ΝΟΥΒΕΛΕΣ Στο μυαλό του «άθεου καθολικού» Γκρέιαμ Γκριν

Δύο από τα γνωστότερα έργα του βρετανού συγγραφέα, ο «Τρίτος άνθρωπος», σε νέα μετάφραση, και η «Πτώση ενός ειδώλου», για πρώτη φορά στα ελληνικά, τα οποία ευτύχησαν και στις κινηματογραφικές μεταφορές τους- από τον σκηνοθέτη Κάρολ Ριντ -, κυκλοφoρoύν σε έναν τόμο.

 Λέγεται ότι ο μόνος λόγος για τον οποίο ο Γκρέιαμ (ή Γκράχαμ, όπως είχε μεταγραφεί παλαιότερα στη γλώσσα μας) Γκριν δεν τιμήθηκε με το Νομπέλ Λογοτεχνίας ήταν πως ένα από τα μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας, ο Αρτουρ Λούντκβιστ, τον αντιπαθούσε τόσο πολύ που δεν ήθελε καν να ακούσει το όνομά του. Να βραβευτεί; «Πάνω από το πτώμα μου» φέρεται να είπε. Ο Γκριν υπήρξε δεδηλωμένος ρωμαιοκαθολικός και ο Λούντκβιστ έτρεφε βαθιά προκατάληψη για όσους ανήκαν σε αυτό το δόγμα- ή τουλάχιστον για εκείνους που το υποστήριζαν μαχητικά-, παρά το γεγονός ότι το 1976 ο Γκριν χαρακτήρισε τον εαυτό του «άθεο καθολικό», ενώ προηγουμένως το Βατικανό είχε καταδικάσει το κορυφαίο του μυθιστόρημα Η δύναμη και η δόξα.

Στο μεταξύ αναπτύχθηκαν και άλλα σενάρια: ότι λ.χ. ο Γκριν ήταν αντισημίτης- κατηγορία εντελώς ανόητη, αφού το 1981 τού απονεμήθηκε στο Ισραήλ το σημαντικό Jerusalem Ρrize, το οποίο δίνεται σε συγγραφείς που το έργο τους αναδεικνύει την ατομική ελευθερία. Ή ότι επενέβησαν οι Αμερικανοί για να μη βραβευτεί o συγγραφέας ο οποίος τους κατηγόρησε ανοιχτά για τις επεμβάσεις τους στη Λατινική Αμερική. Ετσι ένας από τους κορυφαίους πεζογράφους του 20ού αιώνα στερήθηκε την ύψιστη λογοτεχνική διάκριση, που την άξιζε και με το παραπάνω. Αλλά μήπως ήταν ο μόνος;

Η ουσία είναι βέβαια ότι κανένας δεν θυμάται σήμερα τον Λούντκβιστ (συγγραφέα 80 βιβλίων, ο οποίος τιμήθηκε με το Βραβείο Λένιν το 1958), αλλά δεν υπάρχει ούτε ένα σχεδόν βιβλίο του Γκριν που να το αρχίσει κάποιος και να το αφήσει στη μέση.

Δύο από τις γνωστότερες νουβέλες του Γκριν κυκλοφόρησαν πρόσφατα από τις εκδόσεις Αγρα: Oτρίτος άνθρωπος και Η πτώση ενός ειδώλου. Και οι δύο μεταφέρθηκαν, όπως και τα περισσότερα έργα του, στον κινηματογράφο με τεράστια επιτυχία. Ο Τρίτος άνθρωπος μάλιστα γράφτηκε αρχικώς ως σενάριο για την ομώνυμη ταινία (1949) του Κάρολ Ριντ. Λόγω της επιτυχίας της ο συγγραφέας τού έδωσε πεζογραφική μορφή. Αυτή ήταν για χρόνια η επικρατούσα αντίληψη, ωστόσο στην πραγματικότητα ο Γκριν έγραψε πρώτα το προσχέδιο της ιστορίας, στη συνέχεια το σενάριο και κατόπιν τη νουβέλα. Είχε πει μάλιστα ότι ο Τρίτος άνθρωπος«γράφτηκε για να βλέπεται και όχι για να διαβάζεται». Ωστόσο οι συγγραφείς με τη μυθοπλαστική δύναμη του Γκριν έχουν το μεγάλο προσόν να ψεύδονται «αληθώς».

Κατασκοπικό θρίλερ στη διεφθαρμένη Βιέννη

Η ιστορία στην αρχή μοιάζει συνηθισμένη: Ο Ρόλο Μάρτινς, συγγραφέας φτηνών μυθιστορημάτων, κανονίζει να συναντήσει στη Βιέννη τον Χάρι Λάιμ, φίλο του από τα χρόνια του σχολείου. Οταν όμως φθάνει στην πόλη, πληροφορείται ότι ο τελευταίος είναι νεκρός- ή έτσι τουλάχιστον του λένε. Ο Μάρτινς δεν πιστεύει την επίσημη εκδοχή, σύμφωνα με την οποία υπήρξε θύμα τροχαίου δυστυχήματος. Αποφασίζει λοιπόν να ερευνήσει την υπόθεση και αρχίζει να συναντά φίλους, γείτονες και την ερωμένη του «νεκρού». Ενας από αυτούς τού λέει πως εκείνοι που μετέφεραν το πτώμα του Λάιμ από τον χώρο του δυστυχήματος δεν ήταν μόνο δύο (τους οποίους αναγνώρισε η αστυνομία) αλλά τρεις. Επειτα από αυτό ο Μάρτινς αρχίζει να ψάχνει για τον «τρίτο άνθρωπο».

Το πρότυπο για τη δημιουργία του Λάιμ ήταν ο βρετανός διπλός πράκτορας Κιμ Φίλμπι, με τον οποίο ο Γκριν εί χε συνεργαστεί την τριετία 1941-1943, όταν υπηρετούσε ως εθελοντής στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες.

Οταν πρόκειται για ένα τέτοιο θρίλερ, δεν πρέπει να λέμε τι συνέβη στο τέλος. Να σημειώσουμε μόνο ότι μέσα από αυτή την ιστορία αναδύεται και το πορτρέτο της μεταπολεμικής Βιέννης, η οποία ελέγχεται από τους Συμμάχους - Ρώσους, Βρετανούς, Αμερικανούς και Γάλλους. Η Βιέννη του 1948 είναι μια πόλη μισοκατεστραμμένη η οποία μαστίζεται από τη διαφθορά και έχει βυθιστεί στην κοινωνική και ηθική σήψη και όπου οργιάζει το λαθρεμπόριο. Ωστόσο μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα αναδύονται τρεις μεγάλοι παράγοντες που ορίζουν την ανθρώπινη συνθήκη: η φιλία, η προδοσία και ο έρωτας.

Με τα μάτια ενός μικρού παιδιού

Στη δεύτερη νουβέλα του βιβλίου πρωταγωνιστής είναι ο επτάχρονος Φίλιπ, γιος ευκατάστατων Βρετανών, οι οποίοι ωστόσο τον παραμελούν. Ο μικρός έχει ως είδωλό του τον Μπέινς, μπάτλερ της οικογένειας. Οταν οι γονείς του τον αφήνουν στο σπίτι για να πάνε διακοπές, ο μικρός ανακαλύπτει ότι ο Μπέινς είχε ερωμένη. Προσπαθεί να μην αποκαλύψει το μυστικό στη γυναίκα του Μπέινς, αλλά η αλήθεια κάποια στιγμή τού ξεφεύγει. Η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη και οδηγεί σε δυστύχημα, στο οποίο σκοτώνεται η σύζυγος του μπάτλερ. Ο μικρός βγαίνει τρέχοντας από το σπίτι, συναντά έναν αστυνομικό, του λέει τι συνέβη, ο αστυνομικός όμως υποπτεύεται ότι στην πραγματικότητα ο Μπέινς δολοφόνησε τη γυναίκα του. Η ιστορία δεν είναι τόσο περίπλοκη όσο στον Τρίτο άνθρωπο. Το ψυχολογικό ενδιαφέρον της εν τούτοις είναι μεγαλύτερο, αφού ο Γκριν εδώ πραγματεύεται ένα τέτοιο θέμα μέσω ενός μικρού παιδιού. Νουβέλα εξαιρετικά ευαίσθητη, με πλήθος αποχρώσεων, και βέβαια γραμμένη με την ανεπανάληπτη τεχνική του Γκριν, η Πτώση ενός ειδώλου μεταφέρθηκε επίσης στον κινηματογράφο από τον Κάρολ Ριντ. Ηταν η πρώτη τους συνεργασία.

Ενας λαϊκός της υψηλής λογοτεχνίας

Στα 60 και πλέον χρόνια της συγγραφικής σταδιοδρομίας του ο Γκριν (1904-1991)

έγραψε 24 μυθιστορήματα, πλήθος διηγήματα, ταξιδιωτικά κείμενα, βιβλία για παιδιά, θεατρικά έργα, κινηματογραφικά σενάρια, δύο αυτοβιογραφίες, δοκίμια και άρθρα για τον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο. Κατάφερε να συνδυάσει την τεράστια εμπορική επιτυχία των βιβλίων του με την υψηλού επιπέδου λογοτεχνική ποιότητα, επίτευγμα αξιοθαύμαστο και σπάνιο. Τα βιβλία του μεταφράστηκαν σε 27 γλώσσες και ως τώρα έχουν πουλήσει περισσότερα από 20.000.000 αντίτυπα- για να μην αναφερθούμε στην εξίσου μεγάλη επιτυχία των κινηματογραφικών μεταφορών τους. Ο Γκριν διέθετε την απίστευτη ευχέρεια να χειρίζεται σχεδόν οποιοδήποτε θέμα. Μπορούσε με την ίδια ευκολία να γράψει ένα δραματικό έργο μεγάλης πνοής (όπως το Η δύναμη και η δόξα ), ένα αστυνομικό μυθιστόρημα με περίπλοκη υπόθεση ή μια απλή ιστορία που στα χέρια του μεταβαλλόταν σε εξερεύνηση του ανερμήνευτου ψυχικού κόσμου ανθρώπων οι οποίοι αγωνιούσαν να δημιουργήσουν έναν τρόπο ζωής συμβατό με τις επιθυμίες τους. Είχε ακόμη την ικανότητα να στήνει τις πλέον διασκεδαστικές, ειρωνικές και εξωφρενικές ιστορίες- προς μεγάλη τέρψη των κάθε κατηγορίας αναγνωστών (όπως σε εκείνο το ανεπανάληπτο Ταξίδια με τη θεία μου ). Εγραφε δηλαδή για τα πάντα επειδή τον ενδιέφεραν τα πάντα- και με απίστευτη ευκολία. Ο ίδιος μπορεί να έλεγε«δεν έχω ταλέντο. Είναι θέμα δουλειάς»- και όποιος θέλει το πιστεύει. Ή να χώριζε τα βιβλία του σε δύο κατηγορίες: τα «διασκεδαστικά», με άλλα λόγια τα ελαφρά, και τα σοβαρά, αυτά που τα έγραφε σύμφωνα με τις επιταγές της υψηλής λογοτεχνίας, μολονότι οι διαφορές μεταξύ τους είναι διαφορές φάσματος και όχι κλίμακας. Οι αναγνώστες δεν το σκέφτονται γιατί ο συγγραφέας είναι ίδιος: συναρπαστικός και μοναδικός.

Ο Γκριν δεν είχε πρόβλημα να γράψει μια κατά παραγγελία ιστορία- και να τη γράψει σε χρόνο μηδέν. Μια τέτοια είναι και ο Τρίτος άνθρωπος. Και αν το αναμφισβήτητο αριστούργημά του είναι η Δύναμη και η δόξα, όπου συγκρούεται όχι μόνο το καθήκον με τις ανθρώπινες αδυναμίες αλλά και η πίστη με την απιστία, τα κατασκοπικά και τα αστυνομικά του μυθιστορήματα βρίσκονται στο ίδιο υψηλό επίπεδο.

Μετά τον θάνατο του Γκριν δεν έχουμε συγγραφέα του δικού του διαμετρήματος στη Βρετανία.

Χάρι Λάιμ... από το σελιλόιντ στο χαρτί

Η ταινία «Oτρίτος άνθρωπος»τιμήθηκε με τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Καννών το 1949. Το σενάριο γράφτηκε κατά παραγγελία του κινηματογραφικού παραγωγού Αλεξάντερ Κόρντα, ο οποίος το 1948 έστειλε τον Γκρέιαμ Γκριν στη Βιέννη για να«μαζέψει υλικό». Εκεί έγινε το προσχέδιο. Οσοι έχουν δει το αριστουργηματικό φιλμ του Κάρολ Ριντ με τους Ορσον Γουέλς, Τρέβορ Χάουαρντ, Αλίντα Βάλι και Τζόζεφ Κότεν, διαβάζοντας το βιβλίο θα ξαναθυμηθούν την ταινία στο σύνολό της, αφού οι διαφορές ανάμεσα στο σενάριο και στη νουβέλα δεν είναι πολλές. Οι υπόλοιποι θα απολαύσουν ένα πρώτης κατηγορίας θρίλερ όπου διακρίνονται αμέσως οι αρετές της πεζογραφίας του Γκριν: εξαίρετη γλωσσική οικονομία, προσεκτική και ευφυής επιλογή των λεπτομερειών, ανεπανάληπτη ατμόσφαιρα. Και βέβαια, η ικανότητά του να ενσωματώνει αμέτρητα περιστατικά σε λίγες συγκριτικά σελίδες, να δημιουργεί χαρακτήρες αλησμόνητους και να αλλάζει συνεχώς το πεδίο δράσης, τόσο ανεπαίσθητα αλλά ταυτοχρόνως και τόσο ριζικά ώστε να σε αφήνει έκπληκτο.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

Βιβλία + ιδέες περισσότερες ειδήσεις 

 

http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=413381