Πάλι εκτέθηκε ο Θεός Το κύκνειο άσμα του νομπελίστα συγγραφέα Ζοζέ Σαραμάγκου.

«Η ζήλια είναι το μεγάλο του ελάττωμα, αντί να νιώσει περήφανος για τα παιδιά που έκανε, προτίμησε ν΄ ακούσει τη φωνή του φθόνου, είναι προφανές ότι ο κύριος δεν θέλει να βλέπει άνθρωπο ευτυχισμένο». Τον «αντάρτικο» αυτόν λόγο τον εκφέρει ο Κάιν, ο πρώτος αδελφοκτόνος της ιστορίας, το αρχέγονο Κακό, με άλλα λόγια, που ανακαλύπτει ότι το παιχνίδι της ζωής είναι στημένο, μια ανίερη συμμαχία του Θεού και του Διαβόλου, που παίζουν στοιχήματα στις πλάτες της ανθρωπότητας. Ο Κάιν, το κύκνειο άσμα του νομπελίστα συγγραφέα Ζοζέ Σαραμάγκου, μοιάζει με ολοκληρωτικό ξεκαθάρισμα λογαριασμών απέναντι στον Θεό και στον άνθρωπο, μια και «η ιστορία των ανθρώπων είναι η ιστορία της ασυνεννοησίας τους με τον Θεό- ούτε αυτός καταλαβαίνει εμάς ούτε εμείς εκείνον».

Στη λογοτεχνία κάποιου που δήλωνε φανατικός άθεος ο Θεός μιλάει πολύ και επομένως εκτίθεται ακόμη περισσότερο. Σε αυτή την ιστορία, όπου ο Σαραμάγκου αναμειγνύει μερικές από τις πιο βίαιες αφηγήσεις της Βίβλου, ο Θεός είναι προικισμένος με συνείδηση τόσο ελαστική που πάντα βρίσκει δικαιολογίες για ό,τι κι αν κάνει, κυρίως σφάλματα και εγκλήματα. Είναι κακός από τη φύση του, αιμοβόρος, φθονερός, μια εγωπαθής ύπαρξη με αστείρευτο και απροκάλυπτο μαζοχισμό. Είναι, κοντολογίς, ο Θεός της εκδίκησης και όχι η δύναμη της αγάπης και της συμπόνιας. Ο κόσμος είναι η σκακιέρα του, οι άνθρωποι τα πιόνια μιας τραγικής μοίρας και ο Σατανάς ο υποτακτικός που φέρει σε πέρας τις βρωμοδουλειές του. Ο Κάιν, που σκότωσε τον αδελφό του Αβελ μόνο και μόνο επειδή ο Θεός αρνήθηκε να δεχθεί και τη δική του θυσία, πορεύεται με ένα μαύρο σημάδι στο μέτωπο, το σύμβολο της προστασίας και του κολασμού, σε ένα πεπρωμένο αυτοτιμωρίας ενός «πλάνητα και χαμένου».

Βλάσφημη γλώσσα

«Κάιν και Αβελ», έργο του Τισιανού. Ο Σαραμάγκου χρησιμοποιεί αυτή τη βίαιη ιστορία της Βίβλου για να δείξει ότι ο Θεός είναι αιμοβόρος

Ο Κάιν συν τω χρόνω ανακαλύπτει τη φαυλότητα της θεϊκής παρουσίας, ακολούθως ακονίζει τη βέβηλη γλώσσα του και σταδιακά ενσταλάζει στη συνείδησή του ανατρεπτικές, επαναστατικές διαθέσεις. Στον κόσμο της ακατανόητης εκδίκησης του Θεού αντιτάσσει έναν κόσμο θετικής αντεκδίκησης, «ένα έμφυτο αίσθημα ηθικής της ύπαρξης». Ο χρόνος καθίσταται βασανιστήριο, ο ίδιος μετατρέπεται σε ένα ανθρώπινο εκκρεμές που ταλανίζεται πότε στο παρελθόν και πότε στο μέλλον, σαν να ΄ταν ο ίδιος πλασμένος μόνο για να βιώνει εναλλασσόμενες σκηνές βίας. Η βία είναι το απόσταγμα της ιστορίας. Διά της πλαγίας αναδύονται οι στοχασμοί του Ηράκλειτου αλλά και του Ρενέ Ζιράρ για τη θυσιαστική κρίση που κινεί τον πολιτισμό. Στη σύλληψη του Σαραμάγκου όμως ο τόπος, ένας τόπος αίματος και μαρτυρίου, παραμένει ίδιος κι απαράλλακτος. Το παρόν ωστόσο αλλάζει, πάντα μέσα από τη σύγκρουση πολλών «άλλων παρόντων», μια συνθήκη στην οποία ο Θεός αδυνατεί να παρέμβει επειδή πολύ απλά «ο χρόνος δεν υπάρχει» γι΄ αυτόν.

Αυτό που αντιμετωπίζει ο Κάιν είναι ένας κόσμος χωρίς καμία ηθική αναστολή, όπου στοιβάζονται κουφάρια και η αιμομειξία δεν θεωρείται αμάρτημα ολκής. Ο Σαραμάγκου, ηθικολογώντας με εκκοσμικευμένους όρους, στραγγίζει τη Βίβλο και αναδεικνύει τα όσα τη μεταμορφώνουν, κατά τη γνώμη του, σε «άγριο εγχειρίδιο κακών ηθών που δεν πρέπει να το διαβάζουν παιδιά». Η μυθοπλασία του διογκώνει εσκεμμένα αυτό το σκηνικό ανήθικου ψέματος και αίματος. Αλλά και σπέρματος, το οποίο ο Κάιν φροντίζει να το μοιράζει αφειδώς από ΄δώ κι από ΄κεί, από τη στιγμή που ανακαλύπτει τι είχε ανάμεσα στα πόδια του. Η θυελλώδης σαρκική σχέση που αναπτύσσει με τη Λιλίθ, μυθική femme fatale και αχόρταγη αφέντρα της πόλης και του κρεβατιού της, καθαγιάζει το σώμα ως την πραγματική οδό για τη σωτηρία.

Το τελευταίο βιβλίο του συγγραφέα συγκεντρώνει όλες τις αρετές για τις οποίες βραβεύτηκε το 1998 με το Νομπέλ Λογοτεχνίας. Ενα εκρηκτικό μείγμα πρωτότυπης φαντασίας και αιχμηρής ειρωνείας, πολιτικής ανησυχίας και στοχαστικού σκεπτικισμού για τις «αλήθειες» του κόσμου.

Ο Ζοζέ Σαραμάγκου, της πυκνής πρόζας και της έκδηλης απαισιοδοξίας, είναι ο μεγάλος συγγραφέας της ανθρωπιστικής αλληγορίας, με τους έντονους συμβολισμούς και την ουτοπική ευαισθησία. Ο ίδιος τόνιζε, προτού πεθάνει τον περασμένο Ιούνιο στα 87 του χρόνια, ότι οι αναγνώστες του τον αγαπούν κυρίως ως άνθρωπο. Ο αναγνώστης επανεφευρίσκει στα έργα του το παιδί που πλέον δεν είναι, τη χαμένη αθωότητα της ζωής αλλά και της ανάγνωσης, την έκπληξη που μπορεί να προσφέρει μια συνεχής αποκάλυψη της ανθρώπινης συνθήκης και της λογοτεχνίας.

Ο βέβηλος συγγραφέας

Ο Ζοζέ Σαραμάγκου

Ο Ζοζέ ντε Σόουζα Σαραμάγκου γεννήθηκε το 1922 στο μικρό χωριό Αζινιάγκα της Πορτογαλίας σε μια οικογένεια φτωχών αγροτών.Το όνομά του στα πορτογαλικά σημαίνει ένα είδος αγριόχορτου,κάτι σαν ζιζάνιο.Μεγάλο ζιζάνιο αποδείχθηκε ο Σαραμάγκου για την Καθολική Εκκλησία,καθώς στο λογοτεχνικό του έργο εξέφρασε την πεποίθησή του ότι ο κόσμος θα ήταν καλύτερος χωρίς τη θρησκεία.Το 1992 η τότε πορτογαλική κυβέρνηση επέβαλε την απόσυρση του βιβλίου του Το κατά Ιησούν Ευαγγέλιον,υπό την πίεση του ανώτερου κλήρου που το χαρακτήρισε βέβηλο.Ο συγγραφέας θεώρησε την απόφαση μια πράξη λογοκρισίας και από τότε ως τον θάνατό του έζησε αυτοεξόριστος στο μικρό νησί Λανθαρότε των Καναρίων νήσων της Ισπανίας.Αμετανόητος κομμουνιστής ως το τέλος της ζωής του,δεν σταμάτησε ποτέ να μιλάει (δημιούργησε ακόμη και blog) για τον «ολοκληρωτισμό» της ελεύθερης αγοράς και των πολυεθνικών την εποχή της παγκοσμιοποίησης.Ο αυστηρός αμερικανός κριτικός Χάρολντ Μπλουμ τον χαρακτήρισε τον «πιο ταλαντούχο μυθιστοριογράφο της γενιάς του,έναν από τους τελευταίους τιτάνες ενός λογοτεχνικού γένους υπό εξαφάνιση».Τα περισσότερα βιβλία του κυκλοφορούν στα ελληνικά,σε μετάφραση της Αθηνάς Ψυλλιά, από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

 http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=56&artid=367071&dt=14/11/2010#ixzz15LiKdgR6