Εμμ. Κριαράς: Ακαταπόνητος μεταρρυθμιστής και δάσκαλος 

Ανάμεσα στις πολλές διακρίσεις με τις οποίες τιμήθηκε ο Εμμανουήλ Κριαράς ήταν και ο Χρυσός Αριστοτέλης του ΑΠΘ

 

γράφει η Ελένη Γκίκα

elgika@pegasus.gr

αναδημοσίευση από την εφημερίδα Έθνος

 

Δημοτικιστής, μεταρρυθμιστής, ο δημιουργός του μονοτονικού στα σχολεία, και κορυφαίος φιλόλογος, ο Εμμανουήλ Κριαράς, από τη στόφα των πνευματικών ανθρώπων που αρχίζουν να εκλείπουν, πέθανε το απόγευμα της περασμένης Παρασκευής πλήρης ημερών. Γεμάτη ζωή και τεράστιο έργο. Εξάλλου έως εσχάτων εργαζόταν. Μιλούσε για τη ζωή και την εποχή, συμμετείχε στην κρίση και στα δεινά, θυμόταν κι ανέλυε, φιλοσοφούσε, ζούσε απολύτως λιτά σαν τον κοσμοκαλόγηρο και βάδιζε απέναντι απολύτως χορτασμένος και νηφάλιος.

«Το ξέρω καλά. Οι περισσότεροι -ειδικά κάποιοι νεόκοποι από τις τηλεοράσεις που έρχονται να με δουν, να μου ζητήσουν "δηλώσεις"- δεν είναι γιατί γνωρίζουν και εκτιμούν το έργο και την προσωπικότητά μου. Είναι η ηλικία μου που τους κάνει εντύπωση. Δεν επεπόθησα ξέρετε τόσο μακρύ βίο... Εγινε. Δεν θέλω πια άλλο να ζήσω. Η χαρά μου (η αγαπημένη μου σύζυγος) έφυγε. Ο έρωτας -τον οποίο η ύπαρξή της και μόνο μου ενέπνεε- για τη ζωή, τη δημιουργία και την εργασία, δεν υπάρχει πια. Οπότε, σας ευχαριστώ για τις ευχές και τα δώρα αλλά είναι πλέον περιττά. Και η εποχή μας δεν το θέλει το περιττό».

Αυτά είχε δηλώσει στις 28 Νοεμβρίου του περασμένου έτους, ημέρα των γενεθλίων του. Γεννημένος στις 28 Νοεμβρίου το 1906 (15 Νοεμβρίου σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο που ίσχυε τότε) στον Πειραιά, από οικογένεια κρητικής καταγωγής, ο διακεκριμένος φιλόλογος και ομότιμος καθηγητής της Φιλοσοφικής σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, έζησε τα πρώτα παιδικά του χρόνια στη Μήλο. Το 1914 εγκαταστάθηκε στα Χανιά και το 1924 ξεκίνησε τις σπουδές του στη Φιλοσοφική Αθηνών για να αποφοιτήσει το 1929. Από τους πολυγραφότερους Νεοέλληνες επιστήμονες, εργάστηκε από το 1930 έως το 1950 στο Μεσαιωνικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ παράλληλα συνέχισε τις σπουδές του στο Μόναχο. Διδάκτορας πλέον το 1945 με 1948, με μετεκπαίδευση στο Παρίσι σε βυζαντινολογία και κατόπιν σε συγκριτική γραμματολογία. Το διδακτορικό του το πήρε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών με τη διατριβή «Μελετήματα περί τας πηγάς του Ερωτόκριτου».

Το 1948 ήταν υποψήφιος για την έδρα της νέας ελληνικής φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Δύο χρόνια αργότερα εκλέχτηκε στη θέση του τακτικού καθηγητή της μεσαιωνικής ελληνικής φιλολογίας στο ίδιο Πανεπιστήμιο. Στη Θεσσαλονίκη δίδαξε κυρίως μεσαιωνική φιλολογία, ενώ χάρη στις δικές του ενέργειες ιδρύθηκε το 1965 η πρώτη έκτακτη αυτοτελής έδρα της Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας. Το διδακτικό έργο του διακόπηκε βίαια τον Ιανουάριο του 1968, όταν η χούντα των συνταγματαρχών αποφάσισε να τον απολύσει για τα δημοκρατικά του φρονήματα.

                                        Ο Εμμανουήλ Κριαράς εν ώρα εργασίας στα γραφεία του Μεσαιωνικού Αρχείου.

Η απόλυσή του από το Πανεπιστήμιο τον έστρεψε με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα στη σύνταξη του «Λεξικού της μεσαιωνικής ελληνικής δημώδους γραμματείας», για να συνεχίσει έκτοτε και έως το τέλος του, το έργο του. Πρόεδρος εικοσαμελούς επιτροπής που μεταγλώττισε τους δικαστικούς κώδικες· πρόεδρος επιτροπής που πρότεινε το είδος μονοτονικού που εφαρμόζεται, ο Εμμανουήλ Κριαράς τιμήθηκε κατά καιρούς με πολλά ελληνικά και διεθνή βραβεία. Στην Ελλάδα τού έχουν απονεμηθεί κατά καιρούς τα παράσημα του Σταυρού των Ταξιαρχών του Τάγματος (δις), του Σταυρού των Ταξιαρχών του Τάγματος Γεωργίου Α' και του Ταξιάρχη του Τάγματος Τιμής.

Η Γαλλία τού απένειμε το παράσημο του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής και η Ιταλία το παράσημο του Ταξιάρχη επί τιμή της Ιταλικής Δημοκρατίας. Το 1977 για το συνολικό επιστημονικό του έργο τού απονεμήθηκε στη Βιέννη από το γερμανικό Alfred Toepfler Stiftung το σημαντικό Βραβείο Herder, ενώ έργα του έχουν κατά καιρούς τιμηθεί με τα βραβεία Zappas της Γαλλίας, Γουλανδρή, Γεωργίου Φωτεινού της Ακαδημίας Αθηνών. Ο Εμμανουήλ Κριαράς υπήρξε επίτιμος πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας, της Πανελλήνιας Ενωσης Φιλολόγων, επίτιμο μέλος του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας και του Σικελικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών. Παράλληλα, αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και ξένος εταίρος της Ακαδημίας Arcadia της Ρώμης και της Ακαδημίας του Παλέρμου. 

                                             Με τον μεγάλο μας δημιουργό Αντώνη Σαμαράκη

 

Ο Εμμανουήλ Κριαράς, που συμμετείχε στην Αντίσταση, φυσικού το 2006, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννησή του, τιμήθηκε από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με τον Χρυσό Αριστοτέλη, ενώ την ίδια χρονιά αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τον Σεπτέμβριο του 2009 συμπεριλήφθηκε στην τελευταία («τιμητική») θέση του ψηφοδελτίου Επικρατείας του ΠΑΣΟΚ για τις βουλευτικές εκλογές.

Στην εργογραφία του, μεταξύ πολλών άλλων, και τα: «Λεξικό της μεσαιωνικής ελληνικής δημώδους γραμματείας 1100- 1667» , «Γράμματα ξένων μελετητών και άλλων λογίων», «Πνευματικές προσεγγίσεις», «Φιλολογικά πρόσωπα και πράγματα», «Μακράς ζωής αγωνίσματα», «Ο υπουργός παιδείας Αντώνης Τρίτσης και η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στο γυμνάσιο», «Αλληλογραφία», «Ανιχνεύσεις», «Θητεία στη γλώσσα», «Κωστής Παλαμάς», και βεβαίως το «Νέο ελληνικό λεξικό της σύγχρονης ελληνικής γλώσσας».

Η νεκρώσιμη ακολουθία θα ψαλεί στις 12 αύριο από τον Ιερό Ναό της Του Θεού Σοφίας, στη Θεσσαλονίκη. Σύμφωνα με την επιθυμία του, θα μεταφερθεί και θα ενταφιαστεί την Τετάρτη στο Κοιμητήριο Ακρωτηρίου Χανίων.

«Ο Ελληνας θαυμάζει τους αρχαίους χωρίς να τους γνωρίζει»

Ο Εμμανουήλ Κριαράς με κάθε του φράση εξέπεμπε σοφία. Ο σπουδαίος άνθρωπος του πνεύματος είχε μιλήσει ξεχωριστά για τον θάνατο, τη μακροζωία, την κρίση και τη φυγή των νέων στο εξωτερικό, τον έρωτα...

«Στη ζωή μου δεν έπραξα τίποτε άλλο από εκείνο που μου υπαγόρευσαν η συνείδηση και η ιδιοσυγκρασία μου. Από τα μαθητικά μου χρόνια αγάπησα την εργασία και τη γλώσσα του λαού μας. Τη γλώσσα αυτή μελέτησα αργότερα κατά δύναμιν και έπραξα αυτό που μου επέτρεψαν οι δυνατότητές μου ως ατόμου και ερευνητή», είχε πει παραλαμβάνοντας από τις πρυτανικές αρχές τον «Χρυσό Αριστοτέλη», ανώτατη τιμητική διάκριση του ΑΠΘ, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων ζωής και δημιουργίας. Για τη μακροζωία είχε δηλώσει: «Δεν ήλπιζα τόσο μακρά ζωή... Θυμάμαι, ξέρετε, τον κομήτη του Χάλεϊ, την εμφάνιση του Βενιζέλου, παρέστην -μικρό παιδί- σε ένοπλο συλλαλητήριο στην Κρήτη...». Οταν συμπλήρωσε τα 107 του χρόνια, ο Κριαράς είχε πει: «Δεν θέλω πλέον να ζω. Θέλω να διατηρήσω την αισιοδοξία μου, αλλά δεν μου το επιτρέπουν τα "πράγματα" όπως έχουν καταστεί.

Και σε κοινωνικό και σε προσωπικό επίπεδο. Κοινωνικά, μ' αυτήν την κατάπτωση την οικονομική, αλλά όχι μόνο. Είναι πολιτικό το πρόβλημα και βεβαίως και πρόβλημα παιδείας. Ο Ελληνας έχει τον... ηρωισμό να θαυμάζει το αρχαίους - χωρίς, όμως, να τους γνωρίζει ούτε να τους καταλαβαίνει. Ετσι, γιατί τον βολεύουν... Παράλληλα, φροντίζει για τον διορισμό του "ανάξιου" συνήθως παιδιού του σε βάρος του άξιου παιδιού του διπλανού, ο οποίος δεν έχει τις ίδιες... γνωριμίες, φροντίζει να δουλεύει όσο το δυνατό λιγότερο, να πάει αργότερα και να φεύγει νωρίτερα από τη δουλειά του, να βάζει στην τσέπη του ό,τι και όσο μπορεί ο καθένας -όχι μόνο οι πολιτικοί- απ' αυτά που δεν του ανήκουν, να μισεί και να υπονομεύει τον "άλλο", να...». Για την οικονομική κρίση και τους νέους έλεγε: «Οι νέοι να μη φεύγουν στο εξωτερικό. Να μάθουν να επιμένουν και να υπομένουν. Χάνουμε το αίμα μας ως έθνος με τη φυγή των νέων. Δεύτερον: Να μείνουν εδώ, να δουλέψουν, να αγαπήσουν την εργασία, να μην απεργούν (ειδικά οι δάσκαλοι, οι γιατροί...). Και τρίτον... εγώ να φύγω... Κουράστηκα πια. Δεν θέλω άλλο να ζω για να βλέπω αυτήν την κατάσταση». Ξεχωριστή ήταν και η τοποθέτησή του για τον έρωτα:

«Επίστεψα βαθιά στον έρωτα! Αρκεί βέβαια να έχει εκδήλωση και από τις δύο πλευρές. Προσωπικά, έζησα ευτυχισμένο βίο. Η γυναίκα μου, με την οποία έζησα 65ετή κοινό ευτυχισμένο βίο, κατανοούσε, κι εγώ εκείνη. Ερωτευτήκαμε και οι δύο την εργασία, τη δημιουργία, ο ένας τον άλλο... Επίστεψα πολύ στον έρωτα... Είναι αυτός που σε βοηθά να ζεις και να δημιουργείς. Είναι αυτό που λείπει ίσως σήμερα...». Για το γεγονός ότι δεν απέκτησε απογόνους: «Είναι γεμάτο το σπίτι, οι βιβλιοθήκες με απογόνους μου (τα βιβλία του). Το πρόβλημα υγείας της συζύγου μου δεν μας επέτρεψε να αποκτήσουμε παιδιά. Είναι ένα στοίχημα η τεκνοποιία... Και αποδεικνύεται ότι είναι ευτύχημα ή δυστύχημα... Τελικώς, ευτυχώς που δεν έχω παιδιά. Τουλάχιστον -αν και τα δικά μου παιδιά θα ήταν σήμερα πολύ μεγάλα- δεν θα χρειάζονταν και θα κινδύνευαν να αναγκαστούν να φύγουν από τη χώρα λόγω της κρίσης... Τη βλέπω ξέρετε πολύ συχνά στον ύπνο μου... (τη σύζυγό του Αικατερίνη Στρυφτού- Κριαρά). Θα ήθελα και να αναστηθεί, αλλά δεν γίνεται». Τέλος, ο Κριαράς δεν φοβήθηκε τον θάνατο: «Οχι δεν φοβάμαι τον θάνατο. Δεν θέλω όμως να πεθάνω αμέσως... Θέλω να ολοκληρώσω τις εκκρεμότητες των κειμένων μου. Στη ζωή μου έκαμα αυτό που θεωρούσα καθήκον μου».

«Προοδευτικός διανοούμενος, ενεργός πολίτης»

Συγκίνηση σκόρπισε η είδηση του θανάτου του Εμμανουήλ Κριαρά, ενώ και στο Διαδίκτυο αναρτήθηκαν μηνύματα αποχαιρετισμού.

Ο πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς δήλωσε: «Εκφράζω τα θερμά μου συλλυπητήρια για την απώλεια του καθηγητή Εμμανουήλ Κριαρά, εμβληματικής προσωπικότητας του επιστημονικού και δημόσιου βίου της χώρας, με μεγάλη προσφορά στην πνευματική ζωή της Ελλάδας. Καθηγητής της Φιλοσοφίας, ο Εμμανουήλ Κριαράς σφράγισε με την παρουσία και τη δράση του δύο αιώνες πνευματικών και πολιτικών αγώνων, διδάσκοντας ήθος και σεβασμό».

«Αποχαιρετούμε με βαθύ σεβασμό τον Εμμανουήλ Κριαρά, που έφυγε πλήρης ημερών όντας πάντα ενεργός πολίτης, προοδευτικός διανοούμενος, αυθεντικός δάσκαλος και ακαταπόνητος ερευνητής. Ηταν για μένα μοναδική εμπειρία μαθητείας η συνεργασία μας, στη μεταφορά του κειμένου του Κανονισμού της Βουλής των Ελλήνων στη δημοτική», είπε ο Ευάγγελος Βενιζέλος.

«Η απώλεια του Εμμ. Κριαρά μας γεμίζει θλίψη», τονίζει ο ΣΥΡΙΖΑ σε ανακοίνωσή του και συνεχίζει: «Ο Εμμανουήλ Κριαράς ήταν ένας σπουδαίος επιστήμονας, ένας βαθιά προοδευτικός και ευαίσθητος άνθρωπος, του οποίου το πνευματικό έργο είναι ανεκτίμητο. Η αγάπη του για τη νεοελληνική γλώσσα και η αφοσίωσή του στην παιδεία και την έρευνα αποτελούν παράδειγμα για τις νέες γενιές». Τέλος, ανακοίνωση εξέδωσε και η ΔΗΜΑΡ: «Ο μεγάλος φιλόλογος και καθηγητήςυπήρξε μέχρι τέλους για μας πηγή γνώσης και αστείρευτης αισιοδοξίας».