Aπό τα νυχτοπερπατήματα στις επαναστάσεις
Ο Bryan Palmer, ιστορικός του εργατικού κινήματος, καθηγητής στο
Πανεπιστήμιο Trent του Καναδά και συγγραφέας του βιβλίου Κουλτούρες της
Νύχτας, χαρακτηρίζει το έργο του «αφηγήσεις περιθωριακότητας». Αν η
«μέρα» σημαδεύεται από τα βάσανα της παραγωγής και της επιβίωσης, «η
νύχτα μάς επιτρέπει να δραπετεύουμε από τις αγγαρείες της ημέρας, τη
μονοτονία της καθημερινότητας που περιορίζει την ανθρωπότητα σε
συγκεκριμένα καθήκοντα, υποχρεώσεις και εργασίες» (σελ. 31). «Η νύχτα
ήταν ανέκαθεν η ώρα για τους απόβλητους της ημέρας – τους
παρεκκλίνοντες, τους διαφωνούντες, τους διαφορετικούς» (σελ. 35). Αυτό
το βιβλίο είναι μια συρραφή αφηγήσεων από τις πολλές και διαφορετικές
κουλτούρες που γέννησε η «νύχτα» από τον Μεσαίωνα μέχρι σήμερα. Σε
πολλές περιπτώσεις οι κουλτούρες αυτές ήταν όχι απλώς περιθωριακές, αλλά
και «παραβατικές», είτε γιατί το επιδίωκαν είτε γιατί και μόνο η ύπαρξή
τους αμφισβητούσε τα αξιώματα και τις ορθοδοξίες της «ημέρας».
Ο Palmer περιδιαβαίνει με μαεστρία σε κάποιες από τις πιο άγνωστες και γοητευτικές «νυχτερινές κουλτούρες». Ξεκινά από τις αγροτικές νύχτες, νύχτες σκληρής επιβίωσης, ενίοτε αιματηρής εξέγερσης, αλλά και νύχτες μαγείας. «Αν και απέφυγε να αρθρώσει μια αντιπολιτευτική τακτική», η μαγεία, σύμφωνα με τον Palmer, «εξέφραζε τη διαφωνία των μη εχόντων» και «με τον απροσμέτρητο αισθησιασμό της, έπληξε τον πυρήνα της καταπίεσης» (σελ. 111), γι’ αυτό και κυνηγήθηκε σε νύχτες θρησκευτικής παράνοιας, όπως ήταν τα γεγονότα του 1692 στο Σάλεμ της Μασαχουσέτης.
Η σταδιακή εμφάνιση του Διαφωτισμού και των νέων καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής στην Ευρώπη και την Αμερική από τον 16ο μέχρι τον 19ο αιώνα περιόρισε το θρησκευτικό σκοτάδι του Μεσαίωνα, διαβαίνοντας όμως και πάλι τα μονοπάτια της νύχτας. Οι νέες ιδέες εκκολάφθηκαν στις στοές των ελευθεροτεκτόνων και στις λέσχες των Γιακωβίνων, που δεν ήταν μόνο γαλλικό φαινόμενο, όπως το δείχνει η εξιστόρηση της δράσης των ριζοσπαστών Γιακωβίνων στην Αγγλία του 1790 ή των μαύρων Γιακωβίνων του Toussaint L’ Ouverture στην εξεγερμένη Αϊτή την ίδια εποχή.
Αλλά το φως που επαγγέλθηκε το νέο σύστημα δεν έφτασε ποτέ στις εργατογειτονιές και τα καινούρια εργοστάσια που ξεφύτρωναν στις αναδυόμενες μητροπόλεις. Μαζί με τις άθλιες συνθήκες εργασίας του καπιταλισμού την εποχή της πρωταρχικής συσσώρευσης, άνθισε – για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση – το εμπόριο ανθρώπων: από τα πορνεία των μεγαλουπόλεων μέχρι την απαγωγή δέκα εκατομμυρίων Αφρικανών από τις εστίες τους και την πώλησή τους στην αμερικάνικη ήπειρο ως σκλάβων.
Οι νέες πειθαρχίες που επέβαλλε η εμφάνιση του κεφαλαίου και η εξάπλωση του εμπορίου σήμαναν και τη δημιουργία νέων χώρων φυγής και εναντίωσης για τους από κάτω. Η ματιά του Palmer εξετάζει πάντα το οικονομικό πλαίσιο, την ίδια στιγμή που είναι ευαίσθητη στις συνισταμένες της φυλής και του φύλου. Από αυτή τη διαλεκτική βγαίνουν διαμάντια. Έτσι, για παράδειγμα, στην περίπτωση των πειρατών, δεν πληροφορούμαστε μόνο τις πολυκύμαντες σχέσεις συνεργασίας-εναντίωσης των Αυτοκρατοριών με τα πειρατικά δίκτυα, αλλά και την εσωτερική τους διάρθρωση, τους «νόμους» και την ηθική που διήπαν τη ζωή και τον θάνατο.
Μέσα από το δίκτυο των ταβερνών και των αλληλοβοηθητικών ταμείων, ο Palmer σκιαγραφεί τη συγκρότηση της εργατικής συλλογικότητας, καθώς και τα πρώτα εργατικά ξεσπάσματα. Σε μια αφήγηση σκόπιμα εκτεταμένη, διαβάζουμε την ιστορία του πρώτου εργατικού κινήματος της Βόρειας Αμερικής (αρχικά των Ιπποτών της Εργασίας, αυτού του κατά Ένγκελς «αμερικανικού παράδοξου που περιβάλλει τις πιο σύγχρονες τάσεις με τις πιο μεσαιωνικές μασκαράτες»). Η κορυφαία στιγμή αυτού του κινήματος ήταν τα γεγονότα του Σικάγο το 1886, όταν το βράδυ της 4ης Μάη η κυρίαρχη τάξη αποφάσισε ότι οι επικίνδυνες τάξεις είχαν γίνει ανεπίτρεπτα επικίνδυνες: «Πυροβολήστε και σκοτώστε όσους μπορείτε» ήταν η εντολή εκείνη τη σκοτεινή νύχτα.
Η περιδιάβαση στις κουλτούρες της νύχτας δεν θα μπορούσε να προσπεράσει τις παραβατικές σεξουαλικότητες, την ανδρική και γυναικεία ομοφυλοφιλία, καθώς και την ετεροφυλενδυσία. Και σίγουρα, από ένα τέτοιο βιβλίο δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι νύχτες των επαναστάσεων, η Κομμούνα του 1871, η Ρώσικη Επανάσταση του 1917, η Ισπανία του 1936. Όμως και η μετάβαση στο σήμερα δεν θα μπορούσε να γίνει αγνοώντας τις νύχτες της αντεπανάστασης, τη νίκη των Ναζί στη Γερμανία, που προετοίμασε το έδαφος για τη μεγαλύτερη φρίκη του 20ού αιώνα, τα μεσάνυκτα του Άουσβιτς και του Νταχάου.
Στα τελευταία κεφάλαια, οι φίλοι της μουσικής και των θεαμάτων της νύχτας θα απολαύσουν μια περιήγηση στον κόσμο της τζαζ, των μπλουζ, της σόουλ, αλλά και μια ξενάγηση στο νουάρ (αυτού του κινηματογραφικού τρόπου που «έπαιξε εντός των συμβατικών ορίων του Ψυχρού Πολέμου, αλλά γελοιοποίησε τελείως αυτά τα όρια», (σελ. 605). «Ακόμα και αν το σκοτάδι του βύθιζε θέματα κοινωνικής διαμαρτυρίας στη μακριά νύχτα της αλλοτρίωσης, το νουάρ αρνούταν να υποβιβάσει το σύνολο του ρεπερτορίου κριτικής αναπαράστασης στη γλυκερή, πλαδαρή μονοτονία του εξωραϊσμένου προπαγανδισμού του αμερικάνικου τρόπου ζωής» (σελ. 607).
Το κομμάτι για τις εξεγέρσεις στα γκέτο των μητροπόλεων (απ’ τη δεκαετία του ’60 μέχρι και τα γεγονότα του Λος Άντζελες το 1992) δείχνει ακόμα μια φορά την ικανότητα του Palmer να συνθέτει διαφορετικές οπτικές: για παράδειγμα, την πορεία και τις συνέπειες των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων και των κρατικών πολιτικών στις σύγχρονες πόλεις με βαθειές ενοράσεις στα ζητήματα της φυλής, των εθνοτικών διαφορών, του φύλου.
Γι’ αυτό και, τελικά, το βιβλίο αυτό «δεν είναι ένα μετανεωτερικό εγκώμιο του κατακερματισμού» (σελ. 693). Παρότι ο συγγραφέας οφείλει πολλά στη σκέψη του Φουκό, «που δίνει έμφαση στις ευκαιρίες της νύχτας και μας αναγκάζει να δούμε τις δυνατότητές της, ο Μαρξ μας υπενθυμίζει – και πιο κατηγορηματικά από κάθε άλλη φορά σήμερα, που επικρίνεται εντονότερα από οποτεδήποτε – ότι δεν μπορούμε να το επιτύχουμε αυτό χωρίς να εκτιμήσουμε τις αποφάσεις της ημέρας» (σελ. 691-692). Γιατί, σε τελευταία ανάλυση, οι περιθωριακότητες που αφηγείται αυτό το βιβλίο δεν είναι απομονωμένες νησίδες, αλλά «πάντα αμοιβαία συνδεδεμένες με τον υλικό κόσμο της παραγωγής και των ανταλλαγών». «Η διαφορά, όσο και αν την υπερασπιζόμαστε, δεν είναι ποτέ αυτή καθ’ εαυτήν αντίδοτο στην καταπίεση και την εκμετάλλευση... Ο κοινωνικός μετασχηματισμός... μπορεί να προχωρήσει στη λογική κατάληξή του μόνο με κινήσεις και κινητοποιήσεις που, στηριζόμενες στη διαφορά, στην ουσία θα τη διαλύσουν» (σελ. 693-694).
Έτσι, ο Palmer καταφέρνει να συνθέσει ένα βιβλίο που υμνεί τη γοητεία της νύχτας, τις αφηγήσεις του όμως πάντα διατρέχει η ελπίδα και η αισιοδοξία ότι τελικά θα ξημερώσει.
Τιμή: 28.70 ευρώ 869 σελίδες Εκδόσεις: ΣABBAΛA
http://socialismfrombelow.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=196:i62&Itemid=36
http://www.marxistiko.gr/home.php?Book_ID=127&crit=1
Ο Palmer περιδιαβαίνει με μαεστρία σε κάποιες από τις πιο άγνωστες και γοητευτικές «νυχτερινές κουλτούρες». Ξεκινά από τις αγροτικές νύχτες, νύχτες σκληρής επιβίωσης, ενίοτε αιματηρής εξέγερσης, αλλά και νύχτες μαγείας. «Αν και απέφυγε να αρθρώσει μια αντιπολιτευτική τακτική», η μαγεία, σύμφωνα με τον Palmer, «εξέφραζε τη διαφωνία των μη εχόντων» και «με τον απροσμέτρητο αισθησιασμό της, έπληξε τον πυρήνα της καταπίεσης» (σελ. 111), γι’ αυτό και κυνηγήθηκε σε νύχτες θρησκευτικής παράνοιας, όπως ήταν τα γεγονότα του 1692 στο Σάλεμ της Μασαχουσέτης.
Η σταδιακή εμφάνιση του Διαφωτισμού και των νέων καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής στην Ευρώπη και την Αμερική από τον 16ο μέχρι τον 19ο αιώνα περιόρισε το θρησκευτικό σκοτάδι του Μεσαίωνα, διαβαίνοντας όμως και πάλι τα μονοπάτια της νύχτας. Οι νέες ιδέες εκκολάφθηκαν στις στοές των ελευθεροτεκτόνων και στις λέσχες των Γιακωβίνων, που δεν ήταν μόνο γαλλικό φαινόμενο, όπως το δείχνει η εξιστόρηση της δράσης των ριζοσπαστών Γιακωβίνων στην Αγγλία του 1790 ή των μαύρων Γιακωβίνων του Toussaint L’ Ouverture στην εξεγερμένη Αϊτή την ίδια εποχή.
Αλλά το φως που επαγγέλθηκε το νέο σύστημα δεν έφτασε ποτέ στις εργατογειτονιές και τα καινούρια εργοστάσια που ξεφύτρωναν στις αναδυόμενες μητροπόλεις. Μαζί με τις άθλιες συνθήκες εργασίας του καπιταλισμού την εποχή της πρωταρχικής συσσώρευσης, άνθισε – για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση – το εμπόριο ανθρώπων: από τα πορνεία των μεγαλουπόλεων μέχρι την απαγωγή δέκα εκατομμυρίων Αφρικανών από τις εστίες τους και την πώλησή τους στην αμερικάνικη ήπειρο ως σκλάβων.
Οι νέες πειθαρχίες που επέβαλλε η εμφάνιση του κεφαλαίου και η εξάπλωση του εμπορίου σήμαναν και τη δημιουργία νέων χώρων φυγής και εναντίωσης για τους από κάτω. Η ματιά του Palmer εξετάζει πάντα το οικονομικό πλαίσιο, την ίδια στιγμή που είναι ευαίσθητη στις συνισταμένες της φυλής και του φύλου. Από αυτή τη διαλεκτική βγαίνουν διαμάντια. Έτσι, για παράδειγμα, στην περίπτωση των πειρατών, δεν πληροφορούμαστε μόνο τις πολυκύμαντες σχέσεις συνεργασίας-εναντίωσης των Αυτοκρατοριών με τα πειρατικά δίκτυα, αλλά και την εσωτερική τους διάρθρωση, τους «νόμους» και την ηθική που διήπαν τη ζωή και τον θάνατο.
Μέσα από το δίκτυο των ταβερνών και των αλληλοβοηθητικών ταμείων, ο Palmer σκιαγραφεί τη συγκρότηση της εργατικής συλλογικότητας, καθώς και τα πρώτα εργατικά ξεσπάσματα. Σε μια αφήγηση σκόπιμα εκτεταμένη, διαβάζουμε την ιστορία του πρώτου εργατικού κινήματος της Βόρειας Αμερικής (αρχικά των Ιπποτών της Εργασίας, αυτού του κατά Ένγκελς «αμερικανικού παράδοξου που περιβάλλει τις πιο σύγχρονες τάσεις με τις πιο μεσαιωνικές μασκαράτες»). Η κορυφαία στιγμή αυτού του κινήματος ήταν τα γεγονότα του Σικάγο το 1886, όταν το βράδυ της 4ης Μάη η κυρίαρχη τάξη αποφάσισε ότι οι επικίνδυνες τάξεις είχαν γίνει ανεπίτρεπτα επικίνδυνες: «Πυροβολήστε και σκοτώστε όσους μπορείτε» ήταν η εντολή εκείνη τη σκοτεινή νύχτα.
Η περιδιάβαση στις κουλτούρες της νύχτας δεν θα μπορούσε να προσπεράσει τις παραβατικές σεξουαλικότητες, την ανδρική και γυναικεία ομοφυλοφιλία, καθώς και την ετεροφυλενδυσία. Και σίγουρα, από ένα τέτοιο βιβλίο δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι νύχτες των επαναστάσεων, η Κομμούνα του 1871, η Ρώσικη Επανάσταση του 1917, η Ισπανία του 1936. Όμως και η μετάβαση στο σήμερα δεν θα μπορούσε να γίνει αγνοώντας τις νύχτες της αντεπανάστασης, τη νίκη των Ναζί στη Γερμανία, που προετοίμασε το έδαφος για τη μεγαλύτερη φρίκη του 20ού αιώνα, τα μεσάνυκτα του Άουσβιτς και του Νταχάου.
Στα τελευταία κεφάλαια, οι φίλοι της μουσικής και των θεαμάτων της νύχτας θα απολαύσουν μια περιήγηση στον κόσμο της τζαζ, των μπλουζ, της σόουλ, αλλά και μια ξενάγηση στο νουάρ (αυτού του κινηματογραφικού τρόπου που «έπαιξε εντός των συμβατικών ορίων του Ψυχρού Πολέμου, αλλά γελοιοποίησε τελείως αυτά τα όρια», (σελ. 605). «Ακόμα και αν το σκοτάδι του βύθιζε θέματα κοινωνικής διαμαρτυρίας στη μακριά νύχτα της αλλοτρίωσης, το νουάρ αρνούταν να υποβιβάσει το σύνολο του ρεπερτορίου κριτικής αναπαράστασης στη γλυκερή, πλαδαρή μονοτονία του εξωραϊσμένου προπαγανδισμού του αμερικάνικου τρόπου ζωής» (σελ. 607).
Το κομμάτι για τις εξεγέρσεις στα γκέτο των μητροπόλεων (απ’ τη δεκαετία του ’60 μέχρι και τα γεγονότα του Λος Άντζελες το 1992) δείχνει ακόμα μια φορά την ικανότητα του Palmer να συνθέτει διαφορετικές οπτικές: για παράδειγμα, την πορεία και τις συνέπειες των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων και των κρατικών πολιτικών στις σύγχρονες πόλεις με βαθειές ενοράσεις στα ζητήματα της φυλής, των εθνοτικών διαφορών, του φύλου.
Γι’ αυτό και, τελικά, το βιβλίο αυτό «δεν είναι ένα μετανεωτερικό εγκώμιο του κατακερματισμού» (σελ. 693). Παρότι ο συγγραφέας οφείλει πολλά στη σκέψη του Φουκό, «που δίνει έμφαση στις ευκαιρίες της νύχτας και μας αναγκάζει να δούμε τις δυνατότητές της, ο Μαρξ μας υπενθυμίζει – και πιο κατηγορηματικά από κάθε άλλη φορά σήμερα, που επικρίνεται εντονότερα από οποτεδήποτε – ότι δεν μπορούμε να το επιτύχουμε αυτό χωρίς να εκτιμήσουμε τις αποφάσεις της ημέρας» (σελ. 691-692). Γιατί, σε τελευταία ανάλυση, οι περιθωριακότητες που αφηγείται αυτό το βιβλίο δεν είναι απομονωμένες νησίδες, αλλά «πάντα αμοιβαία συνδεδεμένες με τον υλικό κόσμο της παραγωγής και των ανταλλαγών». «Η διαφορά, όσο και αν την υπερασπιζόμαστε, δεν είναι ποτέ αυτή καθ’ εαυτήν αντίδοτο στην καταπίεση και την εκμετάλλευση... Ο κοινωνικός μετασχηματισμός... μπορεί να προχωρήσει στη λογική κατάληξή του μόνο με κινήσεις και κινητοποιήσεις που, στηριζόμενες στη διαφορά, στην ουσία θα τη διαλύσουν» (σελ. 693-694).
Έτσι, ο Palmer καταφέρνει να συνθέσει ένα βιβλίο που υμνεί τη γοητεία της νύχτας, τις αφηγήσεις του όμως πάντα διατρέχει η ελπίδα και η αισιοδοξία ότι τελικά θα ξημερώσει.
Τιμή: 28.70 ευρώ 869 σελίδες Εκδόσεις: ΣABBAΛA
http://socialismfrombelow.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=196:i62&Itemid=36
http://www.marxistiko.gr/home.php?Book_ID=127&crit=1
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου