Ο Γιώργος Γιαννόπουλος, συγγραφέας και εκδότης του περιοδικού Ένεκεν, επιχειρεί, με αφετηρία την ιστορία της Θεσσαλονίκης, να αντλήσει χρήσιμα διδάγματα για την Αριστερά του σήμερα.
H κυρίαρχη προπαγάνδα μιλάει για την αιώνια ελληνικότητα της
Θεσσαλονίκης. Ποιά ήταν πραγματικά η πόλη στην οποία μπήκε ο ελληνικός
στρατός τον Οκτώβρη του 1912;
«Δεν πολυλυπούμε ν’ αφήσω την Θεσσαλονίκη αν και είχε αρχίσει να μου γίνεται συμπαθητική. Ο πληθυσμός της ο εβραϊκός δε μ’ αρέσει, ούτε κι ο ελληνικός, που δεν έχει έντονα χαρακτηριστικά, που βρίσκει κανείς σ’ άλλα ελληνικά μέρη. ... Γενικά όμως βασιλεύει στη Θεσσαλονίκη κάποιος ευρωπαϊκός κοσμοπολιτισμός ανακατωμένος με ανατολίτικα στοιχεία, που γεννάει παραφωνίες ανυπόφορες και αντιπαθητικές».1
Tο απόσπασμα από το ημερολόγιο του Φίλιππου Δραγούμη είναι ενδεικτικό των αντιλήψεων που κυριαρχούν στα ανώτατα κλιμάκια της ελληνικής μπουρζουαζίας και ιδιαίτερα των κύκλων εκείνων που αποτελούσαν τον ιδεολογικό πυρήνα της εθνικιστικής της ιδεολογίας στις αρχές του 20ού αιώνα. «Οι παραφωνίες» που αναφέρει ο Δραγούμης είναι σαφώς ο πολιτισμικός πλούτος της Θεσσαλονίκης, ο προλεταριακός της χαρακτήρας, οι πολιτικές και κοινωνικές ζυμώσεις που συμβαίνουν στην πόλη. Στις αρχές του 20ού αιώνα η πόλη της Θεσσαλονίκης θα βρεθεί στο επίκεντρο των εξελίξεων και τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν θα το επιβεβαιώσουν με τρόπο δραματικό. Είναι σημαντικό βέβαια να δούμε ποια είναι η συμπεριφορά των φωστήρων της ελληνικής μπουρζουαζίας καθώς σχεδιάζουν και υλοποιούν την επέκταση του ελληνικού καπιταλισμού στη βαλκανική ενδοχώρα. Για τους αναδυόμενους εθνικισμούς ο «Μεγάλος Ασθενής», η καταρρέουσα οθωμανική αυτοκρατορία, είναι το κουφάρι που έχουν βάλει στο μάτι οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της Δύσης και τα κατά τόπους όρνεα της εθνικής πολιτικής. Στην ανάδυση των εθνικών κρατών στην περιοχή της Βαλκανικής αποτυπώνονται οι αντιφάσεις του καπιταλισμού την περίοδο του ιμπεριαλισμού.
Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι ήταν προϊόν εντάσεων που συσσωρεύονταν τόσο σε βαλκανικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, προανάκρουσμα του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου. Πώς συναντώνται οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί με φιλοδοξίες των ντόπιων κυρίαρχων τάξεων και τους εθνικισμούς τους στο πολύχρωμο ψηφιδωτό των Βαλκανίων;
«Αρχίζω ν’ ανησυχώ πραγματικά για τον τρόπο που θα λυθούν τα ζητοίματα της μοιρασιάς· αδύνατο μου φαίνεται το να μοιραστούμε οι σύμμαχοι την Τουρκία χωρίς πόλεμο, δεύτερον αναμεταξύ μας, εξόν αν έχουμε μια ορισμένη προκαταβολική συμφωνία, μα και πάλι...».2
Ο Δραγούμης εκφράζει με τρόπο χαρακτηριστικό αυτό το κράμα αμοραλισμού, κυνισμού και αστικής καλλιέπειας που χαρακτηρίζει τους «πεφωτισμένους» κύκλους του ελληνικού καπιταλισμού. Στην προοπτική αυτή η αποτυχημένη εκστρατεία των ελληνικών στρατευμάτων στην επαναστατική Ρωσία, που αποτελεί προέκταση της επιθετικής πολιτικής του ελληνικού εθνικισμού3 αλλά και η τυχοδιωκτική εκστρατεία στην Μικρά Ασία που οδήγησε στην «καταστροφή» αφήνουν τελικά την πόλη της Θεσσαλονίκης ως το μοναδικό μεγάλο «λάφυρο» του ελληνικού ιμπεριαλισμού. Η Θεσσαλονίκη όπου συνυπάρχουν λαοί και πολιτισμοί, η Θεσσαλονίκη του εβραϊκού προλεταριάτου, των πολιτικών οργανώσεων, της Φεντερασιόν είναι μια ζωντανή κοινωνική πραγματικότητα που θέλει να καθυποτάξει και να διαχειριστεί η ελληνική αστική τάξη. Μια τάξη που στο πρόσωπο του Βενιζέλου και του «Ιδιώνυμου» θα βρει τελικά τον πιο «ευπρεπή» και καλλιεργημένο της πολιτικό που είναι σε θέση να κάνει τη βρώμικη δουλειά. Ο αντικομμουνισμός και ο αντισημιτισμός θα είναι τελικά τα εργαλεία που θα χρησιμοποιηθούν για να ηττηθεί το εργατικό κίνημα και να γίνει η Θεσσαλονίκη πόλη «ελληνική», σε πλήρη συντονισμό με την άνοδο του φασισμού στην Ευρώπη.
Η Θεσσαλονίκη εκτός από σταυροδρόμι πολιτισμών και μήλο της έριδος των εθνικισμών ήταν και εργαστήρι ίσως του ισχυρότερου εργατικού κινήματος στα Βαλκάνια εκείνη την εποχή. Σύμβολό του είναι η Φεντερασιόν. Ποιά ήταν η δράση και οι αιχμές της πολιτικής της παρέμβασης; Και γιατί αυτή η κληρονομιά έχει μάλλον υποτιμηθεί από τις δυνάμεις που κυριάρχησαν στην Αριστερά λίγες δεκαετίες μετά;
«ΛΟΝΔΙΝΟΝ 14.- Eις το τελευταίον φύλλον του «Ημερησίου Τηλεγράφου» (Daily Telegraph) δημοσιεύονται πληροφορίαι του διπλωματικού αυτού συνεργάτου κατά τις οποίες οι Κυβερνήται της Μόσχας απεφάσισαν να ενισχύσουν ιδιαιτέρως την από την βαλκανικήν Μπολσεβικικήν Προπαγάνδαν της οποίας το κέντρον ευρίσκεται εις Βιέννην. Προς σκοπόν αυτόν απέστειλαν ως πρεσβευτήν τον πολύ Γιόφφε,4 έναν εκ των σημαντικοτέρων Μπολσεβικικών παραγόντων. Ιδιαιτέρως αι προσπάθειαι των Μπολσεβίκων στρέφονται προς την Αλβανίαν, Ελλάδαν και Βουλγαρίαν αι οποίαι χαρακτηρίζονται ως φωλεαί μικροβίων...».5
Η δημιουργία της Φεντερασιόν και η σημαντική πολιτική της δράση είναι ένα χαρακτηριστικό φαινόμενο που πιστοποιεί πως η πορεία προς τη μεγάλη επανάσταση των Μπολσεβίκων υλοποιήθηκε μέσα από ένα τεράστιο και πλούσιο κοινωνικό ρεύμα που εκδηλώθηκε σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες. Χώρες, για να μην το ξεχνάμε, οι αστικές τάξεις των οποίων έσυραν τους λαούς τους σε ένα πρωτοφανές ανθρώπινο σφαγείο που ονομάστηκε Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Η τύχη της Φεντερασιόν και το πολιτικό της μήνυμα ήταν τελικά αναπόδραστα συνδεδεμένη με την τύχη και τις εξελίξεις στο διεθνές επαναστατικό κίνημα και την ίδια τη Σοβιετική Ένωση. Η σταλινική γραφειοκρατία υποδούλωσε τη Διεθνή στα πολιτικά ζιγκ-ζακ της κρατικής της διπλωματίας όπου κυριαρχούσε πλέον όχι ο προλεταριακός διεθνισμός αλλά τα «εθνικά συμφέροντα» του «σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα». Το πέρασμα λοιπόν από την «εβραϊκή» διεθνιστική Φεντερασιόν, και το «Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο» θα σημαδέψει μια ολόκληρη εποχή και βέβαια οι επιπτώσεις του θα βρίσκονται ακόμη και σήμερα στην πολιτική επικαιρότητα. Στο σημείο αυτό αξίζει να σταθούμε στην κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα που διαμορφώνεται στο Μεσοπόλεμο —στην Ευρώπη με την επικράτηση του φασισμού και του ναζισμού σε Ιταλία και Γερμανία και την προετοιμασία της φρανκικής αντεπανάστασης στην Ισπανία— αλλά και στην Ελλάδα των διαρκών πραξικοπημάτων, των πολιτικών διώξεων και εκτοπίσεων και του φιλοναζιστικού μεταξικού καθεστώτος. Να σημειώσουμε ότι το καθεστώς Μεταξά όταν κατέλαβαν την χώρα οι δυνάμεις του Άξονα παρέδωσε τους πολιτικούς του αντιπάλους που ήταν κρατούμενοι στα χέρια των Γερμανών και Ιταλών κατακτητών. Αυτή η καταστροφή του κοινωνικού, συνδικαλιστικού και πολιτιστικού ιστού, η δηλητηρίαση του δημόσιου βίου από ένα κλίμα ιδεολογικής, πολιτιστικής και εν τέλει ρατσιστικής βίας, ο απόλυτος κοινωνικός κυνισμός του πλιάτσικου και ο εργαλειοποιημένος καιροσκοπισμός ως κοινωνική αξία, λειτούργησαν τελικά καταστροφικά τη στιγμή που ένα μεγάλο, το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού της Θεσσαλονίκης βρέθηκε υπό διωγμόν.6 Σε μια πόλη με κατεστραμμένα τα πολιτικά και κοινωνικά της δίκτυα από ένα δικτατορικό καθεστώς κατανοεί κανείς πόσο δύσκολα ήταν για κάποιον να προφυλαχτεί ή να βρει καταφύγιο τη στιγμή του ύψιστου κινδύνου.
Τι αξία έχει σήμερα για την αριστερά και ιδιαίτερα για την αντικαπιταλιστική αριστερά, μια τέτοια συζήτηση;
Στο φως των πρόσφατων εκλογικών αποτελεσμάτων και της εφιαλτικής ανάδυσης της ναζιστικής συμμορίας της Χρυσής Αυγής στο πολιτικό προσκήνιο όλες οι ιστορικές συντεταγμένες που ορίζουν την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα αναδεικνύνουν το ιστορικό πλαίσιο που ορίζει και εγκαλεί την συγκυρία. Σαν μια δραματική αναπαράσταση με φόντο μιαν εκ νέου βαθύτατη κρίση του καπιταλιστικού συστήματος, όλα τα ερωτήματα επαναδιατυπώνονται με τρόπο σφοδρό. Η ιστορία και η ταξική πραγματικότητα αδιαφορούν για το κενό και έτσι το ζήτημα του πώς θα λυθούν τα αδιέξοδα του συστήματος έχει βαθύτατο στρατηγικό και πολιτικό χαρακτήρα. Η μεγάλη κρίση του καπιταλισμού του 1929 ξέβρασε την ανθρωπότητα στις φρικαλέες όχθες του σταλινισμού, του ναζισμού, του Ολοκαυτώματος και ενός ακόμη αιματηρού παγκόσμιου πολέμου. Το ερώτημα παραμένει επίκαιρο. Διέξοδο στην κρίση είτε θα δώσει η νικηφόρα επανάσταση της «γης των κολασμένων»8 είτε «η σιδερένια φτέρνα»9 του κεφαλαίου και της τάξης του. Απάντηση στο ερώτημα που θα αφαιρέσει τον όποιο ρητορικό χαρακτήρα από το σύντομο αυτό κείμενο και θα το αξιολογήσει εν τέλει στη δοκιμασία της αλήθειας του λόγου που απορρέει από την αδήριτη ιστορική εμπειρία.
1. Φίλιππος Στέφανου Δραγούμη, Ημερολόγιο, Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-1913, εκδ. Δωδώνη Αθήνα 2006 (3 Γενάρη 1913). Ο Φίλιππος Δραγούμης (1890 - 1980) ήταν πολιτικός και νομικός. Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του Στέφανου Δραγούμη. Σπούδασε νομικά στο πανεπιστήμιο των Αθηνών, του οποίου έγινε και διδάκτορας. Έλαβε μέρος στους βαλκανικούς πολέμους και έπειτα, το 1914, εισήλθε στο διπλωματικό σώμα. Υπηρέτησε ως υποπρόξενος στο Γενικό προξενείο της Αλεξάνδρειας και στη συνέχεια παραιτήθηκε για να ασχοληθεί με την πολιτική. Εκλέχτηκε πρώτη φορά βουλευτής το 1920 και το 1927 έλαβε μέρος στην επιτροπή σύνταξης του συντάγματος. Το 1932 έγινε υπουργός Β. Ελλάδος στην κυβέρνηση Τσαλδάρη. Με την έναρξη της κατοχής εγκατέλειψε την Ελλάδα και κατέφυγε στο Κάιρο, όπου βρισκόταν η κυβέρνηση. Σε αυτή διετέλεσε υφυπουργός εξωτερικών, θέση την οποία ανέλαβε και πάλι το 1946 στην Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Τσαλδάρη Απριλίου 1946. Στην επόμενη Κυβέρνηση Τσαλδάρη του Οκτωβρίου 1946 χρημάτισε υπουργός Στρατιωτικών. Στην υπηρεσιακή κυβέρνηση Κιουσόπουλου χρημάτισε υπουργός εξωτερικών, ενώ σε αυτή του Πιπινέλη υπουργός εθνικής αμύνης. Το 1946 στάλθηκε στο Παρίσι ως μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας του συνεδρίου ειρήνης. Ήταν επίσης ισόβιο μέλος στην Πάγκειο επιτροπή και πρόεδρος της γλωσσικής εταιρείας, θέση την οποία διατήρησε για πενήντα χρόνια. Απεβίωσε στην Αθήνα. Ήταν παντρεμένος με την Ελένη Βαλαωρίτου, κόρη του Ιωάννη Βαλαωρίτη.
2. Φίλιππος Στέφανου Δραγούμη, Ημερολόγιο, ό.π., σ.93.
3. Δηλωτική των προθέσων της ελληνικής μπουρζουαζίας και του ρόλου που ονειρευόταν για τον εαυτό της στην περιοχή η θέση του Γενικού Επιτελείου Στρατού για την «Συμμαχική Επέμβαση εις την Ρωσίαν». «Ότε τον Οκτώβριον του 1917 εξερράγη η Μπολσεβική επανάστασις η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία και αι Ηνωμέναι Πολιτεία, εχορήγουν εις την Ρωσίαν τεραστίας ποσότητας πυρομαχικών, στρατιωτικού υλικού και τροφίμων, μέσω βάσεων εγκατασταθεισών εις Μουρμάνσκ και Αρχάγγελον. Η Τσαρική κυβέρνησις και εν συνεχεία η προσωρινή τοιαύτη (Κερένσκυ σ.τ.Σ) επλήρωνον τας αγοράς ταύτας μέσω δανείων. Η Μπολσεβική όμως Κυβέρνησις απηρνήθη πάντα ταύτα τα δάνεια και συνεπώς πλέον των 600 χιλιάδων τόννων υλικού και ίση ποσότης γαιανθράκων τελούντα υπό την ιδιοκτησίαν των Συμμάχων, παρέμενον εγκαταλελειμμένα επί των κρηπιδωμάτων του Μουρμάνσκ. Το ίδιον συνέβαινεν εις τον λιμένα του Βλαδιβοστόκ, ένθα είχον πραγματοποιηθή τεράστιαι εισαγωγαί υπό των Αμερικανών και των Ιαπώνων. Ήδη τα υλικά ταύτα εκινδύνευον να περιέλθουν εις χείρας των Μπολσεβίκων...». Οι ιστορικές αναλογίες με το Μνημόνιο και τη σημερινή κατάσταση της χώρας με τους ξένους της δανειστές ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες (στΣ).
4. Πρόκειται για τον επαναστάτη μπολσεβίκο και σοβιετικό διπλωμάτη Adolph Abramovich Joffe (1883-1927) με καταγωγή τον Ιουδαϊκό καραϊσμό. Συνεργάτης του Τρότσκι θα έρθει σε αντίθεση με την ανερχόμενη σταλινική γραφειοκρατία. Βαρειά άρρωστος θα αυτοκτονήσει αφήνοντας πίσω του πολιτική παρακαταθήκη που υπερασπιζόταν τη Σοβιετική Επανάσταση. Η κηδεία του στάθηκε αφορμή για μια από τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις της Αριστερής Αντιπολίτευσης.
5. Εφημερίδα ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ, 7 Αυγούστου 1932. «Σημαντική αντιβενιζελική, βασιλική και μαχητική πρωϊνή εφημερίδα, είναι η μόνη που εκδόθηκε πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή και διέκοψε την έκδοσή της στη διάρκεια του Μεσοπολέμου». Mανώλης Κανδυλάκης, Εφημεριδογραφία της Θεσσαλονίκης, ό.π., σ. 135.
6. Η παρατήρηση από τον ιστορικό Όμηρο Ταχμαζίδη συνεργάτη του περιοδικού ΕΝΕΚΕΝ.
7. Αρχές Ιουλίου 1922, σύλληψη 22 στρατιωτών για αντιπολεμική δράση, πρωταγωνιστές αντιπολεμικής δράσης: Ελ. Σταυρίδης, Π. Πουλιόπουλος, Γιάννης Μοναστηριώτης, Γιώργος Νίκολης, Μπονάνος κ.α. Παρά τις δυσκολίες, στην πόλη της Σμύρνης, εν καιρώ πολέμου, εκδίδονταν δύο δελτία: Κόκκινος Φρουρός από την ομάδα του Πουλιόπουλου και Φούντα από την ομάδα του Νίκολη.
8. Στίχοι του από τον Ύμνο της Διεθνούς του Eugene Pottier (1816–1887) που συμμετείχε στην Παρισινή Κομμούνα.
9. Jack London, Η σιδερένια φτέρνα (The Iron Heel), 1908.
http://socialismfrombelow.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=350:i92&Itemid=1
«Δεν πολυλυπούμε ν’ αφήσω την Θεσσαλονίκη αν και είχε αρχίσει να μου γίνεται συμπαθητική. Ο πληθυσμός της ο εβραϊκός δε μ’ αρέσει, ούτε κι ο ελληνικός, που δεν έχει έντονα χαρακτηριστικά, που βρίσκει κανείς σ’ άλλα ελληνικά μέρη. ... Γενικά όμως βασιλεύει στη Θεσσαλονίκη κάποιος ευρωπαϊκός κοσμοπολιτισμός ανακατωμένος με ανατολίτικα στοιχεία, που γεννάει παραφωνίες ανυπόφορες και αντιπαθητικές».1
Tο απόσπασμα από το ημερολόγιο του Φίλιππου Δραγούμη είναι ενδεικτικό των αντιλήψεων που κυριαρχούν στα ανώτατα κλιμάκια της ελληνικής μπουρζουαζίας και ιδιαίτερα των κύκλων εκείνων που αποτελούσαν τον ιδεολογικό πυρήνα της εθνικιστικής της ιδεολογίας στις αρχές του 20ού αιώνα. «Οι παραφωνίες» που αναφέρει ο Δραγούμης είναι σαφώς ο πολιτισμικός πλούτος της Θεσσαλονίκης, ο προλεταριακός της χαρακτήρας, οι πολιτικές και κοινωνικές ζυμώσεις που συμβαίνουν στην πόλη. Στις αρχές του 20ού αιώνα η πόλη της Θεσσαλονίκης θα βρεθεί στο επίκεντρο των εξελίξεων και τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν θα το επιβεβαιώσουν με τρόπο δραματικό. Είναι σημαντικό βέβαια να δούμε ποια είναι η συμπεριφορά των φωστήρων της ελληνικής μπουρζουαζίας καθώς σχεδιάζουν και υλοποιούν την επέκταση του ελληνικού καπιταλισμού στη βαλκανική ενδοχώρα. Για τους αναδυόμενους εθνικισμούς ο «Μεγάλος Ασθενής», η καταρρέουσα οθωμανική αυτοκρατορία, είναι το κουφάρι που έχουν βάλει στο μάτι οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της Δύσης και τα κατά τόπους όρνεα της εθνικής πολιτικής. Στην ανάδυση των εθνικών κρατών στην περιοχή της Βαλκανικής αποτυπώνονται οι αντιφάσεις του καπιταλισμού την περίοδο του ιμπεριαλισμού.
Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι ήταν προϊόν εντάσεων που συσσωρεύονταν τόσο σε βαλκανικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, προανάκρουσμα του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου. Πώς συναντώνται οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί με φιλοδοξίες των ντόπιων κυρίαρχων τάξεων και τους εθνικισμούς τους στο πολύχρωμο ψηφιδωτό των Βαλκανίων;
«Αρχίζω ν’ ανησυχώ πραγματικά για τον τρόπο που θα λυθούν τα ζητοίματα της μοιρασιάς· αδύνατο μου φαίνεται το να μοιραστούμε οι σύμμαχοι την Τουρκία χωρίς πόλεμο, δεύτερον αναμεταξύ μας, εξόν αν έχουμε μια ορισμένη προκαταβολική συμφωνία, μα και πάλι...».2
Ο Δραγούμης εκφράζει με τρόπο χαρακτηριστικό αυτό το κράμα αμοραλισμού, κυνισμού και αστικής καλλιέπειας που χαρακτηρίζει τους «πεφωτισμένους» κύκλους του ελληνικού καπιταλισμού. Στην προοπτική αυτή η αποτυχημένη εκστρατεία των ελληνικών στρατευμάτων στην επαναστατική Ρωσία, που αποτελεί προέκταση της επιθετικής πολιτικής του ελληνικού εθνικισμού3 αλλά και η τυχοδιωκτική εκστρατεία στην Μικρά Ασία που οδήγησε στην «καταστροφή» αφήνουν τελικά την πόλη της Θεσσαλονίκης ως το μοναδικό μεγάλο «λάφυρο» του ελληνικού ιμπεριαλισμού. Η Θεσσαλονίκη όπου συνυπάρχουν λαοί και πολιτισμοί, η Θεσσαλονίκη του εβραϊκού προλεταριάτου, των πολιτικών οργανώσεων, της Φεντερασιόν είναι μια ζωντανή κοινωνική πραγματικότητα που θέλει να καθυποτάξει και να διαχειριστεί η ελληνική αστική τάξη. Μια τάξη που στο πρόσωπο του Βενιζέλου και του «Ιδιώνυμου» θα βρει τελικά τον πιο «ευπρεπή» και καλλιεργημένο της πολιτικό που είναι σε θέση να κάνει τη βρώμικη δουλειά. Ο αντικομμουνισμός και ο αντισημιτισμός θα είναι τελικά τα εργαλεία που θα χρησιμοποιηθούν για να ηττηθεί το εργατικό κίνημα και να γίνει η Θεσσαλονίκη πόλη «ελληνική», σε πλήρη συντονισμό με την άνοδο του φασισμού στην Ευρώπη.
Η Θεσσαλονίκη εκτός από σταυροδρόμι πολιτισμών και μήλο της έριδος των εθνικισμών ήταν και εργαστήρι ίσως του ισχυρότερου εργατικού κινήματος στα Βαλκάνια εκείνη την εποχή. Σύμβολό του είναι η Φεντερασιόν. Ποιά ήταν η δράση και οι αιχμές της πολιτικής της παρέμβασης; Και γιατί αυτή η κληρονομιά έχει μάλλον υποτιμηθεί από τις δυνάμεις που κυριάρχησαν στην Αριστερά λίγες δεκαετίες μετά;
Ρώσικη Επανάσταση
Καταλύτης όχι μόνο στα Βαλκάνια αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα βέβαια θα είναι η μεγάλη ρωσική επανάσταση. Μια κοινωνική επανάσταση όπου για πρώτη φορά στην ιστορία οι εργάτες θα πάρουν την εξουσία και θα απαλλοτριώσουν την αστική τάξη και τους καπιταλιστές. Ο φόβος της σοβιετικής επανάστασης είναι διάχυτος και στον αστικό κόσμο της Θεσσαλονίκης. Χαρακτηριστικό το απόσπασμα της εφημερίδας Μακεδονικά Νέα, Τρίτη 14. 4. 1925 το άρθρο με τον τίτλο: «Οι Μπολσεβίκοι είνε έτοιμοι να περάσουν εις ενέργειας εις την Βαλκανικήν».«ΛΟΝΔΙΝΟΝ 14.- Eις το τελευταίον φύλλον του «Ημερησίου Τηλεγράφου» (Daily Telegraph) δημοσιεύονται πληροφορίαι του διπλωματικού αυτού συνεργάτου κατά τις οποίες οι Κυβερνήται της Μόσχας απεφάσισαν να ενισχύσουν ιδιαιτέρως την από την βαλκανικήν Μπολσεβικικήν Προπαγάνδαν της οποίας το κέντρον ευρίσκεται εις Βιέννην. Προς σκοπόν αυτόν απέστειλαν ως πρεσβευτήν τον πολύ Γιόφφε,4 έναν εκ των σημαντικοτέρων Μπολσεβικικών παραγόντων. Ιδιαιτέρως αι προσπάθειαι των Μπολσεβίκων στρέφονται προς την Αλβανίαν, Ελλάδαν και Βουλγαρίαν αι οποίαι χαρακτηρίζονται ως φωλεαί μικροβίων...».5
Η δημιουργία της Φεντερασιόν και η σημαντική πολιτική της δράση είναι ένα χαρακτηριστικό φαινόμενο που πιστοποιεί πως η πορεία προς τη μεγάλη επανάσταση των Μπολσεβίκων υλοποιήθηκε μέσα από ένα τεράστιο και πλούσιο κοινωνικό ρεύμα που εκδηλώθηκε σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες. Χώρες, για να μην το ξεχνάμε, οι αστικές τάξεις των οποίων έσυραν τους λαούς τους σε ένα πρωτοφανές ανθρώπινο σφαγείο που ονομάστηκε Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Η τύχη της Φεντερασιόν και το πολιτικό της μήνυμα ήταν τελικά αναπόδραστα συνδεδεμένη με την τύχη και τις εξελίξεις στο διεθνές επαναστατικό κίνημα και την ίδια τη Σοβιετική Ένωση. Η σταλινική γραφειοκρατία υποδούλωσε τη Διεθνή στα πολιτικά ζιγκ-ζακ της κρατικής της διπλωματίας όπου κυριαρχούσε πλέον όχι ο προλεταριακός διεθνισμός αλλά τα «εθνικά συμφέροντα» του «σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα». Το πέρασμα λοιπόν από την «εβραϊκή» διεθνιστική Φεντερασιόν, και το «Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο» θα σημαδέψει μια ολόκληρη εποχή και βέβαια οι επιπτώσεις του θα βρίσκονται ακόμη και σήμερα στην πολιτική επικαιρότητα. Στο σημείο αυτό αξίζει να σταθούμε στην κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα που διαμορφώνεται στο Μεσοπόλεμο —στην Ευρώπη με την επικράτηση του φασισμού και του ναζισμού σε Ιταλία και Γερμανία και την προετοιμασία της φρανκικής αντεπανάστασης στην Ισπανία— αλλά και στην Ελλάδα των διαρκών πραξικοπημάτων, των πολιτικών διώξεων και εκτοπίσεων και του φιλοναζιστικού μεταξικού καθεστώτος. Να σημειώσουμε ότι το καθεστώς Μεταξά όταν κατέλαβαν την χώρα οι δυνάμεις του Άξονα παρέδωσε τους πολιτικούς του αντιπάλους που ήταν κρατούμενοι στα χέρια των Γερμανών και Ιταλών κατακτητών. Αυτή η καταστροφή του κοινωνικού, συνδικαλιστικού και πολιτιστικού ιστού, η δηλητηρίαση του δημόσιου βίου από ένα κλίμα ιδεολογικής, πολιτιστικής και εν τέλει ρατσιστικής βίας, ο απόλυτος κοινωνικός κυνισμός του πλιάτσικου και ο εργαλειοποιημένος καιροσκοπισμός ως κοινωνική αξία, λειτούργησαν τελικά καταστροφικά τη στιγμή που ένα μεγάλο, το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού της Θεσσαλονίκης βρέθηκε υπό διωγμόν.6 Σε μια πόλη με κατεστραμμένα τα πολιτικά και κοινωνικά της δίκτυα από ένα δικτατορικό καθεστώς κατανοεί κανείς πόσο δύσκολα ήταν για κάποιον να προφυλαχτεί ή να βρει καταφύγιο τη στιγμή του ύψιστου κινδύνου.
ΚΑΤΕΣΧΕΘΗΣΑΝ ΤΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ Κ.Κ.
«Πρό μηνός περίπου τό ΦΩΣ ἀνέγραψεν τήν εἴδησιν καθ᾽ἥν εἰς τά παρά τόν συνοικισμόν Ἁγίας Παρασκευῆς Ἰσραηλητικά νεκροταφεῖα ἀνεκαλύφθησαν καὶ συνελήφθησαν κομμουνισταὶ συνεδριάζοντες ἐφ᾽ὧν κατασχέθηκαν καὶ διάφορα ἔγγραφα ἀποκαλυπτικὰ... Παρὰ τὴν τηρηθεῖσαν μυστικὸτητα ἐκ μέρους τῶν ἀρχῶν εἴμεθα εἰς θέσιν νὰ γνωρὶζομεν ὅτι διὰ τῶν ἐγγράφων τούτων ἐγνώσθη πλέον ὁλόκληρος ἡ ὀργάνωσις τῶν κομμουνιστῶν ὧν ἀνώτατος διευθύνων ἦτο ὁ συλληφθείς ‘‘Ἀόρατος’’ κατὰ τόν κύριον Ἀστυνομικόν Διευθυντήν Ἰωάννης Μοναστηριώτης ἤ Δεκελιώτης. Ὁ Μοναστηριώτης7 παρά τό ἀνώτατον Κομμουνιστικόν ἀξιώμά του ἦτο ἄγνωστος ἐνταῦθα καὶ εἰς αὐτούς ἀκόμη τούς Κομμουνιστικούς κύκλους μή ἐμφανιζόμενος εἰς οὐδεμίαν συγκέντρωσιν. Διευθύνων ἐκ τοῦ ἀφανοῦς τὰ πάντα, ἔδινε διαταγάς πρός τοὺς ἐπικεφαλῆς φανεροὺς ἤ ἀφανεῖς ὑμνήτορας τῶν κομμουνιστῶν. Ὅλαι αἱ κινήσεις, ὁλαι αἱ διαταγαὶ, ὅλαι αἱ κυκλοφοροῦσαι προκηρύξεις διευθύνοντο ἤ ἐξεδίδοντο ὑπὸ τοῦ “ἀοράτου” τούτου Κομμουνιστικοῦ ἀρχηγοῦ ἔχοντος τό “βέτο” ἐπί παντός».Τι αξία έχει σήμερα για την αριστερά και ιδιαίτερα για την αντικαπιταλιστική αριστερά, μια τέτοια συζήτηση;
Στο φως των πρόσφατων εκλογικών αποτελεσμάτων και της εφιαλτικής ανάδυσης της ναζιστικής συμμορίας της Χρυσής Αυγής στο πολιτικό προσκήνιο όλες οι ιστορικές συντεταγμένες που ορίζουν την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα αναδεικνύνουν το ιστορικό πλαίσιο που ορίζει και εγκαλεί την συγκυρία. Σαν μια δραματική αναπαράσταση με φόντο μιαν εκ νέου βαθύτατη κρίση του καπιταλιστικού συστήματος, όλα τα ερωτήματα επαναδιατυπώνονται με τρόπο σφοδρό. Η ιστορία και η ταξική πραγματικότητα αδιαφορούν για το κενό και έτσι το ζήτημα του πώς θα λυθούν τα αδιέξοδα του συστήματος έχει βαθύτατο στρατηγικό και πολιτικό χαρακτήρα. Η μεγάλη κρίση του καπιταλισμού του 1929 ξέβρασε την ανθρωπότητα στις φρικαλέες όχθες του σταλινισμού, του ναζισμού, του Ολοκαυτώματος και ενός ακόμη αιματηρού παγκόσμιου πολέμου. Το ερώτημα παραμένει επίκαιρο. Διέξοδο στην κρίση είτε θα δώσει η νικηφόρα επανάσταση της «γης των κολασμένων»8 είτε «η σιδερένια φτέρνα»9 του κεφαλαίου και της τάξης του. Απάντηση στο ερώτημα που θα αφαιρέσει τον όποιο ρητορικό χαρακτήρα από το σύντομο αυτό κείμενο και θα το αξιολογήσει εν τέλει στη δοκιμασία της αλήθειας του λόγου που απορρέει από την αδήριτη ιστορική εμπειρία.
1. Φίλιππος Στέφανου Δραγούμη, Ημερολόγιο, Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-1913, εκδ. Δωδώνη Αθήνα 2006 (3 Γενάρη 1913). Ο Φίλιππος Δραγούμης (1890 - 1980) ήταν πολιτικός και νομικός. Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιος του Στέφανου Δραγούμη. Σπούδασε νομικά στο πανεπιστήμιο των Αθηνών, του οποίου έγινε και διδάκτορας. Έλαβε μέρος στους βαλκανικούς πολέμους και έπειτα, το 1914, εισήλθε στο διπλωματικό σώμα. Υπηρέτησε ως υποπρόξενος στο Γενικό προξενείο της Αλεξάνδρειας και στη συνέχεια παραιτήθηκε για να ασχοληθεί με την πολιτική. Εκλέχτηκε πρώτη φορά βουλευτής το 1920 και το 1927 έλαβε μέρος στην επιτροπή σύνταξης του συντάγματος. Το 1932 έγινε υπουργός Β. Ελλάδος στην κυβέρνηση Τσαλδάρη. Με την έναρξη της κατοχής εγκατέλειψε την Ελλάδα και κατέφυγε στο Κάιρο, όπου βρισκόταν η κυβέρνηση. Σε αυτή διετέλεσε υφυπουργός εξωτερικών, θέση την οποία ανέλαβε και πάλι το 1946 στην Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Τσαλδάρη Απριλίου 1946. Στην επόμενη Κυβέρνηση Τσαλδάρη του Οκτωβρίου 1946 χρημάτισε υπουργός Στρατιωτικών. Στην υπηρεσιακή κυβέρνηση Κιουσόπουλου χρημάτισε υπουργός εξωτερικών, ενώ σε αυτή του Πιπινέλη υπουργός εθνικής αμύνης. Το 1946 στάλθηκε στο Παρίσι ως μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας του συνεδρίου ειρήνης. Ήταν επίσης ισόβιο μέλος στην Πάγκειο επιτροπή και πρόεδρος της γλωσσικής εταιρείας, θέση την οποία διατήρησε για πενήντα χρόνια. Απεβίωσε στην Αθήνα. Ήταν παντρεμένος με την Ελένη Βαλαωρίτου, κόρη του Ιωάννη Βαλαωρίτη.
2. Φίλιππος Στέφανου Δραγούμη, Ημερολόγιο, ό.π., σ.93.
3. Δηλωτική των προθέσων της ελληνικής μπουρζουαζίας και του ρόλου που ονειρευόταν για τον εαυτό της στην περιοχή η θέση του Γενικού Επιτελείου Στρατού για την «Συμμαχική Επέμβαση εις την Ρωσίαν». «Ότε τον Οκτώβριον του 1917 εξερράγη η Μπολσεβική επανάστασις η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία και αι Ηνωμέναι Πολιτεία, εχορήγουν εις την Ρωσίαν τεραστίας ποσότητας πυρομαχικών, στρατιωτικού υλικού και τροφίμων, μέσω βάσεων εγκατασταθεισών εις Μουρμάνσκ και Αρχάγγελον. Η Τσαρική κυβέρνησις και εν συνεχεία η προσωρινή τοιαύτη (Κερένσκυ σ.τ.Σ) επλήρωνον τας αγοράς ταύτας μέσω δανείων. Η Μπολσεβική όμως Κυβέρνησις απηρνήθη πάντα ταύτα τα δάνεια και συνεπώς πλέον των 600 χιλιάδων τόννων υλικού και ίση ποσότης γαιανθράκων τελούντα υπό την ιδιοκτησίαν των Συμμάχων, παρέμενον εγκαταλελειμμένα επί των κρηπιδωμάτων του Μουρμάνσκ. Το ίδιον συνέβαινεν εις τον λιμένα του Βλαδιβοστόκ, ένθα είχον πραγματοποιηθή τεράστιαι εισαγωγαί υπό των Αμερικανών και των Ιαπώνων. Ήδη τα υλικά ταύτα εκινδύνευον να περιέλθουν εις χείρας των Μπολσεβίκων...». Οι ιστορικές αναλογίες με το Μνημόνιο και τη σημερινή κατάσταση της χώρας με τους ξένους της δανειστές ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες (στΣ).
4. Πρόκειται για τον επαναστάτη μπολσεβίκο και σοβιετικό διπλωμάτη Adolph Abramovich Joffe (1883-1927) με καταγωγή τον Ιουδαϊκό καραϊσμό. Συνεργάτης του Τρότσκι θα έρθει σε αντίθεση με την ανερχόμενη σταλινική γραφειοκρατία. Βαρειά άρρωστος θα αυτοκτονήσει αφήνοντας πίσω του πολιτική παρακαταθήκη που υπερασπιζόταν τη Σοβιετική Επανάσταση. Η κηδεία του στάθηκε αφορμή για μια από τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις της Αριστερής Αντιπολίτευσης.
5. Εφημερίδα ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ, 7 Αυγούστου 1932. «Σημαντική αντιβενιζελική, βασιλική και μαχητική πρωϊνή εφημερίδα, είναι η μόνη που εκδόθηκε πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή και διέκοψε την έκδοσή της στη διάρκεια του Μεσοπολέμου». Mανώλης Κανδυλάκης, Εφημεριδογραφία της Θεσσαλονίκης, ό.π., σ. 135.
6. Η παρατήρηση από τον ιστορικό Όμηρο Ταχμαζίδη συνεργάτη του περιοδικού ΕΝΕΚΕΝ.
7. Αρχές Ιουλίου 1922, σύλληψη 22 στρατιωτών για αντιπολεμική δράση, πρωταγωνιστές αντιπολεμικής δράσης: Ελ. Σταυρίδης, Π. Πουλιόπουλος, Γιάννης Μοναστηριώτης, Γιώργος Νίκολης, Μπονάνος κ.α. Παρά τις δυσκολίες, στην πόλη της Σμύρνης, εν καιρώ πολέμου, εκδίδονταν δύο δελτία: Κόκκινος Φρουρός από την ομάδα του Πουλιόπουλου και Φούντα από την ομάδα του Νίκολη.
8. Στίχοι του από τον Ύμνο της Διεθνούς του Eugene Pottier (1816–1887) που συμμετείχε στην Παρισινή Κομμούνα.
9. Jack London, Η σιδερένια φτέρνα (The Iron Heel), 1908.
http://socialismfrombelow.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=350:i92&Itemid=1
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου