Κοινωνική μεταρρύθμιση ή επανάσταση;
Ρόζα Λούξεμπουργκ
Τιμή 10 ευρώ, 185 σελίδες
Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, 2014
Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, 2014
Το βιβλίο “Κοινωνική μεταρρύθμιση ή επανάσταση” της Ρόζας
Λούξεμπουργκ γράφεται το 1899, μόλις ένα χρόνο μετά την εγκατάσταση της
επαναστάτριας από την Πολωνία στη Γερμανία, που ήταν το επίκεντρο του
διεθνούς εργατικού κινήματος και εντυπωσιάζει για δύο κυρίως λόγους.
Πρώτον, γιατί μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα από τα ιδρυτικά κείμενα της
επαναστατικής αριστεράς στις αρχές του 20ου αιώνα. Δεύτερον, γιατί
διαβάζοντάς το ανακαλύπτουμε πόσο επίκαιρο παραμένει το δίλημμα
“μεταρρύθμιση ή επανάσταση” που έβαλε η Ρόζα.
Η Ρόζα προσχωρεί στο Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα της Γερμανίας (SPD), το
μεγαλύτερο κόμμα της Αριστεράς εκείνης της περιόδου, σε μια κρίσιμη
καμπή της εξέλιξής του και παρεμβαίνει στις αντιπαραθέσεις που είχαν
ξεκινήσει στη Δεύτερη Διεθνή. Το βιβλίο “Κοινωνική μεταρρύθμιση ή
επανάσταση” αποτελείται από δυο σειρές άρθρων. Η πρώτη δημοσιεύτηκε το
Σεπτέμβρη του 1898 και η δεύτερη τον Απρίλη του 1899. Είναι μια
οξυδερκής και εμπεριστατωμένη πολεμική στον 'Εντουαρντ Μπερνστάιν, έναν
από τους βασικούς ηγέτες του κόμματος, που είχε διατυπώσει για πρώτη
φορά καθαρά την άποψη ότι ο σοσιαλισμός δεν θα έρθει με ανατροπή του
καπιταλισμού, αλλά σαν αποτέλεσμα κοινωνικών μεταρρυθμίσεων και
σταδιακών αλλαγών μέσα στον καπιταλισμό.
Σε αντίθεση με το Μαρξ ο Μπερνστάιν επιχειρηματολογούσε ότι οι
αντιφάσεις του καπιταλισμού διαρκώς αμβλύνονται, ότι ο καπιταλισμός
εξημερώνεται. Τα καρτέλ, τα τραστ και τα πιστωτικά ιδρύματα ρυθμίζουν τη
φύση του συστήματος το οποίο αντί για επαναλαμβανόμενες κρίσεις που
είχε προβλέψει ο Μαρξ οδηγείται σε διαρκή ευημερία. Αυτή η δυνατότητα
του συστήματος φαίνεται κι από τη βελτίωση των συνθηκών της εργατικής
τάξης σύμφωνα με τον Μπερνστάιν. Άρα το κόμμα θα πρεπε να ασχοληθεί με
τη σταδιακή βελτίωση των συνθηκών της εργατικής τάξης και όχι με την
κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας από την εργατική τάξη.
Η Ρόζα επιχειρηματολογεί ότι τα καρτέλ, τα τραστ και τα πιστωτικά
ιδρύματα κάνουν ακριβώς το αντίθετο, οξύνουν τους ανταγωνισμούς στον
καπιταλισμό αντί να τους αμβλύνουν. “Τα καρτέλ οξύνουν την αντίθεση
ανάμεσα στον τρόπο παραγωγής και τον τρόπο ανταλλαγής, οδηγώντας στο
έπακρο τον αγώνα ανάμεσα στους παραγωγούς και τους καταναλωτές. Επιπλέον
οξύνουν την αντίθεση ανάμεσα στον τρόπο παραγωγής και τον τρόπο
ιδιοποίησης, αντιπαραθέτοντας στην εργατική τάξη την υπερδύναμη του
οργανωμένου κεφάλαιου και βαθαίνοντας έτσι την αντίθεση ανάμεσα στο
κεφάλαιο και την εργασία στην πιο οξυμένη μορφή. Τέλος οξύνουν την
αντίθεση ανάμεσα στο διεθνή χαρακτήρα της καπιταλιστικής οικονομίας και
τον εθνικό χαρακτήρα του καπιταλιστικού κράτους...”
Το πιο ισχυρό χαρτί που είχε ο Μπερνστάιν για να υποστηρίξει ότι οι
αντιφάσεις του καπιταλισμού εξασθενούν ήταν ότι για δυο δεκαετίες ο
καπιταλισμός δεν είχε γνωρίσει καμία σοβαρή ύφεση. Το χαρτί αυτό το
κάνει κουρελόχαρτο η Ρόζα στο βιβλίο, αλλά και η ίδια η πορεία του
καπιταλισμού, αφού το 1900 ξέσπασε μια σφοδρή γενική κρίση και 7 χρόνια
αργότερα καινούργια κρίση. Η Ρόζα εξηγεί ότι όταν ο Μπερνστάιν
υποστηρίζει ότι οι αντιθέσεις δεν βαθαίνουν, αφαιρεί από την πάλη για το
σοσιαλισμό την υλική της βάση και τη μετατρέπει από αναγκαιότητα σε μια
ευχή.
Λίγα χρόνια πριν ο Τσίπρας ειρωνευόταν όσους παλεύουν για τη “Δευτέρα
Παρουσία” του σοσιαλισμού και υποσχόταν μια πιο αργή και ήρεμη πορεία.
Οι συμμαχίες με κομμάτια της άρχουσας τάξης και η “συνέχεια του κράτους”
γνωρίζουμε ότι κατέληξαν από συνεχείς συμβιβασμούς σε ψήφιση μνημονίων,
σε δεξιά κατρακύλα, μέχρι και στην εξοργιστική πρόσφατη επίσκεψή του
στον Τραμπ. Πάνω από έναν αιώνα πριν η Ρόζα έγραφε: "Είναι μια παλιά
ιστορία το ότι ο μικροαστός μεταρρυθμιστής βλέπει σε όλα τα πράγματα του
κόσμου μια "καλή" και μια "κακή" πλευρά και ότι δοκιμάζει κάτι από
όλους τους κήπους. Μια εξίσου παλιά ιστορία είναι όμως ότι η πραγματική
πορεία των πραγμάτων ελάχιστα νοιάζεται για τους μικροαστικούς
συνδυασμούς και τινάζει με ένα φύσημα στον αέρα τον μικρό σωρό από τις
"καλές πλευρές" που συσσωρεύθηκε με τόση φροντίδα..."
Για τον Μπερνστάιν η κοινοβουλευτική δημοκρατία γινόταν ολοένα και
πιο “πραγματική και ουσιαστική”. Άρα το SPD αρκούσε να οργανώνει την
εργατική τάξη σε συνδικάτα, ώστε οι εργαζόμενοι να αποκτούν περισσότερα
δικαιώματα και να κερδίσει τις απαραίτητες πλειοψηφίες μέσα στο
κοινοβούλιο ώστε να μπορέσει να επιβάλλει μεταρρυθμίσεις που θα
οδηγήσουν στον σοσιαλισμό. Στο βιβλίο η Ρόζα εξηγεί ότι “τα συνδικάτα
δεν είναι τίποτε άλλο από την οργανωμένη άμυνα της εργατικής δύναμης
ενάντια στις επιθέσεις του κέρδους, τίποτε άλλο από την άμυνα της
εργατικής τάξης ενάντια στην τάση της καπιταλιστικής οικονομίας που την
πιέζει προς τα κάτω...” Ο συνδικαλιστικός αγώνας είναι πολύ χρήσιμος για
να προστατεύει τους εργάτες από τις επιθέσεις των αφεντικών στο βιοτικό
τους επίπεδο, αλλά δεν είναι υποκατάστατο για την απελευθέρωση της
εργατικής τάξης. Χρειάζεται η εργατική τάξη να καταλάβει την πολιτική
εξουσία τσακίζοντας το αστικό κράτος. Η εξουσία των καπιταλιστών δεν
στηρίζεται στον έλεγχο του κοινοβουλίου, αλλά στον έλεγχο της
οικονομίας. “Το ίδιο το γεγονός της εκμετάλλευσης δεν στηρίζεται σε
κάποιο νομικό διάταγμα αλλά στο καθαρό οικονομικό γεγονός της εμφάνισης
της εργατικής δύναμης σαν εμπόρευμα…”
Στη σημερινή περίοδο της πιο βαθιάς κρίσης του καπιταλισμού μετά τη
δεκαετία του '30, μετά τη μαζική διάψευση των προσδοκιών από την
κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ χρειαζόμαστε περισσότερο από ποτέ τα επιχειρήματα
της Ρόζας Λούξεμπουργκ στο βιβλίο “Κοινωνική μεταρρύθμιση ή επανάσταση”,
όπως χρειαζόμαστε και περισσότερο από ποτέ το δυνάμωμα της
επαναστατικής αριστεράς. Η συζήτηση που ανοίγει για τις αντιθέσεις και
τις κρίσεις του καπιταλισμού, για τα όρια του κοινοβουλευτικού δρόμου
και την αναγκαιότητα η ίδια η εργατική τάξη να καταλάβει την εξουσία και
να απελευθερώσει την ανθρωπότητα είναι πολύτιμο όπλο για όλους τους
αγωνιστές που χτίζουν την αριστερή αντιπολίτευση και παράλληλα ψάχνουν
τη γνήσια εναλλακτική. “Η νομοθετική μεταρρύθμιση και η επανάσταση δεν
είναι διαφορετικές μέθοδοι ιστορικής εξέλιξης που μπορούν εύκολα να
επιλέχθούν από τον πάγκο της ιστορίας, όπως κάποιος επιλέγει ζεστά ή
κρύα λουκάνικα...Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αυτοί που είναι υπέρ
της νομοθετικής μεταρρύθμισης ενάντια και σε αντιδιαστολή με την
κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας και την κοινωνική επανάσταση, στην
πραγματικότητα δεν επιλέγουν μία πιο ήρεμη και αργή πορεία προς τον ίδιο
στόχο, αλλά προς ένα διαφορετικό στόχο. Αντί να έχουν μια στάση υπέρ
της δημιουργίας μιας νέας κοινωνίας, η στάση τους είναι υπέρ
επιφανειακών τροποποιήσεων στην παλιά κοινωνία”.
της Λίλιαν Μπουρίτη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου