Ο Πικρός, η Σπιναλόγκα και ο υπόγειος κόσμος των χανσενικών

του Κώστα Θεριανού*

Πέτρος Πικρός Σπιναλόγκα. Ο τάφος των ζωντανών πτωμάτων (εισαγωγή - επιμέλεια Γιάννης Μπάρτζης). Εκδ. Αντ. Σταμούλης, σελ., τιμή:

Τον τελευταίο χρόνο, με αφορμή το γνωστό σίριαλ Το Νησί, που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα της Βικτόρια Χίσλοπ, γράφτηκαν πολλά για τη Σπιναλόγκα και τη νόσο του Χάνσεν. Η νόσος του Χάνσεν δεν είναι πια παρούσα στην κοινωνία μας, είναι μια νόσος που θεραπεύεται και δεν υπάρχουν πια λόγοι και χώροι απομόνωσης των ασθενών. Το βιβλίο του Πέτρου Πικρού, που είναι συλλογή άρθρων που δημοσιεύθηκαν το 1932 μετά από επίσκεψη του συγγραφέα στη Σπιναλόγκα, βγάζει στην επιφάνεια τον υπόγειο κόσμο, αυτή την υπόγεια Ελλάδα των χανσενικών και των οικογενειών τους.
Δεν πρόκειται για μυθιστόρημα με πλοκή και ευχάριστες νότες όπως το βιβλίο της Χίσλοπ ή το σίριαλ, όπου ορισμένες καταστάσεις εξωραΐζονται. Τα κείμενα του Πικρού γράφονται σε μια εποχή που το πρόβλημα είναι παρών και η νόσος απειλεί τους υγιείς και καταστρέφει εκτός από σωματικά και κοινωνικά τους ασθενείς και τις οικογένειες τους. Ο Πικρός δίνει το υλικό για μια κοινωνιολογική ανάγνωση της ασθένειας. Μια ανάγνωση που την υπάγει στην κοινωνιολογική κατηγορία της «ασθένειας - στίγμα», η οποία προκαλεί αποτροπιασμό όχι τόσο για την επικινδυνότητά της όσο για τις αντιλήψεις και τα στερεότυπα που δένονται με αυτήν. Όπως σήμερα η δήλωση κάποιου ότι νοσεί από AIDS οδηγεί πολλούς σε συνεπαγωγές για τον τρόπο ζωής του - και αυτή είναι η έννοια της ασθένειας στίγμα, ότι παραπέμπει δηλαδή στην ενδεχόμενη μη συμφωνία του υποκειμένου με ηθικές παραδοχές της κοινωνίας - έτσι και παλιότερα, η νόσος του Χάνσεν παρέπεμπε σε ανάλογες συνεπαγωγές.
Τα ρεπορτάζ του Πικρού θέτουν όμως και την κοινωνική διάσταση του θέματος. Οι ιππότες του Μεσαίωνα, οι βασιλείς όπως ο Μέγας Κωνσταντίνος και ο Βαλδουίνος ο Δ', περιφέρονταν ελεύθεροι με την ασθένειά τους σε πλήρη θέα. Εγκλεισμό και απομόνωση υφίσταντο οι φτωχοί χανσενικοί, που απομονώνονταν οι ίδιοι και πολλές φορές και οι οικογένειες τους σε ιδιαίτερες αποικίες. Ο Πικρός παρακολουθεί μέσα από ένα σπάνιο ιστορικό υλικό την πολιτική και θρησκευτική διαχείριση της ασθένειας στο Βυζάντιο και την Αναγέννηση προκειμένου να στηρίξει τη θέση του ότι το πραγματικό και βαθύ διακύβευμα δεν ήταν ούτε είναι η ασθένεια καθαυτή αλλά το πώς την εκλαμβάνουν οι κοινωνίες και η πολιτική σε συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους.
Πρόκειται για ένα βιβλίο που, για όποιον ενδιαφέρεται για το θέμα, αν διαβασθεί συνδυαστικά με την εξαιρετική μελέτη του Μάνου Σαββάκη Οι λεπροί της Σπιναλόγκας και το πρόσφατα ανατυπωμένο βιβλίο του Julien Grivel Η νόσος του Χάνσεν στην Ελλάδα και την Κρήτη κατά τον 20ό αι. , δίνει μια πλήρη εικόνα των ατομικών και κοινωνικών διαστάσεων της νόσου.


*Ο Κώστας Θεριανός είναι κοινωνιολόγος

http://avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=626243