γράφει ο Λέανδρος Μπόλαρης, Εργατική Αλληλεγγύη
Η 1η Δεκέμβρη 1960, ημέρα Πέμπτη, είναι γραμμένη με τα πιο έντονα
χρώματα στα χρονικά του εργατικού κινήματος. Οι απεργοί οικοδόμοι στην
Αθήνα κατέβηκαν σε 24ωρη απεργία.
Η κυβέρνηση του Καραμανλή μόλις είχε περάσει ένα νόμο που αύξανε τα
όρια ηλικίας για συνταξιοδότηση, από 2.500 ένσημα τα πήγαινε στα 4.050.
Οι βασικές διεκδικήσεις των οικοδόμων αφορούσαν την κοινωνική ασφάλιση,
τη μείωση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης, τη διανομή των υπέρ
αγνώστων ενσήμων και άλλα. Ήταν αιτήματα «πάγια», για να
χρησιμοποιήσουμε αυτή τη ψευδοεπίσημη διάλεκτο των συνδικαλιστών που
πολλά θα περνούσαν χρόνια για να ικανοποιηθούν.
Όμως, η απεργία δεν έμεινε στην ιστορία για τα αιτήματά της. Έμεινε
γιατί η απεργιακή συγκέντρωση των οικοδόμων στην Αθήνα κατέληξε σε μια
σφοδρότατη σύγκρουση με τους μηχανισμούς καταστολής. Τότε για πρώτη φορά
η αστυνομία δοκίμασε τη ρίψη δακρυγόνων σε διαδηλώσεις. Και ήταν η
πρώτη φορά που μια εργατική συγκέντρωση στράφηκε με τόσο ορμή ενάντια
στην αστυνομία. Αυτό κι αν ήταν κάτι το πρωτόγνωρο: βρισκόμαστε στο
1960, κυβέρνηση είναι η ΕΡΕ του «εθνάρχη» Καραμανλή, οι αστοί ζούνε τη
χρυσή τους επταετία, και το «μετεμφυλιακό» κράτος του αντικομμουνισμού,
της καταστολής, του Παλατιού μεσουρανούσε.
Σήμερα μπορεί οι εργάτες και οι εργάτριες να γιουχάρουν τους γραφειοκράτες στυλ Παναγόπουλου που ξεπουλάνε τα πάντα σε μυστικούς δείπνους με υπουργούς και ΣΕΒ. Τότε, τα συνδικάτα τα έλεγχε η Ασφάλεια και οι εκλεκτοί της «εργατοπατέρες». Όλοι αυτοί χρωστούσαν τις θέσεις –και τις ρεμούλες που τους εξασφάλιζαν- στο ξήλωμα των εκλεγμένων διοικήσεων της αριστεράς στον εμφύλιο και μετά. Επικεφαλής της ΓΣΕΕ και του ΕΚΑ ήταν ο περιβόητος Φ. Μακρής. Η λέξη «Μακρήδες» έγινε συνώνυμο του δεξιού εργατοπατέρα. Η Ομοσπονδία Οικοδόμων βρισκόταν στα χέρια ενός τέτοιου «εργατοπατέρα» του Λυκιαρδόπουλου.
Όμως πολλά από τα πρωτοβάθμια σωματεία είχαν βρεθεί με αριστερές πλειοψηφίες, που έκφραζαν πραγματικά τα αιτήματα των οικοδόμων. Η «Συντονιστική Επιτροπή» τους οργάνωνε πολλές κινητοποιήσεις.
Οι περιγραφές της σύγκρουσης από οικοδόμους που συμμετείχαν είναι συγκλονιστικές. «Ήταν η πρώτη φορά που έμπαινα σ’ ένα τέτοιο πανηγύρι...Ήταν μια άλλη πρωτόγνωρη εμπειρία η οποία από ένα σημείο και ύστερα αισθάνεσαι να μεθάς, έτσι; Αισθάνεσαι να μεθάς, και είσαι ικανός για όλα», λεει μια τέτοια μαρτυρία. «...δεν έφυγε κανένας από τη θέση του, δεν υποχώρησε από τη θέση του, δημιούργησε μια διάθεση επιθετική πια. Ε, αυτό έληξε σαν πανηγύρι μετά. Λέγοντας πανηγύρι είναι αυτό το ξέσπασμα. Το από καιρό από χρόνια καταπίεσης, προσβολών απέναντι στον μπάτσο. Κι εκείνη τη στιγμή ένιωθες τελικά ότι μπορείς να τ’ αναπληρώσεις».
Το πανηγύρι δεν ήταν όμως απλά προϊόν της οργής που σιγόβραζε και κάποια στιγμή ξέσπασε. Η έκρηξη της 1ης Δεκέμβρη είχε ρίζες· τόσο στο τι είχε συμβεί στον κλάδο όσο –και το πιο σημαντικό- ευρύτερα στις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις.
Σήμερα ακούγονται πολλές κοινωνιολογικού τύπου αναλύσεις για τη κρίση του συνδικαλισμού που υποτίθεται φέρνει η κατατεμάχιση της εργατικής τάξης, σε μικρούς χώρους δουλειάς, με «επισφάλεια». Η οικοδομή ήταν τέτοιος χώρος. Κατακερματισμένοι, πολλοί εργοδότες-εργολάβοι, δύσκολες συνθήκες. Κι όμως, οι αγωνιστές της αριστεράς οργάνωσαν αυτόν τον κόσμο, γιαπί το γιαπί, πιάτσα τη πιάτσα, ζωντάνεψαν παλιά σωματεία αποσπώντας τα από τον έλεγχο των εγκάθετων, ίδρυσαν νέα.
Οι προσπάθειες να ελέγξουν την κατάσταση οδήγησε αυτούς τους μηχανισμούς με επικεφαλής τον Καραμανλή στις «εκλογές της βίας και της νοθείας» του 1961. Τα ποσοστά της ΕΔΑ μπορεί να συμπιέστηκαν, όμως το αποτέλεσμα ήταν να ανοίξει μια περίοδος έντονης πολιτικής κρίσης για την άρχουσα τάξη. Η ΕΡΕ κατέρρεε και το άλλο αστικό κόμμα, η Ενωση Κέντρου υπό τον Γ. Παπανδρέου (τον παππού του ΓΑΠ) δεν μπορούσε να ελέγξει την κατάσταση.
Η 1η Δεκέμβρη με την απεργία των οικοδόμων σηματοδότησε την είσοδο στο προσκήνιο μιας νέας εργατικής τάξης που είχε αφήσει πίσω της την ήττα του εμφυλίου. Το εργατικό κίνημα γεννιόταν ξανά σε ακόμα μεγαλύτερη κλίμακα. Το 1962 συγκροτήθηκε η Κίνηση των 115 σωματείων που σε δυο τρία χρόνια θα φτάσουν τα 600. Μαζί με τη καρέκλα του Καραμανλή έτριζαν και οι καρέκλες των Μακρήδων. Το 1962 οι απεργίες ήταν 50% περισσότερες από το μέσο όρο ολόκληρης της προηγούμενης εξαετίας.
Οι ίδιοι οι οικοδόμοι θα συνεχίσουν να βρίσκονται στις πρώτες γραμμές του αγώνα. Αγώνα που έχει απτά αποτελέσματα: από κείνη την περίοδο μετριούνται μια σειρά κατακτήσεις, όπως η ένταξη στα Βαρέα και Ανθυγιεινά Επιδόματα, το δώρο των γιορτών, η δεκαπενθήμερη άδεια, η μείωση του ορίου ηλικίας για συνταξιοδότηση στα 60 χρόνια. Από το 1964 με πρωτοβουλία μιας σειρά σωματείων ξεκίνησε η μάχη για τη μονομερή εφαρμογή του επτάωρου.
Όμως, αυτό που αλλάζει είναι συνολικά η εικόνα του κινήματος. Μαζί με τους εργάτες έπαιρναν φωτιά και τα πανεπιστήμια, με το κίνημα που ζητάει 15% για την Παιδεία από τον προϋπολογισμό. Εργάτες και νεολαία κάνουν ένα εκρηκτικό μείγμα. Ενας από τους οικοδόμους της εποχής δίνει αυτή τη συγκινητική περιγραφή: «Σχεδόν κάθε βράδυ είχανε ‘πάρτι’ οι φοιτητές... ωραία εκείνη η εποχή! Λοιπόν αυτά τα κακόμοιρα τι τα κάνανε; Τα πλακώνανε στις κλωτσιές, κι εμείς τι κάναμε; Διναμε αυτό και πηγαίναμε. Κυκλώνανε τους φοιτητές αυτοί; Εμείς κυκλώναμε τους χωροφύλακες».
Η δολοφονία του συνεργαζόμενου με την ΕΔΑ βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη το ΄Μάη του 1963 θα προκαλέσει μια πρώτη τεράστια έκρηξη και θα ναι η αρχή του τέλους για την κυβέρνηση του Καραμανλή. Και το αποκορύφωμα θα έρθει τον Ιούλη του 1965. Ο (τέως, πλεον) βασιλιάς Κωνσταντίνος απέλυσε τον Παπανδρέου πάνω στην αντιπαράθεσή τους για το ποιος θα ελέγχει το πόστο του υπουργού Άμυνας. Και στην συνέχεια προσπαθησε να στήσει κυβερνήσεις με τη στήριξη της ΕΡΕ και των αποστατών που εξαγόραζε από την Ενωση Κέντρου (ο Μητσοτάκης είναι δω να μας τους θυμίζει).
Η απάντηση στο παλατιανό πραξικόπημα θα είναι ένα συγκλονιστικό κίνημα διαδηλώσεων και συγκρούσεων, τα «Ιουλιανά», που παρά την ονομασία κράτησε κοντά 100 μέρες. Στις 27 Ιούλη ’65 είχαμε την πρώτη Γενική πολιτική Απεργία από το 1946. Αυτό το κίνημα αμφισβήτησε τον τρόπο με τον οποίο κυβερνούσε η άρχουσα τάξη. Είχε μια δυναμική τόσο ριζοσπαστική, σαν κι αυτή που θα απελευθερωνόταν στο Μάη του ’68 και στα κινήματα που τον ακολούθησαν στην υπόλοιπη Ευρώπη. Στην Ελλάδα αυτή την ορμή την ανέκοψε η ήττα του κινήματος και η χούντα –θα έβγαινε ακόμα πιο δυνατά στην επιφάνεια με το Πολυτεχνείο και τη Μεταπολίτευση.
Πράγματι, το κίνημα δεν είχε την ηγεσία που του άξιζε. Η ΕΔΑ (και το ΚΚΕ ουσιαστικά) στηριζόντουσταν στο μαζικό κίνημα αλλά η στρατηγική τους δεν έβλεπε αυτό το κίνημα ως υποκείμενο, ΄δεν πίστευε ότι αυτοί οι εργάτες μπορούσαν να ανατρέψουν τα πάντα ώστε ο ρόλος της να ωθεί ακόμα πιο συνειδητά και οργανωμένα αυτή τη διαδικασία. Για την ΕΔΑ η προοπτική ήταν στον εκδημοκρατισμό της πολιτικής ζωής, κάτω από τη σκέπη των «προοδευτικών» συνεργασιών με τμήματα του Κέντρου.
Σήμερα, και το εργατικό κίνημα και η αριστερά μπορούν να δώσουν από πολύ καλύτερες θέσεις τις μάχες τους.
