Το καλοκαίρι που μας πέρασε έμεινε
ασχολίαστη ουσιαστικά μια μεγάλη επέτειος: τα 220 χρόνια από τη πτώση
της Βαστίλης το 1789, από την έναρξη της Μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης.
Την εικοσαετία που πέρασε, είχαν γίνει της μόδας οι «αναθεωρητικές»
θεωρίες για την ιστορία. Κεντρικό τους σημείο, η επίθεση στις μεγάλες
επαναστάσεις.Για τους εκφραστές τους -όχι απαραίτητα και όχι κυρίως- ιστορικούς, εκείνες οι επαναστάσεις ήταν τυχαία, βίαια ξεσπάσματα που δεν ήταν γεννήματα κοινωνικών αναγκών αλλά των ιδεοληψιών των επικεφαλής τους. Η Ρώσικη Επανάσταση του 1917 ήταν η πέτρα του σκανδάλου, ο Λένιν, ο Τρότσκι και γενικά οι Μπολσεβίκοι. Όμως, η έφοδος στις «ολοκληρωτικές ΄μεγάλες αφηγήσεις΄» πήρε μπάλα και τις αστικές επαναστάσεις -και τη Γαλλική ως το «πρότυπό» τους -αν κι οι αστικές επαναστάσεις πέρασαν πολύ διαφορετικές διαδρομές σε διαφορετικές χώρες.
Οι αστικές τάξεις από τότε που έγιναν κυρίαρχες, δηλαδή οργάνωσαν το κράτος και την κοινωνία «κατ΄ εικόνα και ομοίωση» πάσχιζαν να ξεχάσουν και να μας κάνουμε να ξεχάσουμε ότι κάποτε χρησιμοποίησαν τα πιο βίαια, επαναστατικά μέσα για να φτάσουν σε αυτή τη θέση. Η Αριστερά που παλεύει για την ανατροπή του καπιταλισμού από την εργατική τάξη, έχει κάθε λόγο να θυμάται το επαναστατικό παρελθόν του ταξικού εχθρού της.
Ο,τι ισχύει για άλλες αστικές τάξεις ισχύει και για την ελληνική. Οι έλληνες αστοί έκαναν κι αυτοί την επανάστασή τους, το 1821. Το βιβλίο με τη συλλογή κειμένων του πανεπιστημιακού δάσκαλου Β. Κρεμμυδά «Διπλό Ταξίδι Ψηλαφήσεις ενός ιστορικού» μας θυμίζει αυτή την αλήθεια.
Διάδοση
Για ανθρώπους που δεν είχαν την τύχη ή την ατυχία να κάνουν πανεπιστημιακές ιστορικές σπουδές, κείμενα με τίτλους όπως «Μια προσπάθεια για την ίδρυση σαπουνοποιϊας στην Κορώνη το ΙΗ΄ αιώνα» ίσως να φαίνονται βαρετά και πάντως πολύ μακριά από αυτό που έχουμε συνηθίσει να σκεφτόμαστε όταν ακούμε τη λέξη επανάσταση. Όμως, δεν είναι έτσι. Μέσα από τέτοια κείμενα, ανιχνεύουμε δυο διαδικασίες. Ηδιαδικασια της διάδοσης των καπιταλιστικών σχέσεων και τη διαμόρφωση της αστικής τάξης με κορμό το εμπόριο και ιδιαίτερα τη ναυτιλία, είναι η πρώτη. Η δεύτερη, αφορά τους μηχανισμούς που οδήγησαν στο ξέσπασμα της επανάστασης του 1821.
Όπως αναφέρει ο Β. Κρεμμυδάς στο «Διπλό Ταξίδι» με το οποίο ξεκινάει η συλλογή:
«Σε ό,τι αφορά τις προσωπικές μου έρευνες, το συνολικό ερώτημα πώς φτάσαμε στο Εικοσιένα, όπως και τα μερικότερα που το συνοδεύουν, με απασχολούσαν από τα φοιτητικά μου χρόνια: θεωρίες, ερμηνείες έστω, που θέλουν τον ελληνισμό να αισθανθεί τότε την ανάγκη για ελευθερία, και όχι έναν ή μισό αιώνα πριν, ή να αναπτύσσεται διαρκώς κατά το τέλος της Τουρκοκρατίας στην οικονομία, στην παιδεία, σχεδόν σε όλους τους τομείς και να έχει κατακτήσει τόσο πολλά που να μην του απομένει παρά να διώξει τον κατακτητή, ουδέποτε με είχαν πείσει ?η πρώτη ως γελοία και η δεύτερη γιατί όσο προχωρούσαν οι δικές μου και άλλων έρευνες, αυτήν την ευθύγραμμη σχέση ανάπτυξης και επανάστασης δεν την έβρισκαν πουθενά.
Αντίθετα, οι δικές μου έρευνες, το αρχειακό υλικό που μελετούσα, μου υποδείκνυαν μια καθόλου ευθύγραμμη σχέση: υπήρχαν κάμποσες πληροφορίες μάλιστα που με οδηγούσαν σε σκέψεις για μια ανατροπή των πραγματικοτήτων κατά τη δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα. Δείγμα αυτών των ανησυχιών μου, είναι το άρθρο μου στο περιοδικό Μνήμων (1976), όπου μίλησα για οικονομική κρίση σ΄ αυτήν την περίοδο».
Κρίση
Στο κείμενο με τίτλο «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος - μεθοδολογικές προτάσεις για τη μελέτη του Εικοσιένα» υποστηρίζει ότι: «Βέβαια, η καπιταλιστική ανάπτυξη του ελλαδικού χώρου δεν είχε φτάσει σε σημείο σύγκρουσης με τους μηχανισμούς της οθωμανικής κοινωνίας, ούτε είχαν γίνει αδύνατες οι οικονομικές δραστηριότητες των ελλήνων αστών στο πλαίσιο μιας κρατικής οργάνωσης όπως η οθωμανική η κρίση όμως αυτών των δραστηριοτήτων ανέδειξε το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητάς τους και την ανάγκη κρατικής προστασίας».
Ο καπιταλισμός πουθενά δεν εμφανίστηκε έτοιμος με τη «πανοπλία» του, όπως η Αθηνά από το κεφάλι του Δία στην αρχαία ελληνική μυθολογία. Αν ήταν έτσι δεν θα χρειαζόταν επαναστάσεις για να επικρατήσει. Χωρίς την επανάσταση, όποια χαρακτηριστικά και αν έπαιρνε, οι νέες καπιταλιστικές σχέσεις θα μαράζωναν και θα υποχωρούσαν. Ολόκληρες περιοχές της Ευρώπης έζησαν αυτή την εμπειρία.
Από τη δεκαετία του ΄30 με την επικράτηση του σταλινισμού στο κομμουνιστικό κίνημα, στην αριστερά ανθούσαν οι θεωρίες περί της «καθυστερημένης» φύσης του καπιταλισμού στην Ελλάδα. Ο Β. Κρεμμυδάς ασκεί κριτική σ΄ αυτή την «κομμουνιστική ιστοριογραφία» -δεν την θεωρεί μαρξιστική. Όπως σημειώνει:
«Είναι ιστοριογραφία που υπακούει στις ανάγκες του Κόμματος ή στις σχέσεις του ιστοριογράφου με το Κόμμα: αν η πολιτική του Κόμματος απαιτούσε τον ΄αστικοδημοκρατικό΄ μετασχηματισμό της κοινωνίας, δεν είναι αυτονόητο ότι ο ιστορικός ΄του΄ όφειλε να αποδείξει ότι ούτε αστικός ούτε δημοκρατικός μετασχηματισμός είχε υπάρξει κατά το παρελθόν; Οπότε, η μεγάλη ανάπτυξη της ναυτιλίας δεν συνοδεύτηκε από ανάλογη της βιομηχανίας και γι΄ αυτό ΄ο αστισμός ήταν μονόπλευρος΄, μόνο έμποροι και εφοπλιστές δηλαδή». (σελ. 377)
Ως «έκλαμψη, μια εξαίρεση από τον κανόνα» ο Β. Κρεμμυδάς χαρακτηρίζει το έργο του Σεραφείμ Μάξιμου: «είναι, σ΄ αυτόν τον κύκλο Ιστοριογραφίας που ονόμασα κομμουνιστική, αυτός που ανετότερα μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μαρξιστής». (σελ. 379) Μάλλον υποτιμάει τη συμβολή του Γ. Κορδάτου. Το «πολύκροτο» -όπως το χαρακτηρίζει- βιβλίο του «Η Κοινωνική Σημασία της Επαναστάσεως του 1821» που δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το 1924, χτύπησε στη καρδιά όλους τους «εθνικούς μύθους» της κυρίαρχης τάξης που είχανε διατυπώσει συγκροτημένα ιστορικοί όπως ο Κ. Παπαρρηγόπουλος.
Ιδιαίτερα από την αρχή της δεκαετίας του ΄90, η συζήτηση για την ιστορία απέκτησε ακόμα πιο άμεσο, πολιτικό περιεχόμενο. Με αφορμή το «Μακεδονικό» και τις εθνικιστικές εκστρατείες για το «όνομα της Μακεδονίας μας» προβλήθηκαν για άλλη μια φορά, επιθετικά όμως, όλοι αυτοί οι «μύθοι της αιώνιας ελληνικότητας». Στο «Διπλό Ταξίδι» η σύγκρουση με αυτούς τους μύθους δεν είναι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό, ίσως γιατί ο συγγραφέας του είναι πολύ σοβαρός ιστορικός για ν΄ ασχολείται με παραμύθια που καμιά σχέση δεν έχουν με το αντικείμενό του, την ιστορία. Παρόλα αυτά, στη συλλογή περιλαμβάνονται κάποια κείμενα που μας αποζημιώνουν γι΄ αυτή τη συνολική αδυναμία.
Μύθοι
Το πιο απολαυστικό είναι αυτό με τίτλο «Μηχανισμοί παραγωγής ιστορικών μύθων - Σχετικά με μια ομιλία του Παλαιών Πατρών Γερμανού». Γνωρίζουμε καλά ότι η επανάσταση του ΄21 ΔΕΝ κηρύχτηκε απ΄ αυτόν στο μοναστήρι της Αγ. Λαύρας στις 25 Μαρτίου. Στο συγκεκριμένο κείμενο ο Β. Κρεμμυδάς καταρρίπτει ένα άλλο «ψεματάκι» για τον «άγιο δέσποτα». Ότι είχε εκφωνήσει έναν «επαναστατικό λόγο» στο ίδιο μοναστήρι, στις 8 (20) Μάρτη 1821.
Το «κείμενο» της υποτιθέμενης ομιλίας είχε δημοσιευτεί στην γαλλική εφημερίδα Le Constitutionnel ένα μήνα μετά. Το 1994 η «Ιερά Μητρόπολις Καλαβρύτων και Αιγιαλείας» το αναπαρήγαγε σε ένα τετράπτυχο με θριαμβευτικά σχόλια. Με την ακρίβεια του ιστορικού που διασταυρώνει τις πηγές του και μια υποδόρια ειρωνεία, ο Β. Κρεμμυδάς αποδεικνύει ότι πρόκειται για ένα κατασκευασμένο έγγραφο. Για την ακρίβεια, μια κατασκευασμένη ανταπόκριση στη γαλλική εφημερίδα, προϊόν της στενής συνεργασίας του Παλαιών Πατρών Γερμανού με τον F. Pouquenville και τον αδελφό του τον H. Pouquenville «πρόξενος τότε της Γαλλίας στην Πάτρα και αδελφός του προηγούμενου ο οποίος επίσης είχε διατελέσει πρόξενος και στην Πάτρα επί αρχιερατείας του Π.Π Γερμανού».
Όπως διαπιστώνουμε οι κατασκευασμένες ειδήσεις δεν είναι «προνόμιο» της σύγχρονης διαπλοκής ανάμεσα στις κυβερνήσεις, τα ΜΜΕ και τις επιχειρήσεις. Οσον αφορά την Ελλάδα έχουν πράγματι ένα «ένδοξο εθνικό παρελθόν» όπως και τόσα άλλα πράγματα.
Διαβάζοντας αυτό το βιβλίο μαθαίνουμε πολλά για την πραγματική ιστορία του ελληνικού καπιταλισμού, και μαζί μ΄ αυτό, κεντρίζεται το ενδιαφέρον για μια συνολικότερη συζήτηση που αφορά τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται και αλλάζουν οι κοινωνίες. Για όσους και όσες παλεύουν για να αλλάξουν τη σημερινή κοινωνία του καπιταλιστικού παραλογισμού, βιβλία σαν κι αυτό είναι πολύτιμα βοηθήματα.
Λέανδρος Μπόλαρης
Ε.Α. 885
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου