Ο πιο επίκαιρος Μπρέχτ
γράφει η Δήμητρα Κυρίλλου
Τη σκηνοθεσία ανέλαβε ο Ζλατάν Ντούντοφ, ο Βούλγαρος βοηθός του Φριτς Λαγκ στα γυρίσματα του «Μετρόπολις», τη μουσική ο Χανς Άισλερ. Τα τραγούδια που έγραψε με τον Μπρεχτ έγιναν αγωνιστικοί ύμνοι για τους φτωχούς εργάτες, μάλιστα το «Τραγούδι της αλληλεγγύης» συνόδευε για χρόνια τις πορείες και δημόσιες συγκεντρώσεις σε όλη την Ευρώπη. «Μπροστά! Χωρίς να ξεχνάμε ποιος είναι ο δρόμος μας! Μπροστά, χωρίς να ξεχνάμε: σε ποιον ανήκει ο δρόμος; Σε ποιον ανήκει ο κόσμος;».
Την εποχή που γυρίστηκε το έργο, το 1931, η Δημοκρατία της Βαϊμάρης βίωνε με άγριους ρυθμούς τις συνέπειες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Οι άνεργοι είχαν φτάσει τα 5 εκατομμύρια. Το Κούλε Βάμπε ήταν ένα τουριστικό θέρετρο στη λίμνη Μίλερζεε έξω από το Βερολίνο, όπου υπήρχε μια εργατική κατασκήνωση για κολύμπι και αθλητικές δραστηριότητες κάτω από Σοσιαλδημοκρατική διοίκηση. Στις 90 σκηνές που διανέμονταν στους εργάτες για αναψυχή σύντομα προστέθηκαν σκηνές ανέργων και φτωχών οικογενειών από το Βερολίνο που τους είχαν κάνει έξωση, μετατρέποντας την περιοχή σε μια πραγματική εργατική «τεντούπολη». Κούλε Βάμπε σημαίνει κρύα λίμνη, στη Βερολινέζικη αργκό όμως σημαίνει «άδειο στομάχι» και σαν τέτοιο έμεινε στην ιστορία.
Ο Μπρεχτ εκείνο το διάστημα είχε μόλις χάσει τη δικαστική αγωγή που είχε κάνει μαζί με τον συνεργάτη του Κουρτ Βάιλ στους κινηματογραφικούς παραγωγούς του περίφημου έργου τους «Η Όπερα της πεντάρας», γιατί είχαν αγνοήσει το ριζοσπαστικό πολιτικό και κοινωνικό μήνυμα του σεναρίου του έργου. Το δικαστήριο όμως αποφάνθηκε ότι «επικρατέστερα από τα δικαιώματα των δημιουργών είναι όσων έχουν επενδύσει τα χρήματά τους». Ο Μπρεχτ ήταν πεισματάρης. Επιστρέφει στους προβληματισμούς του γύρω από το τι είναι πολιτική τέχνη και απαντά ότι η τέχνη μπορεί να συνδεθεί με την επανάσταση, φτάνει να της δώσεις τα κατάλληλα αισθητικά εργαλεία, διαλεκτικά δεμένα με τις πολιτικές ιδέες. Το Κούλε Βάμπε ήταν γι’αυτόν ένα στοίχημα του τι μπορούν να κάνουν οι δημιουργοί αν είναι πραγματικά ελεύθεροι. Και το κέρδισε.
Εγχείρημα
Συνεργάζεται με την εταιρεία παραγωγής «Προμηθέας», ιδιοκτησίας ενός δηλωμένου φιλοκομμουνιστή. Όμως στα τέλη του 1931 ο Προμηθέας χρεοκοπεί αφήνοντας ανολοκλήρωτα τα τελευταία γυρίσματα και το μοντάζ. Ο χώρος των γυρισμάτων δεχόταν διαρκώς επιθέσεις από τις ναζιστικές συμμορίες SA, γι’αυτό και το περιφρουρούσαν μόνιμα μέλη του Κ.Κ. Γερμανίας. Στο εγχείρημα συμμετείχαν εκατοντάδες ερασιτέχνες εργάτες, 4.000 εργάτες-αθλητές του Αθλητικού Εργατικού Ομίλου Φίχτε, το διάσημο εργατικό θέατρο δρόμου της εποχής «Κόκκινα χωνιά», ενώ τρεις εργατικές χορωδίες του Βερολίνου ερμηνεύουν τα τραγούδια μαζί με τον Ερνστ Μπους και την Ελένε Βάιγκελ.Η ταινία έχει εξαιρετική αντίληψη της πολιτικής κατάστασης της εποχής και παραβάλλεται εύστοχα με τις σημερινές καταστάσεις παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Τα βιομηχανικά τοπία στην αρχή, οι τίτλοι των εφημερίδων εισάγουν το θεατή στο πρώτο μέρος της ταινίας με υπότιτλο «Ένας άνεργος λιγότερο». Παρακολουθούμε μια ολόκληρη στρατιά ανέργων με ποδήλατα να τρέχει από αγγελία σε αγγελία, σε μια θλιβερή ποδηλατοδρομία χωρίς αποτέλεσμα. Ο νεαρός γιός μιας οικογένειας επιστρέφει άπρακτος στο φτωχικό σπίτι, όπου οι γονείς του τον κατσαδιάζουν που δεν κατάφερε να βρει δουλειά γιατί «δεν φέρεται ευγενικά». Η αδελφή του Άννι, η βασική ηρωίδα του έργου είναι η μόνη που τον υπερασπίζεται, χωρίς αποτέλεσμα. Ο νεαρός που σ’ όλη τη διάρκεια της εμφάνισής του δεν αρθρώνει ούτε μια λέξη, αυτοκτονεί πέφτοντας απ’ το παράθυρο. Στο δεύτερο μέρος «Η ειδυλλιακή ζωή ενός νέου ανθρώπου», η οικογένεια χάνει το διαμέρισμά της γιατί δε μπορεί να πληρώσει το νοίκι. Ο φίλος της Άννι τους προσκαλεί στο Κούλε Βάμπε όπου στήνουν τη σκηνή τους μαζί με τους εκατοντάδες άστεγους. Η καθημερινότητα απεικονίζεται σαν παρωδία του ειδυλλιακού φυσικού τοπίου.
Η Αννι ανακαλύπτει ότι είναι έγκυος και παρόλο που θέλει πολύ το μωρό, συνειδητοποιεί ότι ο φίλος της υποκύπτει να την αρραβωνιαστεί κάτω από την πίεση της οικογένειας. Η Αννι τους παρατάει και επιστρέφει στο Βερολίνο, όπου κάνει έκτρωση με τη βοήθεια μιας φίλης της και αρχίζει να συμμετέχει ενεργά στο εργατικό κίνημα. Ένα επόμενο Σαββατοκύριακο θα βρεθούν στο Κούλε Βάμπε με την Εργατική Αθλητική Ένωση, μια πολιτική ουσιαστικά οργάνωση νεολαίας της επηρροής του Κ.Κ. και στο τρένο της επιστροφής θα ξετυλιχτεί μια φοβερή λογομαχία ανάμεσα στους νέους κομμουνιστές και διάφορους ευκατάστατους εκδρομείς, σχετικά με την οικονομική κρίση και την τιμή του καφέ.
«Και ποιοί θ’αλλάξουν τον κόσμο;» - «Αυτοί που είναι δυσαρεστημένοι μαζί του» απαντά ένα νεαρό κορίτσι, εκφράζοντας ουσιαστικά την άποψη των δημιουργών απέναντι στο βασικό ερώτημα μιας κοινωνίας που ασφυκτιά από την κρίση και πολώνεται ταξικά. Η ζωή εργατών έχει καταντήσει ένας καθημερινός αγώνας για επιβίωση και οι επιλογές πολλές φορές φτάνουν μεταξύ ζωής και θανάτου. Όμως στην απόλυτη απελπισία ο Μπρεχτ προβάλλει την αλληλεγγύη, τη μάχη για ένα καλύτερο αύριο.
Η ταινία ολοκληρώθηκε το 1932 και αμέσως βρήκε αντιμέτωπη τη λογοκρισία και την απαγόρευση της προβολής. Επίσημη αιτιολογία: Είναι προσβλητική για τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Χίντεμπουργκ, στα μέτρα λιτότητας του οποίου απέδιδε έμμεσα πλην σαφώς την αυτοκτονία του άνεργου νέου. Επιπλέον στρέφεται ενάντια στο θεσμό της δικαιοσύνης (το δικαστήριο αποφασίζει την έξωση της οικογένειας, ενώ ακούγεται απόσπασμα του νόμου που απαγορεύει τις εκτρώσεις) και παρωδεί την Εκκλησία.
Παρά τη μεγάλη εκστρατεία για την άρση της απαγόρευσης, στην οποία συμμετείχε ένα ευρύ φάσμα της αριστεράς και των διανοούμενων, η καλλιτεχνική κολλεκτίβα του έργου αναγκάστηκε να το αυτολογοκρίνει, κόβοντας 6 επίμαχες σκηνές, και μετά από την κρατική απαίτηση για περαιτέρω πετσόκομμα 4 ακόμη σκηνών, δόθηκε άδεια προβολής, με το χαρακτηρισμό «απαγορευμενο κάτω της ηλικίας των 21»! Η ταινία βρήκε ανταπόκριση και προβλήθηκε σε όλη τη Γερμανία μέχρι τις 26 Μαρτίου 1933 που απαγορεύτηκε οριστικά από την κυβέρνηση των ναζί. Θα περνούσαν 25 χρόνια για να παιχτεί ξανά. Στην Ανατολική Γερμανία 2 χρόνια μετά το θάνατο του Μπρεχτ, στη Δυτική Γερμανία προβλήθηκε για πρώτη φορά το 1968, κατά απαίτηση των εξεγερμένων φοιτητών του κινήματος του Μάη!
Μετά από δεκαετίες «εξαφάνισης», η ταινία επανεκδόθηκε στη Γερμανία το 2009 σε μορφή dvd. Τυχαίο; 80 χρόνια από τη δημιουργία του, το «Κούλε Βάμπε» είναι η πιο επίκαιρη ταινία, και για τη συγκυρία που περιγράφει και για τα μηνύματα που δίνει.
INFO: Η ταινία θα προβληθεί στον κινηματογράφο ΤΡΙΑΝΟΝ (τηλ. 210 8215469) από 24 Φλεβάρη. Θα συνδυάζεται με μουσικές παραστάσεις έργων των Μπρεχτ – Βάιλ, με κοινό εισιτήριο και με 2 επιπλέον τιμές: Εργατικό 5 €και ανέργων 3.
http://www.ergatiki.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=1573:i956&Itemid=62
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου