Λογοτεχνία & Σκέψη: Ιστορία - 50 χρόνια από το “Όνειρο” του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ

Πέμπτη 5 Σεπτεμβρίου 2013

Ιστορία - 50 χρόνια από το “Όνειρο” του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ

Στις 28 Αυγούστου 1963 περίπου 300.000 διαδηλωτές συνέρρευσαν στο Μνημείο Λίνκολν στο κέντρο της Ουάσινγκτον, της πρωτεύουσας των ΗΠΑ. Ήταν ο τελικός σταθμός της «Πορείας για Ελευθερία και Δουλειές». Πάνω από 500 συνεργεία τηλεόρασης και ραδιοφώνου κάλυπταν το γεγονός. Οι ομιλητές ήταν πολλοί, εκπρόσωποι των οργανώσεων για τα πολιτικά δικαιώματα των Μαύρων, συνδικάτων, Εκκλησιών. Όμως, η ομιλία που έμεινε στην ιστορία ήταν του αιδεσιμότατου Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και ιδιαίτερα το κομμάτι της που κάθε παράγραφος ξεκινούσε με τη φράση «I have a dream –Έχω ένα όνειρο…»

Εκατό χρόνια πριν, είπε ο Κινγκ, η Αμερική έδωσε μια επιταγή στους Μαύρους. Αλλά όταν πήγαν να την εξαργυρώσουν, ανακάλυψαν ότι ήταν ακάλυπτη. Ήταν μια έμμεση αναφορά στη Διακήρυξη της Χειραφέτησης των Μαύρων από τον πρόεδρο Λίνκολν μετά τη νίκη των Βορείων στην μάχη του Γκέτισμπεργκ κατά τον Αμερικάνικο Εμφύλιο.

Αυτό ήταν αλήθεια. Όταν ο Κινγκ έλεγε ότι «Έχω ένα όνειρο ότι κάποια μέρα η Πολιτεία της Αλαμπάμα θα μεταμορφωθεί σε ένα μέρος όπου τα μικρά μαύρα αγόρια και μαύρα κορίτσια θα μπορούν να κρατάνε το χέρι των μικρών λευκών αγοριών και κοριτσιών και να περπατάνε μαζί σαν αδέλφια» δεν χρησιμοποιούσε κάποια υπερβολή ως σχήμα λόγου. Στην Αλαμπάμα και στον υπόλοιπο Νότο των ΗΠΑ, οι Μαύροι δεν είχαν δικαίωμα να κάθονται στα ίδια παγκάκια με τους λευκούς.

Το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα των Μαύρων δεν ξεκίνησε με την Πορεία στην Ουάσινγκτον. Οργανώσεις όπως η NAACP (Εθνική Επιτροπή για την Πρόοδο των Έγχρωμων) είχαν δεκαετίες ζωής. Όμως, κυρίως περιορίζονταν στις νομικές καμπάνιες και στην άσκηση πίεσης σε φιλελεύθερους πολιτικούς για να προωθήσουν νομοθεσία ενάντια στις ρατσιστικές διακρίσεις. Ακόμα και η ιδέα της Πορείας στην Ουάσινγκτον δεν ήταν καινούργια. Το 1941 ο Φίλιπ Α. Ράντολφ, ένας μαύρος συνδικαλιστής, είχε ξεκινήσει να οργανώνει μια τέτοια πορεία. Δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ μετά από πιέσεις της κυβέρνησης Ρούζβελτ που σαν αντάλλαγμα νομοθέτησε την κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων στις Ομοσπονδιακές υπηρεσίες.

Όμως, τα χρόνια του πολέμου έφεραν μεγάλες αλλαγές. Εκατομμύρια Μαύροι μετανάστευσαν από το Νότο στα εργοστάσια του Βορρά. Εκεί κατά κανόνα απασχολούνταν στις πιο κακοπληρωμένες, ανθυγιεινές δουλειές και βρίσκονταν αντιμέτωποι με τον «ανεπίσημο» ρατσισμό. Όμως, οι Μαύροι είχαν αποκτήσει πλέον μια νέα αυτοπεποίθηση. Επίσης, τμήματα του πολιτικού κατεστημένου αναγνώριζαν ότι οι διακρίσεις στο Νότο ζημίωναν την εικόνα του αμερικάνικου καπιταλισμού και στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Όμως, τίποτα δεν γίνεται αυτόματα. Για παράδειγμα, για δεκαετίες η πολιτική μηχανή των Δημοκρατικών στο Νότο έπαιζε αποφασιστικό ρόλο στην ανάδειξη υποψηφίων προέδρων. Κι αυτή η μηχανή ήταν δεμένη με τους ιδιοκτήτες των μεγάλων φυτειών όπου δούλευαν οι Μαύροι σε συνθήκες όχι πολύ διαφορετικές από αυτές της εποχής της σκλαβιάς.

Χωρίς την παρέμβαση του μαζικού κινήματος των Μαύρων τίποτα δεν θα άλλαζε. Κι αυτό το κίνημα άρχισε να αναπτύσσεται δυναμικά από τα μέσα της δεκαετίας του ’50. Την 1η Δεκέμβρη του 1955 στο Μοντγκόμερι της Αλαμπάμα μια μαύρη ράφτρα, η Ρόζα Παρκς, αρνήθηκε να παραχωρήσει τη θέση της σε ένα λευκό, στις θέσεις του λεωφορείου που προορίζονταν για λευκούς. Σύμφωνα με τους νόμους της Πολιτείας απαγορευόταν στους Μαύρους να κάθονται στα καθίσματα των λευκών –και έπρεπε να σηκώνονται για να κάτσουν λευκοί όταν οι θέσεις ήταν γεμάτες.

Δεκαετία αγώνων

Η Ρόζα Παρκς δεν πήρε την απόφασή της εκείνη τη στιγμή, παρόλο που μετά δήλωσε ότι «απλά ήταν πολύ κουρασμένη για να σταθεί όρθια». Ήταν ακτιβίστρια του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα και συνδικαλίστρια. Η απάντηση στη σύλληψή της ήταν ένα καλά οργανωμένο μποϊκοτάζ των λεωφορείων της πόλης που κράτησε για ένα χρόνο. Το 80% των μαύρων της πόλης αρνιόταν να ανέβει στα λεωφορεία και επειδή έκαναν το μεγαλύτερο όγκο της επιβατικής κίνησης, τα έσοδα της εταιρείας μειώθηκαν κατακόρυφα. Ο αγώνας έληξε με νίκη. Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ήταν από τους οργανωτές αυτής της κινητοποίησης.

Η επόμενη μορφή πάλης ήταν τα λεγόμενα sit-in, κάτι ανάμεσα σε καθιστική διαμαρτυρία και κατάληψη. Η καμπάνια ξεκίνησε το 1958, αλλά η πιο διάσημη στιγμή της ήρθε το 1960, στην πόλη Γκρίνσμπορο της Βόρειας Καρολίνας με στόχο την αλυσίδα πολυκαταστημάτων Woolworth. Εκεί οι καφετέριες ήταν «φυλετικά διαχωρισμένες» σε μαύρων και λευκών. Μια ομάδα μαύρων φοιτητών αγόρασε μερικά πράγματα και κράτησε τις αποδείξεις. Μετά κάθισε στη «λευκή» καφετέρια. Όταν αρνήθηκαν να τους εξυπηρετήσουν, έβγαλαν τις αποδείξεις και ρώτησαν γιατί τα χρήματά τους περνούσαν όταν ήταν να αγοράσουν ρούχα αλλά όχι όταν παράγγελναν καφέ. Φυσικά αρνήθηκαν να σηκωθούν και οι μπάτσοι τους έβγαλαν σηκωτούς.

Η συνέχεια ήταν τα Freedom Rides, τα «λεωφορεία της Ελευθερίας». Μαύροι και λευκοί αντιρατσιστές ναύλωναν λεωφορεία που ξεκινούσαν από το Βορρά με προορισμό πόλεις του Νότου. Σύμφωνα με μια απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου στα «ΚΤΕΛ» που διέσχιζαν διαφορετικές Πολιτείες είχαν καταργηθεί οι θέσεις για λευκούς και μαύρους. Ήταν μια πολύ επικίνδυνη απόφαση για όσους την έπαιρναν. Επανειλημμένα λεωφορεία έγιναν στόχος εμπρησμών, αγωνιστές χτυπήθηκαν άγρια από τη Κου-Κλουξ-Κλαν και την αστυνομία, μερικοί δολοφονήθηκαν.

Το 1963 έγιναν συνολικά 900 διαδηλώσεις σε 100 πόλεις, και οι συλληφθέντες είχαν ξεπεράσει τις 20.000.

Η κυβέρνηση Κένεντι αρχικά είχε αντιταχθεί στην πραγματοποίηση της Πορείας στην Ουάσινγκτον. Όμως, όταν οι οργανωτές της επέμεναν στην πραγματοποίησή της, έκανε στροφή και την υιοθέτησε. Η συνέχεια ήταν το πέρασμα μιας σειράς νόμων που καταργούσαν τις φυλετικές διακρίσεις και εξασφάλιζαν το δικαίωμα ψήφου των Μαύρων στο Νότο –οι περισσότερες από αυτές τις Πολιτείες είχαν ένα ολόκληρο νομικό οπλοστάσιο για να εμποδίζουν την εγγραφή των μαύρων στους εκλογικούς καταλόγους.

Όμως, αυτό δεν ήταν το τέλος του κινήματος των Μαύρων. Το καλοκαίρι του 1965 στο «γκέτο» του Γουότς στο Λος Άντζελες ξέσπασε μια εξέγερση όταν η μαύρη νεολαία έμαθε ότι η αστυνομία είχε ξυλοκοπήσει άγρια έναν μαύρο οδηγό. Οι νεκροί έφτασαν τους 38, εκατοντάδες κτίρια παραδόθηκαν στις φλόγες. Την έκρηξη στο Γουοτς θα την ακολουθούσαν σχεδόν τριακόσιες παρόμοιες σε γκέτο και γειτονιές των μαύρων. Η ανεργία, οι άθλιες συνθήκες στέγασης, η συστηματική παρενόχληση από τη ρατσιστική αστυνομία ήταν το υπόβαθρό τους.

Με κάθε μέσο

Σε πολιτικό επίπεδο, μια νέα γενιά αγωνιστών έβρισκε ανεπαρκή την πολιτική του Κινγκ και των συνεργατών του, η οποία βασιζόταν στην συνεργασία με τις «φωτισμένες» πτέρυγες των λευκών πολιτικών, δικαστών και επιχειρηματιών. Οι ιδέες της «μαύρης απελευθέρωσης», επηρεασμένες από τα απελευθερωτικά κινήματα των αποικιακών λαών, άρχισαν να παίρνουν το πάνω χέρι. Ο Μάλκολμ Χ διακήρυττε ότι η λευτεριά για τους μαύρους θα έρθει «με όποιο μέσο είναι απαραίτητο» -ακόμα και με το όπλο στο χέρι.

Ο πόλεμος στο Βιετνάμ ήταν ο καταλύτης για την ριζοσπαστικοποίηση του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων. Αυτό που σπάνια αναφέρεται στα αφιερώματα για τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, είναι ότι και ο ίδιος ακολούθησε αυτή τη διαδρομή. Τον Απρίλη του 1967 τάχτηκε δημόσια ενάντια στον πόλεμο, αποκαλώντας την αμερικάνικη κυβέρνηση «το μεγαλύτερο εξαγωγέα βίας στον κόσμο». Στην ίδια ομιλία κατάγγειλε τους «καπιταλιστές της Δύσης» που εκμεταλλεύονταν τις χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής, αφήνοντας πίσω τους κοινωνικά ερείπια. Ο άλλος λόγος που πρόβαλε ήταν ότι ο πόλεμος στο Βιετνάμ και οι εξοπλισμοί, στερούσαν κονδύλια από την καταπολέμηση της φτώχειας.

Σε μια άλλη ομιλία του στα τέλη της ίδιας χρονιάς, ο Κινγκ είπε: «Γιατί υπάρχουν σαράντα εκατομμύρια φτωχοί στις ΗΠΑ; Όταν αρχίσεις να σκέφτεσαι αυτό το ερώτημα, τότε βάζεις ένα ζήτημα για το οικονομικό σύστημα, για μια ευρεία ανακατανομή του πλούτου. Όταν θέτεις αυτό το ερώτημα αρχίζεις να αμφισβητείς την καπιταλιστική οικονομία… Αρχίζεις να αναρωτιέσαι: σε ποιον ανήκει το πετρέλαιο; Σε ποιον ανήκει το σιδηρομετάλλευμα; Αναρωτιέσαι γιατί οι άνθρωποι πρέπει να πληρώνουν για το νερό σε έναν κόσμο που αποτελείται κατά τα 2/3 από νερό;»

Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ δολοφονήθηκε στις 4 Απρίλη 1968, στη Μέμφιδα του Τενεσί. Είχε πάει εκεί για να στηρίξει με όλες του τις δυνάμεις τους μαύρους σκουπιδιάρηδες που είχαν φτιάξει συνδικάτο και είχαν κατέβει σε απεργία ζητώντας καλύτερα μεροκάματα και τέλος στις ρατσιστικές διακρίσεις.