Η αφορμή είναι σχεδόν προσχηματική: αυτό τον μήνα (8 του Φλεβάρη, το
1828) είχε γεννηθεί ο Γάλλος συγγραφέας Ιούλιος Βερν (θάνατος: 1905).
Τίποτα στρογγυλό, συμφωνώ, μα εμένα ένας σκέτος Φλεβάρης μού φτάνει.
Κλακέτα, πάμε.
Δεκαετία του ’60, Αθήνα, είμαι 10 ή 11 χρονώ. Η «υπόγα» του Νασιώτη («Κήπος του βιβλίου», Ηφαίστου, Μοναστηράκι – έκλεισε πριν από ελάχιστα χρόνια) στις δόξες της: ο Νασιώτης, η γυναίκα του, τα παιδιά τους μικρά, η μαύρη γατούλα τους, η σόμπα με τα μπουριά, ο αχανής χώρος. Κατεβαίνω με τον πατέρα μου και φεύγουμε με τρεις Βερν: «Τύχαι τριών Αγγλων και τριών Ρώσων εις την Νότιον Αφρικήν», «20.000 λεύγαι υπό την θάλασσαν» και τη μεγαλειώδη «Μυστηριώδη Νήσο», όλα σε μεσοπολεμικές εκδόσεις.
Γνωρίζω ήδη τον συγγραφέα από τις εκδόσεις «Αστήρ – Παπαδημητρίου», αυτές με το κόκκινο σκληρό εξώφυλλο, που είχαν τεράστια διάδοση τις δεκαετίες ’50-’80. Από την Α΄ Δημοτικού ήδη, έχω διαβάσει την «Πλωτή Πολιτεία». Αλλά μ’ αυτές του Σιδέρη «it was love at first sight», για να θυμηθούμε πώς αρχίζει το «Catch-22». Γιατί αυτά τα βιβλία -και άλλα της ίδιας σειράς που απόχτησα αργότερα- ήταν μεγαλόσχημα, είχαν επικολλημένες θαυμάσιες πολύχρωμες εικόνες πάνω στο σκληρό τους εξώφυλλο (τονίζω: επικολλημένες με το χέρι εκ των υστέρων, όχι τυπωμένες) και κυκλοφορούσαν «κατά μετάφρασιν Αλεξάνδρου Σκαλίδου».
Αυτά με μυήσανε στην καθαρεύουσα. Κι έμαθα μια για πάντα τον εντυπωσιακό διάλογο, με τον οποίο αρχίζει η «Μυστηριώδης Νήσος» (τον οποίο έχωσα στο καινούργιο μυθιστόρημά μου που κυκλοφόρησε προχτές):
«-Αναβαίνομεν;
-Ουχί, τουναντίον, καταβαίνομεν.
-Ετι χειρώτερον, κύριε Κύρε. Πίπτομεν».
Είναι ή δεν είναι μοντέρνα αρχή για βιβλίο υψηλού επιπέδου; Νομίζω ότι η απάντηση είναι φανερή. Και μ’ αρέσει να θεωρώ ότι αυτόν, τον μηχανικό και εφευρέτη Κύρο Σμιθ του Βερν που πέφτει με τους συντρόφους του ναυαγός με το αερόστατό τους σ’ ένα ερημονήσι, αυτόν τον Κύρο, λέω, είχε στο μυαλό του όποιος μετέφρασε τον εφευρέτη Gyro Gearloose του Ντίσνεϊ (δηλαδή του Καρλ Μπαρκς) σε «Κύρο Γρανάζη». Ο Αρης Τερζόπουλος ίσως – δεν ξέρω. Se non é vero, «λαμπρά ταιριάζουν όλα» – κι ας ελπίσουμε πως κάποτε θα ξαναβγεί το «Μίκι Μάους».
Προχωρώ. Πέρα από τα σημαντικά ζητήματα τα σχετικά με την προσωπικότητα και το έργο του μεγάλου Γάλλου (επιβίωση των θεατρικών του έργων, σχέση με τον εκδότη, συνδυασμός δημοκρατικών θέσεων στο έργο με συντηρητικές σ’ ένα μεγάλο μέρος της ζωής, ποσοστό επέμβασης του Μισέλ Βερν στα βιβλία του πατέρα του κ.λπ.), υπάρχουν τρεις τουλάχιστον σοβαρές παρεξηγήσεις σχετικές με τον Βερν: ότι έγραψε αποκλειστικά για παιδιά, αποκλειστικά επιστημονική φαντασία και ότι είναι άτεχνος (σχηματικός, σοβαροφανής και παρεκβατικός).
Το πρώτο μπορεί να στέκεται για το «Καίσαρ Κασκαμπέλ» ή το «Μιχαήλ Στρογκόφ»· όποιος όμως διαβάσει τα τρία που πρωτοανέφερα (στη δημοτική πια!), τον «Ροβύρο τον Κατακτητή», το «Από τη Γη στη Σελήνη» και ιδίως τη «Σφίγγα των πάγων» (που συνεχίζει επάξια το μυθιστόρημα «Διήγηση του Αρθουρ Γκόρντον Πιμ από τη Ναντακέτ», του Ε. Α. Πόε), τους «Ναυαγούς του Ιωνάθαν» ή τα εντελώς μελλοντολογικά του («Μια μέρα ενός Αμερικανού δημοσιογράφου» κ.λπ.) θα δει ότι αυτό δεν ισχύει. Οπως δεν ισχύει, άλλωστε, για δύο άλλους μεγάλους του ίδιου καιρού: τον Λιούις Κάρολ και τον Μαρκ Τουέιν.
Το δεύτερο: είναι σωστό, αλλά είναι επίσης μισή αλήθεια. Ναι, ο Βερν είναι ίσως ο λαμπρότερος από τους συγγραφείς που εκφράσανε τη Β΄ Βιομηχανική Επανάσταση με προεκτάσεις επιστημονικής φαντασίας. Ωστόσο πολλά έργα του δεν έχουν καμιά σχέση με την επιστήμη (π.χ. «Ο πιλότος του Δούναβη») ή απλά αξιοποιούν κάποιο μη φανταστικό επιστημονικό στοιχείο (π.χ. «Ο γύρος του κόσμου σε 80 μέρες).
Το τρίτο, σχηματικός δεν είναι: οι χαρακτήρες του είναι ολοζώντανοι και οι δραματικές του κορυφώσεις συνήθως πετυχημένες. Σοβαροφάνεια πάλι, γιατί, τη στιγμή που το χιούμορ αποτελεί σταθερά σχεδόν όλων των βιβλίων του; Οσο για τις παρεκβάσεις του, ενίοτε με διδακτισμό, πείτε μου ένα μεγάλο λογοτεχνικό έργο που να μην τις έχει.
(μουσική πρόταση του Λογοτεχνία και Σκέψη για την ανάγνωση του άρθρου)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου