βιβλίου - τόσο μάλιστα, που ο ίδιος δεν ήθελε να δει το βιβλίο τυπωμένο όσο ζούσε, άφησε όμως το ελεύθερο στους κληρονόμους του να πράξουν κατά το δοκούν.

«Όλοι ξέρουμε, και το ήξερε και ο ίδιος, ότι η απόφαση να εκδοθεί το βιβλίο είναι σωστή», είπε η Ντελ Ρίο, σχολιάζοντας ότι πιθανόν εκείνος ο παλιός εκδότης θεώρησε ότι το κείμενο ήταν «προχωρημένο» για την εποχή του. Ουτοπίες, απογοητεύσεις, λεσβιακές σχέσεις, βιασμός, κακοποίηση και οικογενειακοί δεσμοί που καταρρέουν, νοσταλγία και κακία είναι συστατικά στοιχεία αυτού του βιβλίου που μάλλον δεν θα είχε καλή τύχη στην Πορτογαλία του καθεστώτος Σαλαζάρ στη δεκαετία του 1950.

Το μυθιστόρημα είναι αφιερωμένο στον παππού του Σαραμάγκου και αφηγείται τις ιστορίες έξι οικογενειών που ζουν στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο στην Λισαβόνα του Σαλαζάρ τη δεκαετία του 1940. «Είναι ένας φόρος τιμής στην ομορφιά και στην καλοσύνη», ανάφερε η Ντελ Ρίο: «Το μυθιστόρημα δεν αναφέρεται στη δικτατορία ή στην πολιτική αλλά αυτή η σιωπή εμπεριέχει και τη δικτατορία και την καταπίεση ενός καθεστώτος μικροπρεπούς, βάρβαρου και νόθου όπου το μόνο πράγμα που σώζει τους καλλιεργημένους ανθρώπους είναι η ποίηση και τους άλλους η μουσική».

«Οι αναγνώστες του Σαραμάγκου θα βρουν σε αυτό το νεανικό μυθιστόρημα τον ίδιο συγγραφέα που έγραψε το Kάιν», τόνισε η Ντελ Ρίο, η οποία μετέφρασε το μυθιστόρημα, όπως και άλλα του συζύγου της, στα ισπανικά. «Το κείμενο είναι ένα πορτρέτο της καθημερινής, ταπεινής ζωής στη Λισαβόνα. Η πόλη έχει αλλάξει, αλλά οι χαρακτήρες θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι άνθρωποι σημερινοί», συνέχισε η ίδια και χαρακτήρισε το μυθιστόρημα «αντίδοτο στους δύσκολους καιρούς που περνάμε, το οποίο μας διδάσκει ότι παρά τις δυσκολίες μπορούμε να βρίσκουμε την ευτυχία σε μικρές στιγμές της καθημερινότητας».

Το «Claraboya», που κυκλοφορεί ήδη στην Πορτογαλία, στην Ισπανία και στη Λατινική Αμερική, είναι το τελευταίο ανέκδοτο μυθιστόρημα του Σαραμάγκου. Μέλημα της χήρας του συγγραφέα είναι τώρα να συλλέξει και να εκδώσει τα θεατρικά και τα δεκάδες δοκίμια που έγραψε ο τιμημένος το 1998 με το βραβείο Νομπέλ συγγραφέας.

http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=447007&h1=true 

Μία ημέρα στη ζωή ενός «λαμόγιου» Η απότομη πτώση ενός νοσηρού Νεοέλληνα. Ψέματα, φιλαργυρία, πελατειακές σχέσεις και έλλειψη αυτογνωσίας στη μετεμφυλιακή Ελλάδα

(

(Ο Αλέξανδρος Κοτζιάς εξέδωσε τη «Φανταστική περιπέτεια» το 1986, δείχνοντας πρόωρα τη διάβρωση του κοινωνικού ιστού)

 

Δημοσιεύοντας εν έτει 1986 τη Φανταστική περιπέτεια, ο Αλέξανδρος Κοτζιάς, ένας από τους πιο εμβληματικούς πεζογράφους της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς (εφέτος συμπληρώνονται 20 χρόνια από τον θάνατό του), βάζει στην άκρη τους ματωμένους ογκόλιθους της πολιτικής και της Ιστορίας, οι οποίοι θα βαρύνουν την ύπαρξη των ηρώων σε όλο το υπόλοιπο - παλαιότερο και νεότερο - έργο του, για να προσανατολιστεί στην καθημερινότητα και στο παρόν της Μεταπολίτευσης.

Κεντρικός χαρακτήρας της Φανταστικής περιπέτειας είναι ένας υπερπληθωρικός συγγραφέας που ακούει στο όνομα Αλέξανδρος Καπάνταης και μοιάζει να έχει πετύχει στη ζωή του τα πάντα: εργάζεται σε υψηλόβαθμη θέση στο Δημόσιο, αποτελεί ενεργό μέλος διαφόρων σωματείων, μετέχει στη δράση της δημοκρατικής παράταξης, έχει να επιδείξει πλήθος λογοτεχνικά βραβεία, με τα οποία τιμήθηκε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, διαθέτει τον προσωπικό του βιογράφο, διορισμένο από κρατική υπηρεσία, περιβάλλεται από μια συγκροτημένη οικογένεια και βρίσκει ιδανικές στιγμές διαφυγής στην αγκαλιά της ερωμένης του.

Πολύ γρήγορα όμως όλη η περιβάλλουσα λάμψη θα εξαφανιστεί: γυναίκα, ερωμένη και παιδιά θα συμπεριφερθούν στον Καπάνταη με τον πιο σκαιό τρόπο, οι συνάδελφοί του στο υπουργείο θα τον εμπαίξουν αλύπητα, ο στενότερος φίλος του θα πεθάνει στο νοσοκομείο (φρικτά εγκαταλελειμμένος από τον ίδιο) και, το χειρότερο, η εκδήλωση που έχει ετοιμαστεί προκειμένου να γιορταστούν τα 40 χρόνια της πνευματικής δημιουργίας του (επί της ουσίας, του διανοητικού αυνανισμού του) θα αποτύχει παταγωδώς.

Ανατριχιαστικά επίκαιρο

Ο μύθος του έργου εξαπλώνεται στον χρόνο μιας πλήρους ημέρας του Καπάνταη. Καταφεύγοντας σε μια αποσπασματική, παλίνδρομη και από σκοπού διαταραγμένη και συγκεχυμένη αφήγηση, ο Κοτζιάς θα κινηθεί ανάμεσα στα δύο άκρα του εικοσιτετραώρου του πρωταγωνιστή του (πρωινό και περασμένα μεσάνυχτα), για να συνοψίσει τον θλιβερά αναξιόπιστο πρώην και νυν βίο του: ανύπαρκτος γραφιάς, κομματικός χαμαιλέων, καταστροφέας περιουσιών, αλλά και παντελώς ανίκανος πατέρας, σύζυγος ή εραστής.

Ο Κοτζιάς θα προβάλει επίσης με μεγάλη επιδεξιότητα τον παρανοϊκά εγωιστικό λόγο του Καπάνταη και θα αποδείξει, μέσω της παράθεσης των τεκμηρίων και των ευρημάτων του βιογράφου του (ο οποίος θα συγκρουστεί ανοιχτά μαζί του), πως, εγκλωβισμένος καθώς είναι σε μια τέτοια παθολογία, αδυνατεί να διακρίνει ότι η επελθούσα καταστροφή έχει πολύ συγκεκριμένες και χειροπιαστές αιτίες και δεν έχει κατέβει από τον ουρανό στο κεφάλι του.

Εύκολα καταλαβαίνουμε, ακολουθώντας μια τέτοια γραμμή, ότι η κατάρρευση του δραματικά άχρηστου Καπάνταη - ακόμη μία αποκρουστική μορφή στην πινακοθήκη αρνητικών ηρώων του Κοτζιά - δεν είναι μια κατ' ιδίαν διάλυση και διάψευση, αλλά μια απείρως δυσοίωνη απεικόνιση της ελληνικής κοινωνίας μετά την έξοδό της από το φάσμα του Εμφυλίου και της δικτατορίας: οι τυχάρπαστες προσωπικές ή δημόσιες σχέσεις, το τυφλό επαγγελματικό κέρδος, τα πολλαπλά πελατειακά φαινόμενα, η ολοφάνερη έκπτωση των πολιτικών ή των καλλιτεχνικών θεσμών και, πρωτίστως, η πλήρης έλλειψη αυτογνωσίας και η τεράστια ικανότητα για αυτοεξαπάτηση, που συνιστά αδίκημα πολύ σοβαρότερο από εκείνο της αυταπάτης, αποτυπώνονται με απωθητική ενάργεια στην περίπτωση του Καπάνταη, προσδίδοντας στη συμπτωματολογία της καθολικό μέγεθος.

Ενα μέγεθος που, κοιταγμένο από την προοπτική της δύστροπης (αν μη τι άλλο) εποχής μας, αποκτά κυριολεκτικά ανατριχιαστικές διαστάσεις: γίνεται αλλόκοτα ορατό και επίκαιρο, δείχνοντας ότι η λογοτεχνία δεν εκώφευσε όλα τα προηγούμενα χρόνια - ή τουλάχιστον δεν εκώφευσε πάντα - στα ισχυρά προανακρούσματα της επερχόμενης λαίλαπας.

Ο σιχαμερός διάνος που πρωταγωνιστεί στις σελίδες της Φανταστικής περιπέτειας, στερημένος ευθύς εξαρχής οιουδήποτε ηθικού ερείσματος, δεν είναι ο μόνος που έχει την τέχνη να μετονομάζει τον κυνισμό, την ανικανότητα και την παρακμή μιας απίστευτα κενόδοξης καριέρας σε αγαθοεργό πνεύμα και δαφνοστεφή αρετή της πορείας ενός καθ' όλα ευυπόληπτου πολίτη.

Μπορεί οι άλλοι να επιφυλάσσουν στον Αλέξανδρο Καπάνταη την πιο σκληρή και ταπεινωτική τιμωρία, αλλά, ατυχώς γι' αυτούς, έχουν προλάβει να μολυνθούν εις βάθος από τον νοσηρό κόσμο του. Τα παιδιά του, η γυναίκα του, η ερωμένη του, αλλά και οι συνάδελφοί του, ζουν παρόμοιες με του Καπάνταη ζωές, εγκλωβισμένες σε μια πολύχρωμη φούσκα παρασιτικών αξιών. Τεκμήρια όλα αυτά για τον καθ' ολοκληρίαν (και εξαιρετικά πρόωρα) διαβρωμένο κοινωνικό οργανισμό.

http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=447628

Τα βιβλία της απελευθέρωσης Η καταγραφή των τίτλων που εκδόθηκαν λίγο πριν και λίγο μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους

«Ποιος έλληνας πολίτης έχει δικαίωμα ψήφου; Η ιδιοκτησία αποτελεί κρίσιμο παράγοντα; Και αν ναι, τότε μήπως πρέπει η κυβέρνηση να δώσει στους μη έχοντας ιδιοκτησία τα μέσα να αποκτήσουν;» ερωτά στις 14 Φεβρουαρίου 1830 τη Γερουσία ο πρώτος κυβερνήτης του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους Ιωάννης Καποδίστριας. Τα ερωτήματα περιλαμβάνονται αναλυτικά, μαζί με την απάντηση της Γερουσίας, σε οκτασέλιδο φυλλάδιο τυπωμένο την ίδια χρονιά από την Εθνική Τυπογραφία, πιθανότατα στο Ναύπλιο.

Οποιος επιθυμεί να διαβάσει το κείμενο μπορεί να ανατρέξει σε ένα από τα τέσσερα αντίτυπα που εντοπίζονται στη Βιβλιοθήκη της Βουλής, στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Χίου. Αυτά μαθαίνουμε από τον δεύτερο τόμο της Ελληνικής Βιβλιογραφίας του 19ου αιώνα (1819-1832) που μόλις κυκλοφόρησε από τα κατάλοιπα του άοκνου βιβλιογράφου Φίλιππου Ηλιού (1931-2004). Ο όγκος της πληροφορίας που περικλείεται κωδικοποιημένη στα 1.412 λήμματα που περιλαμβάνει ο τόμος προκαλεί ίλιγγο: για την πολιτική και την κοινωνική ιστορία, για την ιστορία των θεσμών, των ιδεών, της εκπαίδευσης, των επιστημών και προπάντων του βιβλίου.

Τα ιστορικά ενδιαφέροντα του Φίλιππου Ηλιού, γιου του πολιτικού της Αριστεράς Ηλία Ηλιού, εντοπίζονται από νωρίς στον χώρο των ιδεών, των νοοτροπιών και των κοινωνικών μορφωμάτων. Εκείνο που τον χαρακτηρίζει ως ερευνητή είναι η βούληση για εποπτεία όλης της ύλης. «Δεν του αρκούσαν οι δειγματοληψίες, ήθελε να ξέρει και το παραμικρό τεκμήριο της Ιστορίας» εξηγεί ο ιστορικός Σπύρος Ασδραχάς, παλαιός φίλος και συνοδοιπόρος του. «Ετσι έφθασε να συγκεντρώσει έναν τεράστιο αμητό, προϊόν του οποίου είναι κατά κύριο λόγο το βιβλιογραφικό του έργο».

Η ποσοτική ιστορία την οποία γνωρίζει ο Ηλιού στη Γαλλία του προσφέρει τη μέθοδο για να τιθασεύσει το υλικό που συλλέγει. Ο πρώτος τόμος κυκλοφορεί την άνοιξη του 1998 και εισάγει ένα νέο παράδειγμα στην ελληνική βιβλιογραφία. Με πηγές την τρίτομη Ελληνική Βιβλιογραφία 1800-1863 (1939-1957) του Δ. Σ. Γκίνη και του Β. Γ. Μέξα, τις μεταγενέστερες προσθήκες και το υλικό νέας έρευνας, ο Ηλιού αποθησαυρίζει τις αυτοτελείς εκδόσεις που απευθύνονται σε ελληνόφωνους και ελληνόγλωσσους πληθυσμούς κομίζοντας εντυπωσιακό πλήθος στοιχείων.

Στην αναλυτική καταγραφή τίτλων και περιεχομένων, σύμφωνα με το παράδειγμα του θεμελιωτή της ελληνικής βιβλιογραφίας Εμίλ Λεγκράν, προστίθενται πληροφορίες για τα τιράζ και τις επανεκδόσεις, για προαγγελίες και βιβλιοκρισίες, για τους συνδρομητές, για τη διασπορά των αντιτύπων σε βιβλιοθήκες της ημεδαπής και της αλλοδαπής, φωτομηχανικές ανατυπώσεις των εξωφύλλων σε σμίκρυνση που εκφράζουν την αισθητική και τις τυπογραφικές δυνατότητες των εκδοτών, στατιστικοί πίνακες, ποικίλα ευρετήρια και ερμηνεία των ευρημάτων. Η βιβλιογραφία του αποτελεί μια περιεκτική ιστορία του ελληνικού βιβλίου και ταυτόχρονα προσφέρει την ερευνητική υποδομή για μια κοινωνική ιστορία της ανάγνωσης.

Αυτό το πρότυπο ακολούθησε ο δεύτερος τόμος, που προέρχεται από την επεξεργασία των καταλοίπων του Ηλιού στο Εργαστήρι Βιβλιογραφίας «Φίλιππος Ηλιού» του Μουσείου Μπενάκη, με την επιμέλεια της Πόπης Πολέμη, παλαιάς συνεργάτιδος του Ηλιού, και τη συνεργασία των Αναστασίας Μυλωνοπούλου και Ειρήνης Ριζάκη. Ξεφυλλίζοντάς τον ο τόμος αφηγείται με ενάργεια την ταραχή του πολέμου, τις μετακινήσεις, τις ιδεολογικές ζυμώσεις, τις μεταβολές και τη νέα συνείδηση που διαμορφώνεται στα κρίσιμα χρόνια του Αγώνα και της ίδρυσης του ελληνικού κράτους.

Την περίοδο αυτή η παραγωγή περιορίζεται και ο χάρτης του κόσμου του βιβλίου ανατρέπεται. Νέα γεωγραφία και νέα εκδοτικά κέντρα, νέο τιτλολόγιο, νέοι συντελεστές, νέο αναγνωστικό κοινό. Η βουτιά της εκδοτικής παραγωγής από τους 104 τίτλους το 1819 στους 38 το 1821 και στους 28 το 1822 - τη χαμηλότερη τιμή της περιόδου - μαρτυρεί τον αναβρασμό της Επανάστασης, που ανακόπτει την εκδοτική ανάπτυξη των προεπαναστατικών χρόνων.

Στα χρόνια που ακολουθούν ο λαός που αγωνίζεται για την ελευθερία και την αυτοδιάθεσή του ενδιαφέρεται για πολιτικά συστήματα και νόμους και αναζητεί υποδείγματα. Το 1821 μεταφράζεται το γαλλικό Σύνταγμα του 1814 και το 1824 τυπώνεται στο Μεσολόγγι μετάφραση του βρετανικού και του αμερικανικού Συντάγματος.

Λίγο αργότερα το νεοσύστατο κράτος χρειάζεται σχολικά εγχειρίδια. Το Εγχειρίδιον διά τ' αλληλοδιδακτικά σχολεία του Γάλλου Λουί-Σαρλ Σαραζέν μεταφράζεται το 1830 με την έγκριση της κυβέρνησης, τυπώνεται σε 550 αντίτυπα και διανέμεται δωρεάν στα σχολεία, ενώ βρετανοί ιεραπόστολοι εφοδιάζουν από τη Μάλτα και το Λονδίνο τους έλληνες μαθητές με μεταφράσεις διδακτικών αναγνωσμάτων.

Η εκδοτική παραγωγή αυξάνεται σταδιακά και φθάνει το 1830 τους 139 τίτλους, με το εκπαιδευτικό βιβλίο να παίρνει το προβάδισμα από το θρησκευτικό των προεπαναστατικών χρόνων. Η λαϊκή λογοτεχνική βιβλιοθήκη υποχωρεί και η λόγια λογοτεχνία αναβαθμίζεται, με εξέχουσες περιπτώσεις τις Ωδές του Κάλβου και τον Υμνο του Σολωμού, ενώ οι μεταφράσεις αυξάνονται, πρώτα από την αγγλική γλώσσα και ακολούθως από τη γαλλική.

Τα εντυπωσιακά τιράζ των βενετικών εκδόσεων του 1823 του Ψαλτηρίου (50.000 αντίτυπα), της Οκτωήχου (100.000 αντίτυπα) και της Χρησίμου παιδαγωγίας (150.000) αποτελούν μεμονωμένες περιπτώσεις. Τα περισσότερα βιβλία τυπώνονται σε 1.000 αντίτυπα και τα έντυπα της περιόδου παραμένουν, όπως τα προηγούμενα χρόνια, ολιγοσέλιδα. Το 44% της παραγωγής δεν υπερβαίνει καν τις 48 σελίδες.

Τυπογραφεία σε 28 νέες πόλεις

Ριζικά διαπιστώνουμε ότι μεταβάλλεται την περίοδο αυτή ο εκδοτικός χάρτης. Η Βενετία, που στην προεπαναστατική εικοσαετία τύπωνε το 52% των τόμων, υποχωρεί σε ποσοστό 16,7%, αντιστοίχως και η Βιέννη. Τυπογραφεία πρωτοεμφανίζονται στην Αθήνα, στην Αίγινα, στο Ναύπλιο, στην Κόρινθο, στο Μεσολόγγι, σε συνολικά 28 πόλεις στις απελευθερωμένες περιοχές που παράγουν το 45,4% του ελληνικού βιβλίου, φτωχού συνήθως σε τυπογραφικά στοιχεία και εικονογράφηση.

Γύρω από τα νέα εκδοτικά κέντρα αναπτύσσεται μια νεωτερική φιλελεύθερη λογιοσύνη. Ανθρωποι με ποικίλες γεωγραφικές και κοινωνικές προελεύσεις που έχουν περιπλανηθεί στην Ανατολή και έχουν σπουδάσει στη Δύση, φορείς της νέας «εθνικής συνείδησης», καταφθάνουν στο νέο κράτος, στελεχώνουν τη διοίκηση, την εκπαίδευση και τον Τύπο και «διακονούν με ποικίλα μέσα εκείνην που ο Κοραής ωραία αποκαλεί "Επιστήμη της Ελευθερίας"».

Πολλά βιβλία κυκλοφορούν και την περίοδο αυτή με τη μέθοδο της συνδρομής και δημοσιεύουν καταλόγους με στοιχεία των συνδρομητών τους που επιτρέπουν να γίνουν εκτιμήσεις για το αναγνωστικό κοινό. Κατάλογο 930.000 γνωστών συνδρομητών ελληνικών βιβλίων για την περίοδο 1749-1922 κατέλιπε ο Φίλιππος Ηλιού, ο οποίος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι την περίοδο 1819-1832 το αναγνωστικό κοινό διευρύνεται και «οι περιοχές του νεότευκτου κράτους γίνονται το μεγάλο κέντρο ζήτησης και κατανάλωσης του ελληνικού βιβλίου».

Ολα αυτά τα στοιχεία αντλούμε διατρέχοντας τον 800σέλιδο καλαίσθητο τόμο. Ποια η χρηστικότητά του όταν η σύνολη Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα φιλοξενείται στον ιστότοπο του Μουσείου Μπενάκη από το 2008; θα αναρωτηθεί ο αναγνώστης. Η έντυπη έκδοση, που κυκλοφορεί με CD του εξαντλημένου πρώτου τόμου, «επιτρέπει τη συνολική εποπτεία», όπως επισημαίνει στην εισαγωγή της η Πόπη Πολέμη - και όπως διαπιστώνουμε από την ανάγνωση.

Σε κάθε περίπτωση, έντυπα και ηλεκτρονικά, καρπός μόχθου όχι ενός αλλά πολλών ανθρώπων, τέτοια έργα στοιχειοθετούν μια υποδομή από καιρό χρειαζούμενη για να παρακολουθήσουμε πώς η ελληνική εκδοτική παραγωγή εκτινάσσεται στους 9.000 τίτλους ετησίως σήμερα και συρρικνώνεται, με ό,τι καλό ή κακό συνεπάγεται αυτό, από τις 52 πόλεις της περιόδου 1819-1832 στην τελεία του αθηναϊκού κέντρου.

http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=447622

Κινηματογράφος: Τα κορίτσια της βροχής, της Αλίντας Δημητρίου

Με τα «κορίτσια της βροχής» ολοκληρώνεται η τριλογία ντοκιμαντέρ της Αλίντας Δημητρίου για τη συμμετοχή των γυναικών στους πολιτικούς αγώνες. Είχαν προηγηθεί το «Πουλιά στο βάλτο», σχετικά με την αντίσταση στη γερμανική κατοχή και η «Η ζωή στους βράχους» (2009), με θέμα τις εξορίες και διώξεις των γυναικών του Δημοκρατικού Στρατού στον Εμφύλιο (είχαμε γράψει σχετικά σε παλαιότερο φύλλο της ΕΑ). Αυτό το τρίτο ντοκιμαντέρ αναφέρεται στη διάρκεια της χούντας 1967-74.

Έχει ιδιαίτερη αξία ότι η σκηνοθέτις Αλίντα Δημητρίου επιμένει να σκαλίζει κεφάλαια «δύσκολα», «δυσάρεστα» στην πρόσφατη ελληνική ιστορία και μάλιστα μέσα από τα μάτια των γυναικών, για τις οποίες ελάχιστα έχουν γραφτεί, λες κι ήταν μόνο βοηθητικές σε έναν ευρύτερο αγώνα ή ακόμη χειρότερα λες και δεν υπήρξαν ποτέ.
Στηρίχηκε στις μαρτυρίες 50 γυναικών που διώχθηκαν, εξορίστηκαν και βασανίστηκαν για τις πολιτικές απόψεις και τη δράση τους στο κίνημα. Το αποτέλεσμα είναι ένα ντοκουμέντο που ταρακουνά το θεατή, τον κάνει να αισθανθεί άβολα, όχι για να θρηνήσει τα βάσανα των ηρωίδων αλλά για να βγάλει τα συμπεράσματα για το σήμερα.
Όπως βλέπουμε στο πρώτο μέρος της ταινίας, η πρώτη γενιά των γυναικών μπήκε στον αγώνα στην εκπληκτική δεκαετία του 1960, όταν η ήττα του εμφύλιου έδινε σιγά-σιγά τη θέση της σε μια νέα αριστερή πολιτικοποίηση. Ο Λαμπράκης, τα Ιουλιανά, η δολοφονία Πέτρουλα ήταν τα πιο χαρακτηριστικά γεγονότα και η νεολαιίστικη οργάνωση των «Λαμπράκηδων» ήταν ο πολιτικός τους χώρος.
Ο Ρίτσος, ο Βάρναλης, ο Λειβαδίτης, ο Μίκης του «Επιτάφιου» ήταν οι πολιτιστικές αναφορές που τα ένωναν όλα, κι αυτές μαζί, στη σύγκρουση με το σύστημα που κληρονόμησε η μετεμφυλιοπολεμική περίοδος. Οι γυναίκες προέρχονταν από διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα, οι περισσότερες αριστερές από κούνια, κάποιες άλλες όχι, όμως, το καθοριστικό ήταν η πολιτική συγκυρία. «Έμπαινες άσχετη, απολίτικη και κατέληγες με τους κομμουνιστές», τονίζει μια από αυτές. Και πράγματι, ήταν ακτιβίστριες της αριστεράς που πάλευαν στην πράξη, μοιράζοντας προκηρύξεις και διαδηλώνοντας στο πεζοδρόμιο.
Το πραξικόπημα της 21ης Απρίλη 1967 τις έπιασε εντελώς απροετοίμαστες, όπως και όλη την ηγεσία της αριστεράς. Αρκετές πίστευαν ότι δεν θα κρατήσει και πολύ, ενώ όσες δεν συνελήφθησαν άμεσα πέρασαν στην παρανομία. Αυτό που ακολούθησε ήταν η καταστολή, οι διώξεις, η εξορία στα Γιούρα και το χειρότερο απ’ όλα, τα βασανιστήρια στη διαβόητη Ασφάλεια της οδού Μπουμπουλίνας, άλλο ένα κεφάλαιο της περιόδου της χούντας που έχει σκόπιμα αποσιωπηθεί.
Γύρω στα 1972-73, μπαίνει στη μάχη η δεύτερη φουρνιά αγωνιστών και αγωνιστριών, με την αντιδικτατορική δράση στα πανεπιστήμια, που κορυφώθηκε με τις καταλήψεις της Νομικής και του Πολυτεχνείου το 1973. Και εδώ παρακολουθούμε το νέο κύμα πολιτικοποίησης που κατάφερε τελικά να ανατρέψει τη χούντα, πληρώνοντας όμως το δικό του φόρο σε διώξεις και αίμα.

Βασανιστές

Φάλαγγα, ξυλοδαρμοί, ηλεκτροσόκ, η απειλή (τουλάχιστον) του βιασμού, κάθε λογής σωματικά και ψυχικά βασανιστήρια επιστρατεύτηκαν από τους πιο έμπειρους βασανιστές της χούντας που είχαν εκπαιδευτεί στις ΗΠΑ από τη CIA. Οι περισσότερες γυναίκες δεν λύγισαν. Είναι εντυπωσιακός ο τρόπος που οι ίδιες εκθέτουν τον εαυτό τους στο φακό της σκηνοθέτριας, η οποία χρειάστηκε να κερδίσει την εμπιστοσύνη τους με το προηγούμενό της έργο, ώστε να τις πείσει να το κάνουν.
Δεν παρουσιάζονται υπεράνθρωποι, ίσα-ίσα περιγράφουν με μεγάλη ειλικρίνεια, σχεδόν αυθόρμητα τις αντιδράσεις και τα συμπεράσματά τους, τη συνείδηση ότι η ζωή τους κρέμεται από ορισμένα ανθρωποειδή, τη μεγάλη ευθύνη να κρατήσουν ψηλά την πολιτική αξιοπρέπεια. Όπως αναφέρει η σκηνοθέτρια, «συνάντησα αυτές τις γυναίκες και μέτρησα ξανά τον κόσμο με έναν άλλον πήχυ».
Η επίσημη ιστορία τις «αντάμειψε» με σχεδόν μηδενική αναφορά. Η ατιμωρησία των βασανιστών είναι άλλη μια πρόκληση. Μια γυναίκα που πάσχει από κρίσεις επιληψίας ανέφερε ότι η πολιτεία της έδωσε την ευχή της...
Η σκηνοθέτις έχει σκόπιμα μοντάρει την ταινία αποκλειστικά με συνεντεύξεις. Μοναδική και εσκεμμένη σκηνοθετική παρέμβαση στις εξομολογήσεις τους, η παρεμβολή υλικών από τις περυσινές εξεγέρσεις και κυρίως το διήμερο 29-30 Ιούνη 2011. Έτσι η αφήγηση συμπλέκεται με τη σημερινή μνημονιακή Ελλάδα.
Η Αλίντα Δημητρίου χρησιμοποιεί άφοβα την «προφορική μνήμη», δεν διστάζει μπροστά στο ότι θα της αρνηθούν το κύρος της επίσημης γραφής της ιστορίας και της αντικειμενικότητας. Άλλωστε η ίδια έχει επανειλημμένα ξεκαθαρίσει, το κύρος του κυρίαρχου λόγου δεν το διεκδικεί, το μάχεται. Γι’αυτό επιλέγει να δημιουργεί τις ταινίες της με τους δικούς της λιγοστούς πόρους και τη βοήθεια των συνεργατών της, χωρίς εξαρτήσεις από παραγωγούς και κυκλωματα διανομής και χωρίς τις πιέσεις που αυτά βάζουν.
Το εντυπωσιακό είναι ότι χωρίς επίσημο διανομέα, και τα 3 ντοκιμαντέρ της τριλογίας αγκαλιάστηκαν από τη νεολαία, τους εκπαιδευτικούς, πολιτικούς και πολιτιστικούς φορείς και βρήκαν ένα τεράστιο ακροατήριο που στην πραγματικότητα κάνει την καλύτερη σύνδεση με το χτες, για να δικαιώσει τα λόγια μιας από τις γυναίκες: «Είμαστε η συνέχεια των γυναικών της Αντίστασης, και η δική μας συνέχεια είναι η σημερινή νεολαία».

INFO: Μπορείτε να προμηθευτείτε το ντοκιμαντέρ της Αλίντας Δημητρίου ελεύθερα, με αντίγραφα που χορηγεί η ίδια. Τηλέφωνο επικοινωνίας: 210-9810549.

Δήμητρα Κυρίλλου

http://ergatiki.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=3988:i1008&Itemid=160 

Κινηματογράφος: Τα χιόνια του Κιλιμάντζαρο

Τα «χιόνια του Κιλιμάντζαρο» είναι μια ταινία που αρχίζει με την απόλυση 20 εργατών σε ναυπηγείο της Μασσαλίας και τελειώνει με μια νότα ελπίδας αλλά και με πάρα πολλά κρατούμενα για την εργατική τάξη και την αριστερά σήμερα.

Ο Μισέλ, ο κεντρικός ήρωας βρίσκεται λίγα χρόνια πριν τη σύνταξη, οξυγονοκολλητής σε ναυπηγείο και συνδικαλιστής της CGT (συνδικάτο που πρόσκειται στο ΚΚ Γαλλίας). Το ίνδαλμά του είναι ο σοσιαλιστής ηγέτης Ζορές. Ζει απλά, αλλά χωρίς στερήσεις, είναι πολύ αγαπημένοι με τη γυναίκα του τη Μαρικλέρ, που δουλεύει ιδιωτική νοσοκόμα σε σπίτια. Τα παιδιά του έχουν τις δικές τους οικογένειες.
Οι θεατές δεν γνωρίζουν με ποιό τρόπο το συνδικάτο έχει φτάσει στην αποδοχή των απολύσεων, παρακολουθούμε όμως καθώς πέφτουν οι τίτλοι, μια κάλπη από την οποία κληρώνονται οι 20 που θα φύγουν. Ανάμεσά τους κι ο Μισέλ. Ο κουνιάδος του, Ραούλ, τον μέμφεται που συμπεριέλαβε και το δικό του όνομα στην κάλπη, σαν συνδικαλιστής μπορούσε να το έχει αποφύγει. Όμως ο Μισέλ θεωρεί ότι έπραξε σωστά και με αυτό το τρόπο έχει τη συνείδησή του ήσυχη. Θα προσαρμοστεί στη νέα του ζωή με τη βοήθεια της Μαρικλέρ και των φίλων του, στηρίζοντας τα παιδιά και τα εγγόνια του και διανέμοντας διαφημιστικά φυλλάδια.
Λίγο μετά, σε πάρτυ που διοργανώνουν οι παλιοί του συνάδελφοι και τα παιδιά του, κάνουν δώρο στο ζευγάρι ένα ταξιδι - σαφάρι στο Κιλιμάντζαρο. Δεν θα το πραγματοποιήσουν όμως, γιατί την παραμονή της αναχώρησης θα δεχτούν ένοπλη επίθεση στο σπίτι από δυο διαρρήκτες που τους αποσπούν χρήματα, εισητήρια και πιστωτικές κάρτες. Το μεγάλο σοκ για τον Μισέλ έρχεται όταν τυχαία ανακαλύπτει ότι δράστης είναι ο Κριστόφ, ένας νεαρός συνάδελφός του που απολύθηκε την ίδια μέρα με αυτόν.
Ο Μισέλ θα καταδώσει τον Κριστόφ στην αστυνομία, για να διαπιστώσει σύντομα ότι έκανε τη ληστεία από πραγματική ανάγκη και απόγνωση, καθώς έχει να φροντίσει δυό μικρά αδέλφια χωρίς κανένα άλλο στήριγμα. Η συνάντησή τους στο αστυνομικό τμήμα είναι αποκαλυπτική. Ο Μισέλ επιδίδεται σε ηθικοπολιτικό κήρυγμα ενώ ο Κριστόφ πολύ απλά τον κατηγορεί για συμβιβασμό και ξεπούλημα των εργατών, τον θεωρεί έναν βολεμένο εργατοπατέρα με προνόμια, μικροαστική σιγουριά και συνήθειες, σε αντίθεση με τον ίδιο που είναι απόλυτα εξαθλιωμένος.
Αν ο Μισέλ προσάπτει στον Κριστόφ προδοσία του συναδέλφου του με την πράξη του, ο Κριστόφ του ανταποδίδει σοβαρότερες κατηγορίες για προδοσία όλης της εργατικής τάξης, επειδή σαν συνδικάτο ούτε εμπόδισε τις απολύσεις, ούτε προστάτεψε τα πιο φτωχά του μέλη που δεν πρόλαβαν τις κοινωνικές κατακτήσεις των παλιότερων.
Έτσι οι ασκοί του Αιόλου ανοίγουν στο μυαλό του Μισέλ και της Μαρικλέρ που βάζουν ερωτηματικό στη σιγουριά και την αυτοπεπίθηση των πολιτικών απόψεων και πρακτικών τους. Διερωτώνται πώς θα έκριναν τους εαυτούς τους οι ίδιοι σε νεαρή ηλικία, αν γνώριζαν την κατάληξή τους με «προνόμια» όπως σπίτι, αμάξι, παδιά, εγγόνια, κυριακάτικη εκδρομή στην παραλία. Ως τότε την απάντηση την είχαν: Τα κέρδισαν όλα αυτά μέσα από τη συλλογική πάλη των συνδικάτων, αυτήν που τσαλαπατάνε τσογλάνια σαν τον Κριστόφ.
Οι συμβιβασμοί που έκαναν άξιζαν άραγε τις κατακτήσεις που κερδήθηκαν- όπως φαίνεται προσωρινά;

Συνδικάτα

Εμείς θα προσθέταμε ότι όταν τα συνδικάτα σήμερα δε μπορούν να υπερασπιστούν τη νεολαία απέναντι στην ανεργία, αυτή θα τους γυρίσει την πλάτη, ακόμη χειρότερα είναι ευάλωττη σε κάθε είδους ατομικές ή καταστροφικές λύσεις. Το πρόβλημα λοιπόν δεν βρίσκεται στο σπίτι και το αυτοκίνητο του Μισέλ και της Μαρικλέρ, -σιγά τα προνόμια, αλλά στην πλήρη αδυναμία αυτού του συνδικαλισμού να κερδίσει τα πιο ευάλωττα κομμάτια, που τα αφήνει έκθετα στη διάλυση του κοινωνικού κράτους.
Το ζευγάρι δεν βρίσκει απάντηση στα ερωτήματα που θέτει, θα δώσει πάντως τη δική του διέξοδο στο πρόβλημα παίρνοντας υπό την προστασία του τα δυο μικρά αδέλφια του Κριστόφ. Μια ηθική στάση αλληλεγγύης που πηγάζει από την ποιότητα του χαρακτήρα τους αλλά και την αριστερή ιδεολογία τους. Η έμπνευση προέρχεται από το ποίημα του Β. Ουγκώ «Καλοί που είν’οι φτωχοί».
Ο σκηνοθέτης Ρομπέρ Γκεντιγκιάν έχει διακριθεί για τη ρεαλιστική μεταφορά καθημερινών ιστοριών των απλών ανθρώπων, των εργατών, των μεταναστών, των περιθωριοποιημένων. Είναι σταθερά στην αριστερά (σήμερα υποστηρίζει το κόμμα «La Gauche» του Ζ. Λ. Μελανσόν).
Αγαπημένος του χώρος η γενέτειρά του Μασσαλία και κυρίως η λαϊκή συνοικία Λ’ Εστάκ. Υιοθετεί ένα προσωπικό στυλ χαμηλών τόνων, χωρίς τεχνικές κορυφώσεις, καταφέρνει όμως να βγάλει στην επιφάνεια την ποιότητα και τις αντιφάσεις των ηρώων του. Έτσι και στην ταινία, το λιμάνι και οι γερανοί της Μασσαλίας είναι μόνιμο φόντο-σήμα κατατεθέν της ιστορικής πόλης του γαλλικού εργατικού κινήματος που χτυπιέται από την ανεργία.
Ο Γκεντιγκιάν δεν είναι Κεν Λόουτς, υπηρετεί όμως με ειλικρίνεια και αυθεντικότητα τις αρχές του, από αυτή τη σκοπιά αξίζει να δείτε τα «Χιόνια του Κιλιμάντζαρο».

Δήμητρα Κυρίλλου

http://ergatiki.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=4159:i1011&Itemid=62

Βιβλίο: Γυναίκες, μειονότητες και κίνημα μιας ολόκληρης εποχής

Κατερίνα Μόντη, Η Κατάθεση, εκδόσεις Ένεκεν, 2011

Τον Ιανουάριο του 2010, δυο αστυνομικοί της Αντιτρομοκρατικής επισκέπτονται στην Ικαρία τη Δέσποινα Ντήμα, παιδίατρο του νησιού, για να της πάρουν κατάθεση.
Μια γιάφκα, ένα ελληνοαλβανικό συμπεθεριό, ένα «τρομοκρατικό νησί», ένα αριστερό «ριγιούνιον» 50άρηδων. Ένα Μακεδονικό τραύμα, δοσμένο ίσως για πρώτη φορά στη λογοτεχνία με επίκαιρους όρους. Ανάμεσά τους και πολλές άλλες μικρές ιστορίες που όλες μαζί θα δώσουν σάρκα σε ένα συγγραφικό όνειρο.
Θαύματα και τραύματα μιας ολόκληρης εποχής: το κίνημα, οι γυναίκες, οι έρωτες, οι μειονότητες, οι μεταλλάξεις, οι νέες προκλήσεις.
Η βασική ηρωίδα της ιστορίας- alter ego της συγγραφέως- 5 χρονών όταν επιβλήθηκε η Χούντα, μας αφηγείται από πρώτο χέρι τη διαδρομή της στο κίνημα και την ενηλικίωση σε μια εποχή που προσπάθησε να επισφραγίσει το «τέλος της ιστορίας».
Μια τολμηρή στην ειλικρίνειά της καταγραφή, χωρίς ωραιοποιήσεις, χωρίς εύκολους ρόλους θύτη και θύματος, χωρίς έπαρση ή ενοχή. Η συγγραφέας, ισορροπώντας με εξαιρετική επιτυχία ανάμεσα στη μυθιστορία και τη μαρτυρία, καταφέρνει ένα έργο βιωματικό να μην το οδηγήσει σ’ ένα μοναχικό ψυχαναλυτικό ντιβάνι αλλά να το μετατρέψει σε ιστορία, σε πολιτικό χρονικό μιας ολόκληρης γενιάς.
Αφήγηση γρήγορη, λόγος ακριβής και ευαίσθητος, διάλογοι ζωντανοί και ρεαλιστικοί, υπόγειο χιούμορ χωρίς αδιευκρίνιστους υπαινιγμούς. Δυσάρεστες ενίοτε παραδοχές χωρίς παραίτηση ούτε αυτομαστίγωση. Διερωτήσεις ακόμη ανοικτές. Ματιά και εμπειρία σαφώς γυναικεία, χωρίς όμως αντίστροφα στερεότυπα. Ξεχωριστή αρετή: το άγρυπνο ενδιαφέρον για τη θέση του «άλλου».
Η Δέσποινα Ντήμα -και μαζί η δημιουργός της- θα αποφασίσει να γράψει για όλα αυτά το πρώτο της έργο, εκπληρώνοντας έτσι μια παλιά υπόσχεση στον πατέρα της και καταθέτοντας ταυτόχρονα ένα είδος πολιτικής διαθήκης που την αφιερώνει στα παιδιά της, σε μια εποχή όπου η δυναμική για δικαιότερες κοινωνίες θα συγκρουσθεί και πάλι μ' εκείνην της συντηρητικοποίησης και των πατριωτισμών.

Νίκη Γιάνναρη

http://ergatiki.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=4160:i1011&Itemid=62 

Κρις Χάρμαν: "Λαϊκή ιστορία του κόσμου" - Ιστορία για να “πλάσουμε το μέλλον”

•Το βιβλίο του Κρις Χάρμαν “Λαϊκή Ιστορία του κόσμου” επιτέλους κυκλοφορεί στα ελληνικά, από τις εκδόσεις Τόπος. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα εκδοτικά γεγονότα της χρονιάς που διανύουμε. Λέμε επιτέλους, γιατί στην Εργατική Αλληλεγγύη 13 χρόνια τώρα, από το 1999 που πρωτοκυκλοφόρησε το βιβλίο στα αγγλικά, δεν έχουμε πάψει να καταφεύγουμε σε αυτό, και να το αξιοποιούμε (ασύστολα) σε κάθε ιστορικό άρθρο. Η ελληνική έκδοση είναι ευκαιρία να φτάσει η δουλειά του Χάρμαν σε ένα μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού αναγνωστικού κοινού. Πρόκειται για ένα βιβλίο που όπως λέει και ο υπότιτλός του επιδιώκει να συμπυκνώσει αλλά και να εξηγήσει την πορεία της ανθρωπότητας “από την εποχή του λίθου έως και τη νέα χιλιετία”.

Ο Χάρμαν, παρότι επισκέφτηκε πολλές φορές την Ελλάδα, δεν πρόλαβε να δει αυτό του το έργο δημοσιευμένο. Πέθανε το 2009, στο Κάιρο όπου συμμετείχε ως ομιλητής σε ένα σοσιαλιστικό συνέδριο. Η “Λαϊκή ιστορία του κόσμου” δεν μπορεί να γίνει κατανοητή έξω από τη ζωή του ίδιου του Χάρμαν. Σε ολόκληρη τη ζωή του ήταν επαναστάτης σοσιαλιστής, μέλος των Διεθνών Σοσιαλιστών και του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος στη Βρετανία (SWP).
Έγραψε τα πρώτα του πολιτικά κείμενα ως φοιτητής στις αρχές της δεκαετίας του '60 και συνέχισε ασταμάτητα στη θεωρία και στη δράση μέσα στη φωτιά του Μάη του '68, της πορτογαλικής επανάστασης του '74-'76, στην υποχώρηση της δεκαετίας του '80, στον σεισμό που προκλήθηκε από την κατάρρευση του Ανατολικού Μπλοκ, μέχρι την τρέχουσα οικονομική κρίση.
Η θεωρητική δουλειά του Χάρμαν ήταν πάντα συνυφασμένη με τα πρακτικά καθήκοντα που είχε μπροστά του το κίνημα στη Βρετανία αλλά και διεθνώς. Μπορεί να μοιάζει παράξενο, αλλά η ενασχόληση με την ιστορία, είχε για τον Χάρμαν ακριβώς αυτόν τον πρακτικό προσανατολισμό.

Κοινωνίες ισότητας

Για παράδειγμα, το πρώτο μέρος της “Λαϊκής Ιστορίας” είναι αφιερωμένο στις πρωτόγονες αταξικές, κομμουνιστικές κοινωνίες και στο πώς έγινε το πέρασμα από αυτές τις κοινωνίες ισότητας σε κοινωνίες χωρισμένες σε τάξεις που στηρίζονται στην εκμετάλλευση. Η ενασχόληση του Χάρμαν με αυτό το δύσκολο θέμα προέκυψε μέσα από τη συζήτηση που είχε ανοίξει στο κίνημα στα τέλη της δεκαετίας του '70 σχετικά με την καταγωγή της γυναικείας καταπίεσης. Η ανάγκη να απαντηθούν οι ιδέες που χρέωναν τη θέση της γυναίκας σε κάποια προαιώνια διαμάχη με τους άντρες και όχι στον τρόπο με τον οποίο αναδύθηκαν οι τάξεις οδήγησε το Χάρμαν σε αυτή τη δύσκολη δουλειά.
Όπως έγραφε ο ίδιος “Όταν πρωτοπροσπάθησα να υπερασπιστώ μια μαρξιστική αντίληψη για την εξέλιξη της κοινωνίας στις αρχές της δεκαετίας του '80, σήμανε ότι έπρεπε να κοσκινίσω καταλόγους επιστημονικών περιοδικών και βιβλιοθηκών για να εντοπίσω μελέτες ανθρώπων που συχνά δούλευαν χωρίς να γνωρίζει ο ένας τη δουλειά του άλλου”.
Αντίστοιχα, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ο Χάρμαν ασχολήθηκε με τις ρίζες των ισλαμικών αυτοκρατοριών, μέσα από την ανάγκη να απαντηθεί η ισλαμοφοβική επίθεση σε βάρος των Μουσουλμάνων και ολόκληρη η φιλολογία περί “ανώτερων” και “κατώτερων” πολιτισμών. Ο Χάρμαν χρειάστηκε να γυρίσει πίσω στον 7ο αιώνα αλλά και στη συνεισφορά του Ισλάμ στον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, για να στερήσει κάθε ψευτοεπιστημονική βάση από τους ρατσιστές.
Η δύναμη του έργου του Χάρμαν είναι ότι ενώ πίσω από κάθε σελίδα κρύβεται μια εντατική και εκτατική μελέτη, το αποτέλεσμα που έχει στα χέρια του ο αναγνώστης είναι απλό και κρυστάλλινο. Χωρίς απαρίθμηση αμέτρητων γεγονότων, αλλά αναδεικνύοντας εκείνες τις καμπές που μας κάνουν να καταλαβαίνουμε τι πραγματικά έγινε και γιατί.
Γιατί όμως το βιβλίο του Χάρμαν είναι το καλύτερο ώστε να καταλάβουμε “τι πραγματικά έγινε” και όχι κάποια άλλη από τις γενικές ιστορίες που κυκλοφορούν; Εδώ μπαίνει η σημασία της λέξης “Λαϊκή” που υπάρχει στον τίτλο. Ο Χάρμαν δεν είναι οπαδός της “Ιστορίας από τα Κάτω” που εστιάζει μόνο στα βάσανα και στις αντιλήψεις των απλών ανθρώπων σε αντιπαράθεση με το τι συμβαίνει στις κορυφές της κοινωνίας.
Αντίθετα θεωρεί τους ανθρώπους πρωταγωνιστές της ίδιας της ιστορίας τους και την ιστορία ως αποτέλεσμα της πάλης μεταξύ των τάξεων. Χρησιμοποιεί την παρατήρηση του Μαρξ ότι “οι άνθρωποι είναι οι δημιουργοί της ιστορίας, αλλά μέσα σε συνθήκες που δεν επέλεξαν οι ίδιοι”.
Το ερώτημα συνεπώς σε κάθε στιγμή, από τη σκοπιά των καταπιεσμένων, είναι διπλό: τι συνθήκες επικρατούν, τι ευκαιρίες υπάρχουν για την κοινωνική αλλαγή αλλά και τι μπορούμε εμείς να κάνουμε για να παρέμβουμε αποφασιστικά και να αλλάξουμε τα πράγματα; Εκεί είναι το κλειδί με το οποίο ο Χάρμαν καταφέρνει και ξεφορτώνει την ιστορία από το βάρος των ημερομηνιών και των ονομάτων.
Στην ιστορία συμβαίνουν άπειρα γεγονότα, σημαντικά και ασήμαντα. Εκείνα που μας ενδιαφέρουν είναι αυτά που θα βάραιναν θετικά ή αρνητικά πάνω μας αν βρισκόμασταν στη θέση αυτών που θέλουν να αλλάξουν τον κόσμο σε κάθε στιγμή. Οι συνθήκες και οι επιλογές που εμπόδισαν τον Σπάρτακο και τους άλλους σκλάβους να δημιουργήσουν άλλο κοινωνικό μοντέλο απέναντι στη δουλοκτησία. Οι συνθήκες και οι επιλογές που είχαν μπροστά τους οι εξεγερμένοι αγρότες στη Γερμανία του 16ου αιώνα, κι αντίστοιχα οι πρωταγωνιστές των επαναστάσεων του 1789, του 1848 και του 20ου αιώνα, τις οποίες ο Χάρμαν εξετάζει πιο αναλυτικά.
Ο Χάρμαν είναι οπαδός του “ιστορικού υλισμού”, της μεθόδου δηλαδή που πρότεινε ο Μαρξ για να εξετάζουμε την ιστορία. Δεν αντιλαμβάνεται όμως τον ιστορικό υλισμό ως τυφλοσούρτη που μπορεί να μας δίνει απαντήσεις χωρίς συγκεκριμένη ιστορική έρευνα. Την πραγματικότητα τη διαμόρφωσαν οι ίδιοι οι άνθρωποι με τη δράση τους, όχι κάποιοι “νόμοι της Ιστορίας”. Η ιστορική έρευνα είναι αυτή που μας βοηθάει να δούμε αν υπήρχε εναλλακτική λύση. Και πάλι, όχι για να γράψουμε πιθανές εναλλακτικές εκβάσεις της ιστορίας, αλλά για να είμαστε ακόμα πιο δυνατοί στις προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας.
Μια σημαντική διαφορά στο έργο του Χάρμαν που προκύπτει μέσα από αυτήν την προσέγγιση είναι ότι αντιλαμβάνεται την ιστορία ως ιστορία της ανθρωπότητας. Όχι ως ιστορία εθνών, ούτε ως ιστορία πολιτισμών, πόσο μάλλον ως ιστορία “μεγάλων ανδρών”. Κόντρα σε αντιλήψεις περί διαφορετικών ιστοριών Δύσης και Ανατολής, ο Χάρμαν αντιλαμβάνεται την ιστορία της ανθρωπότητας ως μια ενιαία πορεία του ανθρώπινου είδους το οποίο στην προσπάθειά του να εξασφαλίσει την επιβίωσή του, άλλαξε τη φύση και τον κόσμο γύρω του.
Όπως γράφει ο ίδιος σε ένα κείμενό του: “Ο Μαρξισμός είναι ενός είδους ανθρωπισμός. Είναι μια ερμηνεία για το πώς ένα συγκεκριμένο ζώο -ο χόμο σάπιενς- στην προσπάθεια του να μείνει όρθιο απέναντι στα χτυπήματα της φύσης, συνεργάστηκε με το υπόλοιπο είδος του, δημιουργώντας κοινωνίες, οι οποίες έφτασαν να κυριαρχούν πάνω στη ζωή όλου του είδους. Με αυτόν τον τρόπο, προκύπτουν διαφορετικές μορφές οικονομικών και κοινωνικών οργανώσεων, και από ένα σημείο της ιστορίας κι έπειτα, προκύπτουν τάξεις και κράτη.”

Διάσπαση

Ο Χάρμαν μάς πρόσφερε την πιο καθαρή ματιά πάνω στην ιστορία της ανθρωπότητας μέχρι τώρα, για να μας βοηθήσει στην προσπάθεια να απαλλάξουμε την ανθρωπότητα από την αυτοδιάσπαση σε κοινωνικές τάξεις, μια διάσπαση που προκαλεί το κυνήγι του κέρδους, τον παράλογο ανταγωνισμό και απειλεί να μας οδηγήσει όλους στην βαρβαρότητα.
Στην τελευταία παράγραφο του βιβλίου διατυπώνει ανοιχτά ότι η οικοδόμηση ενός επαναστατικού κόμματος είναι η εγγύηση γι'αυτή την απελευθερωτική έξοδο:
“Δεν υπάρχει κανένας τρόπος να προβλέψουμε ποια θα είναι η έκβαση αυτών των μεγάλων συγκρούσεων. Η έκβαση δεν εξαρτάται μόνο από τη σύγκρουση αντικειμενικών ταξικών δυνάμεων, από την ανάπτυξη των τάξεων καθαυτών, αλλά επίσης από την έκταση στην οποία θα αναδυθεί εντός της διευρυμένης “οικουμενικής” εργατικής τάξης ένας πυρήνας ανθρώπων που κατανοούν πώς πρέπει να δώσουν τη μάχη και γνωρίζουν πώς να κερδίσουν τους συνανθρώπους τους σε αυτήν την κατανόηση.
Θα υπάρξουν ομάδες και κινήματα σε σκληρή αντιπαράθεση με τη μία ή την άλλη πλευρά του συστήματος. Η ίδια η βαρβαρότητα και ο παραλογισμός του συστήματος εγγυώνται ότι θα υπάρξουν τέτοια κινήματα στο μέλλον, όπως υπήρξαν στο παρελθόν.
Όμως η ιστορία του 20ου αιώνα δείχνει ότι αυτά τα στοιχεία μπορούν να είναι όντως αποτελεσματικά όταν αποκρυσταλλώνονται σε επαναστατικές οργανώσεις που αμφισβητούν το σύστημα σε όλες τις πτυχές του.
Η αστική τάξη χρειάστηκε μια τέτοια αποκρυστάλλωση με το Νέο Υποδειγματικό Στρατό τον 17ο αιώνα και με τη Λέσχη των Ιακωβίνων τον 18ο αιώνα. Η ρωσική εργατική τάξη τη χρειάστηκε με το μπολσεβίκικο κόμμα το 1917. Η μαζικά διευρυμένη παγκόσμια εργατική τάξη θα χρειαστεί μια τέτοια αποκρυστάλλωση ξανά και ξανά τον 21ο αιώνα, προκειμένου να μην αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα ως σύνολο την καταστροφή.
Η ανάγκη αυτή μπορεί να ικανοποιηθεί μόνο αν υπάρχουν άνθρωποι που αφοσιώνονται σε αυτό το καθήκον. Ο Ιρλανδός σοσιαλιστής Τζέιμς Κόνολι επισήμανε κάποτε: “Οι μόνοι αληθινοί προφήτες είναι εκείνοι που πλάθουν το μέλλον”. Η κατανόηση του παρελθόντος βοηθά. Γι' αυτόν τον λόγο έγραψα τούτο το βιβλίο”.

• Περισσότερα βιβλία του Κρις Χάρμαν θα βρείτε στο Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο Φειδίου 14 - 16

http://ergatiki.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=4102:i1010&Itemid=62 

Ο Λόρδος Βύρωνας και οι Λουδίτες

Η επέτειος της 25ης Μαρτίου ήταν πάντοτε αφορμή για εθνικιστικά κηρύγματα και αναπαραγωγή των εθνικών μύθων σε εκλαϊκευτική μορφή. Από την ίδια την ημερομηνία: είναι πια ιστορικά τεκμηριωμένο ότι η Επανάσταση του 1821 δεν κηρύχτηκε εκείνη τη μέρα στο μοναστήρι της Αγίας Λαύρας από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό -η Εκκλησία στην αρχή της Επανάστασης ήταν στην απέναντι μεριά. Μέχρι τις στρατιωτικοποιημένες παρελάσεις των σχολείων, μια εφεύρεση της δικτατορίας του Μεταξά.

Φέτος, βέβαια, η 25 Μαρτίου αποκτάει και μια άλλη διάσταση: τα κόμματα του μνημονίου θα ζωστούν τη γαλανόλευκη για να μας καλέσουν να δώσουμε τα πάντα στην εθνική προσπάθειά τους, όπως “οι πρόγονοί μας το '21”. Ο Σαμαράς είναι ο καλύτερος υποψήφιος για αυτή τη δουλειά με ενίσχυση από τον τσεκουροφόρο “ακτιβιστή της δεξιάς” Βορίδη και τον αρχαιολάγνο πλασιέ Γεωργιάδη. Κι απ' την άλλη, ο Καμμένος -κι ο Ψωμιάδης- ο Καρατζαφέρης θα εμφανιστούν με τις φορεσιές του Κολοκοτρώνη και του Καραϊσκάκη για να παραστήσουν τους εθνικά υπερήφανους που λένε όχι στους “ξένους εξουσιαστές”. Ο ρόλος του “φιλελληνισμού” στη διάρκεια της Επανάστασης ήταν επίσης ένα θύμα των εθνικιστικών μύθων, της “επίσημης” ιστορίας. Ποιοι ήταν εκείνοι που τάχτηκαν στο πλευρό των εξεγερμένων και γιατί; Η πιο συνηθισμένη απάντηση είναι ότι επρόκειτο για θαυμαστές του “ελληνικού μεγαλείου” της Αρχαίας Ελλάδας. Η περίπτωση του Λόρδου Βύρωνα που ήρθε να πολεμήσει, επικεφαλής ενός σώματος Σουλιωτών (μισθοφόρων, αλλά αυτό παραλείπεται) και ευρωπαίων εθελοντών, είναι η πιο γνωστή. Ο μεγάλος Ρομαντικός ποιητής πέθανε τον Απρίλη του 1824 στο Μεσολόγγι και έγινε “εθνικός ήρωας” με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Είναι, λοιπόν, πολύ ευτυχές το γεγονός ότι ο “Σύνδεσμος Μπάυρον” επέλεξε να μεταφράσει και να κυκλοφορήσει σε μια έκδοση την παρθενική (αν κι η λέξη δίπλα στο όνομα του Μπάυρον είναι μάλλον ατυχής) ομιλία του στη Βουλή των Λόρδων 200 χρόνια πριν, τον Φλεβάρη του 1812. Γιατί πρόκειται για μια παθιασμένη, και γεμάτη ειρωνεία σε κάποια σημεία, καταγγελία της βαρβαρότητας του βρετανικού κράτους που επέβαλε την ποινή του απαγχονισμού για τους Λουδίτες (η ομιλία δημοσιεύτηκε στο “Ποντίκι” της 20 Φλεβάρη).

Δεινά

Η πιο κοινή περιγραφή για τους Λουδίτες μιλάει για κάπως αδαείς, φτωχούς εργάτες που έσπαζαν τις μηχανές, στη συγκεκριμένη περίπτωση νέου τύπου αργαλειούς επειδή, αφελώς, τις θεωρούσαν ένοχες για τα δεινά τους. Από τότε μέχρι σήμερα, κάθε φορά που εργάτες και εργάτριες ξεσηκώνονται ενάντια στις θυσίες που απαιτεί το σύστημα, κάποιες πληρωμένες πένες θα τους αποκαλέσουν οπισθοδρομικούς, εχθρούς της προόδου, “Λουδίτες”.
Η αλήθεια είναι ότι οι Λουδίτες δεν ήταν καθόλου “αδαείς”, ούτε είχαν πρόβλημα με τις μηχανές από μόνες τους. Ηταν ένα δυνατό, επαναστατικό εργατικό κίνημα που χρησιμοποίησε και τη μέθοδο του σαμποτάζ για να υπερασπίσει τα εργατικά δικαιώματα απέναντι στα αφεντικά.
Τον χειμώνα του 1811 ένα ρεπορτάζ από εφημερίδα του Λιντς ανέφερε ότι: “χθες βράδυ σ' ένα σπίτι, έσπασαν τους τέσσερις από τους έξι αργαλειούς. Άφησαν άθικτους τους άλλους δυο που ανήκαν σε αφεντικά που δεν είχαν μειώσει τους μισθούς”. Στην καρδιά του παράνομου αυτού κινήματος υπήρχαν άνθρωποι που εμπνέονταν από τα ιδανικά της Γαλλικής Επανάστασης, διάβαζαν τα βράδια τα φυλλάδια του Τόμας Πέην που διέδιδαν τις επαναστατικές ιδέες της εποχής, και φλέγονταν από το όραμα να γκρεμίσουν τις “Βαστίλες” της Αγγλίας και να ακολουθήσουν το παράδειγμα των Γιακωβίνων.
Το κίνημά τους γεννήθηκε μέσα στις φρικτές συνθήκες της Βιομηχανικής Επανάστασης. Χιλιάδες εργάτες μαντρώνονταν στα νέα εργοστάσια, η παιδική εργασία αποκτούσε τρομακτικές διαστάσεις, σε συνθήκες αθλιότητας. Όμως, ο βιομηχανικός καπιταλισμός δεν έφερνε μόνο τη φρίκη. Εφερνε και τη δυνατότητα της συλλογικής αντίστασης. Ενας ριζοσπάστης ηγέτης της νέας εργατικής τάξης, ο Τζον Θέλγουελ έγραφε στη δεκαετία του 1790: “Ο,τι φέρνει τους ανθρώπους μαζί, παρόλο που γεννά διάφορα κακά, συμβάλλει στη διάδοση της γνώσης και εν τέλει προάγει την ανθρώπινη ελευθερία. Γι' αυτό κάθε μεγάλο εργαστήρι και εργοστάσιο είναι ενός είδους πολιτική ένωση, που δεν μπορεί να την κάνει να σωπάσει κανένα κοινοβούλιο και κανένας δικαστής δεν μπορεί να τη διαλύσει”.
Η οικονομική κρίση που έφεραν οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι, στα πρώτα χρόνια του 19ου αιώνα, χτύπησε ιδιαίτερα σκληρά την κλωστουφαντουργία, και κει γεννήθηκαν οι Λουδίτες. Η εξέγερσή τους σάρωσε το βόρειο Νότιγχαμσερ και το Γιόρκσερ το 1811 και το 1812.
Μια προκήρυξη που την υπέγραφε ο μυστηριώδης “Στρατηγός Λουντ” καλούσε τους υφαντουργούς: “Ελάτε να ακολουθήσουμε το λαμπρό παράδειγμα των γενναίων πολιτών του Παρισιού που αψήφησαν τριάντα χιλιάδες τυραννικούς στρατιώτες, γκρέμισαν έναν τύραννο”. Μια άλλη προκήρυξη έγραφε: “τα γεγονότα είναι ανατρεπτικά πράγματα όταν αγγίζουν τα δικαστήρια και τους Βασιλιάδες”.
Οι Λουδίτες πραγματοποίησαν την πρώτη επίθεσή τους σ' ένα χωριό του Νότιγχαμσερ, το Άρνολντ. Οι εργάτες ήταν αγανακτισμένοι για τους νέους αργαλειούς που τα αφεντικά τούς υποχρέωναν να νοικιάσουν, και οι οποίοι παρήγαν μεγάλες ποσότητες φτηνού και ελαττωματικού προϊόντος (αλλού βαμβακερά, αλλού πλεκτά). Αυτό με τη σειρά του σήμαινε χειρότερη αμοιβή και πείνα.
Στη βορειοδυτική Αγγλία οι αργαλειοί ήταν συγκεντρωμένοι σε εργοστάσια και αυτό σήμαινε ότι οι Λουδίτες οργάνωναν μαζικές επιθέσεις που πιο πολύ έμοιαζαν με τοπικές εξεγέρσεις παρά με σαμποτάζ.
Τα αφεντικά απάντησαν με την πιο σκληρή καταστολή. Ηδη από το 1799 κάθε είδους πολιτική ή συνδικαλιστική ένωση είχε κηρυχτεί παράνομη. Δώδεκα χιλιάδες στρατιώτες στάλθηκαν το χειμώνα του 1811 για να τσακίσουν την εξέγερση. Και τον Φλεβάρη του 1812 πέρασαν το νόμο που έστειλε στην αγχόνη πολλούς αγωνιστές του κινήματος.
Οι χαφιέδες έψαχναν μάταια τον “Στρατηγό Λουντ”. Δεν υπήρχε. Και όπως έχει καταγράψει ο Εντουαρντ Π. Τόμσον, βρετανός μαρξιστής ιστορικός, οι Λουδίτες “αντιμετώπισαν την διείσδυση πρακτόρων στις γραμμές τους με εντυπωσιακή επιτυχία. Οταν δυο ανακριτές της αστυνομίας στάλθηκαν στο Νότιγχαμ, ανέφεραν στο Υπουργείο Εσωτερικών ότι 'σχεδόν κάθε πλάσμα των κατώτερων τάξεων είναι στο πλευρό τους”.
Οι Λουδίτες δεν άφησαν απομνημονεύματα, αναλύσεις, εφημερίδες. Οχι γιατί ήταν αγράμματοι, αλλά εξαιτίας της καταστολής. Όμως, ιστορίες για τη δράση τους έμειναν από στόμα σε στόμα. Οπως η περίπτωση του Τζον Μπουθ που τραυματίστηκε θανάσιμα σε επίθεση εναντίον ενός εργοστασίου στο Δυτικό Γιόρκσερ τον Απρίλη του 1811. Οταν τον πλησίασε ο εφημέριος της εκκλησίας για να του πάρει λόγια, ο Μπουθ τον ρώτησε: “Μπορείς να κρατήσεις μυστικό;” κι ο εφημέριος απάντησε “ναι” με προσμονή και αγαλλίαση. “Κι εγώ το ίδιο” του είπε ο Μπουθ αφήνοντας την τελευταία του πνοή.
Το λουδίτικο κίνημα “πέθανε στην αγχόνη” όπως γράφει ο Τόμσον, όμως, η σπορά του δεν πήγε χαμένη. Τα κινήματα των εργατών στις επόμενες δεκαετίες είχαν στην πρώτη γραμμή πολλούς πρώην Λουδίτες, από τους υφαντουργούς του Μάντσεστερ που έσφαξε ο στρατός στη Σφαγή του Πήτερλου, το 1819 μέχρι τους Χαρτιστές της δεκαετίας του 1830 και του 1840 που έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στις ιδέες δυο νεαρών ριζοσπαστών της εποχής, ονόματι Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς.
Οταν ο Βύρωνας έκανε την ομιλία του στη Βουλή των Λόρδων έπαιρνε το μέρος ενός τέτοιου κινήματος.
Ο σαρκασμός είναι ένα χαρακτηριστικό της ομιλίας:
“Μέσα στην αφέλειά τους, φαντάστηκαν ότι η επιβίωση και η ευημερία των εργατικών φτωχών είναι ζητήματα μεγαλύτερης σπουδαιότητας απ’ ό,τι ο πλουτισμός λίγων προσώπων χάρη σε οποιεσδήποτε τεχνικές βελτιώσεις στα εργαλεία της δουλειάς, βελτιώσεις που έδιωξαν τους τεχνίτες από τη δουλειά τους, και κατέστησαν τον εργάτη ανάξιο του ημερομισθίου του”.
Η οργή είναι το άλλο:
“Δεν υπάρχει αρκετό αίμα στον ποινικό σας κώδικα, ώστε να χρειάζεται να χυθεί κι άλλο για να φτάσει στους Ουρανούς και να καταμαρτυρήσει εναντίον σας; Μπορείτε να κλείσετε μια ολόκληρη κομητεία στις φυλακές της; Θα σηκώσετε μια αγχόνη σε κάθε χωράφι και θα κρεμάτε τους ανθρώπους σαν σκιάχτρα;”
Αυτή η οργισμένη ομιλία δεν ήταν αυθόρμητο ξέσπασμα. Ο Μπάυρον είχε ενισχύσει οικονομικά την εξέγερση και μετά έγραψε ποιήματα για να την υμνήσει. Σκεφτείτε τι υποδοχή θα του επεφύλασσαν στις σημερινές συνθήκες ο κάθε Σκάι, Παπουτσής και Σαμαράς...

 http://ergatiki.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=4103:i1010&Itemid=62

Tο θηλυκό αποτύπωμα στην ελληνική ποίηση

Υπάρχει όντως γυναικεία γραφή και αν ναι, τι ακριβώς αντιπροσωπεύει, με ποιους τρόπους θεσπίζει τους νόμους της και πώς τους υπερασπίζεται;

Ανοίγει πράγματι η λογοτεχνία που γράφεται από γυναίκες τον δρόμο για έναν διαφορετικό κόσμο και εφόσον το κάνει, ποια σχέση έχει αυτός ο κόσμος με τον κόσμο των ανδρών;

Αποτελεί ορκισμένο εχθρό του, παραμένοντας σε μετωπική αντίθεση μαζί του, ή προτείνει απλώς μιαν εναλλακτική προοπτική, προβάλλοντας ένα είδος ευαισθησίας που δεν θα αποκτήσει ποτέ ο ανδρικός λόγος;

Τα ερωτήματα επανέρχονται επί πολλές δεκαετίες και δεν έχουν πάψει να πλανώνται στον αέρα τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό αφού ο κύκλος τους φαίνεται πως χρειάζεται ακόμη αρκετό χρόνο για να ολοκληρωθεί.

Σήμερα 8 Μαρτίου η γυναίκα γιορτάζει και η γιορτή μάς δίνει την ευκαιρία να θυμηθούμε τη συμμετοχή της σε μιαν από τις πιο υποκειμενικές εκφάνσεις της σύγχρονης λογοτεχνίας, την ποίηση.

Οι γυναίκες προσήλθαν στην ποίηση (δεν συνέβη το ίδιο με την πεζογραφία) από πολύ νωρίς (ας σκεφτούμε τους ερωτικούς στίχους της Σαπφώς ή τα λατρευτικά επιγράμματα της Κασσιανής), αλλά μόνο από τον 19ο αιώνα και μετά άρχισαν να διαμορφώνουν την εντελώς προσωπική τους γλώσσα.

Ο φεμινισμός έπαιξε σίγουρα εν προκειμένω δραστικό ρόλο: δεν είναι τυχαίο πως η έννοια της υποκειμενικότητας αναδείχθηκε από γυναίκες θεωρητικούς της εποχής μας (ανάμεσά τους η Τζούλια Κρίστεβα και η Κατρίν Κλεμάν), που έβαλαν απέναντι στον άκαμπτο και αυταρχικό λόγο του ανδρικού φύλου τη συνεχή κινητικότητα, την πολυσημία και την ανατρεπτική διάθεση της γυναικείας έκφρασης.

Σε ό,τι αφορά τη νεοελληνική ποίηση, οι γυναίκες ξεκίνησαν την πορεία τους από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα (από την Αιμιλία Δάφνη, τη Μυρτιώτισσα, τη

Μαρία Πολυδούρη, τη Ρίτα Μπούμη-Παπά και τη Μελισσάνθη μέχρι τη Μέλπω Αξιώτη, τη Μάτση Χατζηλαζάρου, τη Ζωή Καρέλλη και τη Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη), για να ενισχύσουν φανερά τη θέση τους μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (από την Ελένη Βακαλό, τη Βικτωρία Θεοδώρου, την Όλγα Βότση και τη Μαντώ Αραβαντινού μέχρι την Κική Δημουλά, τη Ζέφη Δαράκη, τη Νανά Ησαΐα και την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ).

Το διαταραγμένο και κατακερματισμένο εσωτερικό τοπίο, το αθόρυβο, σχεδόν αποσιωπημένο γυναικείο βίωμα, η ερωτική και η υπαρξιακή οδύνη, η ισχυρή σωματική αίσθηση, όπως και η σταδιακή μετάβαση από την παράδοση στον μοντερνισμό, τον υπερρεαλισμό και τα πρώτα φανερώματα του μεταμοντερνισμού δίνουν τα απαραγνώριστα στοιχεία αυτής της μακράς διαδρομής, που δεν θα αργήσει να προετοιμάσει μια καινούργια περίοδο: την περίοδο την οποία θα εγκαινιάσουν οι γυναίκες της γενιάς του 1970.

Η Παυλίνα Παμπούδη, η Άντεια Φραντζή, η Μαρία Κυρτζάκη, η Τζένη Μαστοράκη, η Δήμητρα Χριστοδούλου, η Μαρία Λαϊνά, η Νατάσα Χατζιδάκι, η Βερονίκη Δαλακούρα και η Αθηνά Παπαδάκη είτε θα ταιριάξουν τη μυθολογία της φύσης και την καθημερινότητα του γυναικείου φύλου με τις αρχαϊκές τους εικόνες, είτε θα εικονογραφήσουν την πάλη με το ανέκφραστο και τις ανεκδήλωτες σημασίες της γλώσσας (ας προσθέσουμε εδώ την Αλόη Σιδέρη και την Ανθή Μαρωνίτη, που μολονότι η μια παλαιότερη και η άλλη συνομήλικη της γενιάς του 1970 θα εμφανιστούν στα γράμματα μόνο την τελευταία δεκαπενταετία του αιώνα).

Στις νεότερες γυναικείες παρουσίες θα χρειαστεί να συμπεριλάβουμε, μεταξύ άλλων, την Κλεοπάτρα Λυμπέρη, τη Βικτωρία Καπλάνη, τη Μαρία Τοπάλη, τη Δήμητρα Κωτούλα, τη Φοίβη Γιαννίση, τη Μαριγώ Αλεξοπούλου και την Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη. Το κρυπτικό στοιχείο και τα αλλεπάλληλα γλωσσικά και σκηνοθετικά παιχνίδια, η αποθέωση της συνειρμικής εικόνας, η απελευθέρωση του ερωτικού εγώ και ο τρόμος του θανάτου θα σημαδέψουν μια ποίηση που μαζί με τις κατακτήσεις της γενιάς του 1970, όπως και με εκείνες των μεταπολεμικών προκατόχων της, θα οδεύσει βαθμιαία πέραν του διαχωρισμού των φύλων, παραχωρώντας το όποιο ειδικό βάρος της γυναικείας γραφής στην προτεραιότητα της λογοτεχνίας.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ

http://www.nooz.gr/entertainment/to-8iluko-apotipoma-tis-poiisis 

8 Μάρτη: Διεθνής Μέρα Γυναικών - μεγάλο αφιέρωμα

8 Μάρτη 2012-Η πάλη για “ψωμί και τριαντάφυλλα” συνεχίζεται 

 γράφει η Λένα Βερδέ

“Η γυναίκα της εργατικής τάξης παλεύει ενάντια στην καπιταλιστική κοινωνία” έλεγε πριν ένα αιώνα η Γερμανίδα επαναστάτρια Κλάρα Τσέτκιν, εμπνευσμένη από τις σκληρές απεργίες εργατριών της εποχής της που διεκδικούσαν “Ψωμί αλλά και Τριαντάφυλλα”. Εκατό και πλέον χρόνια μετά από αυτούς τους αγώνες που οδήγησαν στην καθιέρωση της 8 Μάρτη σαν τη Διεθνή Ημέρα Γυναικών, η μάχη για τη γυναικεία απελευθέρωση παραμένει άρρηκτα δεμένη με την πάλη ενάντια στον καπιταλισμό, για μια κοινωνία χωρίς καταπίεση και εκμετάλλευση.

Οι αρχές του προηγούμενου αιώνα ήταν γεμάτες από απεργίες και αγώνες εργατριών για ανθρώπινα μεροκάματα, για συμμετοχή στα συνδικάτα, ενάντια στις συνθήκες μέσα και έξω από τους χώρους δουλειάς που τις αντιμετώπιζαν σαν άτομα δεύτερης κατηγορίας. Στις 8 Μάρτη 1908, σχεδόν 20 χιλιάδες εργάτριες από τις κλωστοϋφαντουργίες της Νέας Υόρκης κατέβηκαν σε μαζική απεργία και ανάγκασαν τους εργοδότες τους να δεχτούν το δικαίωμά τους στο συνδικαλισμό. Ηταν από τις πρώτες απεργίες γυναικών που έγιναν παγκόσμια γνωστές και έγινε σύμβολο της πάλης για ισότητα στην εργασία και στα δικαιώματα.
Τέσσερις μόλις χρόνια μετά, το Γενάρη του 1912, χιλιάδες εργάτριες κλωστοϋφαντουργίας στο Λόρενς της Μασσαχουσέτης προχώρησαν σε απεργία δέκα εβδομάδων ενάντια στα κομμένα μεροκάματα που προσπάθησε να επιβάλει η εργοδοσία. Με ένα από τα συνθήματά τους να είναι το “Θέλουμε Ψωμί, αλλά και Τριαντάφυλλα!”, ξεσήκωσαν μια ολόκληρη πόλη και νίκησαν.

Πρωτοβουλία

Η ιδέα του εορτασμού της 8 Μάρτη ήταν της Τσέτκιν που είχε ήδη πλούσια δράση στο γυναικείο κίνημα, ενάντια στην κυρίαρχη τάξη και τις ιδέες της. Το 1907, η Τσέτκιν είχε πάρει την πρωτοβουλία να συγκαλέσει το πρώτο διεθνές συνέδριο σοσιαλιστριών στην Στουτγκάρδη. Το 1910 έγινε το δεύτερο συνέδριο στην Κοπεγχάγη. Εκεί, εμπνευσμένη από την απεργία του 1908 στη Νέα Υόρκη, πρότεινε την υιοθέτηση της 8ης Μάρτη ως Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας, ως ημέρα αγώνα, απεργίας και προβολής των αιτημάτων των εργαζόμενων γυναικών, ως ημέρα αφιερωμένη σε όλες τις εργάτριες που με τη δράση τους έκαναν την πάλη ενάντια στη γυναικεία καταπίεση υπόθεση συνολικά του εργατικού κινήματος.
Το μήνυμα της 8 Μάρτη, όπως το περιέγραφε η Τσέτκιν και οι συντρόφισσες της, ισχύει στο ακέραιο σήμερα. Το δείχνουν τα μνημόνια με τις περικοπές, τις απολύσεις, τη διάλυση των κοινωνικών υπηρεσιών, όλες συνολικά τις επιθέσεις που φορτώνουν μια σειρά βάρη στις πλάτες των γυναικών. Η γυναικεία καταπίεση δεν είναι αφηρημένη, είναι κομμάτι της προσπάθειας των αφεντικών να φορτώσουν την κρίση και την αποτυχία του συστήματός τους στις πλάτες των εργαζόμενων, με τις γυναίκες να είναι πρώτες στον κατάλογό τους.
Την ίδια στιγμή, όμως, χιλιάδες και χιλιάδες γυναίκες από διαφορετικούς χώρους και αφετηρίες δίνουν τη μάχη ενάντια στα μνημόνια σαν κομμάτι της εργατικής τάξης και ανοίγουν το δρόμο για τη συνολική ανατροπή. “Η πάλη για την απελευθέρωση των εργαζόμενων γυναικών δεν μπορεί να είναι -όπως είναι για τις γυναίκες της αστικής τάξης -μία πάλη ενάντια στους άντρες εργαζόμενους”, είναι το πλήρες απόσπασμα της Τσέτκιν, “Ο τελικός στόχος της πάλης της δεν είναι να ανταγωνιστεί τους άντρες, αλλά να αναδείξει τον πολιτικό ρόλο της εργατικής τάξης. Χέρι χέρι με τους άντρες της τάξης της, η γυναίκα της εργατικής τάξης παλεύει ενάντια στην καπιταλιστική κοινωνία”.
Οι γυναίκες των απεργών της Ελληνικής Χαλυβουργίας αυτή την παράδοση συνεχίζουν. Στο πλευρό των συντρόφων τους και της τάξης τους, όπως πολύ χαρακτηριστικά γράφει το πανό τους στις διαδηλώσεις, οργανώνουν όχι μονάχα τη συμπαράσταση, αλλά και τον ίδιο τον αγώνα δυναμώνοντας τον. Αντίστοιχα, οι μάχες που περιγράφουν στις διπλανές στήλες τρεις αγωνίστριες από το χώρο της εκπαίδευσης, της δημόσιας και της ιδιωτικής υγείας είναι συνέχεια της πάλης για Ψωμί, αλλά και Τριαντάφυλλα.

Στην υγεία: Οι γυναίκες στην πρώτη γραμμή

 

Οι επιθέσεις της κυβέρνησης και των αφεντικών επηρεάζουν όλες τις πλευρές της ζωής μας αλλά ταυτόχρονα μας εξοργίζουν. Κι αυτό είναι το πιο σημαντικό. Οτι τα μνημόνια και τα μέτρα γυρνάνε μπούμερανγκ σε αυτούς που τα ψηφίζουν. Κάνουν τις γυναίκες πιο επαναστατημένες, πιο έτοιμες και αποφασισμένες να δώσουν τις μάχες. Γι’αυτό και σε μια σειρά περιπτώσεις τα αφεντικά δείχνουν να φοβούνται πιο πολύ τις γυναίκες από τους άντρες.

Το Συνδικάτο Ιδιωτικής Υγείας στο Πειραιά δεν υπήρχε πριν μερικά χρόνια. Υπήρχε μόνο της Αθήνας. Ομως ιδρύθηκε το 2003 και τα πρώτα βήματα έγιναν με προσωπικές θυσίες και κόπο. Το εντυπωσιακό ήταν πως, από τα μέλη που γράφτηκαν, το 99% ήταν γυναίκες. Μόνο επειδή αποφάσισαν οι γυναίκες να οργανωθούν, ιδρύθηκε το σωματείο. Από εκεί και πέρα έγιναν μια σειρά αγώνες, δώσαμε μάχες ενάντια στην εργοδοσία οι οποίες μάλιστα ήταν και νικηφόρες μάχες. Στο χώρο δουλειάς μου για παράδειγμα μία μάχη ήταν για απλήρωτα δεδουλευμένα. Η ανταπόδοση της εργοδοσίας ήταν εξώδικο εναντίον μου και ένας μακροχρόνιας δικαστικός αγώνας με συγκεντρώσεις έξω από το χώρο, με ανακοινώσεις κλπ. Δεν κάναμε πίσω παρότι έχασα το πρωτόδικο, κερδίσαμε όμως το εφετείο και παρότι κράτησε τρία χρόνια η μάχη αυτή είχαμε στο τέλος το θετικό αποτέλεσμα. Σήμερα συνεχίζουμε για να πείσουμε όλους τους εργαζόμενους και τις εργαζόμενες του κλάδου, που μπορεί ακόμα να μην έχουν βγει στον αγώνα, να κατέβουν και να δώσουν τη μάχη ενάντια στα μέτρα, ενάντια στον καπιταλισμό. Αυτό είναι το πιο σημαντικό νομίζω για όλους μας, να πείσουμε το συνάδελφο και τη συναδέλφισσα να συμμετέχει, να βγει μαζί μας. Και ταυτόχρονα να πείσουμε ότι η μάχη ενάντια στα μνημόνια είναι μάχη για τη συνολική ανατροπή, να ανοίξουμε δηλαδή τη συζήτηση για τον εργατικό έλεγχο. Οπου μπορούμε να κάνουμε το βήμα του εργατικού ελέγχου και έτσι να δώσουμε το παράδειγμα. Είναι πολλοί οι χώροι στον κλάδο, στα διαγνωστικά κέντρα, τις κλινικές, τους οίκους ευγηρίας που δεν έχουν οργανωθεί. Χρειάζεται να τους πείσουμε ότι μόνο με την πάλη μπορούμε να ανατρέψουμε τα μνημόνια και την κυβέρνηση και τα αφεντικά. Ο μόνος δρόμος είναι η επανάσταση.

Γεωργία Ευθυμίου, μέλος ΔΣ Συνδικάτου Ιδιωτικής Υγείας Πειραιά

8 Μάρτη - Διεθνής Μέρα Γυναικών: Συνέντευξη με την Λέτα Ζωτάκη, Πρόεδρο της Ένωσης Νοσοκομειακών Γιατρών του Κιλκίς 

 

Παρότι στην επαρχία, βρίσκεστε στο επίκεντρο του κινήματος ενάντια στα μέτρα με τις προσπάθειες σας να ελέγξετε το χώρο δουλειάς. Ποιες ήταν οι κρίσιμες στιγμές στην αγωνιστική πορεία των τελευταίων μηνών; Πώς φτάσατε στην επιλογή του αυτοδιοικούμενου νοσοκομείου;

Αυτό που καθόρισε την απόφασή μας να καταλάβουμε το νοσοκομείο μας στο Κιλκίς, είναι η διαπίστωσή μας ότι τα συνηθισμένα μέτρα διαμαρτυρίας και αντίστασης δεν επαρκούν κάτω από συνθήκες σαν τις σημερινές. Οι 24ωρες απεργίες, οι στάσεις εργασίας, τα συλλαλητήρια και τα διαβήματα στο υπουργείο και την κυβέρνηση αποδείχθηκαν αναποτελεσματικά.
Αυτά λειτουργούν σε καιρό ειρήνης και όταν υπάρχει κυβέρνηση που λογοδοτεί μόνο στον ελληνικό λαό. Σήμερα δε συμβαίνει τίποτα από τα δύο. Είμαστε σε πόλεμο και η κυβέρνησή μας λογοδοτεί στις Βρυξέλλες, θεωρώντας προφανώς εχθρό τον ελληνικό λαό. Και δεν μπορεί να πει κανείς πως αυτό είναι υπερβολή, διότι τη στιγμή που κλεισμένοι στη Βουλή η κυβέρνηση και τα κόμματα αποφάσιζαν με μεταξύ τους πλειοψηφίες να υπακούσουν στους δανειστές μας, οι εκατοντάδες χιλιάδες Ελλήνων πολιτών ακριβώς απ’ έξω, αλλά και σε όλη τη χώρα, που εναντιώνονταν στο έγκλημα αυτό, έτρωγαν χημικά σε ποσότητες ικανές για πολεμική σύρραξη, και γκλομπς στο κεφάλι.
Ήξεραν πολύ καλά τι θέλει ο λαός και ψήφισαν παρά τη δική του θέληση. Αυτό δείχνει πλέον ότι η κυβέρνηση αλλά και το πολιτικό σύστημα έχουν χάσει κάθε ίχνος νομιμοποίησης και άρα ο λαός είναι πλέον ο μόνος αρμόδιος να δώσει απαντήσεις στα καυτά προβλήματα που αντιμετωπίζει. Μια καταφανέστατα απονομιμοποιημένη κυβέρνηση δεν μπορεί να αποφασίζει για απολύτως τίποτα! Η κατάληψη είναι ένας έμπρακτος τρόπος αμφισβήτησης αυτής της αντι-λαϊκής «νομιμότητας». Αν οι καταλήψεις ήταν χιλιάδες και συντονισμένες, αν η χώρα σταματούσε να κινείται για ένα-δυο 24ωρα η κυβέρνηση θα έπεφτε αυτομάτως, η δε επόμενη θα αντιμετώπιζε το ίδιο αν δεν συμμορφωνόταν ούτε εκείνη στη λαϊκή απαίτηση για άρνηση του χρέους και κοινωνική ανασύνταξη.

Σε πιο σημείο βρίσκεται αυτή τη στιγμή ο αγώνας σας; Τι εμπόδια αλλά και ποιες προκλήσεις αντιμετωπίζετε;

Αντιμετωπίζουμε δυσκολίες διότι όπως μέσα στην κοινωνία, έτσι και μέσα στο νοσοκομείο μας, υπάρχουν άνθρωποι και πεποιθήσεις όλων των ειδών. Δεν ανήκουν όλοι οι εργαζόμενοι στο ίδιο κοινωνικό στρώμα και τάξη. Υπάρχουν τα ρετιρέ και τα υπόγεια. Υπάρχουν άνθρωποι πιστοί στον κλασικό ιεραρχικό και κομματοκεντρικό συνδικαλισμό, άνθρωποι που ανήκουν (ακόμα) σε κόμματα, άνθρωποι φοβισμένοι, συντηρητικοί, άνθρωποι που δεν καταλαβαίνουν το πραγματικό νόημα της δημοκρατίας. Δε φταίνε μόνο οι ίδιοι.
Η σχετική προπαγάνδα κράτησε χρόνια και εξακολουθεί να δρα περίπου ανενόχλητη. Δεν ήταν και δεν είναι εύκολο να πειστούν όλοι για την ανάγκη της κατάληψης και των καταλήψεων γενικώς. Αλλά όσο η γενική κατάσταση χειροτερεύει, όλο και περισσότεροι θα καταλαβαίνουν ότι πρέπει να πάρουν τις ζωές τους στα χέρια τους. Υπάρχουν πολλές δυσκολίες αλλά πρέπει να αντέξουμε και να ριχτούμε όλοι στη μάχη. Η πιο μεγάλη πρόκληση είναι πάντα να πείσεις το διπλανό σου, τον δικό σου άνθρωπο.

Η 8 Μάρτη καθιερώθηκε πριν 100 χρόνια ως διεθνής μέρα των γυναικών εργατριών που παλεύουν ενάντια στην καταπίεση του συστήματος. Με βάση και την εμπειρία σου από τον κλάδο, ποια τα σημαντικότερα προβλήματα για μια εργαζόμενη σήμερα τόσο στο χώρο δουλειάς όσο και έξω από αυτόν και πόσο ρόλο παίζουν τα μνημόνια σε αυτά τα προβλήματα; Ποιος ο ρόλος των γυναικών στον αγώνα σας στο νοσοκομείο και γενικότερα στο κίνημα; Τι κρίνεται για τη ζωή τους από την ανατροπή των μέτρων;

Από τη στιγμή που η γυναίκα μπήκε στην εκτός σπιτιού εργασία έχει να αντιμετωπίσει στον εργασιακό της χώρο προβλήματα ανάλογα με αυτά που αντιμετωπίζει κι ο άντρας. Επιπλέον αντιμετωπίζει συχνά δυσπιστία, προκατάληψη, χειρότερες αμοιβές και μεγαλύτερη ανεργία. Ταυτοχρόνως παραμένει μάνα, σύντροφος και νοικοκυρά και η διαχείριση όλων αυτών των ρόλων δεν είναι εύκολη υπόθεση. Το γυναικείο ζήτημα είναι ένα ζήτημα που πρέπει να βρει λύση στην μελλοντική κοινωνία, στην οποία η θέση της γυναίκας πρέπει να είναι η αρμόζουσα. Στο νοσοκομείο μας δεν γίνεται τίποτα διαφορετικό. Όμως αγωνιζόμαστε πλάι-πλάι με τους άντρες συναδέλφους μας γιατί έχουμε κοινό μέλλον και κοινό αγώνα να δώσουμε. Στον αγώνα αυτόν, οι γυναίκες δεν κρύβονται στα μετόπισθεν, αλλά παραμένουν στην πρώτη γραμμή.
Θέλω να συμπληρώσω ότι η κατάληψη είναι η κατ’ εξοχήν πράξη αμφισβήτησης της εξουσίας. Σε αντίθεση με την απεργία και τις υπόλοιπες μορφές ανεκτής από το σύστημα πάλης, αμφισβητεί ευθέως το σύστημα. Η απεργία δεν το αμφισβητεί, ούτε καν όταν είναι πετυχημένη! Απεργία θα πει «σταματάω να προσφέρω στο σύστημα την εργασία μου» (προφανώς διότι δεν είμαι ικανοποιημένος από τους όρους που μου τίθενται). Κατάληψη σημαίνει κάτι πολύ ουσιαστικότερο: σημαίνει «δεν αναγνωρίζω καν το σύστημα, δεν αναγνωρίζω τη νομιμότητα αυτή, δεν αναγνωρίζω την ιεραρχία, γίνομαι προσωρινά ή μόνιμα κύριος ο ίδιος, του χώρου που καταλαμβάνω»!
Φυσικά το ένα δεν εμποδίζει το άλλο. Καλό είναι να συνδυάζονται οι καταλήψεις με απεργίες ώστε το αποτέλεσμα να είναι σημαντικότερο και αμεσότερο. Αλλά αν περιμένουμε να ανατρέψουμε το σύστημα μόνο με κάποιες απεργίες και συλλαλητήρια, συντονιζόμενα μάλιστα από τα πάνω, δε θα αλλάξει ποτέ τίποτα το ουσιαστικό. Επίσης δε θα αλλάξει μόνο μέσω εκλογών. Χρειαζόμαστε νέο σύνταγμα και νέο πολίτευμα της χώρας με βαθιές δημοκρατικές τομές. Αυτό μόνο κατά λαϊκή εξωκοινοβουλευτική απαίτηση μπορεί να γίνει.
Χρειαζόμαστε τη στήριξη του κόσμου στο εγχείρημά μας. Με αλληλεγγύη, με την παρουσία του εδώ, και στους δρόμους, με τη διάδοση των ειδήσεων που μας αφορούν. Υπάρχει στήριξη πολλών ειδών. Αλλά δεν υπάρχει μεγαλύτερη στήριξη από μια νέα κατάληψη κάπου αλλού! Λέμε στους εργαζόμενους και τους πολίτες όλης της χώρας, όλου του κόσμου: «αν θέλετε να μας στηρίξετε, καταλάβετε τα πάντα»!

Στην εκπαίδευση: Οι γυναίκες στην πρώτη γραμμή 

 

Συνέντευξη με τη Μαργαρίτα Παπαμηνά, δασκάλα από το Σύλλογο Χανίων

Τι αντιμετωπίζουν οι γυναίκες εργαζόμενες σήμερα, ειδικά μετά τα μνημόνια;

Τα τελευταία τρία χρόνια μετά τα δύο μνημόνια, το σύνολο της εργατικής τάξης έχει έρθει αντιμέτωπο με τη σκληρότερη επίθεση, αφού η κυβέρνηση και η άρχουσα τάξη έχουν βάλει στο στόχαστρο μια σειρά εργατικές κατακτήσεις και δικαιώματα του προηγούμενου διαστήματος. Ειδικά οι γυναίκες εργαζόμενες έχουν να αντιμετωπίσουν ακόμα δυσκολότερες συνθήκες, εφόσον καλούνται, παράλληλα με την εργασία, να καλύψουν τους παραδοσιακούς ρόλους μέσα στο σπίτι και την ανατροφή των παιδιών με όλο και λιγότερη στήριξη από το κράτος. Το ενιαίο μισθολόγιο, με τις περικοπές των μισθών και την κατάργηση μιας σειράς επιδομάτων, μεταξύ των οποίων και του γάμου, έχει φτάσει το επίπεδο διαβίωσης, συνολικά για την εργατική τάξη και ιδιαίτερα για τις γυναίκες εργαζόμενες, σε πολύ χαμηλά επίπεδα.
Μπορούμε να φανταστούμε τι σημαίνει για μια οικογένεια να χάνει έως και το 40% των ετήσιων αποδοχών της, πολύ περισσότερο δε στις περιπτώσεις που ένας από τους δυο γονείς αναγκάζεται να ζει σε άλλο μέρος (ιδιαίτερα συνηθισμένο στο χώρο της εκπαίδευσης) ή στις περιπτώσεις μονογονεϊκών οικογενειών. Επιπλέον, η αύξηση ωραρίου κατά τρεις ώρες στο Δημόσιο τομέα είναι ένα ακόμα μέτρο που έρχεται να πλήξει τις γυναίκες, αυξάνοντας το φόρτο εργασίας και δημιουργώντας σοβαρά προβλήματα ιδιαίτερα στις μητέρες. Πιο συγκεκριμένα στον τομέα της εκπαίδευσης, η ελαστικοποίηση του ωραρίου μέχρι τις 4μμ στα σχολεία αναμορφωμένου ωραρίου και οι παιδαγωγικές συναντήσεις που προβλέπονται από το Υπουργείο να γίνονται το απόγευμα – εκτός δηλαδή εργασιακού ωραρίου – θα δημιουργήσουν πολύ σοβαρά προβλήματα σε κάθε εργαζόμενη και σε κάθε οικογένεια.
Κυρίως τα τελευταία χρόνια έχουμε δει την ανεργία να αυξάνεται δραματικά, με τις γυναίκες να φτάνουν στο 57% των ανέργων. Ο μηδενισμός των διορισμών από πέρυσι αλλά και η αξιολόγηση σε συνδυασμό με τις απολύσεις στο δημόσιο που θα δούμε το επόμενο διάστημα, θα εκτινάξουν αυτά τα ποσοστά. Είναι γνωστό άλλωστε ότι για τους εργοδότες στον ιδιωτικό τομέα, ιδιαίτερα οι έγγαμες και οι μητέρες δε θεωρούνταν και το πιο παραγωγικό κομμάτι, αφού έχουν και «άλλες υποχρεώσεις».
Η εγκυμοσύνη και η μητρότητα γίνονται αιτία μη πρόσληψης γυναικών, απόλυσης, αλλά και αναγκαστικής αποδοχής εργασίας με ελαστικές σχέσεις, χωρίς συμβάσεις και με μικρότερα μεροκάματα. Αντίστοιχες εικόνες θα δούμε και στο δημόσιο με τις γυναίκες να είναι ένα από τα κομμάτια που θα χτυπηθεί ιδιαίτερα, αφού αυτός θα είναι ο τρόπος να μειωθούν άδειες μητρότητας κλπ. Τέλος, με την αύξηση από 5 έως 15 χρόνια για τη συνταξιοδότηση των γυναικών, ακόμα και των μητέρων ανήλικων παιδιών, στο όνομα μιας δήθεν ισότητας, η οποία θα έρθει μέσω της εξίσωσης των ορίων ηλικίας ανδρών και γυναικών, καταπατώνται ιστορικές κατακτήσεις του γυναικείου κινήματος της δεκαετίας του ΄’70 και του ΄’80.
Από τα βασικότερα προβλήματα που έχουν να αντιμετωπίσουν οι γυναίκες με τα νέα μέτρα είναι η κατάργηση της ασφάλειας και της δωρεάν ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, με ό,τι αυτό σημαίνει τόσο για τις ίδιες όσο και για τα παιδιά τους. Το κλείσιμο μιας σειράς κοινωνικών υπηρεσιών, που προβλέπει το μνημόνιο επίσης, θα έχει μεγάλο αντίκτυπο στη ζωή των γυναικών και συνολικότερα των εργαζομένων. Οι ήδη ελάχιστοι δημοτικοί παιδικοί σταθμοί για παράδειγμα, οι οποίοι ούτως ή άλλως δεν επαρκούσαν για να καλύψουν τις ανάγκες των οικογενειών κάθε περιοχής, τώρα πάνε για κλείσιμο ή ιδιωτικοποίηση.
Όλα αυτά, σε συνδυασμό με το πετσοκομμένο οικογενειακό εισόδημα, κάνει τις συνθήκες διαβίωσης της οικογένειας πολύ δύσκολες. Εργαζόμενες γυναίκες που δεν έχουν που να αφήσουν τα παιδιά τους και που δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στο οικονομικό κόστος που απαιτείται για έναν ιδιωτικό παιδικό σταθμό ή για την επίσκεψη σε έναν ιδιώτη γιατρό. Τα κλεισίματα και οι συγχωνεύσεις των σχολείων είναι ένα ακόμα πλήγμα, ιδιαίτερα για τις οικογένειες που ζουν στην περιφέρεια και που ήδη ζούσαν σε αντίξοες συνθήκες. Η μεταφορά των μαθητών το επόμενο διάστημα θα είναι ένα ακόμα βάρος για την οικογένεια τόσο οικονομικά, αφού και η δωρεάν μετακίνηση των μαθητών είναι υπό κατάργηση, όσο και χρονικά αφού δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που την αναλαμβάνουν οι ίδιοι οι γονείς και κυρίως οι μητέρες.

Ποια απάντηση δίνουν οι εργαζόμενες στις επιθέσεις;

Όλες αυτές τις επιθέσεις που προσπαθούν να περάσουν μέσω των μνημονίων και των εφαρμοστικών νόμων, η εργατική τάξη δεν τις έχει αφήσει αναπάντητες. Είδαμε, κυρίως τα τελευταία δυο χρόνια, μεγάλες πανεργατικές απεργίες και απεργίες διαρκείας μέσα σε χώρους δουλειάς τόσο στο δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τομέα.
Οι γυναίκες είναι ένα αναπόσπαστο και ιδιαίτερα μαχητικό κομμάτι αυτών των αγώνων και έχουν πρωτοστατήσει σε μια σειρά μάχες. Νοσηλεύτριες που παλεύουν ενάντια στα κλεισίματα των νοσοκομείων, δασκάλες που μπαίνουν μπροστά ενάντια στις συγχωνεύσεις σχολείων, είναι κάποια παραδείγματα κλάδων που εργάζονται κυρίως γυναίκες και που έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στην έκβαση αυτών των αγώνων. Στα Χανιά, στη μεγάλη απεργία της 19ης Οκτώβρη, το μαζικότερο μπλοκ της πορείας ήταν αυτό του Συλλόγου Δασκάλων και Νηπιαγωγών με τις γυναίκες να είναι πλειοψηφία και να δίνουν τον τόνο. Είναι όμως και οι γυναίκες που έχουν βγει σε μάχες για να συμπαρασταθούν στους αγώνες που δίνουν οι σύντροφοί τους, όπως είναι το παράδειγμα της Χαλυβουργίας με την Πρωτοβουλία Γυναικών. Οι γυναίκες ανέκαθεν είχαν να αντιμετωπίσουν πολλά προβλήματα που τώρα έρχονται να ενταθούν με τις επιθέσεις μέσω των μνημονίων.
Όμως πέρα από τα εργατικά και οικονομικά ζητήματα έρχονται αντιμέτωπες και με μια σειρά πολιτικών επιθέσεων. Το παράδειγμα της καθηγήτριας που της χάραξαν τον αγκυλωτό σταυρό φασίστες στα Χανιά, αλλά και η δασκάλα που τραυματίστηκε από τα ΜΑΤ στις κινητοποιήσεις της 28ης Οκτωβρίου ξεσήκωσαν την τοπική κοινωνία. Οι οικονομικοί αγώνες και οι μάχες ενάντια στο μνημόνιο είναι και μάχες ενάντια στη γυναικεία καταπίεση, αφού μέσα από τους αγώνες ριζοσπαστικοποιούνται ολοένα και μεγαλύτερα κομμάτια της εργατικής τάξης με ταχείς ρυθμούς, αλλάζοντας αντιλήψεις και ανατρέποντας στερεότυπα που έχει δημιουργήσει το σύστημα, στην προσπάθειά του να κρατάει διαιρεμένη την εργατική τάξη.

πηγές από την εφημερίδα "Εργατική Αλληλεγγύη", τεύχος 1010: 
http://ergatiki.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=4119:i1010&Itemid=62

επίσης διαβάστε το άρθρο μας 8 Μάρτη: Διεθνής Μέρα Γυναικών στον "Αγώνα της Κρήτης" της Πέμπτης 8.3.τ.ε :
http://www.agonaskritis.gr/8-%CE%BC%CE%AC%CF%81%CF%84%CE%B7-%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%AE%CF%82-%CE%BC%CE%AD%CF%81%CE%B1-%CE%B3%CF%85%CE%BD%CE%B1%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD/

Ο πλανήτης Φουκώ

Ο ιστορικός Πωλ Βεν φίλος του γάλλου φιλοσόφου, παρουσιάζει τις κοινές τους απόψεις για το έργο και την αποστολή της ιστοριογραφίας.

 

Στο εναρκτήριο μάθημά του στο Κολέγιο της Γαλλίας (1976), ο ιστορικός της ρωμαϊκής αρχαιότητας Πωλ Βεν ανακοινώνει ότι το πρόγραμμα που θα ακολουθήσει στις ιστορικές του έρευνες συνίσταται στην αντιστροφή της αριστοτελικής άποψης ότι δεν υπάρχει επιστήμη για το συμβεβηκός (Μετά τα Φυσικά). Ο Βεν όμως θα αμφισβητήσει ακόμη και τις γενικεύσεις, τα καθόλου των ιστορικών της σχολής των Annales (Mαρκ Μπλοχ και Λυσιέν Φεμπρ), ερχόμενος σε ρήξη με αυτή τη γαλλική παράδοση ιστοριογραφίας, επειδή οι εκπρόσωποί της θεωρούν ότι ανακαλύπτουν διαχρονικά στην Ιστορία καθολικές μορφές κοινωνικού ορθολογισμού αλλά και κοινωνικών συγκρούσεων.

Στον αντίποδα αυτής της παράδοσης βρίσκεται ο Μισέλ Φουκώ, με τον οποίο ο κατά τέσσερα χρόνια νεότερός του Βεν συνδέθηκε φιλικά και επιστημονικά ως τον θάνατο του πρώτου (1984). Αμφότεροι, αντί να αναζητούν στην Ιστορία τις αιώνιες αλήθειες του Είναι και του Ανθρώπου, ωθούν την ερμηνευτική δραστηριότητα στα άκρα, ώσπου να αναδειχθούν οι έσχατες διαφορές, οι ασυνέχειες και η μοναδικότητα των κοινωνικών μορφωμάτων και των ιστορικών συμβάντων. Η Ιστορία δεν λέει την αλήθεια, σκέπτεται πάνω στις αλήθειες των άλλων, χωρίς να προϋποθέτει ότι υπάρχει μια υπεριστορική αλήθεια των πραγμάτων ή κάποια απόλυτη μεταγλώσσα.

Σαν ψάρια μέσα στη γυάλα

Διαβάζοντας προσεκτικά την πρόσφατη μελέτη του Βεν (2008), καθίσταται προφανές ότι ο γάλλος ιστορικός, μιλώντας για τον Φουκώ, παρουσιάζει ταυτόχρονα και τις δικές του απόψεις για το έργο και την αποστολή της ιστοριογραφίας. Κοινός τους στόχος ήταν να καταπολεμήσουν αυτό που ο Νίτσε ονόμαζε ασυνείδητη και κυρίαρχη ιδιοσυγκρασία των φιλοσόφων: την έλλειψη ιστορικής αίσθησης, «το μίσος τους προς την ίδια την ιδέα του γίγνεσθαι, τον αιγυπτιανισμό τους».

Τόσο οι ιστορικοί όσο και οι φιλόσοφοι μετατρέπουν σε μούμια αυτό με το οποίο καταπιάνονται. Αντί λοιπόν να αναζητεί τη «Λογική στην Ιστορία», ο νομιναλιστής και, κατά δική του ομολογία, «σκεπτικιστής» Φουκώ αποδομεί - ως ο καλύτερος μαθητής του Νίτσε - όλες τις ιστορικές σταθερές, την πίστη σε φυσικά αντικείμενα και έτσι τις υποτιθέμενες υπεριστορικές ουσίες, φέρνοντας στο φως τη γενεαλογία τους.

Παράδειγμα: δεν υπάρχει κάποιο αιώνιο φυσικό αντικείμενο ονόματι «σεξουαλικότητα» (ή «τρέλα») που διατρέχει σε παραλλαγές τον ιστορικό μας χρόνο. Η νεωτερική σεξουαλικότητα είναι παράγωγο του λόγου και των πρακτικών της νεοσύστατης βιοπολιτικής εξουσίας πάνω στο σώμα και σε καμία περίπτωση μια παραλλαγμένη ή εξελιγμένη εκδοχή των αφροδισίων και των ερωτικών πρακτικών που ίσχυαν στην ελληνική ή στη ρωμαϊκή αρχαιότητα.

Με τον όρο λόγος (discours) ο Φουκώ δεν εννοεί κάποια μεταφυσική δομή ορθολογικότητας (Λόγος) με την ιδεαλιστική έννοια του Εγελου, ή κάποια ιδεολογία κατά τη μαρξιστική εκδοχή, ή το καντιανό υπερβατολογικό, ή το απωθημένο του Φρόιντ, ή το υπόρρητο του Χούσερλ, αλλά εκείνο το ιστορικό και «θετικό» σύστημα κανόνων που σε μια συγκεκριμένη εποχή επιτρέπει ή υπαγορεύει στους ανθρώπους να λένε και να κάνουν πράγματα, να διαχωρίζουν το αληθές από την πλάνη.

Κατά τον Βεν, που ακολουθεί κατά πόδας τον Φουκώ, τα υποκείμενα είναι σε μεγάλο βαθμό εγκλωβισμένα στα συστήματα και στους μηχανισμούς εξουσίας «σαν ψάρια μέσα στη γυάλα», χωρίς τη θέλησή τους και χωρίς να έχουν απόλυτη συνείδηση των λόγων και των πράξεών τους. Για να μπορέσουν οι ιστορικοί να δουν ό,τι τα υποκείμενα δεν βλέπουν, είναι αναγκαίες νέες έννοιες, όπως η διάταξη (dispositif), η πρακτική, το πρόγραμμα, το αρχείο, το ιστορικό a priori κ.ά.

Προσωρινά μόνο βγαίνουμε έξω από τη «γυάλα» για να σκεφτούμε τα όριά της, αλλά αμέσως μετά ξαναπηδούμε μέσα της για να μπορέσουμε να ζήσουμε. Ο Βεν, ως καλός μαθητής του Νίτσε και αυτός, υποστηρίζει ότι η αλήθεια και η ζωή είναι έννοιες ασυμβίβαστες. Πρόκειται για έναν «διχασμό» στην προσωπικότητα του ιστορικού, χωρίς τον οποίο τόσο η σκέψη όσο και η ζωή είναι αδύνατες. Ας θυμηθούμε τον Βαλερύ που έγραφε παρωδώντας τον Καρτέσιο: «Αλλοτε σκέφτομαι, άλλοτε υπάρχω».

Ομοφυλόφιλος και σαμουράι
Οι φίλοι Βεν και Φουκώ βρίσκονταν στο ίδιο μήκος επιστημονικού κύματος, όμως ο Φουκώ διέφερε ριζικά ως προς το στυλ ζωής, το στυλ γραφής («χειριζόταν την πένα σαν σπαθί»), τις ατυχείς πολιτικές του επενδύσεις (η ιρανική επανάσταση) και κυρίως τις σεξουαλικές του προτιμήσεις. Ο Φουκώ είχε απονείμει στον Βεν τον τίτλο του επίτιμου ομοφυλόφιλου, ψέγοντάς τον: «Eνας άνδρας σαν εσένα, ανοιχτός, διαβασμένος, να προτιμά τις γυναίκες;». Στο τέλος του βιβλίου του, σε ένα κεφάλαιο με τίτλο «Πορτρέτο του σαμουράι», ο Βεν φέρνει στο φως ορισμένες προσωπικές πλευρές και στιγμές του φίλου του, ο οποίος, κατά κοινή ομολογία, «δεν ήταν όπως όλος ο κόσμος».

Ο Φουκώ ήταν ομοφυλόφιλος με υψηλή συχνότητα τυχαίων επαφών («ένας αντρειωμένος πούστης χωρίς πρόβλημα», κατά δική του ομολογία), επισκέπτης των χαμάμ για γκέι και των περίφημων dark rooms, ιδίως κατά την περίοδο της παραμονής του στην Καλιφόρνια. Από τα νεανικά του χρόνια στο λύκειο κατανάλωνε αφειδώς ναρκωτικά από το ιατρείο του χειρουργού πατέρα του, ενώ αργότερα συνέχισε να παίρνει όπιο και LSD μόνο περιστασιακά, αφού το γράψιμο αποτελούσε το μεγαλύτερo πάθος του. Αντί να ονειρεύεται με ναρκωτικά, προτιμούσε μάλλον να γράφει βιβλία, τα οποία, κατά τον Βεν, δεν διακρίνονταν με απόλυτη σαφήνεια από τη «λογοτεχνική και καλλιτεχνική δημιουργία», και με τα οποία ταξίδευε σε άλλες εποχές, σε άλλους πλανήτες - όχι για να βρει εκεί την αμετάβλητη αλήθεια των πραγμάτων, αλλά για να συναντήσει το Aλλο, το διαφορετικό.

Ο κ. Διονύσης Καββαθάς είναι επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής των Μέσων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=446495&h1=true 

Κρις Χάρμαν - Η φωνή των λαών (A people's history of the world)

«Ποιος έκτισε τη Θήβα την εφτάπυλη; / Στα βιβλία δεν βρίσκεις παρά των βασιλιάδων τα ονόματα. (…) Κάθε σελίδα και μια νίκη. /Ποιος μαγείρεψε τα νικητήρια συμπόσια; / Κάθε δέκα χρόνια κι ένας μεγάλος άνδρας. / Ποιος πλήρωσε τα έξοδα; …» Σε αυτή την ερώτηση που έθεσε με ένα περίφημο ποίημά του ο Μπέρτολντ Μπρεχτ, απαντά η «άλλη» Ιστορία. Εκείνη που ξεκινά από τα κάτω και διερευνά τα γεγονότα από την οπτική όχι των Μεγάλων Ανδρών αλλά των απλών ανθρώπων. Τρεις είναι οι μεγάλοι σταρ αυτής της προσέγγισης, προσωπικότητες μεγάλου βεληνεκούς με πολιτικό ειδικό βάρος: ο Χάουαρντ Ζιν για την Ιστορία των ΗΠΑ, ο Εντουάρντο Γκαλεάνο για τη Λατινική Αμερική (ο μόνος εν ζωή) και ο Κρις Χάρμαν για τη συμπυκνωμένη και συγκριτική εισαγωγή στην παγκόσμια Ιστορία της ανθρωπότητας και τη γέννηση του καπιταλισμού.

Τα έργα των δύο πρώτων έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά και διατίθενται σε πολύ καλές εκδόσεις. Το κομβικό έργο του Χάρμαν κυκλοφορεί επιτέλους στα ελληνικά στις 5 Μαρτίου, σε έναν τόμο 700 σελίδων. Είναι η «Λαϊκή Ιστορία του κόσμου, από τα χρόνια του λίθου έως και τη νέα χιλιετία» (εκδ. Τόπος, μτφ. Ελένη Αστερίου). Ενα έργο γοητευτικό και πληθωρικό, γραμμένο το 1999 και ξαναδουλεμένο το 2008, το οποίο χωρίς να εξιστορεί με λεπτομέρειες όλες τις περιόδους και χωρίς να περιγράφει όλα τα γεγονότα (λ.χ. απουσιάζει η Επανάσταση του 1821, σχολιάζονται όμωςο εμφύλιος και οι ελληνοτουρκικές διενέξεις) μας βοηθά να κατανοήσουμε πώς οδηγηθήκαμε στο συγκεκριμένο παρόν μας.

Διανοούμενος με υπερκομματική ακτινοβολία, ο Χάρμαν που πέθανε στα 66 του το 2009, ενώ έδινε μια διάλεξη στο Κάιρο, αναγνωρίζεται ως ένας από τους κορυφαίους θεωρητικούς του μαρξισμού. Παιδί της εργατικής τάξης με διδακτορικό από το London School of Economics, εξελίχθηκε σε ηγετική μορφή του βρετανικού τροτσκιστικής προέλευσης Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος (SWP). Δραστήριος πολιτικός ακτιβιστής, εργάστηκε ως δημοσιογράφος και έγραψε σημαντικά έργα για τα ανατολικοευρωπαϊκά καθεστώτα («που δεν ήταν σοσιαλιστικά, αλλά εφάρμοζαν τον κρατικό καπιταλισμό») και τη Ρωσία, για την καπιταλιστική οικονομία και την παγκόσμια κρίση, αλλά και για τη «χαμένη επανάσταση» στη Γερμανία μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, για την περίοδο 1968-1988 και - το σημαντικότερο - για την Ιστορία των Λαών.

Εδώ, ο Χάρμαν αναγνωρίζει τη σημασία των ατόμων και των ιδεών στην Ιστορία, πιστεύει όμως ότι ο βασικός ρόλος ανήκει στις κοινωνικές συγκρούσεις. Η διαδοχή των κοινωνικών αγώνων, μας λέει, αποτελεί τον «σκελετό γύρω από τον οποίο αναπτύσσεται η υπόλοιπη Ιστορία». Ετσι στο βιβλίο του διερευνά τις ευρύτερες δυνάμεις που διαμόρφωσαν τη ζωή των απλών ανθρώπων και διαμορφώνουν και τη δική μας ζωή σήμερα. Για να κατανοήσουμε την άνοδο του χριστιανισμού, λ.χ., μας εξηγεί την άνοδο και την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Εξηγεί την άνθηση της τέχνης κατά την Αναγέννηση σε συνδυασμό με τις μεγάλες κρίσεις του ευρωπαϊκού φεουδαρχισμού και την πρόοδο του πολιτισμού σε άλλες ηπείρους, εκτός Ευρώπης. Φωτίζει τα εργατικά κινήματα του 19ου αιώνα συσχετίζοντάς τα με τη Βιομηχανική Επανάσταση. Και καταλήγει στη «νέα παγκόσμια αταξία» παρατηρώντας ότι η καπιταλιστική τάξη πραγμάτων που έχει κυριαρχήσει πλέον, οδηγεί την ανθρωπότητα στη βαρβαρότητα. Ωστόσο, αντίθετα από τον Φράνσις Φουκουγιάμα, σύμβουλο στο υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ που επευφημήθηκε διεθνώς το 1990 όταν υποστήριξε ότι οι μεγάλες κοινωνικές συγκρούσεις και οι μεγάλοι ιδεολογικοί αγώνες ανήκουν στο παρελθόν, ο Χάρμαν θεωρεί ότι η Ιστορία δεν έχει τελειώσει. Γι' αυτό και έγραψε αυτό το βιβλίο. Διότι «η κατανόηση της Ιστορίας είναι βασική για να ανακαλύψουμε εάν και με ποιον τρόπο μπορούμε να αλλάξουμε από εδώ και πέρα τον κόσμο που ζούμε».

http://www.tanea.gr/vivliodromio/?aid=4697440

Τσαρλς Ντίκενς, ένας ριζοσπάστης: 200 χρόνια από τη γέννησή του

Πώς θα έβλεπε ο Ντίκενς τη Βρετανία, ενώ αυτή γιορτάζει την δισεκατοντηρίδα από τη γέννησή του; Παρόλες τις διαφορές, θα του ήταν πολύ οικεία η ξεδιάντροπη συσσώρευση πλούτου, οι φτωχοί που παλεύουν να επιβιώσουν, οι μίζερες παροχές της κοινωνικής πρόνοιας και η αφ’ υψηλού περιφρονητική στάση των κυβερνώντων.

Στην εποχή του ο Ντίκενς ήταν γνωστός για τον μεταρρυθμιστικό ζήλο του- ένα από τα μυθιστορήματα του κατηγορήθηκε για «μελαγχολικό σοσιαλισμό». Δεν είχε καμιά συμπάθεια για την αριστοκρατική κλίκα που κυριαρχούσε στη Βρετανία. Είχε πίστη, όπως έλεγε, στους κυβερνώμενους και όχι σε όσους κυβερνούσαν. Απεχθανόταν την κακομεταχείριση των παιδιών από την κοινωνία και συγκεκριμένα τον τρόπο με τον οποίο η εκπαίδευση μετέτρεπε τα νεαρά μυαλά σε μικρά κουτιά γεμάτα σαβούρα.
Αν ήταν κάτι περισσότερο από τον «εύθυμο εφευρέτη του πνεύματος των Χριστουγέννων» που προβάλλουν τα κλισέ, τι είδους ριζοσπάστης ήταν ο Ντίκενς;
Τα χρόνια που διαμόρφωσαν τον Ντίκενς ήταν τα τέλη του 1830 και οι αρχές του 1840- μια ταραχώδης περίοδος καπιταλιστικού μετασχηματισμού των μεγάλων πόλεων, τεράστιας κοινωνικής σύγκρουσης ανάμεσα σε διαφορετικές κοινωνικές δυνάμεις και βίαιης ιδεολογικής αναταραχής. Η οικογένεια του ίδιου του Ντίκενς είχε άμεση εμπειρία από αυτή την διαρκή αβεβαιότητα. Μετακόμιζαν συχνά για να ξεφεύγουν από τους πιστωτές τους. Ο πατέρας του Ντίκενς φυλακίστηκε για χρέη και ο ίδιος αποβλήθηκε από το σχολείο για να κάνει χαμαλίδικες δουλειές σε ένα εργοστάσιο βαφής παπουτσιών.
Αυτές ήταν ταπεινωτικές εμπειρίες για τις οποίες ο Ντίκενς απέφευγε να μιλάει. Την ίδια περίοδο είχε ακριβή γνώση, μέσω άμεσης εμπειρίας, για τις άθλιες ζωές των φτωχών. Ο τρόμος που ένιωσε ο Ντίκενς για την φτώχεια στην οποία παραλίγο να πέσει ο ίδιος και η συμπόνια του για τα θύματά της διαμόρφωσαν τον γεμάτο φαντασία άξονα της πλειονότητας των γραπτών του. Αυτές οι εμπειρίες καθόρισαν και τον ριζοσπαστισμό του.
Η κοινωνική εξάρθρωση επίσης άνοιξε -σε αυτόν τον νέο αστικό κόσμο- την πιθανότητα να πας μπροστά στη ζωή χρησιμοποιώντας τα ταλέντα σου. Ο Ντίκενς ήταν τέτοια περίπτωση: ήταν ένα εργοστάσιο λογοτεχνικής παραγωγής που πέτυχε γράφοντας ασταμάτητα μυθιστορήματα, διηγήματα και δημοσιογραφία που ενδιέφεραν ένα νέο κοινό.
Δεν είχε τίποτα παρά περιφρόνηση για το είδος της αριστοκρατικής προκατάληψης που θεωρούσε ότι λόγω της καταγωγής σου, η κοινωνία σου χρωστούσε τα προς το ζην. Υπό αυτή την έννοια, ο Ντίκενς ήταν ένας ανυπόμονος ριζοσπάστης, πρόθυμος να απελευθερώσει την κοινωνία από τον νωθρό παρασιτισμό που στραγγάλιζε την πρωτοβουλία των ανθρώπων.
Την ίδια στιγμή, ήταν βαθιά δύσπιστος απέναντι σε μια άλλη τάση ριζοσπαστισμού που χαρακτήριζε πολλούς που ήθελαν να αλλάξουν την καθεστηκυία τάξη. Αυτός ο ριζοσπαστισμός επικέντρωνε στην πειθάρχηση των φτωχών και των αδύναμων. Η «μεταρρύθμιση» της κακής νομοθεσίας και του πτωχοκομείου, ώστε η «πρόνοια» (όσο υπήρχε) να γίνει όσο πιο δυσάρεστη ήταν δυνατό για τους «τεμπελχανάδες», προκάλεσε την οργή του Ντίκενς – όπως φαίνεται στον Όλιβερ Τουίστ (1839).
Αυτή ήταν η περίοδος που οι ιδέες της «ελεύθερης αγοράς», δίπλα στα συμφέροντα των καπιταλιστών που υπηρετούσαν, έμπαιναν στο προσκήνιο. Η ιδέα ότι αυτοί που ήταν στον πάτο της κοινωνίας έπρεπε να κατηγορούν μόνο τους εαυτούς τους αν πέθαιναν από την πείνα ενοχλούσε τον Ντίκενς τρομερά, αφού υπήρχε αρκετός πλούτος για να καλύψει τις ανάγκες τους.
O Ντίκενς επικαλούνταν την ιδέα ότι αποτελούμε μια κοινή ανθρωπότητα, πέρα από τις κοινωνικές διαιρέσεις. Το έκανε για να αντιπαλέψει αυτό που η πραγματικότητα της αστικής κοινωνίας δημιουργούσε όλο και πιο γρήγορα: την έλλειψη των κοινών συμφερόντων. Η αναφορά στην «καλή» πτέρυγα της αστικής κοινωνίας ενάντια στην «κακή» της είναι κάτι που βλέπουμε στο Πνεύμα των Χριστουγέννων (1843) και στον τρόπο που ο άκαρδος και τσιγκούνης Σκρουτζ μετατρέπεται σε γενναιόδωρο ευεργέτη των φτωχών. Συναισθηματικό, ναι, αλλά ήταν μια διαμαρτυρία απέναντι στην θεωρία ότι δεν υπήρχε εναλλακτική.

Φτωχοί

Τα πρώιμα μυθιστορήματα του Ντίκενς είναι ανοιχτά και επεισοδιακά. Η τεχνική του γραψίματος μυθιστορημάτων σε μηνιαία, και μερικές φορές εβδομαδιαία, κομμάτια (μια τεχνική που στην πραγματικότητα επινόησε ο Ντίκενς) σήμανε ότι θα μπορούσε να πλησιάσει ένα νέο ακροατήριο. Του έδωσε την ελευθερία να εισάγει νέους χαρακτήρες και να ανοίξει ζητήματα (την πραγματικότητα γύρω από τη νομοθεσίας για τους φτωχούς ή την σκληρότητα στην εκπαίδευση που μπορεί να ταρακουνούσαν τα αισθήματα και τη συνείδηση στο κοινό του).
Η ευρύτητα των λογοτεχνικών μορφών τού έδωσε τη δυνατότητα να απλώσει απεριόριστα τον κοινωνικό κόσμο του μυθιστορήματος: οι πλούσιοι και οι ταλαντούχοι έπρεπε να κάνουν χώρο για τους χαρακτήρες από τις κατώτερες τάξεις. Οι πληβειακές φωνές πάλευαν για το δικαίωμα να ακουστούν.
Το «άνοιγμα» της κοινωνίας- όπως αυτό που προκλήθηκε, για παράδειγμα, από το πέρασμα του σιδηρόδρομου από την καρδιά του Λονδίνου, περιγράφεται τόσο αξέχαστα στο Ντόμπι και Υιός (1848) – φέρνει αυτές τις εξοστρακισμένες φωνές δίπλα σε αυτές του κατεστημένου. Έτσι ο αλαζόνας επιχειρηματίας κύριος Ντόμπι είναι αναγκασμένος να ακούει συλλυπητήρια από τον οδηγό του τρένου του οποίου η γυναίκα περιποιόταν τον εκλιπόντα γιο του, κάτι που προσβάλλει την αίσθηση της κοινωνικής ανωτερότητας του επιχειρηματία.
Αυτοί οι πληβειακοί χαρακτήρες συνήθως δεν έχουν ολοκληρωμένη προσωπικότητα ή χαρακτήρα. Οι καταστάσεις τούς έχουν περιορίσει σε φιγούρες με μια χαρακτηριστική και παγιωμένη φράση ή χειρονομία. Αλλά ο τρόπος με τον οποίο συνεχώς προβάλλουν τους εαυτούς τους με την ιδιωματική χρήση της γλώσσας, τους δίνει ζωή και ενέργεια. Αν τα ανθρώπινα όντα είναι αποδυναμωμένα, η πόλη που τους περιβάλλει μπορεί να φαίνεται ότι έχει ζωή από μόνη της, σαν να κινείται από δυνάμεις που η ανθρωπότητα δεν μπορεί να ελέγξει. Δεν μπορείς να διαβάσεις πολύ Ντίκενς χωρίς να επηρεαστείς από τον τρόπο που τα μυθιστορήματα του αποτυπώνουν, με κωμικό και αλλόκοτο τρόπο, κεντρικές πλευρές της καπιταλιστικής αλλοτρίωσης.
Ο μεταγενέστερος Ντίκενς είναι λιγότερο πεισμένος ότι το άτομο μπορεί να υπερισχύσει απέναντι σε μια κοινωνία όπου αυξάνονται οι περιορισμοί. Ο τόνος είναι λιγότερο πληθωρικός, η κωμωδία πιο μαύρη. Τα μυθιστορήματα του από το 1850 και το 1860 είναι πιο σφιχτά σε μορφή, λιγότερο επεισοδιακά, σαν αναγνώριση ότι τα συστήματα –νομικά, δικαστικά και οικονομικά- υποχρεώνουν το άτομο και κάθε χειρονομία φιλανθρωπίας σε αναποτελεσματικότητα ή και χειρότερα. Στο Ζοφερο Οίκο (1853) τα άτομα δεν μπορούν να ξεφύγουν από τη λαβή μιας αγωγής πάνω σε μια κληρονομιά. Στη Μικρή Ντόρριτ (1857) η σωματική, πνευματική και γλωσσική φυλάκιση παγιδεύει ανθρώπους σε ποταπές αντιλήψεις για το τι είναι ευγενικό και κόσμιο. Το τελευταίο ολοκληρωμένο μυθιστόρημα του Ντίκενς, Ο Κοινός μας Φίλος (1865) δείχνει την κοινωνία σαν ένα σωρό σκόνης, την φιλανθρωπία σαν επιχείρηση και τα ορφανά σε κίνδυνο να καταλήξουν εμπορεύσιμα αγαθά (αρκετά μακριά από τον πρώιμο Ντίκενς).
Ο Ντίκενς δυσκολεύεται όταν, αντί να μιλάει για τους περιθωριοποιημένους, έρχεται αντιμέτωπος με τους ίδιους να μιλάνε για λογαριασμό τους. Η προτροπή για κοινωνική μεταρρύθμιση εκ μέρους των θυμάτων ή η υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους είναι ένα πράγμα, όταν επικεντρώνεται στις ηθικές και πνευματικές αρετές ενός ήρωα που μπορεί να κινείται ανάμεσα στους στερημένους, αλλά δεν αποτελεί έναν από αυτούς. Αρκετά διαφορετικό είναι το ζήτημα όταν τα θύματα αποτελούν τα ίδια ένα ενεργό υποκείμενο και δεν χρειάζονται έναν ήρωα να τους αντιπροσωπεύσει.

Συλλογικότητες

Τα πιο αδύναμα μυθιστορήματα του Ντίκενς είναι εκείνα όπου τα θύματα αντιπροσωπεύονται ως συγκρουσιακός ή επαναστατικός όχλος- Μπάρναμπι Ραντζ (1841) και Ιστορία Δύο Πόλεων (1859) ή όταν μπορούν δυνάμει να αποτελέσουν μια συλλογική συνδικαλιστική δύναμη (όπως στο μυθιστόρημα για την «κατάσταση της Αγγλίας» του 1854, Δύσκολα Χρόνια).
Η αδυναμία του Ντίκενς είναι ιδιαίτερα φανερή στην τάση του να παρασύρεται σε συναισθηματισμούς και να εξιδανικεύει τις γυναίκες. Οι γυναίκες περιορίζονται σε τύπους: η μικροπαντρεμένη, η αγιοποιημένη φιγούρα, το αντικείμενο πόθου ή η «έκπτωτη γυναίκα». Λειτουργούν μέσα στο γενικό πλαίσιο της “ιδανικής για το σπίτι” που λαχταρά ο ήρωας- όπως, για παράδειγμα, στον Δαυίδ Κόπερφιλντ (1850) όπου η πρώτη νεαρή σύζυγος του Δαυίδ πεθαίνει βολικά για να αφήσει χώρο στην «τέλεια» νύφη, πράγμα που συμπληρώνει τα προσόντα του ως συγγραφέα.
Σποραδικά, υπάρχουν γυναικείοι χαρακτήρες που υποδεικνύουν ότι ο Ντίκενς είχε κάποια αμυδρή γνώστης της πραγματικής πολυσύνθετης ζωής των γυναικών. Αυτή είναι η περίπτωση στα τελευταία του μυθιστορήματα- ειδικότερα στις Μεγάλες Προσδοκίες (1861), στο οποίο ο Ντίκενς έρχεται πιο κοντά στην αντιμετώπιση του προβληματικού χαρακτήρα του αστού ήρωα. Και οι Μεγάλες Προσδοκίες και ο Δαυίδ Κόπερφιλντ κεντράρουν στο ερώτημα πώς γίνεσαι πραγματικός «τζέντλεμαν» - όχι από τη γέννηση σου, αλλά επειδή θα το πετύχεις.
Στις Μεγάλες Προσδοκίες, αναμφισβήτητα το καλύτερο μυθιστόρημα του Ντίκενς, η ευγένεια προσεγγίζεται πιο κριτικά μέσα από μια εξερεύνηση της ντροπής και τις συνέπειες που υπάρχουν σε ένα άτομο που αρνείται τις καταβολές του.
Είναι ένα μυθιστόρημα χωρίς καμιά εμπιστοσύνη πως οτιδήποτε ανθρώπινο μπορεί να διασωθεί μέσα την αστική κοινωνία, ένα στοιχείο που αξίζει να θυμόμαστε μέσα στους εορτασμούς που θα περιβάλλουν τα 200 χρόνια του.

Κείμενο του Γκάρεθ Τζένκινς από το τελευταίο τεύχος του περιοδικού Socialist Review

 

http://ergatiki.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=4041%3Ai1009&Itemid=62