Το 1821 στην ελληνική ποίηση

Αθήνα

1821… 2011. 190 χρόνια κλείνουν εφέτος από την Ελληνική Επανάσταση, της οποίας τα γεγονότα και τα αποτελέσματα επανεξετάζουμε και συζητούμε τόσο τον τελευταίο καιρό. Από τις εκδόσεις Κέδρος κυκλοφόρησε μόλις ο τόμος Το 1821 στην ελληνική ποίηση, μια ανθολογία νεοελληνικής ποίησης με θέμα τον Αγώνα, την οποία επιμελήθηκε ο ποιητής και δημοσιογράφος Ηλίας Γκρης.

Από το 2004 αποδελτιώνει ποιητικές συλλογές και ανθολογίες καταγράφοντας ποιήματα που αναφέρονται σε πρόσωπα, σε γεγονότα ή σε σύμβολα του 1821, με βασικά κριτήρια «τη θεματολογική αμεσότητα και την αισθητική πληρότητα». Το αποτέλεσμα είναι ένας τόμος 302 σελίδων στον οποίο ανθολογούνται 140 ποιήματα 109 ποιητών από τον Σολωμό ως σήμερα.

Δεν είναι η πρώτη ποιητική ανθολογία με θέμα ιστορικό γεγονός που έχει δώσει ο Ηλίας Γκρης. Ποιητής ο ίδιος της «σχολής του Καβάφη», όπως λέει, θεωρεί την ιστορία «βάση για την ποιητική λειτουργία». Λάτρης της ιστορίας και αφοσιωμένος στη μελέτη του ιστορικού γίγνεσθαι από την αρχαιότητα ως σήμερα, αισθάνεται, όπως είπε στο Vima.gr, να λυγίζει «από το βάρος ιστορικών ψευδών για την ελληνική ιστορία» και αναζήτησε την αλήθεια στη λογοτεχνία: «η ιστορική αλήθεια δεν βρίσκεται πουθενά αλλού παρά μόνο στην ποίηση». Μετά τις ανθολογίες Το μελάνι φωνάζει: Η 17η Νοέμβρη 1973 στη λογοτεχνία (Μεταίχμιο, 2003) και Η αρχαία πατρίδα των ποιημάτων: Νεοέλληνες ποιητές για την αρχαία Ελλάδα (Μεταίχμιο, 2004) καταπιάστηκε με την αποδελτίωση της Ελληνικής Επανάστασης στη νεοελληνική ποίηση διότι «στο 1821, με την Επανάσταση και την επακόλουθη θεμελίωση του ελληνικού κράτους, οφείλουμε την ύπαρξή μας. Αλλά και ο κυκεώνας ασυδοσίας και παραλογισμού που βιώνουμε ως πολίτες από εκεί ξεκινάει…»

Πρώτοι ανθολογούνται, τιμητικά, οι δύο επτανήσιοι ποιητές που κατεξοχήν ύμνησαν τον Αγώνα, ο Διονύσιος Σολωμός και ο Ανδρέας Κάλβος. Ανάμεσα στους υπόλοιπους περιλαμβάνονται οι: Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Γιάννης Βαρβέρης, Κώστας Βάρναλης, Γιώργος Θ. Βαφόπουλος, Μπίλη Βέμη, Όλγα Βότση, Νικηφόρος Βρεττάκος, Θωμάς Γκόρπας, Νίκος Εγγονόπουλος, Οδυσσέας Ελύτης, Ανδρέας Εμπειρίκος, Βικτωρία Θεοδώρου, Λιλή Ιακωβίδη, Έκτωρ Κακναβάτος, Τάσος Καρπενάρος, Νίκος Καρούζος, Κώστας Καρυωτάκης, Μιχάλης Κατσαρός, Θανάσης Κωσταβάρας, Γιώργος Μπλάνας, Κωστής Παλαμάς, Δημήτρης Παπαδίτσας, Αλεξάνδρα Πλακωτάρη, Δημήτρης Ποταμίτης, Λευτέρης Πούλιος, Γιάννης Ρίτσος, Γιώργος Σεφέρης, Άγγελος Σικελιανός, Ντίνος Σιώτης, Γιάννης Σκαρίμπας, Νίκος Φωκάς, Γιώργος Χουλιάρας, Ντίνος Χριστιανόπουλος αλλά και οι Κύπριοι Κώστας Βασιλείου, Νίκος Ορφανίδης, Βασίλης Μιχαηλίδης, Μιχάλης Πασιαρδής και Κυριάκος Χαραλαμπίδης.
Στην ανθολογία βρίσκουμε γνωστά και άγνωστα ποιήματα για τα πρόσωπα και τους τόπους που πρωταγωνίστησαν στα χρόνια γύρω από την Επανάσταση (Μακρυγιάννης, Ανδρούτσος, Καποδίστριας, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Καραϊσκάκης, Κανάρης, Μπότσαρης, Αθανάσιος Διάκος… Γραβιά, Μεσολόγγι, Σούλι, Μοριάς, Ψαρά).
Θρύλοι και μυθεύματα της Επανάστασης, το λάβαρο στην Αγία Λαύρα, το κρυφό σχολειό, η 25^η Μαρτίου, η εθνική διάσταση του 1821 και η τραγωδία του ’21, τα σύμβολα της ηρωικής μυθολογίας που έμειναν παρακαταθήκη στη συλλογική μνήμη, οι Ρωμιοί, οι Φαναριώτες και οι φιλέλληνες περνούν από το μικροσκόπιο του Ηλία Γκρη στο επίμετρο, μαζί με αναφορές σε πολλούς ακόμη ποιητές που πραγματεύθηκαν, έστω ακροθιγώς, το θέμα.
Ο τόμος συμπληρώνεται από επιλογή βιβλιογραφίας για την ιστορία της Επανάστασης και σύντομα βιογραφικά σημειώματα των ποιητών. Κλείνει με τους στίχους του ποιήματος «Καημένε Μακρυγιάννη να ‘ξερες» από τη συλλογή Το κορμί και το σαράκι (Διαγώνιος, 1964) του Ντίνου Χριστιανόπουλου: «καημένε Μακρυγιάννη να ‘ξερες/ γιατί το τζάκισες το χέρι σου/ το τζάκισες για να χορεύουν σέικ τα κωλόπαιδα».
Ο τόμος, πολλαπλά επίκαιρος, θα τροφοδοτήσει τη σχετική συζήτηση που διεξάγεται με νέο υλικό. Διότι, ανεξάρτητα από το αν συντασσόμαστε όλοι με την άποψη ότι στη λογοτεχνία θα βρούμε την ιστορική αλήθεια, το σίγουρο είναι ότι η λογοτεχνία προσφέρει μια άλλη –συχνά αποκαλυπτική– προοπτική θέασης της Ιστορίας και της αλήθειας της.


http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=389324