Τα βιβλία που συζητήθηκαν έξω από τα σύνορα

, Γράφει ο Μιχάλης Μητσός

Από όλα τα βιβλία που συζητήθηκαν φέτος στο εξωτερικό (και δεν έχουν μεταφραστεί ακόμα στην Ελλάδα), διαλέξαμε καμιά εικοσαριά. Αλλοι συγγραφείς είναι γνωστοί στην Ελλάδα, άλλοι εντελώς άγνωστοι. Οσο για το αντικείμενό τους, να είστε βέβαιοι ότι δεν είναι (μόνο) η οικονομική κρίση!

Ο ένας έγινε εξώφυλλο στο «Τime» και συζητήθηκε πολύ. Η άλλη είναι λιγότερο διάσημη. Το κοινό σημείο των δύο παρακάτω βιβλίων είναι ένα παράδοξο: να ανακαλύπτεις ότι είσαι μεσήλικος σε μια κουλτούρα που εξακολουθεί να προσδιορίζεται από ένα πνεύμα εφηβικής εξέγερσης.
Λογοτεχνία
Στην Ελευθερία (Freedom) του Τζόναθαν Φράνζεν (Εκδ. Fourth Εstate), η οικογένεια Μπέργκλαντ ζει την τέλεια αστική ζωή της στη Μινεσότα μέχρι την ημέρα που τα παιδιά αρχίζουν να απομακρύνονται και έρχονται ξανά στην επιφάνεια παλιά πάθη και μνησικακίες. Σεξ, χρήμα, μουσική, ποτό, θάνατος, περιβάλλον και πίκρα, πολλή πίκρα, σχεδόν τη μυρίζεις. «Ενα βιβλίο για την εποχή Ομπάμα», έγραψε η «Ελ Παΐς».

Το βιβλίο της Τζένιφερ Ιγκαν με τίτλο Α Visit from the Goon squad (Εκδ Κnopf) είναι σύμφωνα με το «Τime» το πιο ενδιαφέρον και ταυτόχρονα πιο συναισθηματικά φορτισμένο βιβλίο της χρονιάς. Πρόκειται για ένα υβρίδιο μυθιστορήματος και διηγημάτων, που πηγαινοέρχεται μέσα στον χρόνο (προτιμώντας την πανκ- ροκ κουλτούρα της δεκαετίας του ΄70), ενώ καμιά φορά αλλάζει ακόμη και σχήμα. Κάποιος έγραψε ότι είναι το πρώτο βιβλίο που η δομή του θυμίζει το Facebook. Πρωταγωνιστούν ο Μπένι, ένας παραγωγός δίσκων και πρώην μουσικός, και η βοηθός του η Σάσα, ικανότατη, αλλά κλεπτομανής. Ολα τα δέχονταιεκτός από το ότι μεγαλώνουν.

Στο νότιο τμήμα της αμερικανικής ηπείρου, ένα από τα πιο αξιόλογα βιβλία που κυκλοφόρησαν φέτος λέγεται Φιέστα στο λαγούμι (Fiesta en la madriguera, Εκδ. Αnagrama) και είναι το πρώτο μυθιστόρημα του 37χρονου Μεξικανού Χουάν Πάμπλο Βιγιαλόμπος . Πρωταγωνιστής του είναι ένα παιδί, ο Τότσλι, που του αρέσουν τα σομπρέρο, τα λεξικά, οι σαμουράι, οι γκιλοτίνες και οι Γάλλοι. Επιπλέον, θα ήθελε έναν νάνο ιπποπόταμο από τη Λιβερία για τον ιδιωτικό ζωολογικό του κήπο. Ολα πάνε καλά στη ζωή του, μέχρι την ημέρα που ανακαλύπτει ότι ο πατέρας του είναι αρχηγός μιας συμμορίας ναρκωτικών. Ο Τότσλι βυθίζεται στη σιωπή, αλλά όχι για πολύ, η αυτοκρατορία δεν πηγαίνει καλά, χρειάζεται ένας νέος άνθρωπος για να την αναλάβει.

Ενα παιχνίδι ήθελε να κάνει ο Ουμπέρτο Εκο, και έμπλεξε. Πρωταγωνιστής του τελευταίου του βιβλίου με τίτλο Το Νεκροταφείο της Πράγας (Ιl cimitero di Ρraga, Εκδ. Βompiani- θα κυκλοφορήσει από τον Ψυχογιό), που εκτυλίσσεται τον 19ο αιώνα, είναι ο αντισημίτης Σιμόνε Σιμονίνι, στον οποίο ο συγγραφέας αποδίδει την πατρότητα τωνΠρωτοκόλλων των Σοφών της Σιών. Πρόκειται βέβαια για πρόσωπο μυθικό. Επειδή όμως το βιβλίο αναφέρεται σε πραγματικά γεγονότα, πολλοί αναγνώστεςκαι κριτικοί- κατηγόρησαν τον Εκο ότι υιοθετεί στην πραγματικότητα τον αντισημιτισμό του ήρωά του και παρουσιάζει τους Εβραίους ως συνωμότες. Το σκάνδαλο αυτό φαίνεται πάντως ότι βοήθησε το βιβλίο, αφού τα 40.000 αντίτυπα της πρώτης έκδοσης εξαντλήθηκαν αμέσως.
Οικονομία
Tα βιβλία για τη χρηματοπιστωτική κρίση είχαν φέτος, όπως θα το περίμενε κανείς, την τιμητική τους. Κυκλοφόρησαν ακόμη και μυθιστορήματα με αυτό το θέμα, όπως τοUnion Αtlantic του Εϊνταμ Χάσλετ (Εκδ. Τuskar Rock): ο συγγραφέας συνδυάζει εδώ την οικονομία με τον ομοφυλοφιλικό έρωτα και τον πόλεμο των τάξεων.

Ενα άλλο βιβλίο που φωτίζει τα αίτια της κατάστασης που ζούμε είναι Η κρίση της καπιταλιστικής δημοκρατίας (Τhe Crisis of Capitalist Democracy) του αμερικανού δικαστή Ρίτσαρντ Πόσνερ (Εκδ. Ηarvard). Ο συγγραφέας εξηγεί μεταξύ άλλων γιατί δικαιώνεται ο Κέινς, που υποστήριζε ότι η καπιταλιστική οικονομία είναι κυκλικά ασταθής και κατά συνέπεια απαιτείται κάθε τόσο η παρέμβαση του κράτους. Αξιοσημείωτα είναι επίσης το «Πώς αποτυγχάνουν οι αγορές» (Ηow markets fail) τουΤζον Κάσιντι και το Ουπς! Γιατί όλοι χρωστούν σε όλους και κανείς δεν μπορεί να πληρώσει (Whoops! Why everyone owes everyone and no one can pay) του Τζον Λάντσεστερ (και τα δύο στις Εκδόσεις Ρenguin).
Πολιτική
Ε, δεν περιμένετε βέβαια να διαβάσετε εδώ για τις αυτοβιογραφίες των δύο φίλων που μας έμπλεξαν σε τόσες περιπέτειες, του Τόνι Μπλερ και του Τζορτζ Μπους τζούνιορ. Αντίθετα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το βιβλίο του βρετανού δημοσιογράφου Γκίντεον Ράχμαν με τίτλο Ο κόσμος του μηδενικού αθροίσματος (Ζero Sum World, εκδ. Αtlantic Βooks). Ο συγγραφέας αποδίδει το πέρασμα από την Εποχή της Αισιοδοξίας στην Εποχή της Αγωνίας στο ότι κατέρρευσαν πέντε χαρακτηριστικά της ιδεολογίας που κυριαρχούσε πριν από τη χρηματοπιστωτική κρίση. Η πίστη στην πρόοδο της δημοκρατίας. Η πίστη στον θρίαμβο των αγορών επί του κράτους. Η βεβαιότητα ότι η τεχνολογία οδηγεί στην ευημερία. Η πεποίθηση πως σ΄ έναν κόσμο όπου ανθούν η δημοκρατία και ο καπιταλισμός, ο κίνδυνος της σύγκρουσης των εθνών μειώνεται. Και η βεβαιότητα πως η Αμερική μπορεί να νικήσει οποιαδήποτε χώρα της γης. Σε διαφορετικό κλίμα κινείται το μυθιστόρημα Νεκρή Ζώνη (Ιngen Μanns Land). Ο Ιζέτ Τζελάσιν, που γεννήθηκε το 1958 στην Κωνσταντινούπολη, πέρασε αρκετά χρόνια στη φυλακή για την αριστερή δράση του και σήμερα ζει πρόσφυγας στο Οσλο, περιγράφει την τουρκική εισβολή στην Κύπρο από τη σκοπιά ενός απλού τούρκου στρατιώτη και τις επιπτώσεις της σύγκρουσής του, αρκετά χρόνια αργότερα, με το στρατιωτικό κατεστημένο της χώρας του. Το προηγούμενο βιβλίο του Τζελάσιν, με τίτλο «Μαύρος Ουρανός, Μαύρη Θάλασσα» (θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Πόλις), κέρδισε το βραβείο του καλύτερου πολιτικού μυθιστορήματος στη Νορβηγία.
Ιστορία
Μαθητής του Κλοντ Λεφόρ, που πέθανε τον περασμένο Οκτώβριο, ο Μαρσέλ Γκοσέείναι ένας από τους συνεπέστερους και μαχητικότερους διανοούμενους της Γαλλίας- και δεν έχουν μείνει πολλοί. Πρόσφατα κυκλοφόρησε ο τρίτος τόμος της «Ανόδου της Δημοκρατίας», με τίτλο Η Δοκιμασία των ολοκληρωτισμών (Α l΄ epreuve des totalitarismes, Εκδ. Gallimard) και αντικείμενο τους τρεις ολοκληρωτισμούς του 20ού αιώνα: τον μπολσεβικισμό, τον φασισμό και τον ναζισμό. Μεταξύ άλλων, το βιβλίο απαντά σε δύο ενδιαφέροντα ερωτήματα. Πρώτον, γιατί αυτοί οι ολοκληρωτισμοί δεν ρίζωσαν στην Αμερική. Δεύτερον, γιατί η ιντελιγκέντσια παρέμεινε για τόσο μεγάλο διάστημα τυφλωμένη απέναντι σ΄ αυτό το φαινόμενο.

Ο Τόνι Τζαντ (ή Τζουντ, αν προτιμάτε) ήταν κι αυτός ένας από τους λίγους. Τον Αύγουστο υπέκυψε στην ασθένεια Λου Γκέριγκ, αλλά άφησε πίσω του δύο σημαντικά βιβλία. Το Ιll fares the land (Εκδ. Αllen Lane) αποδεικνύει γιατί η σοσιαλδημοκρατία, χωρίς να αντιπροσωπεύει το μέλλον που θα μπορούσαμε να σχεδιάσουμε για μας σε έναν ιδανικό κόσμο, παραμένει η καλύτερη από τις εναλλακτικές λύσεις που διαθέτουμε. Το Σαλέ της Μνήμης (Τhe Μemory Chalet, Εκδ. Ηeinemann) παίρνει το όνομά του από ένα σαλέ όπου έμεινε με τους γονείς του όταν πήγαν για σκι στην Ελβετία. Ο ιστορικός διηγείται τα παιδικά του χρόνια στο Λονδίνο, τη δεκαετία του ΄50, τις ψευδαισθήσεις που καλλιέργησε σ΄ ένα κιμπούτζ, τις περιπλανήσεις του από ένα πανεπιστήμιο στο άλλο, από μια χώρα στην άλλη, από μια γυναίκα στην άλλη, μέχρι που στέριωσε στη Νέα Υόρκη. Διαβάζοντας αυτό το βιβλίο, έγραψε ο Πίτερ Πρέστον στην «Ομπζέρβερ», μαθαίνεις πώς να πεθάνεις.
Επιστήμη
Σύμφωνα με τον Κλάιβ Κούκσαν, υπεύθυνο των «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς» για επιστημονικά θέματα, το γοητευτικότερο επιστημονικό βιβλίο της χρονιάς είναι η Δημοκρατία των Μελισσών (Ηoneybee Democracy, Εκδ. Ρrinceton University Ρress). Ο Τόμας Σίλι, καθηγητής βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ, μελέτησε για σαράντα χρόνια τη ζωή των μελισσών και παρουσιάζει εδώ τα συμπεράσματά του. Αυτό που τον έχει εντυπωσιάσει περισσότερο είναι η «δημοκρατική» διαδικασία με την οποία ένα πλήθος χιλιάδων μελισσών εγκαταλείπει μια βαρυφορτωμένη κυψέλη και αναζητεί ένα καινούργιο σπίτι.

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ιατρική βιογραφία είναι η Αθάνατη Ζωή της Ενριέτας Λακς(Τhe Ιmmortal Life of Ηenrietta Lacks, Εκδ. Ρan Μacmillan). Η ηρωίδα δεν είναι μια διάσημη γιατρός ή επιστήμονας, αλλά μια μαύρη ασθενής που πέθανε από καρκίνο της μήτρας πριν από 60 χρόνια. Η συγγραφέας Ρεμπέκα Σκλουτ αντιπαραθέτει την ιστορία της Λακς, που πέθανε μέσα στη φτώχεια, με την επιστήμη που κατέστησε τα κύτταρά της (γνωστά ως ΗeLa) ένα πολύτιμο εργαλείο για τη σύγχρονη ιατρική έρευνα.
Δημοσιογραφία
Σε μια εποχή που επανεμφανίστηκε στην Ελλάδα το σύνθημα «Αλήτες, ρουφιάνοι, δημοσιογράφοι», το μυθιστόρημα του Τομ Ράχμαν Τhe imperfectionists (Εκδ. Τhe Dial Ρress) ίσως σας κάνει να δείξετε κατανόηση για το επάγγελμά μας. Οι δικοί του ήρωες εργάζονται σε μια πάλαι ποτέ κραταιή αγγλόφωνη εφημερίδα με έδρα τη Ρώμη. Ανάμεσά τους, ο υπεύθυνος ειδήσεων που μαθαίνει ότι μια γυμνή φωτογραφία της κοπέλας του με έναν άλλο άντρα έχει μοιραστεί σε όλους τους συναδέλφους του.
Αυτοβιογραφία
«Τι κάνετε;», ρώτησε πρόσφατα ένας δημοσιογράφος τον Κρίστοφερ Χίτσενς. «Πεθαίνω», απάντησε εκείνος. Παρά ταύτα, το Ηitch-22 (Εκδ. Αtlantic) είναι αστείο και συγκινητικό, ενδιαφέρον και προκλητικό, τρυφερό και εμπρηστικό. Μπορεί να μη σας αρέσει ότι ο συγγραφέας υποστήριξε τον πόλεμο στο Ιράκ, σκεφτείτε όμως τις εκστρατείες του για να δικαστεί ο Κίσινγκερ για εγκλήματα πολέμου και να επιστρέψουν τα Μάρμαρα στην Ελλάδα! Οπως έγραψαν οι «Νιου Γιορκ Τάιμς», ο Χίτσενς είναι ένας από τους «πιο ατόφια ζωντανούς ανθρώπους στον πλανήτη»-αλλά δυστυχώς όχι για πολύ ακόμα.