Ο Τσίρκας γεννιέται και μεγαλώνει στις φτωχογειτονιές του Καΐρου, μαζί με τους ντόπιους, περιβάλλον αρκετά διαφορετικό από το μάλλον αποστειρωμένο της ελληνικής παροικίας της Αλεξάνδρειας. Από τα 19 του χρόνια, έρχεται σε επαφή με τις ιδέες του μαρξισμού και εμπλέκεται σε εκδόσεις περιοδικών όπως ο «Έλλην», το σημαντικότερο αντιφασιστικό περιοδικό της Μέσης Ανατολής. Το 1937, ταξιδεύει στην Ευρώπη, όπου συμμετέχει στο Β’ Συνέδριο Συγγραφέων για την Υπεράσπιση της κουλτούρας ενάντια στο Φασισμό και στη συγγραφή του «Όρκου» των ποιητών στο Λόρκα.
Τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο τον βιώνει μέσα στο δαιδαλώδες πεδίο της Μέσης Ανατολής. Συμμετέχει ενεργά στην Αντίσταση διοχετεύοντας, παράλληλα, κείμενα στον παράνομο τύπο της εποχής.
Ο Τσίρκας νωρίς στη ζωή του στρέφεται προς τη λογοτεχνία. Ζώντας, όμως, τα γεγονότα του πολέμου και ειδικότερα τον Απρίλη του ‘44 με την τραγική κατάληξη για τους αγωνιστές της Αντίστασης, του γεννιέται η ανάγκη να γράψει για να τους δικαιώσει, στόχος που θα πραγματοποιηθεί 20 σχεδόν χρόνια αργότερα με την ολοκλήρωση της Τριλογίας, το 1965.
Οι Ακυβέρνητες Πολιτείες, τίτλος που δανείζεται από το Σεφέρη, αποτελούν το πεδίο δράσης των ηρώων του και παράλληλα τον τόπο όπου διαδραματίζονται τα συνταρακτικά γεγονότα του πολέμου και της Αντίστασης: Ιερουσαλήμ, Κάιρο, Αλεξάνδρεια – Λέσχη, Αριάγνη, Νυχτερίδα.
Μεσόγειος
Με φόντο τις πολύπαθες αυτές πόλεις της ανατολικής Μεσογείου, όπου διασταυρώνονται πρόσφυγες, πράκτορες, στρατιωτικοί, αποτυχημένοι πολιτικοί αλλά και αγωνιστές της Αντίστασης, πλέκεται ο μυθιστορηματικός με τον ιστορικό χρόνο. Με προσήλωση στα ιστορικά γεγονότα, ο Τσίρκας, αφενός χρησιμοποιεί με δικό του τρόπο εργαλεία όπως η ειρωνεία (οικεία από τον Καβάφη), αφετέρου καινοτομεί με στοιχεία όπως η πολυεστιακή αφήγηση.Έτσι, διαφορετικοί ήρωες αποκτούν φωνή φωτίζοντας, ο καθένας με την ιδιαίτερη και μοιραία αποσπασματική ματιά του, τα ιστορικά γεγονότα. Αλλού ο λόγος ακολουθεί την ψυχική κατάσταση του ήρωα -η συγχυτική νευρωτική φράου Άννα μιλάει με θρυμματισμένα λόγια.
Ο συγγραφέας υπερασπίζεται με συνέπεια τις αξίες του. Ακριβώς αυτό το αξιακό σύστημα του Τσίρκα απέναντι στην ανθρώπινη υπόσταση προσδίδει στο έργο του τόσο μεγάλη αξία πέρα από τις καινοτομίες της γραφής. Αρχικά το συναντούμε στη νουβέλα Νουρεντίν Μπόμπα, με το χαρακτήρα ενός αιγύπτιου επαναστάτη, (διηγηματικού ήρωα της εξέγερσης του 1919 ενάντια στη βρετανική αποικιοκρατία και τους ντόπιους τσιφλικάδες). Ξετυλίγεται περισσότερο στην Τριλογία: οι άνθρωποι αποκτούν αξία από τις πράξεις και τη στάση τους μακριά από ηθικολογικούς κανόνες, χρώμα, φύλο ή ακόμα και από την καταρχήν ιδεολογική τους τοποθέτηση.
Άνθρωποι τελείως διαφορετικοί μεταξύ τους, όπως ο Γιούνες, ένας φτωχός Αιγύπτιος που γνωρίζει τι θα πει αλληλεγγύη, ο Ρούμπυ, ένας ομοφυλόφιλος Άγγλος αιρετικός κατάσκοπος, η Έμμη, μια σεξομανής αριστερή Βιεννέζα, αποκτούν υπόσταση και ενίοτε φωνή, με τις διαφορετικές τους καταβολές, τις αμφιθυμίες, τις επιθυμίες αλλά και τις πράξεις τους.
Εμβληματική παρουσία στο έργο είναι η Αριάγνη, μια φτωχή, λαϊκή γυναίκα, που υπηρετώντας με απλότητα και χωρίς φαμφάρες τις ηθικές της αξίες κατακτά την ανθρώπινη υπόσταση -και τον αναγνώστη. Με το συμβολικό της όνομα, Αριάδνη, μοιάζει να αποτελεί τη μόνη διέξοδο στους κυκεώνες των ηρώων – και ενδεχομένως της Ιστορίας. Στον αντίποδα, φιγούρες όπως το κομματικό στέλεχος «Ανθρωπάκι» στηλιτεύονται και μαζί τους οι σταλινικές πρακτικές που εκφράζουν στην αριστερά και το κίνημα.
Ο πρωταγωνιστής, ο Μάνος Σιμωνίδης, αν και με «ανεξάρτητα βιογραφικά στοιχεία» δανείζεται και μεταφέρει αγωνίες του συγγραφέα. Τέχνη ή δράση;
Ο Τσίρκας ξεκίνησε θέλοντας ίσως να γράψει «ένα ή δυο βιβλία για να μείνουν». Στην πορεία των τριών βιβλίων, μοιάζει να παραμερίζουν οι ιστορίες και τα προσωπικά δράματα των ηρώων. Γίνεται όλο και πιο επιτακτική η ανάγκη να ειπωθεί η Ιστορία της Αντίστασης. Η μνήμη είναι η δικαίωσή τους.
Λίγο πριν πεθάνει, λέει ο Τσίρκας: «Γιατί εμένα με καίει η υπόθεση του Απρίλη(…) και η αδικία που έχει γίνει στους ανθρώπους που αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν… Αυτό μ’έκανε να γράψω, για να δικαιωθεί ο Απρίλης. Αυτό είναι το νόημα».
• Τα εγκαίνια της Έκθεσης έγιναν την Τετάρτη 16 Νοέμβρη, ενώ η Έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 17 Δεκέμβρη
http://www.ergatiki.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=3376%3Ai994&Itemid=62
Ακυβέρνητες Πολιτείες
γράφει η Δήμητρα Κυρίλλου
Η τριλογία εξελίσσεται στη Μέση Αντολή και καλύπτει ιστορικά την
περίοδο από το καλοκαίρι του 1942 μέχρι τον Απρίλη του 1944, όταν
ξέσπασε η μεγάλη εξέγερση στο στρατό και τον στόλο. Πρόκειται για ένα
κομμάτι της ιστορίας του ελληνικού αντιφασιστικού κινήματος που
κατασυκοφαντηθηκε και έμεινε γνωστό σαν τα σκοτεινά «γεγονότα του Απρίλη
του ‘44». Ακόμη και σήμερα προκαλεί αμηχανία στην Αριστερά. Πώς έγινε
αυτό;
Στο Κάιρο μεταφέρθηκε μετά την κατάκτηση της Ελλάδας από τους
Ναζί ο ελληνικός στρατός και η κυβέρνηση υπό τον τραπεζίτη Εμ.Τσουδερό. Η
κυβέρνηση Τσουδερού προσπάθησε να κρατήσει τις ισορροπίες ανάμεσα στους
Άγγλους, το παλάτι, τους οπαδούς της Μεταξικής δικτατορίας και τη
«Δημοκρατική» παράταξη του κέντρου, τους βενιζελικούς. Το αντιφασιστικό
αίσθημα όμως είναι δυνατό μέσα στον κόσμο, ξεπερνά πολύ τα πολιτικά όρια
της Κεντροδεξιάς, επηρεάζεται καθαρά από τη δράση της Αριστεράς και του
ΚΚΕ. Συναντιέται με τα καλύτερα κομμάτια του κινήματος της ελληνικής
παροικίας, τον Εθνικό Απελευθερωτικό Σύνδεσμο (ΕΑΣ) και τα εργατικά
σωματεία με πρωτοπόρους τους ναυτεργάτες.
Με πρωτοβουλία των κομμουνιστών δημιουργούνται πυρήνες αντιφασιστικών οργανώσεων σε όλες τις ένοπλες δυνάμεις, (ΑΣΟ, ΑΟΝ και ΑΟΑ). Κυκλοφορούν έντυπα και προκηρύξεις που πιάνουν τον παλμό και τη διάθεση των φαντάρων και εμπνέονται από τη δραστηριότητα του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ στην Ελλάδα. Δεν εμπιστεύονται καθόλου τους «συμμάχους» Βρετανούς, που σαν αποικιοκράτες τους έζησε και τους σιχαινόταν όλη η Μέση Ανατολή.
Επίσης δεν δέχονται οποιαδήποτε διάδοχη λύση που να περιλαμβάνει το βασιλιά και τα στελέχη της Μεταξικής δικτατορίας. Γι’ αυτό πιέζουν διαρκώς την κυβέρνηση, τόσο για δημοκρατία μέσα στο στράτευμα όσο κυρίως -ενώ διαφαίνεται η ήττα του ναζιστικού στρατοπέδου- για μια πολιτική λύση μετά την απελευθέρωση, που να περιλαμβάνει το σύνολο των δυνάμεων που πάλεψαν τον φασισμό.
Το χάσμα διευρύνεται συνεχώς και κορυφώνεται με τις άκαρπες συνομιλίες ανάμεσα στην κυβέρνηση Τσουδερού και την αντιπροσωπεία των ελλληνικών αντιστασιακών οργανώσεων τον Αύγουστο του 1943, που ναυάγησαν με άμεση παρέμβαση του Τσώρτσιλ. Όταν τον Μάρτη του ’44 στην Ελλάδα σχηματίζεται η «κυβέρνηση του βουνού» (ΠΕΕΑ), η Αριστερά και οι αντιφασιστικές οργανώσεις κινητοποιούνται σε ειρηνική υπεράσπισή της.
Η αδιαλλαξία της κυβέρνησης Τσουδερού προκαλεί εξεγέρσεις στον στρατό και τον στόλο τον Απρίλη του ’44, οι οποίες ξεδιπλώνονται στον τρίτο τόμο, τη «Νυχτερίδα». Ο Τσουδερός παραιτείται και οι Άγγλοι αναλαμβάνουν να επιβάλουν την πειθαρχία δια των όπλων, το οποίο και κάνουν. Ο απολογισμός: 11 νεκροί ναύτες, 30 τραυματίες, 15-20.000 δημοκρατικοί φαντάροι κλείνονται σε στρατόπεδα στην έρημο, τα λεγόμενα «σύρματα».
Χειρότερη κι από τη βάρβαρη καταστολή όμως είναι η ανοιχτή καταδίκη που συνάντησε το κίνημα του Απρίλη από το ΕΑΜ και το ΚΚΕ, που έσπευσαν να το αποκηρύξουν ρητά στις συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας, για να μη διαταράξουν τις διαπραγματεύσεις με τους Άγγλους και τον Γεώργιο Παπανδρέου. Το σχετικό κείμενο έφτασε στους κρατούμενους φαντάρους μέσω χιλιάδων προκηρύξεων που πετούσαν τα αγγλικά αεροπλάνα πάνω από τα στρατόπεδα στην έρημο!
Η κυκλοφορία των «Ακυβέρνητων Πολιτειών» έφερε τη σταλινική αριστερά μπροστά σε έναν πολύ σκληρό καθρέφτη. Έσπευσε να «θάψει» το έργο και να διαγράψει τον Τσίρκα από μέλος του ΚΚΕ. Ευτυχώς δεν κατάφερε να εμποδίσει την αποδοχή και αναγνώριση του ίδιου και του έργου του που συγκινούν και παραμένουν επίκαιρα.
http://www.ergatiki.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=3377:i994&Itemid=62
Με πρωτοβουλία των κομμουνιστών δημιουργούνται πυρήνες αντιφασιστικών οργανώσεων σε όλες τις ένοπλες δυνάμεις, (ΑΣΟ, ΑΟΝ και ΑΟΑ). Κυκλοφορούν έντυπα και προκηρύξεις που πιάνουν τον παλμό και τη διάθεση των φαντάρων και εμπνέονται από τη δραστηριότητα του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ στην Ελλάδα. Δεν εμπιστεύονται καθόλου τους «συμμάχους» Βρετανούς, που σαν αποικιοκράτες τους έζησε και τους σιχαινόταν όλη η Μέση Ανατολή.
Επίσης δεν δέχονται οποιαδήποτε διάδοχη λύση που να περιλαμβάνει το βασιλιά και τα στελέχη της Μεταξικής δικτατορίας. Γι’ αυτό πιέζουν διαρκώς την κυβέρνηση, τόσο για δημοκρατία μέσα στο στράτευμα όσο κυρίως -ενώ διαφαίνεται η ήττα του ναζιστικού στρατοπέδου- για μια πολιτική λύση μετά την απελευθέρωση, που να περιλαμβάνει το σύνολο των δυνάμεων που πάλεψαν τον φασισμό.
Αντιπαραθέσεις
Αυτό εννοούν μιλώντας για «κυβέρνηση εθνικής ενότητας». Οι πρώτες αντιπαραθέσεις το Μάρτη του 1943 κλείνουν με πολιτικό συμβιβασμό. Για αντίποινα το αγγλικό στρατηγείο στέλνει τις 2 ελληνικές ταξιαρχίες δήθεν για γυμνάσια στην έρημο της Συρίας, σε μια πορεία εξόντωσης 700 χιλιομέτρων πεζή. Με αυτήν κλείνει ο δεύτερος τόμος των «Ακυβέρνητων Πολιτειών»Το χάσμα διευρύνεται συνεχώς και κορυφώνεται με τις άκαρπες συνομιλίες ανάμεσα στην κυβέρνηση Τσουδερού και την αντιπροσωπεία των ελλληνικών αντιστασιακών οργανώσεων τον Αύγουστο του 1943, που ναυάγησαν με άμεση παρέμβαση του Τσώρτσιλ. Όταν τον Μάρτη του ’44 στην Ελλάδα σχηματίζεται η «κυβέρνηση του βουνού» (ΠΕΕΑ), η Αριστερά και οι αντιφασιστικές οργανώσεις κινητοποιούνται σε ειρηνική υπεράσπισή της.
Η αδιαλλαξία της κυβέρνησης Τσουδερού προκαλεί εξεγέρσεις στον στρατό και τον στόλο τον Απρίλη του ’44, οι οποίες ξεδιπλώνονται στον τρίτο τόμο, τη «Νυχτερίδα». Ο Τσουδερός παραιτείται και οι Άγγλοι αναλαμβάνουν να επιβάλουν την πειθαρχία δια των όπλων, το οποίο και κάνουν. Ο απολογισμός: 11 νεκροί ναύτες, 30 τραυματίες, 15-20.000 δημοκρατικοί φαντάροι κλείνονται σε στρατόπεδα στην έρημο, τα λεγόμενα «σύρματα».
Χειρότερη κι από τη βάρβαρη καταστολή όμως είναι η ανοιχτή καταδίκη που συνάντησε το κίνημα του Απρίλη από το ΕΑΜ και το ΚΚΕ, που έσπευσαν να το αποκηρύξουν ρητά στις συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας, για να μη διαταράξουν τις διαπραγματεύσεις με τους Άγγλους και τον Γεώργιο Παπανδρέου. Το σχετικό κείμενο έφτασε στους κρατούμενους φαντάρους μέσω χιλιάδων προκηρύξεων που πετούσαν τα αγγλικά αεροπλάνα πάνω από τα στρατόπεδα στην έρημο!
Η κυκλοφορία των «Ακυβέρνητων Πολιτειών» έφερε τη σταλινική αριστερά μπροστά σε έναν πολύ σκληρό καθρέφτη. Έσπευσε να «θάψει» το έργο και να διαγράψει τον Τσίρκα από μέλος του ΚΚΕ. Ευτυχώς δεν κατάφερε να εμποδίσει την αποδοχή και αναγνώριση του ίδιου και του έργου του που συγκινούν και παραμένουν επίκαιρα.
http://www.ergatiki.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=3377:i994&Itemid=62
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου