Βλάντιμιρ Μαγιακόφσκι - ο ποιητής της επανάστασης και του έρωτα

http://www.politikokafeneio.com/politismos/magiakofski201.htm

"Ο ποιητής πέθανε, ζήτω η ποίηση! Ανυπεράσπιστο ένα παιδί των ανθρώπων κύλησε στην άβυσσο! Όμως ζήτω η δημιουργική ζωή που, ως την τελευταία του στιγμή ο Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι την τύλιξε με τα πολύτιμα νήματα της ποίησής του!!!". (Λ. ΤΡΟΤΣΚΙ)

"Ο μεγάλος ποιητής γεννιέται από τις αντιθέσεις της εποχής του. Γνωρίζει πριν από τους άλλους την ανισότητα των πραγμάτων, τη μετατόπισή τους, την πορεία της αλλαγής τους. Οι άλλοι αγνοούν ακόμα το αύριο. Ο ποιητής το προσδιορίζει, γράφει γι΄ αυτό...". (Σκλόφσκι). Ο ποιητής της Επανάστασης αυτοκτόνησε στις 14 Απριλίου του 1930. Ο Αντρέ Μπρετόν και ο Λέων Τρότσκι έγραψαν δύο νεκρολογικά κείμενα την ίδια αυτή χρονιά. Κείμενα αλληλοσυγκρουόμενα, συνηθέστερα συμπλέοντα, πάντως - όπως έγραψε σε αφιέρωμά της η Επαναστατική Μαρξιστική Επιθεώρηση - κείμενα μίας εξέχουσας αισθαντικότητας. Με βάση τα παραπάνω διάφανα και ευανάγνωστα αυτά κείμενα, και κυρίως τη συνεισφορά του σ. Γ. ΣΑΡΑΝΤΟΓΛΟΥ και τις μικρές προσθήκες (και σχολιασμούς) του Παναγιώτη Βήχου το ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ επιχειρεί σήμερα να εκμαιεύσει τις διαστάσεις διαφορές, κοινούς τόπους, βιώματα, κλπ., που αναδύονται μέσα απο τα δύο αυτά άρθρα τα οποία πραγματεύονται την ίδια εποχή το ίδιο ακριβώς θέμα: τον ΒΛΑΔΙΜΗΡΟ ΜΑΓΙΑΚΟΦΣΚΙ.

Αυτό ήταν το σημείωμα που ο Μαγιακόφσκι έγραψε λίγο πριν την αυτοκτονία του:

"Σε όλους.

Μην κατηγορήσετε κανέναν για το θάνατό μου και παρακαλώ να λείψουν τα κουτσομπολιά. Ο Μακαρίτης τα απεχθανόταν φοβερά.

Μαμά, αδελφές, και σύντροφοι, σχωρέστε με - αυτός δεν είναι τρόπος (δεν τον συμβουλεύω σε κανένα), μα εγώ δεν έχω διέξοδο.

Λιλή αγάπα με.

Συντρόφισσα κυβέρνηση, η οικογένειά μου είναι η Λιλή Μπρίκ, η μαμά, οι αδελφές και η Βερόνικα Βιτόλνταβνα Πολόνσκαγια.

Αν τους εξασφαλίσεις μια ανεκτή ζωή, σ΄ ευχαριστώ.

Τα αρχινισμένα ποιήματα δώστε τα στους Μπρίκ, αυτοί θα τα καθαρογράψουν

Όπως λένε

"Το επεισόδιο έληξε"

η βάρκα του Ερωτα

συντρίφτηκε πάνω στην καθημερινότητα

Εχω ξοφλήσει τους λογαριασμούς μου με τη ζωή

Πρός τι λοιπόν η απαρίθμηση

των αμοιβαίων πόνων

των συμφορών

και των προσβολών.

Νάστε ευτυχισμένοι".

(Οι εκδόσεις "ΟΔΥΣΣΕΑΣ" κυκλοφορούν τα "Ερωτικά γράμματα στη ΛΙΛΙΑ ΜΠΡΙΚ" του Βλαδίμηρου Μαγιακόφσκι).

Η νεκρολογία του Τρότσκι στον ποιητή Βλαδίμηρο Μαγιακόφσκι εμπεριέχει-τηρουμένων των αναλογιών - περισσότερα υπαρξιακά και λυρικά στοιχεία ή παραμέτρους, σε συσχετισμό με τον επιθανάτιο λόγο του Μπρετόν ο οποίος μ΄ όλα τα υποτιθέμενα - "τολμηρά" ερωτικοφανή του στοιχεία βαθμιαία εξελίσσεται σε μιά πολεμική, πέραν λυρισμών και δακρύων, παρ΄ όλα αυτά και οι δύο συγγραφείς αναπόφευκτα επικεντρώνονται σε κάποιους κοινούς τόπους. Ας τους προσδιορίσουμε λοιπόν:

1. Ο Ποιητής και το έργο του.

2. Ο Ποιητής ενώπιος - ενωπίω.

3. Ο Ποιητής στις σχέσεις του με το κόμμα.

4. Ο Ποιητής και ο Ερωτας.

Ομως πριν πριν από την "συγκριτική" ανάγνωση των κειμένων του Τρότσκι και του Μπρετόν θεωρώ απαραίτητο να παρατεθούν κάποια αδρά στοιχεία της σχέσης των δύο συγγραφέων πρίν και μετά από την αυτοκτονία του Μαγιακόφσκι, όπως τα παρουσιάζει ο σ. Γ. Σαραντόγλου. Κι ακόμη να οριοθετηθεί...πολιτικά ο Μπρετόν του 1930. Αρχίζουμε λοιπόν την προσπάθεια μας.

Ο Μπρετόν από τον Οχτώβρη ήδη του 1925 στο άρθρο "βιβλιοκριτική του "L. Trotsky: "Lenine", ("Revolution Surrealiste No 5") διάκειται ευμενώς - το λιγώτερο που θα μπορούσε κανείς να πει - απέναντι στο έργο του Τρότσκι. Το άρθρο καταλήγει περίπου ενθουσιωδώς με τα παρακάτω "αξέχαστα" (χαρακτηρισμός του Μπρετόν) λόγια του Τρότσκι:

"Και αν σημάνει συναγερμός στη Δύση - και θα σημάνει - όσο και αν εκείνη τη στιγμή είμαστε απορροφημένοι στους υπολογισμούς μας, στα συμπεράσματά μας και στη Ν.Ε.Π. μας θα απαντήσουμε - παρ΄ όλα αυτά - στο κάλεσμα χωρίς δισταγμό ή χρονοτριβή: είμαστε επαναστάτες απο την κορυφή μέχρι τα νύχια, υπήρξαμε επαναστάτες και θα παραμείνουμε επαναστάτες μέχρι το τέλος...".

Αξίζει να σημειωθεί ότι στο ίδιο άρθρο αθώα και ανυποψίαστα ο Μπρετόν αναρωτιέται πώς μπορεί να υπάρχουν άνθρωποι που να θεωρούν την Οκτωβριανή επανάσταση γεγονός τετελεσμένο εν έτει 1925... Δύο χρόνια αργότερα ο Μπρετόν (ο πάπας του Υπερρεαλισμού) προσχωρεί στο ΚΚ Γαλλίας όπου και θα παραμείνει "επίσημα" μέχρι το 1935. Το 1952 στα "Entetiens" του ο ώριμος πλέον Μπρετόν μας προσφέρει μερικές πολύτιμες εκμυστηρεύσεις για την ιδιαζόντως κρίσιμη και ταραχώδη περίοδο 1929-1933 που σημάδεψε ανεπανόρθωτα την κατοπινή πορεία του υπερρεαλιστικού κινήματος.

Τα χρόνια λοιπόν εκείνα στάθηκαν περισσότερο από οδυνηρά για τους, συμπαθούντες ή μέλη του ΚΚΓ, υπερρεαλιστές που ασφυκτιούσαν ανάμεσα στις κομματικές επιταγές για καλλιτεχνική "πειθαρχία" και στην ελεύθερη υπερπραγμάτωση και καθημερινή μέθεξη με την περιπέτεια, που η υπερρεαλιστική τους ιδιότητα συνεπάγετο. Με εκ των προτέρων δεδομένο ότι η πιό πάνω αντίφαση ήταν εκ των πραγμάτων αδύνατο - ή περίπου... - να οδηγήσει ακόμη και σε κάποιου είδους ψευδοσύνθεση καταλαβαίνει κανείς τον αναβρασμό μέσα στην υπερρεαλιστική γκρούπα, η οποία πλέον κατηγορηματοποιείται με νέα κριτήρια, του πόσο δηλαδή θυσιάζει κανείς την υπερπραγμάτωση στο βωμό των κομματικών "πρέπει" ή κατά πόσον κανείς ξεγλιστράει από το κομματικό "τράβηγμα απο το μανίκι" για να παραμείνει και να λειτουργήσει κύρια και πρωταρχικά ως υπερρεαλιστής. (σ.σ. Στην Ελλάδα ο υπερρεαλισμός εμφανίστηκε επίσημα, με μια διάλεξη του Α. Εμπειρίκου. Πρόδρομοι υπήρχαν βέβαια αρκετά νωρίτερα. Τη χρονιά εκείνη εκδόθηκε το βιβλίο του Εμπειρίκου "Υψικάμινος" και όπως όλοι γνωρίζουμε ήταν μια χρονιά πολύ δύσκολη για ολόκληρο το εργατικό κίνημα, παραμονή της δικτατορίας του Μεταξά. Ταυτόχρονα, αυτή η στιγμή της εμφάνισης του υπερρεαλισμού έκλεινε μέσα της και το αντίθετό της: ήταν η περίοδος που είχαν συμπυκνωθεί στον υψηλότερο βαθμό οι αντιφάσεις της ελληνικής κοινωνίας. Ήταν η περίοδος της μεγαλύτερης ανάπτυξης της ταξικής πάλης, που έφτασε στο σημείο της έκρηξης με τη Γενική Απεργία του Μάη του ΄36 στη Θεσσαλονίκη. Σύμφωνα με την Κατερίνα Μάτσα, το ρόλο του καλλιτέχνη θα πρέπει να τον δούμε όπως τον εννοούσαν οι υπερρεαλιστές: να ζητάς το αδύνατο. Το αδύνατο για την τυπική λογική, που πρέπει να συλλάβεις ανατρέποντας αυτή τη λογική σε μια υπερπραγματικότητα όπου πραγματικά θα έχουν αρθεί οι κοινωνικές αντιφάσεις. Εδώ συναντιέται ο υπερρεαλισμός με την επανάσταση).

Το αν δεν εκδηλώσαμε την δέουσα ανησυχία - απολογείται ο Μπρετόν - για την εξορία του Τρότσκι είναι γιατί δεν είχαμε καταφέρει ακόμη (το 1929) "να συλλάβουμε στη βαθύτερη ουσία τους τα μέσα τα οποία μετείρχετο (το νέο ρωσικό καθεστώς)..." Πάντως θα πρέπει να θεωρηθεί - συνεχίζει ο Μπρετόν - ιδιαίτερα ενδεικτικό το γεγονός ότι η σύγκλιση γενικής συνέλευσης της υπερρεαλιστικής γκρούπας στις 11 Μάρτη 1929... πρότεινε σαν θέμα της "την κριτική εξέταση της ποινής που πρόσφατα επεβλήθη στον Λ. Τρότσκι". Τελικά - όπως θα ανέμενε κανείς - στην κοχλάζουσα ατμόσφαιρα της σύναξης αυτής όπου το κυρίαρχο ζητούμενο μοιάζει να ήταν η ποσοστιαία αναλογία κάθε ενός από τους συμμετέχοντες σε υπερρεαλισμό, άσπιλη και άμωμη καθαρή κομματική δράση, έγινε εύκολα κατορθωτό κάπου να ξεχαστεί και να καταπνιγεί το "θέμα Τρότσκι". Ωστόσο οι αμφιέσεις και τα προσωπεία διαρρηγνύονται οριστικά και αμετάκλητα (τουλάχιστον για τον ανυποψίαστο Μπρετόν) το 1930: Τον Νοέμβρη της χρονιάς αυτής στο "2ο Διεθνές Συνέδριο επαναστατών συγγραφέων" στο Kharkov της Σοβιετικής Ένωσης ο Λ. Αραγκόν και ο G. Santoul συνεπικουρούμενοι και από την Elsa Triolet υπογράφουν ένα κείμενο που αφίσταται προκλητικά από τις σαφώς δεδηλωμένες υπερρεαλιστικές θέσεις: Έτσι καταδικάζονται:

α) Το 2ο Μανιφέστο του Υπερρεαλισμού (1930) "γιατί αντιστρατεύεται τον διαλεκτικό υλισμό".

β) Ο φροϋδισμός γιατί αποτελεί "ιδεαλιστική ιδεολογία".

γ) Ο Τροτσκισμός γιατί δεν είναι τίποτε άλλο από μια "σοσιαλδημοκρατική και αντεπαναστατική ιδεολογία"!

Ας δούμε τώρα για λίγο τις σχέσεις του Τρότσκι με τον Μπρετόν κατά τη δεκαετία του ΄30 που είναι τόσο γνωστές που αρκεί μια απλή υπενθύμισή τους: Ο Μπρετόν που αντιτάσσεται θαρραλέα στην άρνηση της γαλλικής κυβέρνησης να χορηγήσει πολιτικό άσυλο στον περιπλανώμενο Λ. Τρότσκι (1934) τον επισκέπτεται τελικά στο Μεξικό το Φεβρουάριο του 1938. Κύημα της συνεύρεσής τους το Μανιφέστο "Για μια Ελεύθερη Επαναστατική Τέχνη" που υπογράφεται και απο τον μεξικανό ζωγράφο Ντιέγκο Ριβέρα και φυσικά τον Α. Μπρετόν.

Επιστρέφοντας από το Μεξικό ο Μπρετόν χωρίς καμιά χρονοτριβή "στήνει" το γαλλικό τμήμα της "Federation internationale de l΄ art revolutionnaire idependant" (F.I.A.R.I.) δηλαδή της "Διεθνούς Ένωσης της Επαναστατικής Ανεξάρτητης Τέχνης" η οποία πολύ σύντομα αποκτάει και το περιοδικό της "Cle" που δεν τα καταφέρνει όμως να επιζήσει πέραν του 2ου τεύχους του για λόγους που επαφίονται στον προβληματισμό του αναγνώστη. Αξίζει να σημειωθεί ωστόσο ότι στην ύλα του "Cle" Νο 2 (Φεβρουάριος 1939 - το "Cle" Νο 1 κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του ΄39) εμπεριέχεται και μια άκρως ενδιαφέρουσα επιστολή του ΤΡότσκι προς τον Μπρετόν. Ας μην παραλείψω ακόμη να αναφέρω ότι τρεις μήνες μετά την επιστροφή του από το Μεξικό ο Μπρετόν εκφώνησε έναν λόγο περιγραφικό των βιωμάτων και των εμπειριών του από τη συνεύρεσή του με τον Λ. Τρότσκι στη συγκέντρωση που οργάνωσε στο Παρίσι, για την επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης, το Εργατικό Διεθνιστικό Κόμμα.

Το τι επακολούθησε αυτού του θαυμαστού πυρετού συνευρέσεων, επαναστατικών συνάξεων, έκδοσης περιοδικών, λόγων και αντιλόγων και μανιφέστων επαφίεται - αλλά και αφιερώνεται - στην περιέργεια και φιλέργεια του απαιτητικού αλλά και φιλερεύνου αναγνώστη, γράφει ο σ. Γ. Σαραντόγλου, στο κείμενό του στην Επαναστατική Μαρξιστική Επιθεώρηση.

Αλλά καιρός είναι να επανέλθουμε στο κύριο θέμα μας, τον ποιητή της Επανάστασης, Βλαδίμηρο Μαγιακόφσκι.

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

"Ήδη ο Μπλόκ - γράφει ο Τρότσκι - είχε αναγνωρίσει στον Μαγιακόφσκι "τεράστιο ταλέντο" Μπορεί να πει κανείς δίχως υπερβολή ότι υπήρχαν στο Μαγιακόφσκι τα αντιφεγγίσματα της μεγαλοφυϊας. Δεν ήταν ωστόσο ταλέντο αρμονικό. Πού θα μπορούσε να βρεθεί καλλιτεχνική αρμονία μέσα σε κείνη τη δεκαετία των καταστροφών, στο ασημάδευτο όριο δύο εποχών; Στη δημιουργία του Μαγιακόφσκι οι κορυφές πάνε ζευγαρωτά με τις άβυσες, φανερώματα μεγαλοφυΐας ξαφνιάζουν πλάι σε στροφές τριμμένες, καμιά φορά μάλιστα κραυγαλέα αγοραίες...". (Λ. Τρότσκι: "Λογοτεχνία και Επανάσταση", σελ. 209)

Ο Τρότσκι υπογραμμίζει την συνύπαρξη στον Μαγιακόφσκι κορυφών και φανερωμάτων μεγαλοφυΐας πλάι σε κοινότυπους και περίπου ατάλαντους κραυγαλέους στοίχους. Ερμηνεύει αυτή την συνύπαρξη μέσα από το γεγονός ότι ο Μαγιακόφσκι υπήρξε αντικειμενικά ένας μεταιχμιακός ποιητής που λειτούργησε στο κομβικό ακριβώς σημείο της βίαιας συνάντησης δύο κόσμων - κι αυτό το ονομάζει δυσαρμονία - εκεί ακριβώς όπου ο παλιός κόσμος με όλα τα συμπαρομαρτούντα (παλιά ιδεολογία, "παλιά" τέχνη, κλπ) υποχωρεί μπροστά στην ανατολή ενός νέου πρωτόφαντου κόσμου έμπλεου από νέα πρωτάκουστα ακούσματα και ήχους και από νέα πρωτοφανέρωτα σχήματα και εικόνες.

Ο Μπρετόν από την άλλη μεριά - κι αυτό μοιάζει ολότελα φυσικό - εκθειάζει το ότι ο Μαγιακόφσκι αφιέρωσε τις προσωπικές του δημιουργίες στην Επανάσταση, μπόλιασε την Επανάσταση με τη δύναμη των στίχων του, πολλές φορές αφήνοντας παράμερα την ίδια τη ναρκισσιστική του δικαίωση. ("Η Επανάσταση και η Ποίηση μπλέκονται αξεδιάλυτα μέσα στο κεφάλι μου" δεν έγραφε κάποτε ο Μαγιακόφσκι;). Τίποτε λοιπόν πιό φυσιολογικό από το να θεωρηθεί ο Μπρετόν σαν κορυφές της μαγιακοφσκικής δημιουργίας τις αφίσες και τις προκηρύξεις του εκεί όπου ο υξιπετής ποιητικός λόγος απαρνείται την ηδονή της αυτοϊκανοποίησης του και γίνεται ένα με συνθήματα απλοϊκά από εκείνα που με κόκκινη μπογιά χαράζονται στους τοίχους, άμεσα και ζέοντα, συνήθως χωρίς την υπογραφή του δημιουργού τους. Αυτό το "ξεπέρασμα" ("Aufhebuhg"), με την εγελιανή έννοια του όρου, της επωνυμίας ή - καλύτερα, ας μου επιτραπεί ο νεολογισμός - της επωνυμότητας του ποιητή, η απογείωσή της και η έκρηξή της σε εκατομμύρια ιπτάμενα χαρτάκια - να τι αθεράπευτα γοητεύει τον Μπρετόν.

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΕΝΩΠΙΟΣ - ΕΝΩΠΙΩ

Ρήσεις πάλι και καταθέσεις παράλληλες. Προσοχή όμως εδώ, γιατί ελλοχεύει πανταχόθεν ο κίνδυνος, η συνομιλία του ποιητή με τα δημιουργήματά του ή με τον εαυτό του να εκληφθεί σαν μία από τις εκφάνσεις της ψυχοπαθολογίας του! Πορτραίτο της μοναξιάς του ποιητή από τον ΤΡότσκι: "Πρέπει να δούμε εδώ την απουσία εσωτερικής αρμονίας που φανερωνότανε στο στυλ του ποιητή, την ανεπαρκή πειθαρχία του λόγου του και το άμετρο των εικόνων του: την ανικανότητα να συνδεθεί με την εποχή, με την τάξη, το κακόγουστο χωρατό με το οποίο ο ποιητής μοιάζει να θέλει να προστατευτεί από κάθε προσβολή του εξωτερικού κόσμου... Ότι ήταν ο λυρισμός και η ειρωνεία για τον αργοπορημένο ρομαντικό Ερρίκο Χάινε - η ειρωνεία εναντίον του λυρισμού μα συνάμα για την υπεράσπισή του - είναι για τον αργοπορημένο "φουτουριστή" Μαγιακόφσκι το παθητικό και το αγοραίο: το αγοραίο εναντίον του παθητικού μα συνάμα για την υπεράσπισή του". (Λ. Τρότσκι: "Λογοτεχνία και Επανάσταση" σελ. 209-210).

Ο αντίλογος τώρα του Μπρετόν:

"...Ο Τρότσκι γράφει λίγο περιληπτικά - είναι αλήθεια για μια κατηγορία αναγνωστών που ιδού πόσο επαρκώς πληροφορημένοι είναι: "Ο Μαγιακόφσκι ήρθε στην επανάσταση από τον πιο σύντομο δρόμο, τον δρόμο του εξεγερμένου μποέμ". Του μποέμ; Θα θέλαμε να μας δώσει εξηγήσεις για τη λέξη αυτή. Σκέφτομαι ότι ολόκληρη η ποίηση περιπλέκεται. Μια πραγματική ανορεξία για ευτυχία ας πούμε διαρκείας, μία μεγάλη ανικανότητα να συνθηκολογήσει με τη ζωή, απ΄ την ηλιθιότητα και την κακία της οποίας ο άνθρωπος δεν θα θεραπευτεί ποτέ παρά ελάχιστα - κι αυτά δεν τα λέω για να προσελκύσω ηθικά την σκοπιμότητα της κοινωνικής δράσης, της μόνης που είναι αποτελεσματική αλλά έξω απ΄ αυτά και πέρα απ΄ αυτά τι να κάνει κανείς ενάντια στη λάσπη, μιλάω κυριολεκτικά, ενάντια στη φθορά, ενάντια στην καθυστέρηση, ενάντια στην αρρώστια; - μια κάποια ανεμελιά για την επαύριον, μοιραία γι΄ αυτούς που είναι καταδικασμένοι, ότι και να συμβεί, να πληρώνουν με συγκινήσεις τα πάντα πάρα πολύ ακριβά, αν εδώ πρέπει να διακρίνουμε τα μεγάλα χαρακτηριστικά σημάδια των ποιητών, δεν πείθομαι ότι με λέξεις όπως "μποέμ" και συμβατικούς υπαινιγμούς στα φιλολογικά καφενεία... θα κατορθώσουν να καταστήσουν τον Μαγιακόφσκι - ή τηρουμένων των αναλογιών, τον Ρεμπώ ύποπτο συντηρητικού ατομικισμού". (Α. Μπρετόν: "Pont du jour...". Sel. 74-75)

Έτσι κι αλλιώς δεν θα περίμενε κανείς να αναδυθεί η όποια συναρπαστική σκέψη-θέση-θέαση σε ένα τέτοιο ερώτημα όπως η μοναξιά του προ-αυτοκτονικού ποιητή λίγο πριν από την αυτοκτονία του. Είτε έτσι είτε διαφορετικά "ο καθένας μας μόνος του πορεύεται στη Ζωή και στο θάνατο...". για να καταφύγω στον Ρίτσο. Τοσούτω μάλλον αν ο λόγος μας είναι για έναν ποιητή του διαμετρήματος ενός Μαγιακόφσκι. Εδώ, στην περίπτωσή μας, οι απόψεις του Τρότσκι και του Μπρετόν αν και σε πρώτο φανέρωμα αλληλοσυμπληρώνονται: ο Τρότσκι διαγράφει ανάγλυφα τη μόνωση του ποιητή από την όποια, έξωθεν προερχόμενη, ζωοδότρια δύναμη, ενώ, ο Μπρετόν ιχνηλατεί την εσωτερική αδυναμία του ποιητή να προβεί στην όποιου τύπου συνθηκολόγηση με τη ζωή...

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΣΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟ ΚΟΜΜΑ

Ο Λ. Τρότσκι, λαύρος εξακοντίζει μύδρους και λέξεις γρονθοκοπούσες: "Η επίσημη γνώμη που φιλοτεχνήθηκε - γράφει - από τη "Γραμματεία" (δηλ. τη Γενική Γραμματεία του Κόμματος, δηλ. τον Στάλιν) σε γλώσσα νομικού πρωτόκολλου βιάζεται να πληροφορήσει ότι αυτή η αυτοκτονία "δεν έχει καμία σχέση με τις κοινωνικές και λογοτεχνικές ασχολίες του ποιητή". Πράγμα που είναι σαν να λες ότι ο θεληματικός θάνατος του Μαγιακόφσκι δεν έχει καμία σχέση με τη ζωή του, ή ότι η ζωή του δεν είχε τίποτε κοινό με την επανάστατική και ποιητική δημιουργία του, αυτό είναι σαν να μεταβάλεις το θάνατό του σ΄ ένα τυχαίο μικρογεγονός. Αυτό δεν είναι ούτε αληθινό ούτε αναγκαίο ούτε... έξυπνο! "Η βάρκα της αγάπης έσπασε πάνω στην τρεχούμενη ζωή" γράφει ο Μαγιακόφσκι στους τελευταίους στίχους του. Αυτό θέλει να πει ότι οι "κοινωνικές και λογοτεχνικές του ασχολίες" είχαν πάψει να τον ανεβάζουν αρκετά πάνω από τις ταλαιπωρίες της καθημερινής ζωής για να τον προφυλάξουν από τα ανυπόφορα χτυπήματα που έπεφταν επάνω του. Πώς να γράψεις τότε: "δεν έχει καμία σχέση";

Ο Τρότσκι βίαιος πάντοτε και οξύς κάνει στη συνέχεια μια αλύπητη κριτική στο κατάντημα που "η προλεταριακή λογοτεχνία" έχει περιέλθει. "Ο Μολότοβ και ο Γκούσεφ - γράφει - απλώσανε πάνω στα καλά γράμματα μία λογοτεχνία παραμορφωμένη, πορνογραφική, "επαναστατών", αυλοκολάκων, έργο ενός περιληπτικού ανώνυμου...". Οι όποιες "μηδαμινότητες" - κατά τον Τρότσκι - από την στιγμή που θα προσφέρουν γη και ύδωρ στο κόμμα αναγορεύονται αυτόματα "κλασσικοί" της "προλεταριακής" κουλτούρας. Γράφει ο Τρότσκι:

"...Ο Μαγιακόφσκι...ο πιό αρρενωπός και πιό θαρραλέος...ύφανε δεσμούς (με την Επανάσταση) άπειρα πιό πολύπλοκους απ΄ όλους τους άλλους συγγραφείς. Ένας βαθύς σπαραγμός παράμενε μέσα του...". (Λ. Τρότσκι: "Λογοτεχνία και Επανάσταση", σελ. 210-212). Σπαραγμός, μπροστά στις αλλεπάλληλες καθημερινές ματαιώσεις που βίωνε. Ο Μπρετόν δεν επιτίθεται με την βιαιότητα που ο Τρότσκι το κάνει ενάντια στο κόμμα (σοβιετικό ή γαλλικό) ή ποιητών (VAPP) σοβιετική ή γαλλική. Μην ξεχνάμε ότι το άρθρο του δημοσιεύεται τον Ιούλη του 1930 ενώ είναι μέλος του ΚΚΓ και ότι ακόμη δεν έχει εισπράξει το πικρό τίμημα - και μήνυμα -, τη μεγάλη ματαίωση που του μεταφέρουν ο Sandoul και ο Aragon (αλλά κυρίως η στάση τους!) από το συνέδριο του Kharkov. Παρ΄ όλα αυτά, όπως θα διαπιστώσει κι ο αναγνώστης, ο Μπρετόν σ΄ ένα ξέσπασμάτου ξεπερνάει τις όποιες σκοπιμότητες και χωρίς τη χρήση παρακαμπτηρίων οδών ή απατηλών αμφιέσεων οδών ή απατηλών αμφιέσεων αρθρώνει "στα ίσα" τον επίσης γρονθοκοπούντα λόγο του "με όλη του τη φωνή". Γράφει ο Μπρετόν: "...Αγαπώ χωρίς να τις ξέρω δηλαδή με απόλυτη εμπιστοσύνη αυτές τις προπαγανδιστικές αφίσες, αυτές τις προκηρύξεις που (ο Μαγιακόφσκι) έγραφε για να εκθειάσει με όσους τρόπους μπόρεσε το θρίαμβο της πρώτης προλεταριακής δημοκρατίας. Τίποτα δεν θα με κάνει να πάψω να τα θεωρώ "τις κορυφές της δημιουργίας του". Είναι τουλάχιστον ανήκουστο ακόμα και λυπηρό το γεγονός ότι επαναστάτες παραπονέθηκαν ότι εδώ δεν δικαιώθηκε ο λυρισμός. Ο λυρισμός... αλλά τέτοια επιφυλακτικότητα, τέτοια αυστηρότητα δεν είναι σε παρόμοιες περιστάσεις η άκρα υπερβολή της πολυτέλειας; Αυτά είναι που με βοηθούν να καταλάβω την πολύ απλή εξαφάνιση του Μαγιακόφσκι κάτω από άλλες περιστάσεις, αφού μπορούμε επίσης όσον αφορά έναν ποιητή να μιλάμε για άλλες περιστάσεις: "Συντρόφισσα Κυβέρνηση"... "Ξόφλησα με τη ζωή..."..."ο φόβος". - Η τιμιότητα.

Ένας ονόματι Hadaru στις εφημερίδες "Le Soir" και "Monde" προσπάθησε να εκμεταλλευτεί την αυτοκτονία του Μαγιακόφσκι σε βάρος μας και γενικά σε βάρος όλων αυτών που μαζί με τον Μαγιακόφσκι διακηρύττουν την απόλυτη ματαιότητα της λογοτεχνίας με προλεταριακή αξίωση: "Δεν μπορούμε να κρίνουμε την ποίηση του Μαγιακόφσκι χωρίς να θυμίσουμε τις φουτουριστικές της καταγωγές... Ο φουτουρισμός ήταν ιμπεριαλιστικής φύσης θέλοντας να δημιουργήσει την τέχνη που θα έκφραζε τον δυναμισμό της ιμπεριαλιστικής περιόδου. (οι υπογραμμίσεις δικές μας) Αυτό που τον ενέπνεε ήταν η κίνηση και όχι οι φόρμες που προσδιορίζουν την κίνηση ή τους στόχους προς τους οποίους τείνει. Έμπνευση καθαρά ατομιστική που οδήγησε τον Μαρινέτι στην εξύμνηση... του φασισμού. Από τους ίδιους δρόμους οδήγησε τον Μαγιακόφσκι στον εγκωμιασμό της προλεταριακής επανάστασης"... Δεν θάμενε φυσικά άλλο από το να σηκώσει κανείς τους ώμους... αν αυτό το αξιοθρήνητο είδος επιχειρηματολογίας δεν εύρισκε τον τρόπο να αναδημοσιευτεί στην "Humanite", δηλαδή στο μόνο χώρο στη Γαλλία όπου ο Μαγιακόφσκι μπορούσε να ελπίσει ότι θα τον υπερασπίσουν στην ανάγκη. Σε ένα άρθρο υπογραμμένο G.G. της πιό αηδιαστικής ευτέλειας... ο Μαγιακόφσκι παρουσιάζεται ακόμη σαν ένας αστός που δεν δέχεται τις ιδέες της προλεταριακής χειραφέτησης και που θα αποκαλυπτόταν σαν τέτοιος πεθαίνοντας με τη θέλησή του "τα έργα του δεν είναι αφιερωμένα στη δουλειά του μόχθου και του πόνου του προλεταριάτου που το εκμεταλλεύονται και είναι υπόδουλο όπως αυτά του Damian Biendy, της προ του 1917 εποχής του τσαρισμού... Δεν είναι ούτε ο ραψωδός του ρωμαλέου σφρίγους της προσπάθειας που ξεχειλίζει από δύναμη και χαρά γεμάτη επαναστατικούς ενθουσιασμούς και είναι ακάθεκτη στον τελικό της θρίαμβο, χαρακτηριστικό της εργατικής τάξης...", κλπ. "Περισσότερο παρά ποτέ και αφού ο Μαγιακόφσκι έχει πεθάνει, αρνούμεθα να καταγράψουμε την αποδυνάμωση της πνευματικής και ηθικής θέσης που είχε πάρει...".

Εδώ, λοιπόν, έχουμε μια περίπου τέλεια σύμπτωση απόψεων του Τρότσκι με τον Μπρετόν. Ο καθένας από τους δυο τους, από διαφορετική - όπως και θα αναμενότανε - οπτική γωνία, αποκωδικοποιεί την τραγωδία του ποιητή, που μέσα από τους - κατά Τρότσκι "πολύπλοκους δεσμούς" που ύφανε με την Επανάσταση μεταμορφώνεται τελικά στη ζωντανή συνείδηση - έλεγχό της. Εκών-άκων μέσα και έξω από τα τεκταινόμενα της μετά τον θάνατο του Λένιν - κυρίως - περιόδου, ο Μαγιακόφσκι λειτουργώντας στην ουσία πάντοτε αυτόνομα θα αποτελέσει το μοντέλο μιας διαρκούς επαναστατικής εγρήγορσης η οποία προσκρούει βίαια όπως είναι φυσικό στη λυσσασμένη αντίδραση μιας νεότευκτης (ή έστω εν τω γεννάσθαι...) καθεστηκυίας "τάξης" (ή καλύτερα κλίκας) μανδαρίνων. Αν ο "Αθάνατος" Μαγιακόφσκι τα καταφέρνει με τους φαρμακοποιούς... (Ξέρεις σε ποιόν δίνεις το δηλητήριο; Εγώ είμαι αθάνατος...) είναι άπειρα πιο δύσκολο "να τα βρει" με τους βολεψίες αυλοκόλακες ψευδο-προλεταριακούς καλλιτέχνες.

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΚΑΙ Ο ΕΡΩΤΑΣ

Ιδού λοιπόν ο Ποιητής αιώνια παθιασμένος, ζηλωτής και ζηλότυπος, νεφεληγερέτης αλλά και πληγωμένος του Έρωτα υπό το - άπαδε της βλασθημίας! - μικροσκόπιον: Ύποπτο πλανιέται το ερώτημα: Ο Μαγιακόφσκι οδηγήθηκε στην αυτοκτονία από τις συσωρευμένες καλλιτεχνικές και επαναστατικές ματαιώσεις του ή από την γνωστή αισθηματική απογοήτευσή του; (Με τη Λίλιαν Μπρίκ την "ψιψίνα" του αυτός ο τιτάνας που υπέγραφε "Το σκυλάκι σου"!) Άλλως πως; Μήπως τυχόν ο Τρωικός Πόλεμος δεν έγινε παρά για τα μάτια της Ωραίας Ελένης;

Ο Τρότσκι αποφεύγει περίτεχνα να ανακατέψει στον επιθανάτιο για τον Μαγιακόφσκι λόγο του την καταλυτική ή όχι παρουσία της όποιας "Ωραίας Ελένης". Ο Cajakofski αντιπαρέρχεται και αυτός το θέμα αφήνοντας να το θίγουν οι "Εγκυκλοπαίδειες" ημεδαπές ή ξένες. Το Λεξικόν π.χ. Ελευθερουδάκη (τόμος 8ος, λήμμα "Μαγιακόφσκι", Συμπλήρωμα, σελ. 988, Εκδ. 1962) αναγράφει: "Ατυχής έρως και προϊούσα απογοήτευσης ώθησαν αυτόν εις αυτοκτονίαν...".

Ο Λ. Τρότσκι έχει παρ΄ όλα αυτά από το 1922 προσφυέστατα επισημάνει την άρρηκτη σχέση του εγωτικού, ερωτικού Μαγιακόφσκι με τον κοινωνικό Μαγιακόφσκι. Κι ακόμη περισσότερο: ο εγωτικός ερωτικός Μαγιακόφσκι, και ο κοινωνικός επαναστάτης Μαγιακόφσκι συναπαρτίζουν ένα ενιαίο και αξεδιάλυτο Corpus. Γράφει ο Τρότσκι: "(Ο Μαγιακόφσκι) με τα μεγαλύτερα γεγονότα της ιστορίας επιτρέπει στον εαυτό του ένα τόνο ολότελα οικείο... Στην περίπτωσή του δεν μπορείς να μιλήσεις για κοθόρνους ή για ξυλοπόδαρα: αυτά γι΄ αυτόν είναι υποστηρίγματα γελοία μικρά. Τόνα πόδι του Μαγιακόφσκι πατάει στο Λευκό Όρος και τ΄ άλλο στο Ελμπρούς. Η φωνή του σκεπάζει τη βροντή. Τι το παράξενο τότε αν μεταχειρίζεται με οικειότητα την ιστορία και μιλάει με το συ στην επανάσταση;... Να γιατί ο Μαγιακόφσκι μιλάει για τον έρωτά του, δηλαδή για τα πιο ενδόμυχα αισθήματά του, σαν να πρόκειται για τη μετανάστευση των λαών. Μα και να γιατί, όταν πρόκειται για την επανάσταση, είναι ανίκανος νάβρει μιαν άλλη γλώσσα. Ρίχνει πάντα με τη μέγιστη ύψωση και κάθε πυροβολητής ξέρει ότι παρόμοια βολή... βλάφτει σοβαρά το κανόνι...".

Ο Α. Μπρετόν στο δικό του κείμενο για τον Μαγιακόφσκι αφιερώνει πάμπολλες - συγκριτικά - και φλογερές γραμμές στον Έρωτα του Ποιητή για μία - διαφαίνεται - συγκεκριμένη γυναικεία ύπαρξη - γεννήτρια απώσεων και ματαιώσεων η οποία όμως προϊόντος του άρθρου ταυτίζεται με την Επανάσταση. Επομένως η αυτοκτονία του Μαγιακόφσκι δεν θα μπορούσε να αναγνωσθεί και να γίνει "κατανοητή" παρά μέσα από τον "Τρελό Έρωτα" του ποιητή για μία αδιαλείπτως ορχουμένη, βιαίως ασφυκτιούσα και εξακολουθητικά ματαιούσα Επανάσταση που είναι ο Έρωτος. Ή για έναν Έρωτα που είναι η Επανάσταση...

Τελειώσαμε σύντροφοι. Ο Ποιητής πέθανε! "...Παρακαλώ να λείψουν τα κουτσομπολιά. Ο μακαρίτης τα απεχθανόταν φοβερά...". Ας σεβαστούμε την επιθυμία του νεκρού. Και στο πέσιμο της αυλαίας ας μας συνοδεύουν οι στίχοι - ναι, πρόκειται για στίχους - του Λ. Τρότσκι:

"Ο ποιητής πέθανε, ζήτω η ποίηση! Ανυπεράσπιστο ένα παιδί των ανθρώπων κύλησε στην άβυσσο! Όμως ζήτω η δημιουργική ζωή του, ως την τελευταία του στιγμή ο Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι την τύλιξε με τα πολύτιμα νήματα της ποίησής του!!!". *

* (σ.σ. "Στη μνήμη του Σεργκέϊ Γιεσένιν" στο Λεόν Τρότσκι: "Λογοτεχνία και Επανάσταση", σελ. 205-208. Εδώ χρησιμοποιείται η καταληκτική παράγραφος του κειμένου (σελ. 208) αυτούσια αντικαθιστώντας απλώς το όνομα του Γιεσένιν με εκείνο του Μαγιακόφσκι).