Μουσική υπό διωγμό: οι πολιτικές διώξεις του Σοστακόβιτς (αφιέρωμα)

Μουσική υπό διωγμό: οι πολιτικές διώξεις του Σοστακόβιτς

Ο Σοστακόβιτς το 1925 (πηγή: Shostakovich: a life remembered)

Η δημιουργία έργων τέχνης σε ένα περιβάλλον ανελευθερίας σίγουρα επηρεάζει τα παραγόμενα έργα. Το περιβάλλον εντός του οποίου αναγκαζόταν να κινείται και να δημιουργεί ο Σοστακόβιτς υπήρξε ισχυρός ανασχετικός παράγοντας της εξέλιξης του έργου του κατά περιόδους, ενώ του προσδόθηκε και ο χαρακτηρισμός του «πιστού υπηρέτη του συστήματος», τίτλος καθόλου τιμητικός και μάλλον ατυχής.

 

 

 

 

Πριν από τη δημοσίευση του βιβλίου «Μαρτυρία: Τα απομνημονεύματα του Ντμίτρι Σοστακόβιτς»[i], το οποίο εξέδωσε ο Σόλομον Βολκώφ κατ’ εντολή του Σοστακόβιτς, όπως διατείνεται ο Βολκώφ, μετά το θάνατο του συνθέτη, υπήρχε διάχυτη η πεποίθηση ότι ο Σοστακόβιτς ήταν ένας άνθρωπος που δεν αποδοκίμαζε φανερά το σοβιετικό καθεστώς. Αυτή η άποψη ήταν διαδεδομένη στη Δύση.

Το βιβλίο αυτό του Βολκώφ ξεκίνησε μία σειρά από διενέξεις στο μουσικό κόσμο όχι μόνο της τότε Σοβιετικής Ένωσης αλλά και στη διεθνή μουσική και μουσικολογική κοινότητα. Υπήρχαν συγκεχυμένες πληροφορίες σχετικά με την αυθεντικότητά του ενώ αρκετοί μουσικολόγοι διατείνονταν ότι το βιβλίο ήταν πλαστό. Όσο περνούσε ο καιρός και η Σοβιετική Ένωση αποδυναμωνόταν, παρατηρούνταν το φαινόμενο όλο και περισσότεροι άνθρωποι να παραδέχονται ότι είχαν αναγκαστεί να αποκηρύξουν το βιβλίο του Βολκώφ υπό το φόβο της τιμωρίας από τις αρχές. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ ο γιος του Σοστακόβιτς, Μαξίμ, είχε δηλώσει ότι το βιβλίο είναι πλαστό, αργότερα και μετά την εγκατάσταση του στη Δύση, δήλωσε ευθαρσώς ότι θεωρούσε το βιβλίο πέρα για πέρα γνήσιο.

Ο Σοστακόβιτς ήρθε σε ευθεία αντιπαράθεση και έπεσε σε δυσμένεια από το Σοβιετικό καθεστώς τρεις φορές κατά τη διάρκεια της ζωής του. Και τις τρεις αυτές φορές είχε αναγκαστεί να υπαναχωρήσει λόγω της αδυναμίας του να αντιπαρατεθεί με τον κρατικό μηχανισμό. Αυτά τα τρία περιστατικά θα αναλυθούν διεξοδικά παρακάτω. Παρ’ όλα αυτά, για να μπορέσει κανείς να αντιληφθεί την πορεία των γεγονότων θα πρέπει να έχει μία σφαιρική εικόνα για το σοβιετικό περιβάλλον της εποχής.

Σύντομο ιστορικό

Με τον γιο του Μαξίμ Σοστακόβιτς (πηγή: Shostakovich: a life remembered)

Ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς γεννήθηκε το 1906 και έλαβε τα πρώτα επίσημα μουσικά μαθήματα στο Ωδείο της Αγίας Πετρούπολης (Λένινγκραντ), στο οποίο εισήλθε το 1919. Αξίζει να σημειωθεί ότι το μόνο μάθημα στο οποίο δεν βαθμολογήθηκε με υψηλό βαθμό κατά τα χρόνια των σπουδών του ήταν το μάθημα της Μαρξιστικής θεωρίας. Η Συμφωνία αρ. 1 , που αποτέλεσε το έργο του για το δίπλωμα σύνθεσης, παίχθηκε για πρώτη φορά στις 12 Μαΐου 1926 από την Φιλαρμονική Ορχήστρα του Λένινγκραντ υπό τη διεύθυνση του Νικολάι Μάλκο. Το έργο αυτό είχε μεγάλη επιτυχία και μάλιστα παίχθηκε από τη Φιλαρμονική του Βερολίνου υπό τη διεύθυνση του Μπρούνο Βάλτερ την ίδια χρονιά.

Η φήμη του Σοστακόβιτς άρχισε να εξαπλώνεται ενώ η δημιουργική του προσπάθεια συνεχιζόταν με αμείωτη ένταση. Στη περίοδο μεταξύ 1926 και 1934 ο συνθέτης έγραψε αρκετά έργα αλλά σίγουρα η σύνθεση και η πρεμιέρα της όπερας του Λαίδη Μάκβεθ του Μτσένσκ υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα εκείνης της περιόδου. Η πρεμιέρα του έργου έλαβε χώρα το 1934 και οι κριτικές ήταν διθυραμβικές. Παρ’ όλα αυτά, η Λαίδη Μάκβεθ ήταν το έργο που έφερε σε αντιπαράθεση τον Σοστακόβιτς με το Σοβιετικό κράτος, όπως θα δούμε αναλυτικότερα παρακάτω.

Με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Σοστακόβιτς βρέθηκε στη δίνη του πολέμου αφού έζησε την πολιορκία του Λένινγκραντ . Υπηρέτησε μάλιστα και ως πολιτοφύλακας - πυροσβέστης (ήθελε να καταταγεί στο στρατό αλλά η υπερβολική του μυωπία δεν το επέτρεψε). Τελικώς, πείσθηκε να μεταβεί στην πόλη Σαμάρα όταν πλέον η κατάσταση στο Λένινγκραντ ήταν σε οριακό σημείο. Κατά τη διάρκεια του πολέμου ολοκλήρωσε και τη Συμφωνία αρ. 7 Λένινγκραντ, ένα έργο με σαφή πατριωτικό χαρακτήρα. Το 1943 εγκαταστάθηκε στη Μόσχα, όπου και έζησε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του.

Ο κρατικός παρεμβατισμός και το σκληρό Σοβιετικό κράτος έδειξε για άλλη μία φορά το πρόσωπο του κατά τη διάρκεια του 1948. Εκείνη τη χρονιά, ο Ζντάνοφ, ένας έμπιστος συνεργάτης του Στάλιν διοργάνωσε μία ενορχηστρωμένη επίθεση εναντίον του Σοστακόβιτς αλλά και άλλων σημαντικών Ρώσων συνθετών.

Η δικαίωση για τους συνθέτες αυτούς δεν ήρθε παρά μετά από δέκα χρόνια, το 1958. Ο Σοστακόβιτς ανακηρύχθηκε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης το 1960.

Το 1962 προέκυψε μία ακόμη, η τελευταία στη ζωή του συνθέτη, σύγκρουση με το Σοβιετικό καθεστώς. Ο λόγος ήταν η Συμφωνία αρ.13 Μπάμπι Γιαρ και συγκεκριμένα οι στίχοι του ομώνυμου ποιήματος του Γεφτουσένκο, τους οποίους είχε χρησιμοποιήσει ο Σοστακόβιτς.

Μετά από αρκετά προβλήματα υγείας που τον ταλαιπώρησαν κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Σοστακόβιτς πέθανε στη Μόσχα, στις 9 Αυγούστου 1975 από καρκίνο στον πνεύμονα. 

 

ολόκληρο το κείμενο εδώ

πηγή: Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος