του Μπάμπη Κουρουνδή
Η πολυεθνική Θεσσαλονίκη
Το ιστορικό μυθιστόρημα «Σελανίκ» του Βασίλη Τσιράκη έρχεται να μας
προσφέρει μια γλαφυρή εικόνα της Θεσσαλονίκης των αρχών του 20ού αιώνα
την πιο κατάλληλη περίοδο. Φέτος συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την
ενσωμάτωση της πόλης στο ελληνικό κράτος και τα αφιερώματα σε τοπικές
εφημερίδες και περιοδικά πληθαίνουν διαρκώς. Ο βασικός άξονάς τους,
όμως, είτε είναι διαποτισμένος από την αγωνία απόδειξης της
«ελληνικότητας» της Θεσσαλονίκης, είτε αντιμετωπίζει το πολυεθνικό της
παρελθόν σαν ένα χαμένο φολκλόρ που αποτελούσε απλώς το πεδίο ξεδίπλωσης
των διάφορων βαλκανικών εθνικισμών. Ο Β. Τσιράκης, με τη στρωτή
μυθιστορηματική αφήγησή του καταφέρνει, χωρίς να υποτιμήσει την
απεικόνιση των χαρακτήρων που πρωταγωνιστούν, να παρουσιάσει την
πόλη όπως ήταν πραγματικά: ένα μωσαϊκό εθνοτήτων, τις αντιθέσεις μεταξύ των οποίων προσπαθούσαν να εκμεταλλευθούν μικρές και μεγάλες δυνάμεις, αλλά και ένα πεδίο δράσης για νεογέννητα και ορμητικά σοσιαλιστικά και εργατικά κινήματα όπως η Φεντερασιόν. Γι’ αυτό και τονίζει με το στόμα μιας γαλλίδας απεσταλμένης: «με μια κουβέντα θα έλεγα πως είναι η πόλη των μεγάλων αντιφάσεων. Δεν νομίζω να υπάρχει στον κόσμο άλλη πόλη με τόσες αντιθέσεις, εθνικές, κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές, πολιτιστικές».
Ο τίτλος του βιβλίου αναφέρεται στην επίσημη ονομασία της πόλης κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας. Η βύθιση του «Γουαλντακιβίρ» και οι βομβιστικές επιθέσεις των αναρχοσοσιαλιστών βαρκάρηδων που αποσπάστηκαν από την ΕΜΕΟ το 1903 συνιστούν την άκρη ενός νήματος που περιλαμβάνει δολοφονίες, έρωτες και πολιτικές ανατροπές. Η ιστορία ξεδιπλώνεται μέσα από τη ζωή τριών οικογενειών που συναντώνται τυχαία σε ένα ξενοδοχείο της πόλης την παραμονή πρωτοχρονιάς του 1900 και φτάνει ως το φθινόπωρο του 1916. Όπως επισημαίνει ένας κεντρικός ήρωας του βιβλίου, από το 1903 στο 1916, «ο πληθυσμός της θα έπρεπε τώρα να ξεπερνά τις τριακόσιες χιλιάδες ψυχές, αυτή η πόλη τα τελευταία χρόνια είχε περάσει τα μύρια όσα, είχε υποστεί μια πρωτόγνωρη τρομοκρατική ενέργεια και μια αιματηρή διένεξη όπου κι οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές δρούσαν στην παρανομία, είχε βιώσει την επανάσταση του Χουριέτ, τις πρώτες εργατικές απεργίες και είχε γεννήσει την πρώτη σοσιαλιστική οργάνωση της αυτοκρατορίας, είχε αντέξει σε δυο επιδημίες και μια χρεοκοπία, είχε φυλακίσει ένα σουλτάνο και είχε υποδεχτεί με όλες τις τιμές το διάδοχό του, είχε πάρει μέρος σε δυο συνεχόμενους τοπικούς πολέμους που το τέλος τους την είχαν βρει με άλλη κρατική υπόσταση, πασχίζοντας να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα είχε γίνει μάρτυρας της εν ψυχρώ δολοφονίας ενός βασιλιά, χωρίς να καταλάβει το πώς και το γιατί είχε καταληφθεί μέσα σ’ ένα βράδυ από έναν πολυεθνικό στρατό που ξεπερνούσε τον πληθυσμό της και πριν προλάβει να σταθεί στα πόδια της είχε βαπτιστεί έδρα μιας επαναστατικής κυβέρνησης που είχε χωρίσει τη χώρα στα δυο βάζοντάς την στον πόλεμο που κατάτρυχε την Ευρώπη κι όλα αυτά μέσα σε δεκατρία μόλις χρόνια».
Στο «Σελανίκ», η ιστορία δεν αποτελεί απλώς το πλαίσιο δράσης των ηρώων του μυθιστορήματος, αλλά διαμορφώνει τους ανθρώπινους χαρακτήρες και διαμορφώνεται από τους ίδιους. Με έναν ιδιαίτερο τρόπο, για να θυμηθούμε το Μαρξ, οι άνθρωποι του μυθιστορήματος γράφουν ιστορία αν και σε συνθήκες που δεν έχουν διαμορφωθεί από αυτούς. Ο Στεφάν, η Βικτωρία, ο Φαμπιάν, ο Διονύσης αλλάζουν οι ίδιοι, αφήνουν όμως και το ιδιαίτερο αποτύπωμά τους στις ιστορικές εξελίξεις. Το ίδιο βέβαια και τα συλλογικά υποκείμενα της εποχής: το 1909 ο Μπεναρόγια της Φεντερασιόν αγορεύει «αν οι εργάτες διαχωρίσουν τη θέση τους, οργανωθούν ανεξάρτητα και αγωνιστούν για την τάξη τους και τα ιδανικά της, τότε οι εθνικιστικές διαμάχες θα χάσουν τη βάση που τους συντηρεί…». Την ίδια χρονιά, οι θεατρίνες του θιάσου της Μαρίκας Κοτοπούλη εμπνέονται από τις σουφραζέτες χορεύοντας και τραγουδώντας: «εγώ είμαι η νέα γυναίκα, που θα καπνίζω και θα ψηφίζω, η καθεμιά μας αξίζει για δέκα, δεν δίνω για άνδρες έναν παρά». Το 1912 η Θεσσαλονίκη απελευθερώνεται. Από ποιους; Η απογραφή του 1913 μας δίνει μια πρώτη απάντηση για τη σύνθεση του πληθυσμού: «62.000 εβραίοι, 46.000 τούρκοι, 40.000 έλληνες, 6.000 βούλγαροι, 4.000 φραγκολεβαντίνοι». Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι συνεκτικό ιστό του πληθυσμού αποτελούσε σε μεγάλο βαθμό το εργατικό κίνημα της πόλης. Ακόμα και το 1916, ενώ μαινόταν ο Εθνικός Διχασμός, η Φεντερασιόν αντιστάθηκε στον εθνικιστικό παροξυσμό, οργάνωσε σκληρές απεργίες, ιδιαίτερα σε κλάδους όπως οι τροχιοδρομικοί και οι καπνεργάτες, έστω και αν τις πλήρωσε με αιματηρή καταστολή και την εκτόπιση του Μπεναρόγια στη Νάξο.
Το έργο του Βασίλη Τσιράκη αξίζει να διαβαστεί πλατιά. Όμως, είναι εξίσου αλήθεια ότι για τους αναγνώστες και αναγνώστριες από τη Θεσσαλονίκη παρουσιάζει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Θα βρουν σ’ αυτό την ιστορία και τις μετονομασίες δρόμων, πλατειών, ακόμα και ξενοδοχείων της πόλης, καθώς ο συγγραφέας αξιοποίησε δημιουργικά πλήθος μελετών για τη Θεσσαλονίκη της εποχής, ιδιαίτερα εκείνες του Κ. Τομανά. Ο συγγραφέας, ταυτόχρονα με την πλούσια πολιτική δράση του στην αντικαπιταλιστική αριστερά, έχει ήδη να επιδείξει αξιόλογα έργα τέχνης, από μυθιστορήματα μέχρι θεατρικά και ταινίες μικρού μήκους. Με το «Σελανίκ», αποδεικνύει ότι το ιστορικό μυθιστόρημα, που γνωρίζει τη δική του μικρή άνθηση στις μέρες μας, μπορεί να αναδείξει με γλαφυρό τρόπο κρυμμένες πτυχές της ιστορίας και έτσι να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τόσο τις διαδρομές της, όσο και ενδεχόμενες μελλοντικές κατευθύνσεις της.
Τιμή 12€, 174 σελίδες
Εκδόσεις Βιβλιόραμα
http://socialismfrombelow.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=354:i92&Itemid=1
πόλη όπως ήταν πραγματικά: ένα μωσαϊκό εθνοτήτων, τις αντιθέσεις μεταξύ των οποίων προσπαθούσαν να εκμεταλλευθούν μικρές και μεγάλες δυνάμεις, αλλά και ένα πεδίο δράσης για νεογέννητα και ορμητικά σοσιαλιστικά και εργατικά κινήματα όπως η Φεντερασιόν. Γι’ αυτό και τονίζει με το στόμα μιας γαλλίδας απεσταλμένης: «με μια κουβέντα θα έλεγα πως είναι η πόλη των μεγάλων αντιφάσεων. Δεν νομίζω να υπάρχει στον κόσμο άλλη πόλη με τόσες αντιθέσεις, εθνικές, κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές, πολιτιστικές».
Ο τίτλος του βιβλίου αναφέρεται στην επίσημη ονομασία της πόλης κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας. Η βύθιση του «Γουαλντακιβίρ» και οι βομβιστικές επιθέσεις των αναρχοσοσιαλιστών βαρκάρηδων που αποσπάστηκαν από την ΕΜΕΟ το 1903 συνιστούν την άκρη ενός νήματος που περιλαμβάνει δολοφονίες, έρωτες και πολιτικές ανατροπές. Η ιστορία ξεδιπλώνεται μέσα από τη ζωή τριών οικογενειών που συναντώνται τυχαία σε ένα ξενοδοχείο της πόλης την παραμονή πρωτοχρονιάς του 1900 και φτάνει ως το φθινόπωρο του 1916. Όπως επισημαίνει ένας κεντρικός ήρωας του βιβλίου, από το 1903 στο 1916, «ο πληθυσμός της θα έπρεπε τώρα να ξεπερνά τις τριακόσιες χιλιάδες ψυχές, αυτή η πόλη τα τελευταία χρόνια είχε περάσει τα μύρια όσα, είχε υποστεί μια πρωτόγνωρη τρομοκρατική ενέργεια και μια αιματηρή διένεξη όπου κι οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές δρούσαν στην παρανομία, είχε βιώσει την επανάσταση του Χουριέτ, τις πρώτες εργατικές απεργίες και είχε γεννήσει την πρώτη σοσιαλιστική οργάνωση της αυτοκρατορίας, είχε αντέξει σε δυο επιδημίες και μια χρεοκοπία, είχε φυλακίσει ένα σουλτάνο και είχε υποδεχτεί με όλες τις τιμές το διάδοχό του, είχε πάρει μέρος σε δυο συνεχόμενους τοπικούς πολέμους που το τέλος τους την είχαν βρει με άλλη κρατική υπόσταση, πασχίζοντας να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα είχε γίνει μάρτυρας της εν ψυχρώ δολοφονίας ενός βασιλιά, χωρίς να καταλάβει το πώς και το γιατί είχε καταληφθεί μέσα σ’ ένα βράδυ από έναν πολυεθνικό στρατό που ξεπερνούσε τον πληθυσμό της και πριν προλάβει να σταθεί στα πόδια της είχε βαπτιστεί έδρα μιας επαναστατικής κυβέρνησης που είχε χωρίσει τη χώρα στα δυο βάζοντάς την στον πόλεμο που κατάτρυχε την Ευρώπη κι όλα αυτά μέσα σε δεκατρία μόλις χρόνια».
Στο «Σελανίκ», η ιστορία δεν αποτελεί απλώς το πλαίσιο δράσης των ηρώων του μυθιστορήματος, αλλά διαμορφώνει τους ανθρώπινους χαρακτήρες και διαμορφώνεται από τους ίδιους. Με έναν ιδιαίτερο τρόπο, για να θυμηθούμε το Μαρξ, οι άνθρωποι του μυθιστορήματος γράφουν ιστορία αν και σε συνθήκες που δεν έχουν διαμορφωθεί από αυτούς. Ο Στεφάν, η Βικτωρία, ο Φαμπιάν, ο Διονύσης αλλάζουν οι ίδιοι, αφήνουν όμως και το ιδιαίτερο αποτύπωμά τους στις ιστορικές εξελίξεις. Το ίδιο βέβαια και τα συλλογικά υποκείμενα της εποχής: το 1909 ο Μπεναρόγια της Φεντερασιόν αγορεύει «αν οι εργάτες διαχωρίσουν τη θέση τους, οργανωθούν ανεξάρτητα και αγωνιστούν για την τάξη τους και τα ιδανικά της, τότε οι εθνικιστικές διαμάχες θα χάσουν τη βάση που τους συντηρεί…». Την ίδια χρονιά, οι θεατρίνες του θιάσου της Μαρίκας Κοτοπούλη εμπνέονται από τις σουφραζέτες χορεύοντας και τραγουδώντας: «εγώ είμαι η νέα γυναίκα, που θα καπνίζω και θα ψηφίζω, η καθεμιά μας αξίζει για δέκα, δεν δίνω για άνδρες έναν παρά». Το 1912 η Θεσσαλονίκη απελευθερώνεται. Από ποιους; Η απογραφή του 1913 μας δίνει μια πρώτη απάντηση για τη σύνθεση του πληθυσμού: «62.000 εβραίοι, 46.000 τούρκοι, 40.000 έλληνες, 6.000 βούλγαροι, 4.000 φραγκολεβαντίνοι». Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι συνεκτικό ιστό του πληθυσμού αποτελούσε σε μεγάλο βαθμό το εργατικό κίνημα της πόλης. Ακόμα και το 1916, ενώ μαινόταν ο Εθνικός Διχασμός, η Φεντερασιόν αντιστάθηκε στον εθνικιστικό παροξυσμό, οργάνωσε σκληρές απεργίες, ιδιαίτερα σε κλάδους όπως οι τροχιοδρομικοί και οι καπνεργάτες, έστω και αν τις πλήρωσε με αιματηρή καταστολή και την εκτόπιση του Μπεναρόγια στη Νάξο.
Το έργο του Βασίλη Τσιράκη αξίζει να διαβαστεί πλατιά. Όμως, είναι εξίσου αλήθεια ότι για τους αναγνώστες και αναγνώστριες από τη Θεσσαλονίκη παρουσιάζει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Θα βρουν σ’ αυτό την ιστορία και τις μετονομασίες δρόμων, πλατειών, ακόμα και ξενοδοχείων της πόλης, καθώς ο συγγραφέας αξιοποίησε δημιουργικά πλήθος μελετών για τη Θεσσαλονίκη της εποχής, ιδιαίτερα εκείνες του Κ. Τομανά. Ο συγγραφέας, ταυτόχρονα με την πλούσια πολιτική δράση του στην αντικαπιταλιστική αριστερά, έχει ήδη να επιδείξει αξιόλογα έργα τέχνης, από μυθιστορήματα μέχρι θεατρικά και ταινίες μικρού μήκους. Με το «Σελανίκ», αποδεικνύει ότι το ιστορικό μυθιστόρημα, που γνωρίζει τη δική του μικρή άνθηση στις μέρες μας, μπορεί να αναδείξει με γλαφυρό τρόπο κρυμμένες πτυχές της ιστορίας και έτσι να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τόσο τις διαδρομές της, όσο και ενδεχόμενες μελλοντικές κατευθύνσεις της.
Τιμή 12€, 174 σελίδες
Εκδόσεις Βιβλιόραμα
http://socialismfrombelow.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=354:i92&Itemid=1
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου