Τζόναθαν Κόου - Σαν την βροχή πριν πέσει

Η μάχη της μνήμης

 

Για όσους γνωρίζουμε τον Τζόναθαν Κόου από το «Τι ωραίο πλιατσικο», τη «Λέσχη των Τιποτένιων», τον «Κλειστό Κύκλο», το καινούργιο του μυθιστόρημα «Σαν τη βροχή πριν πέσει» εξακολουθεί να μας εκπλήσσει ευχάριστα. Και αυτό γιατί αν και διαφοροποιείται το ύφος του από εκείνο των προηγούμενων μυθιστορημάτων του, το πολιτικό στοιχείο που χαρακτηρίζει τη λογοτεχνική του γραφή είναι παρόν και στο έργο αυτό. Μέσα από τη ζωή απλών, καθημερινών ηρώων, προσπαθεί να σκιαγραφήσει την ιστορία του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα. Επιλέγει να αφηγηθεί την οικογενειακή ιστορία τριών γενεών γυναικών που εκτυλίσσεται τα τελευταία 50 χρόνια. Και αυτό δεν είναι τυχαίο, καθώς ο συγγραφέας θέλει να αναδείξει το γεγονός οτι οι γενιές αυτές αποτελούν ακόμη τους ζωντανούς φορείς της ιστορικής μνήμης. Η λογοτεχνική μέθοδος του μυθιστορήματος βασίζεται στην καταγραφή των ιστορικών αλλαγών από την περίοδο του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι σήμερα μέσα από την μικροκλίμακα  της προσωπικής ζωής των ηρωίδων του.
Η Ρόζαμοντ, ηλικιωμένη πια, λίγο πριν τον επικείμενο και εκούσιο εν μέρει θανατό της, με αφορμή είκοσι διαφορετικές φωτογραφίες, μιλάει σε ένα μαγνητόφωνο, περιγράφοντας διαδοχικά την ιστορία γυναικών που ανήκουν σε τρεις  διαδοχικές γενιές και συγγενεύουν μεταξύ τους. Οι αφηγήσεις προορίζονται για μια τυφλή νεαρή κοπέλα, την Ίμοτζεν, της οποίας τα ίχνη έχουν χαθεί και αποτελεί τον τελευταίο κρίκο αυτής της αλληλουχίας των γενεών. Η αφηγήτρια εκφράζει την αγωνία της να περισώσει την οικογενειακή ιστορική μνήμη, μέσα από τη μορφή των αναμνήσεων, οικοδομώντας το σύλλογικό παρελθόν, μια ταυτότητα για τη νεαρή Ίμοτζεν.
Τον Τζόναθαν Κόου τον απασχολεί ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι αναφερόμαστε στο παρελθόν, στους τρόπους με τους οποίους μας διαφεύγει και για το πως μπορούμε να  εφεύρουμε τρόπους να το διατηρήσουμε. Πρόκειται για τη διαδικασία κατασκευής της ιστορίας και των τρόπων με τους οποίους αυτή τελικά διαπερνά τις ζωές μας και τις καθορίζει. Έτσι για την κεντρική ηρωίδα κατά τη διαδικασία ανασυγκρότησης των αναμνήσεων της, οι φωτογραφίες, όπως διαπιστώνει και η ίδια, αποτελούν το μόνο ντοκουμέντο που διαθέτει αλλά ταυτόχρονα λειτουργούν και ως πέπλο, που μας αποκόβει από την αλήθεια για να την αμβλύνει πολλές φορές. Η αποτύπωση μιας στιγμής απομονώνει και κρύβει τη συνθετική και πολύπλοκη διαδικασία στην οποία ανήκει, μας απομακρύνει από τη διαύγαση της αλήθειας και παραποιεί τις εικόνες της ανάμνησης. Η ηρωίδα μάχεται στις αφηγήσεις της με την αποκατάσταση αυτής της τάξης του παρελθόντος, προσπαθώντας να σπάσει την παράδοση εκείνη κατά την οποία οι  οικογενειακές ιστορίες αποτελούν ένα συγκαλυμμένο και οριοθετημένο πλαίσιο συλλογικής μνήμης.
Οι δυο πρώτες φωτογραφίες τοποθετούν ως ιστορικό φόντο της αφήγησης την περίοδο του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και την επιδρασή του στη ζωή της ηρωίδας. Μια εργατική οικογένεια  από το Μπέρμιγχαμ όπως και τόσες άλλες προσπαθούν να επιβιώσουν. Τα περισσότερα παιδιά απομακρύνονται από τις οικογένειές τους για άγνωστη διάρκεια και πολλές φορές προορισμό. Η Ρόζαμοντ διαφεύγει ως παδί στην αγγλική επαρχία όπου φιλοξενείται στους θείους της. Στο πλαίσιο αυτό περιγράφεται και η ζωή  των ανώτερων στρωμάτων της αγγλικής κοινωνίας, που κερδοσκοπούν στη μαύρη αγορά και δεν εμφανίζεται η σκληρή πραγματικότητα του πολέμου να αγγίζει καθόλου τη ζωή τους. Και συνολικά όμως, όλες οι φωτογραφίες περιγράφουν τόσο το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο, όσο και τις επιρροές του στη διαμόρφωση των συνθηκών ζωής των ηρώων του μυθιστορήματος. Έτσι, ο συγγραφέας καταφέρνει με μοναδικό τρόπο να συνδέσει τον «εξωτερικό» κόσμο με τον «εσωτερικό» κόσμο των ηρώων του.
Στις περιγραφές της κεντρικής ηρωίδας αναδεικνύονται οι αντιθέσεις που κυριαρχούν μέσα στις συνθήκες πολέμου. Από τη μια πλευρά υπάρχουν οι ζωές των εργατών, οι οποίοι ζουν τη διάλυση των πιο βασικών μορφών των κοινωνικών τους σχέσεων και κανένας πια δεν επιστρέφει ίδιος στην καθημερινή του ζωή. Από την άλλη, σκιαγραφούνται οι σκληρές και αδιάφορες για ό,τι δεν ταιριάζει στο κοινωνικό προφίλ τους αξίες  των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων και οι τρόποι με τους οποίους  αποτυπώνονται ως ψυχικά ρήγματα οι συγκρούσεις αυτών των διαφορετικών κόσμων στις ζωές των ηρωίδων του μυθιστορήματος.
Ο συγγραφέας επιχειρεί, έχοντας ως βασική αναφορά τις ιστορικές και κοινωνικές αλλαγές που διαγράφονται  στο δεύτερο μισό του αιώνα και τις αντανακλάσεις και επιδράσεις τους στις παραδοσιακές μορφές κοινωνικών σχέσεων, όπως η οικογένεια, να αναδείξει τις προσπάθειες των ηρωίδων να αποδράσουν και να επιβιώσουν, ζώντας πολλές φορές και οι ίδιες τη συντριβή. Επιχειρούν όμως ταυτόχρονα και να εξεγερθούν απέναντι στην καταπίεση που υφίστανται, αρνούμενες άλλοτε τους κοινωνικούς ρόλους που τις επιβάλλονται, άλλοτε αυτοπροσδιορίζοντας τους εαυτούς τους  σεξουαλικά και άλλοτε με την επιλογή της μη σιωπής.
Ο Τζόναθαν Κόου γράφει ένα μυθιστόρημα υπενθυμίζοντάς μας πως οι ζωές των καθημερινών ανθρώπων με τις συγκρούσεις, τα λάθη, τις απογοητεύσεις αλλά και τις  υπερβάσεις τους είναι το νήμα που μπορεί να συνδέσει το σύγχρονο άνθρωπο με τη μνήμη των συλλογικών και κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και ταξικών συγκρούσεων που δημιουργούν την ιστορία. Αντιπαρατίθεται με τη μεταμοντέρνα αντίληψη, η οποία ασχολείται με το τρέχον  και αδιαφορεί για τις ρίζες και τις αιτίες των γεγονότων και τις συνεπειές που έχουν αυτές στις ζωές των απλών ανθρώπων. Μέσα από το μυθιστόρημα αυτό, ο Κόου αναδεικνύει μια αντίληψη η οποία δεν αδιαφορεί για την ιστορία, ούτε την αντιμετωπίζει απλώς σαν άθροισμα τυχαίων γεγονότων αλλά αντίθετα προσπαθεί να βρει και να ερμηνεύσει την αλληλουχία των γεγονότων, όπως αυτά συμβαίνουν και επενεργούν μέσα στη ζωντανή πραγματικότητα των καθημερινών ανθρώπων.
Αν για τον Μαρξ ίσχυε ότι «οι άνθρωποι δημιουργούν την ιστορία τους αν και σε συνθήκες που δεν έχουν δημιουργηθεί από αυτούς», ο Τζόναθαν Κόου σίγουρα κατάφερε να μας κάνει κοινωνούς αυτής της αντίληψης με ένα πολύ ευχάριστο και συγκινητικό μυθιστόρημα.

Τιμή: 15 ευρώ 290 σελίδες Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ

http://socialismfrombelow.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=183:i65&Itemid=35