Σήμερα μπορεί οι εργάτες και οι εργάτριες να γιουχάρουν τους γραφειοκράτες στυλ Παναγόπουλου που ξεπουλάνε τα πάντα σε μυστικούς δείπνους με υπουργούς και ΣΕΒ. Τότε, τα συνδικάτα τα έλεγχε η Ασφάλεια και οι εκλεκτοί της «εργατοπατέρες». Όλοι αυτοί χρωστούσαν τις θέσεις –και τις ρεμούλες που τους εξασφάλιζαν- στο ξήλωμα των εκλεγμένων διοικήσεων της αριστεράς στον εμφύλιο και μετά. Επικεφαλής της ΓΣΕΕ και του ΕΚΑ ήταν ο περιβόητος Φ. Μακρής. Η λέξη «Μακρήδες» έγινε συνώνυμο του δεξιού εργατοπατέρα. Η Ομοσπονδία Οικοδόμων βρισκόταν στα χέρια ενός τέτοιου «εργατοπατέρα» του Λυκιαρδόπουλου.
Όμως πολλά από τα πρωτοβάθμια σωματεία είχαν βρεθεί με αριστερές πλειοψηφίες, που έκφραζαν πραγματικά τα αιτήματα των οικοδόμων. Η «Συντονιστική Επιτροπή» τους οργάνωνε πολλές κινητοποιήσεις.
Η σύγκρουση
Η συγκέντρωση των απεργών έγινε έξω από το Εργατικό Κέντρο. Ήταν μαζικότατη, περίπου 15.000 απεργοί. Όταν μια επιτροπή ξεκίνησε για να πάει το ψήφισμα στο υπουργείο, ακούστηκε η φωνή «Ολοι στο υπουργείο!» Η αστυνομία βέβαια είχε διαφορετική γνώμη. Προσπάθησε να εμποδίσει τη πορεία και η σύγκρουση άρχισε: πέτρες ξύλα, πλάκες από τα πεζοδρόμια, υλικά οικοδομών από παραπλήσιες αποθήκες, χρησιμοποιούνται ως όπλα. Το «Μηχανοκίνητο» της αστυνομίας στέλνεται κατά των απεργών, οι άνδρες του με σιδερένια κράνη τραβάνε τα περίστροφα και ρίχνουν. Σειρά είχαν τα δακρυγόνα και οι πυροσβεστικές αντλίες. Απολογισμός: 120 τραυματισμοί, 179 συλλήψεις -22 οικοδόμοι οδηγήθηκαν σε δίκη.Οι περιγραφές της σύγκρουσης από οικοδόμους που συμμετείχαν είναι συγκλονιστικές. «Ήταν η πρώτη φορά που έμπαινα σ’ ένα τέτοιο πανηγύρι...Ήταν μια άλλη πρωτόγνωρη εμπειρία η οποία από ένα σημείο και ύστερα αισθάνεσαι να μεθάς, έτσι; Αισθάνεσαι να μεθάς, και είσαι ικανός για όλα», λεει μια τέτοια μαρτυρία. «...δεν έφυγε κανένας από τη θέση του, δεν υποχώρησε από τη θέση του, δημιούργησε μια διάθεση επιθετική πια. Ε, αυτό έληξε σαν πανηγύρι μετά. Λέγοντας πανηγύρι είναι αυτό το ξέσπασμα. Το από καιρό από χρόνια καταπίεσης, προσβολών απέναντι στον μπάτσο. Κι εκείνη τη στιγμή ένιωθες τελικά ότι μπορείς να τ’ αναπληρώσεις».
Το πανηγύρι δεν ήταν όμως απλά προϊόν της οργής που σιγόβραζε και κάποια στιγμή ξέσπασε. Η έκρηξη της 1ης Δεκέμβρη είχε ρίζες· τόσο στο τι είχε συμβεί στον κλάδο όσο –και το πιο σημαντικό- ευρύτερα στις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις.
Αιχμή
Η οικοδομή ήταν ο κλάδος αιχμή του ελληνικού καπιταλισμού εκείνη την περίοδο των μεγάλων ρυθμών ανάπτυξης και της προετοιμασίας για σύνδεση με την τότε ΕΟΚ. Όλες οι μεγάλες πόλεις ήταν ένα απέραντο γιαπί. Σε αυτό το χώρο έβρισκαν δουλειά χιλιάδες άνθρωποι που έφευγαν από τα χωριά και έρχονταν στη μεγαλούπολη για να φτιάξουν μια καλύτερη ζωή. Το ότι δεν χρειάζονταν πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων για να πιάσει κάποιος δουλειά στο γιαπί, έδωσε τη δυνατότητα σε πολλούς αριστερούς να απασχοληθούν εκεί.Σήμερα ακούγονται πολλές κοινωνιολογικού τύπου αναλύσεις για τη κρίση του συνδικαλισμού που υποτίθεται φέρνει η κατατεμάχιση της εργατικής τάξης, σε μικρούς χώρους δουλειάς, με «επισφάλεια». Η οικοδομή ήταν τέτοιος χώρος. Κατακερματισμένοι, πολλοί εργοδότες-εργολάβοι, δύσκολες συνθήκες. Κι όμως, οι αγωνιστές της αριστεράς οργάνωσαν αυτόν τον κόσμο, γιαπί το γιαπί, πιάτσα τη πιάτσα, ζωντάνεψαν παλιά σωματεία αποσπώντας τα από τον έλεγχο των εγκάθετων, ίδρυσαν νέα.
Το κίνημα
Αυτό έγινε σε μια φάση όπου το κίνημα έπαιρνε μπρος συνολικότερα. Μια πρώτη ένδειξη για τι νέες καταστάσεις που διαμορφώνονταν ήταν η εκπληκτική εκλογική επίδοση της ΕΔΑ στις εκλογές του 1958. Η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά είχε ιδρυθεί το 1951 ώς συνασπισμός μικρών νόμιμων αριστερών και σοσιαλιστικών κομμάτων, με καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία και την πολιτική της να παίζει το παράνομο ΚΚΕ. Το 1958 στις εκλογές που έκανε ο Καραμανλής η ΕΔΑ έφτασε το 24,4% και είχε αναδειχθεί αξιωματική αντιπολίτευση. Για την άρχουσα τάξη, το Παλάτι, τους Αμερικάνους ήταν ένα σοκ- ούτε δέκα χρόνια δεν είχαν περάσει από την συντριβή της αριστεράς στον εμφύλιο.Οι προσπάθειες να ελέγξουν την κατάσταση οδήγησε αυτούς τους μηχανισμούς με επικεφαλής τον Καραμανλή στις «εκλογές της βίας και της νοθείας» του 1961. Τα ποσοστά της ΕΔΑ μπορεί να συμπιέστηκαν, όμως το αποτέλεσμα ήταν να ανοίξει μια περίοδος έντονης πολιτικής κρίσης για την άρχουσα τάξη. Η ΕΡΕ κατέρρεε και το άλλο αστικό κόμμα, η Ενωση Κέντρου υπό τον Γ. Παπανδρέου (τον παππού του ΓΑΠ) δεν μπορούσε να ελέγξει την κατάσταση.
Η 1η Δεκέμβρη με την απεργία των οικοδόμων σηματοδότησε την είσοδο στο προσκήνιο μιας νέας εργατικής τάξης που είχε αφήσει πίσω της την ήττα του εμφυλίου. Το εργατικό κίνημα γεννιόταν ξανά σε ακόμα μεγαλύτερη κλίμακα. Το 1962 συγκροτήθηκε η Κίνηση των 115 σωματείων που σε δυο τρία χρόνια θα φτάσουν τα 600. Μαζί με τη καρέκλα του Καραμανλή έτριζαν και οι καρέκλες των Μακρήδων. Το 1962 οι απεργίες ήταν 50% περισσότερες από το μέσο όρο ολόκληρης της προηγούμενης εξαετίας.
Οι ίδιοι οι οικοδόμοι θα συνεχίσουν να βρίσκονται στις πρώτες γραμμές του αγώνα. Αγώνα που έχει απτά αποτελέσματα: από κείνη την περίοδο μετριούνται μια σειρά κατακτήσεις, όπως η ένταξη στα Βαρέα και Ανθυγιεινά Επιδόματα, το δώρο των γιορτών, η δεκαπενθήμερη άδεια, η μείωση του ορίου ηλικίας για συνταξιοδότηση στα 60 χρόνια. Από το 1964 με πρωτοβουλία μιας σειρά σωματείων ξεκίνησε η μάχη για τη μονομερή εφαρμογή του επτάωρου.
Όμως, αυτό που αλλάζει είναι συνολικά η εικόνα του κινήματος. Μαζί με τους εργάτες έπαιρναν φωτιά και τα πανεπιστήμια, με το κίνημα που ζητάει 15% για την Παιδεία από τον προϋπολογισμό. Εργάτες και νεολαία κάνουν ένα εκρηκτικό μείγμα. Ενας από τους οικοδόμους της εποχής δίνει αυτή τη συγκινητική περιγραφή: «Σχεδόν κάθε βράδυ είχανε ‘πάρτι’ οι φοιτητές... ωραία εκείνη η εποχή! Λοιπόν αυτά τα κακόμοιρα τι τα κάνανε; Τα πλακώνανε στις κλωτσιές, κι εμείς τι κάναμε; Διναμε αυτό και πηγαίναμε. Κυκλώνανε τους φοιτητές αυτοί; Εμείς κυκλώναμε τους χωροφύλακες».
Η δολοφονία του συνεργαζόμενου με την ΕΔΑ βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη το ΄Μάη του 1963 θα προκαλέσει μια πρώτη τεράστια έκρηξη και θα ναι η αρχή του τέλους για την κυβέρνηση του Καραμανλή. Και το αποκορύφωμα θα έρθει τον Ιούλη του 1965. Ο (τέως, πλεον) βασιλιάς Κωνσταντίνος απέλυσε τον Παπανδρέου πάνω στην αντιπαράθεσή τους για το ποιος θα ελέγχει το πόστο του υπουργού Άμυνας. Και στην συνέχεια προσπαθησε να στήσει κυβερνήσεις με τη στήριξη της ΕΡΕ και των αποστατών που εξαγόραζε από την Ενωση Κέντρου (ο Μητσοτάκης είναι δω να μας τους θυμίζει).
Η απάντηση στο παλατιανό πραξικόπημα θα είναι ένα συγκλονιστικό κίνημα διαδηλώσεων και συγκρούσεων, τα «Ιουλιανά», που παρά την ονομασία κράτησε κοντά 100 μέρες. Στις 27 Ιούλη ’65 είχαμε την πρώτη Γενική πολιτική Απεργία από το 1946. Αυτό το κίνημα αμφισβήτησε τον τρόπο με τον οποίο κυβερνούσε η άρχουσα τάξη. Είχε μια δυναμική τόσο ριζοσπαστική, σαν κι αυτή που θα απελευθερωνόταν στο Μάη του ’68 και στα κινήματα που τον ακολούθησαν στην υπόλοιπη Ευρώπη. Στην Ελλάδα αυτή την ορμή την ανέκοψε η ήττα του κινήματος και η χούντα –θα έβγαινε ακόμα πιο δυνατά στην επιφάνεια με το Πολυτεχνείο και τη Μεταπολίτευση.
Πράγματι, το κίνημα δεν είχε την ηγεσία που του άξιζε. Η ΕΔΑ (και το ΚΚΕ ουσιαστικά) στηριζόντουσταν στο μαζικό κίνημα αλλά η στρατηγική τους δεν έβλεπε αυτό το κίνημα ως υποκείμενο, ΄δεν πίστευε ότι αυτοί οι εργάτες μπορούσαν να ανατρέψουν τα πάντα ώστε ο ρόλος της να ωθεί ακόμα πιο συνειδητά και οργανωμένα αυτή τη διαδικασία. Για την ΕΔΑ η προοπτική ήταν στον εκδημοκρατισμό της πολιτικής ζωής, κάτω από τη σκέπη των «προοδευτικών» συνεργασιών με τμήματα του Κέντρου.
Σήμερα, και το εργατικό κίνημα και η αριστερά μπορούν να δώσουν από πολύ καλύτερες θέσεις τις μάχες τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου